Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāniddesa-aṭṭhakathā

    ੧੪. ਤੁવਟਕਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    14. Tuvaṭakasuttaniddesavaṇṇanā

    ੧੫੦. ਚੁਦ੍ਦਸਮੇ ਤੁવਟਕਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ ਤਨ੍ਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਮਹਾਸਮਯੇ ‘‘ਕਾ ਨੁ ਖੋ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਦੇવਤਾਨਂ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਤੁਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਨਿਮ੍ਮਿਤਬੁਦ੍ਧੇਨ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਾਪੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ।

    150. Cuddasame tuvaṭakasuttaniddese pucchāmi tanti idampi tasmiṃyeva mahāsamaye ‘‘kā nu kho arahattappattiyā paṭipattī’’ti uppannacittānaṃ ekaccānaṃ devatānaṃ tamatthaṃ pakāsetuṃ purimanayeneva nimmitabuddhena attānaṃ pucchāpetvā vuttaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਆਦਿਪੁਚ੍ਛਾਗਾਥਾਯ ਤਾવ ਪੁਚ੍ਛਾਮੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾਦਿવਸੇਨ ਪੁਚ੍ਛਾ વਿਭਜਿਤਾ। ਆਦਿਚ੍ਚਬਨ੍ਧੂਤਿ ਆਦਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਗੋਤ੍ਤਬਨ੍ਧੁ। વਿવੇਕਂ ਸਨ੍ਤਿਪਦਞ੍ਚਾਤਿ વਿવੇਕਞ੍ਚ ਸਨ੍ਤਿਪਦਞ੍ਚ। ਕਥਂ ਦਿਸ੍વਾਤਿ ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਦਿਸ੍વਾ, ਕਥਂ ਪવਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।

    Tattha ādipucchāgāthāya tāva pucchāmīti ettha adiṭṭhajotanādivasena pucchā vibhajitā. Ādiccabandhūti ādiccassa gottabandhu. Vivekaṃsantipadañcāti vivekañca santipadañca. Kathaṃ disvāti kena kāraṇena disvā, kathaṃ pavattadassano hutvāti vuttaṃ hoti.

    ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾਤਿ ਯਂ ਨ ਦਿਟ੍ਠਂ ਨ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਂ, ਤਸ੍ਸ ਪਾਕਟਕਰਣਤ੍ਥਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾ। ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾਤਿ ਯਂ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਟ੍ਠਂ, ਤਸ੍ਸ ਘਟਨਤ੍ਥਾਯ। વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਾਤਿ ਯਾ ਕਙ੍ਖਾ, ਤਸ੍ਸਾਚ੍ਛੇਦਨਤ੍ਥਂ। ਪਕਤਿਯਾ ਲਕ੍ਖਣਂ ਅਞ੍ਞਾਤਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਥਲਕ੍ਖਣਂ ਪਕਤਿਯਾ ਨ ਞਾਤਂ। ਅਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਨ ਦਿਟ੍ਠਂ। ‘‘ਨ ਨਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਅਤੁਲਿਤਨ੍ਤਿ ਤੁਲਾਯ ਤੁਲਿਤਂ વਿਯ ਨ ਤੁਲਿਤਂ। ਅਤੀਰਿਤਨ੍ਤਿ ਤੀਰਣਾਯ ਨ ਤੀਰਿਤਂ। ਅવਿਭੂਤਨ੍ਤਿ ਨ ਪਾਕਟਂ। ਅવਿਭਾવਿਤਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਨ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਞਾਣਾਯਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਜਾਨਨਤ੍ਥਾਯ। ਦਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ। ਤੁਲਨਾਯਾਤਿ ਤੁਲਨਤ੍ਥਾਯ। ਤੀਰਣਾਯਾਤਿ ਤੀਰਣਤ੍ਥਾਯ। વਿਭਾવਨਾਯਾਤਿ વਿਭਾਗਕਰਣਤ੍ਥਾਯ। ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹੀਤਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਹਿ। ਸਂਸਯਪਕ੍ਖਨ੍ਦੋਤਿ ਸਨ੍ਦੇਹਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ।

    Tisso pucchāti gaṇanaparicchedo. Adiṭṭhajotanāti yaṃ na diṭṭhaṃ na paṭividdhaṃ, tassa pākaṭakaraṇatthāya pucchā. Diṭṭhasaṃsandanāti yaṃ ñāṇacakkhunā diṭṭhaṃ, tassa ghaṭanatthāya. Vimaticchedanāti yā kaṅkhā, tassācchedanatthaṃ. Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātanti dhammānaṃ tathalakkhaṇaṃ pakatiyā na ñātaṃ. Adiṭṭhanti na diṭṭhaṃ. ‘‘Na niṭṭha’’ntipi pāṭho. Atulitanti tulāya tulitaṃ viya na tulitaṃ. Atīritanti tīraṇāya na tīritaṃ. Avibhūtanti na pākaṭaṃ. Avibhāvitanti paññāya na vaḍḍhitaṃ. Tassa ñāṇāyāti tassa dhammassa lakkhaṇajānanatthāya. Dassanāyāti dassanatthāya. Tulanāyāti tulanatthāya. Tīraṇāyāti tīraṇatthāya. Vibhāvanāyāti vibhāgakaraṇatthāya. Aññehi paṇḍitehīti aññehi buddhisampannehi. Saṃsayapakkhandoti sandehaṃ paviṭṭho.

    ਮਨੁਸ੍ਸਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਾ। ਅਮਨੁਸ੍ਸਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਨਾਗਸੁਪਣ੍ਣਾਦੀਨਂ ਪੁਚ੍ਛਾ। ਗਹਟ੍ਠਾਤਿ ਅવਸੇਸਗਹਟ੍ਠਾ। ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਤਿ ਲਿਙ੍ਗવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਨਾਗਾਤਿ ਸੁਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਨਾਗਾ। ਸੁਪਣ੍ਣਾਤਿ ਸੁਪਣ੍ਣਸਂਯੁਤ੍ਤવਸੇਨ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੯੨ ਆਦਯੋ)। ਯਕ੍ਖਾਤਿ ਯਕ੍ਖਸਂਯੁਤ੍ਤવਸੇਨ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੨੩੫ ਆਦਯੋ) ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ । ਅਸੁਰਾਤਿ ਪਹਾਰਾਦਾਦਯੋ। ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾਤਿ ਪਞ੍ਚਸਿਖਗਨ੍ਧਬ੍ਬਪੁਤ੍ਤਾਦਯੋ । ਮਹਾਰਾਜਾਨੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਰਾਜਾਨੋ। ਅਹੀਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਿ ਸਣ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਅવਿਕਲਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਸੋ ਨਿਮ੍ਮਿਤੋਤਿ ਸੋ ਭਗવਤਾ ਨਿਮ੍ਮਿਤੋ ਬੁਦ੍ਧੋ।

    Manussapucchāti manussānaṃ pucchā. Amanussapucchāti nāgasupaṇṇādīnaṃ pucchā. Gahaṭṭhāti avasesagahaṭṭhā. Pabbajitāti liṅgavasena vuttā. Nāgāti suphassādayo nāgā. Supaṇṇāti supaṇṇasaṃyuttavasena (saṃ. ni. 3.392 ādayo). Yakkhāti yakkhasaṃyuttavasena (saṃ. ni. 10.235 ādayo) ca veditabbā . Asurāti pahārādādayo. Gandhabbāti pañcasikhagandhabbaputtādayo . Mahārājānoti cattāro mahārājāno. Ahīnindriyanti saṇṭhānavasena avikalindriyaṃ. So nimmitoti so bhagavatā nimmito buddho.

    વੋਦਾਨਤ੍ਥਪੁਚ੍ਛਾਤਿ વਿਸੇਸਧਮ੍ਮਪੁਚ੍ਛਾ। ਅਤੀਤਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਅਤੀਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਆਰਬ੍ਭ ਪੁਚ੍ਛਾ। ਅਨਾਗਤਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਕੁਸਲਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਅਨવਜ੍ਜਧਮ੍ਮਪੁਚ੍ਛਾ। ਅਕੁਸਲਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਸਾવਜ੍ਜਧਮ੍ਮਪੁਚ੍ਛਾ। ਅਬ੍ਯਾਕਤਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਤਦੁਭਯવਿਪਰੀਤਧਮ੍ਮਪੁਚ੍ਛਾ।

    Vodānatthapucchāti visesadhammapucchā. Atītapucchāti atīte dhamme ārabbha pucchā. Anāgatādīsupi eseva nayo. Kusalapucchāti anavajjadhammapucchā. Akusalapucchāti sāvajjadhammapucchā. Abyākatapucchāti tadubhayaviparītadhammapucchā.

    ਅਜ੍ਝੇਸਾਮਿ ਤਨ੍ਤਿ ਤਂ ਆਣਾਪੇਮਿ। ਕਥਯਸ੍ਸੁ ਮੇਤਿ ਮਯ੍ਹਂ ਕਥੇਹਿ। ਗੋਤ੍ਤਞਾਤਕੋਤਿ ਗੋਤ੍ਤੇਨ ਞਾਤਕੋ। ਗੋਤ੍ਤਬਨ੍ਧੂਤਿ ਗੋਤ੍ਤਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕੋ। ਏਕੇਨਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਏਕੇਨ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਨ।

    Ajjhesāmi tanti taṃ āṇāpemi. Kathayassu meti mayhaṃ kathehi. Gottañātakoti gottena ñātako. Gottabandhūti gottajjhattiko. Ekenākārenāti ekena koṭṭhāsena.

    ਸਨ੍ਤਿਪਦਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਦਂ। ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਨ੍ਤਾਧਿਗਮਾਯਾਤਿ ਯੇ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਟਿਲਾਭਤ੍ਥਾਯ। ਸਨ੍ਤਿਫੁਸਨਾਯਾਤਿ ਞਾਣਫਸ੍ਸੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਫੁਸਨਤ੍ਥਾਯ। ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯਾਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣਤ੍ਥਾਯ। ਮਹਨ੍ਤਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਮਹਨ੍ਤਂ ਸੀਲਰਾਸਿਂ। ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ, વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ ਲੋਕਿਯਮੇવ।

    Santipadanti santisaṅkhātaṃ nibbānapadaṃ. Ye dhammā santādhigamāyāti ye satipaṭṭhānādayo dhammā nibbānapaṭilābhatthāya. Santiphusanāyāti ñāṇaphassena nibbānaphusanatthāya. Sacchikiriyāyāti paccakkhakaraṇatthāya. Mahantaṃ sīlakkhandhanti mahantaṃ sīlarāsiṃ. Samādhikkhandhādīsupi eseva nayo. Sīlakkhandhādayo lokiyalokuttarā, vimuttiñāṇadassanaṃ lokiyameva.

    ਤਮੋਕਾਯਸ੍ਸ ਪਦਾਲਨਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਰਾਸਿਸ੍ਸ વਿਦ੍ਧਂਸਨਂ। વਿਪਲ੍ਲਾਸਸ੍ਸ ਭੇਦਨਨ੍ਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧવਿਪਲ੍ਲਾਸਸ੍ਸ ਭੇਦਨਂ। ਤਣ੍ਹਾਸਲ੍ਲਸ੍ਸ ਅਬ੍ਬੁਹਨਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਕਣ੍ਟਕਸ੍ਸ ਲੁਞ੍ਚਨਂ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ વੂਪਸਮਨ੍ਤਿ ਪੁਞ੍ਞਾਦਿਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਪਨਂ। ਭਾਰਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪਨਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਭਾਰਸ੍ਸ ਠਪਨਂ। ਸਂਸਾਰવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛੇਦਨਨ੍ਤਿ ਸਂਸਾਰਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਛੇਦਨਂ। ਸਨ੍ਤਾਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਪਨਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਸਨ੍ਤਾਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬੁਤਿ। ਪਰਿਲ਼ਾਹਸ੍ਸ ਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਦਰਥਸ੍ਸ ਸਨ੍ਨਿਸੀਦਨਂ। ਦੇવਦੇવੋਤਿ ਦੇવਾਨਂ ਅਤਿਦੇવੋ।

    Tamokāyassa padālananti avijjārāsissa viddhaṃsanaṃ. Vipallāsassa bhedananti catubbidhavipallāsassa bhedanaṃ. Taṇhāsallassa abbuhananti taṇhākaṇṭakassa luñcanaṃ. Abhisaṅkhārassa vūpasamanti puññādiabhisaṅkhārassa nibbāpanaṃ. Bhārassa nikkhepananti pañcakkhandhabhārassa ṭhapanaṃ. Saṃsāravaṭṭassa upacchedananti saṃsārapavattassa chedanaṃ. Santāpassa nibbāpananti kilesasantāpassa nibbuti. Pariḷāhassa paṭipassaddhinti kilesadarathassa sannisīdanaṃ. Devadevoti devānaṃ atidevo.

    ੧੫੧. ਅਥ ਭਗવਾ ਯਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਕਿਲੇਸੇ ਉਪਰੁਨ੍ਧਤਿ, ਤਥਾ ਦਿਸ੍વਾ ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਆવਿਕਰੋਨ੍ਤੋ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਤਂ ਦੇવਪਰਿਸਂ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨੇ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮੂਲਂ ਪਪਞ੍ਚਸਙ੍ਖਾਯਾ’’ਤਿ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ।

    151. Atha bhagavā yasmā yathā passanto kilese uparundhati, tathā disvā tathā pavattadassano hutvā parinibbāti, tasmā tamatthaṃ āvikaronto nānappakārena taṃ devaparisaṃ kilesappahāne niyojento ‘‘mūlaṃ papañcasaṅkhāyā’’ti ārabhitvā pañca gāthā abhāsi.

    ਤਤ੍ਥ ਆਦਿਗਾਥਾਯ ਤਾવ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਪਪਞ੍ਚਸਙ੍ਖਾਤਿ ਪਪਞ੍ਚਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਤਤ੍ਤਾ ਪਪਞ੍ਚਾ ਏવ ਪਪਞ੍ਚਸਙ੍ਖਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਯੋ ਕਿਲੇਸਾ ਮੂਲਂ, ਤਂ ਪਪਞ੍ਚਸਙ੍ਖਾਯ ਮੂਲਂ ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਂ ਮਨ੍ਤਾਯ ਉਪਰੁਨ੍ਧੇ। ਯਾ ਕਾਚਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ। ਤਾਸਂ વਿਨਯਾਯ ਪਹਾਨਾਯ ਸਦਾ ਸਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇ ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿ ਹੁਤ੍વਾ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯਾਤਿ।

    Tattha ādigāthāya tāva saṅkhepattho – papañcasaṅkhāti papañcāti saṅkhātattā papañcā eva papañcasaṅkhā. Tassā avijjādayo kilesā mūlaṃ, taṃ papañcasaṅkhāya mūlaṃ asmīti pavattamānañca sabbaṃ mantāya uparundhe. Yā kāci ajjhattaṃ taṇhā uppajjeyyuṃ. Tāsaṃ vinayāya pahānāya sadā sato sikkhe upaṭṭhitassati hutvā sikkheyyāti.

    ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ વਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ વਾ। ਪੁਰੇਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਿવਾਭਤ੍ਤਤੋ ਪੁਰੇਕਾਲਂ। ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗਤ੍ਥੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਭੁਮ੍ਮਮੇવ ਪੁਰੇਭਤ੍ਤੇਤਿ, ਏਸ ਨਯੋ ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਾਦੀਸੁ। ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਿવਾਭਤ੍ਤਤੋ ਪਚ੍ਛਾਕਾਲਂ। ਪੁਰਿਮਂ ਯਾਮਨ੍ਤਿ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਪਠਮਕੋਟ੍ਠਾਸਂ। ਮਜ੍ਝਿਮਂ ਯਾਮਨ੍ਤਿ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਦੁਤਿਯਕੋਟ੍ਠਾਸਂ। ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਯਾਮਨ੍ਤਿ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਤਤਿਯਕੋਟ੍ਠਾਸਂ। ਕਾਲ਼ੇਤਿ ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖੇ। ਜੁਣ੍ਹੇਤਿ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੇ। વਸ੍ਸੇਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਸ੍ਸਾਨਮਾਸੇ। ਹੇਮਨ੍ਤੇਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਹੇਮਨ੍ਤਮਾਸੇ। ਗਿਮ੍ਹੇਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਗਿਮ੍ਹਾਨਮਾਸੇ। ਪੁਰਿਮੇ વਯੋਖਨ੍ਧੇਤਿ ਪਠਮੇ વਯੋਕੋਟ੍ਠਾਸੇ, ਪਠਮવਯੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੀਸੁ ਚ વਯੇਸੁ વਸ੍ਸਸਤਾਯੁਕਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ વਯੇ ਚਤੁਮਾਸਾਧਿਕਾਨਿ ਤੇਤ੍ਤਿਂਸ વਸ੍ਸਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Ajjhattasamuṭṭhānā vāti citte uppannā vā. Purebhattanti divābhattato purekālaṃ. Accantasaṃyogatthe upayogavacanaṃ, atthato pana bhummameva purebhatteti, esa nayo pacchābhattādīsu. Pacchābhattanti divābhattato pacchākālaṃ. Purimaṃ yāmanti rattiyā paṭhamakoṭṭhāsaṃ. Majjhimaṃ yāmanti rattiyā dutiyakoṭṭhāsaṃ. Pacchimaṃ yāmanti rattiyā tatiyakoṭṭhāsaṃ. Kāḷeti kāḷapakkhe. Juṇheti sukkapakkhe. Vasseti cattāro vassānamāse. Hemanteti cattāro hemantamāse. Gimheti cattāro gimhānamāse. Purime vayokhandheti paṭhame vayokoṭṭhāse, paṭhamavayeti attho. Tīsu ca vayesu vassasatāyukassa purisassa ekekasmiṃ vaye catumāsādhikāni tettiṃsa vassāni honti.

    ੧੫੨. ਏવਂ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ਤਾવ ਤੀਹਿ ਸਿਕ੍ਖਾਹਿ ਯੁਤ੍ਤਂ ਦੇਸਨਂ ਅਰਹਤ੍ਤਨਿਕੂਟੇਨ ਦੇਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਮਾਨਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨ ਦੇਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚੀ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਮਭਿਜਞ੍ਞਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਉਚ੍ਚਾਕੁਲੀਨਤਾਦਿਕਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਣਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯ। ਅਥ વਾਪਿ ਬਹਿਦ੍ਧਾਤਿ ਅਥ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾਪਿ ਆਚਰਿਯੁਪਜ੍ਝਾਯਾਨਂ વਾ ਗੁਣਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯ। ਨ ਤੇਨ ਥਾਮਂ ਕੁਬ੍ਬੇਥਾਤਿ ਤੇਨ ਗੁਣੇਨ ਮਾਨਂ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ।

    152. Evaṃ paṭhamagāthāya tāva tīhi sikkhāhi yuttaṃ desanaṃ arahattanikūṭena desetvā puna mānappahānavasena desetuṃ ‘‘yaṃ kiñcī’’ti gāthamāha. Tattha yaṃ kiñci dhammamabhijaññā ajjhattanti yaṃ kiñci uccākulīnatādikaṃ attano guṇaṃ jāneyya. Atha vāpi bahiddhāti atha vā bahiddhāpi ācariyupajjhāyānaṃ vā guṇaṃ jāneyya. Na tena thāmaṃ kubbethāti tena guṇena mānaṃ na kareyya.

    ਸਤਾਨਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਤਗੁਣવਨ੍ਤਾਨਂ। ਸਨ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤਸਨ੍ਤਾਨਂ। ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਨ ਕਥਿਤਾ। ਨਪ੍ਪવੁਤ੍ਤਾਤਿ ਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਾ।

    Satānanti santaguṇavantānaṃ. Santānanti nibbutasantānaṃ. Na vuttāti na kathitā. Nappavuttāti na vissajjitā.

    ੧੫੩. ਇਦਾਨਿਸ੍ਸ ਅਕਰਣવਿਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੇਯ੍ਯੋ ਨ ਤੇਨਾ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਤੇਨ ਚ ਮਾਨੇਨ ‘‘ਸੇਯ੍ਯੋਹ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘‘ਨੀਚੋਹ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘‘ਸਰਿਕ੍ਖੋਹ’’ਨ੍ਤਿ વਾਪਿ ਨ ਮਞ੍ਞੇਯ੍ਯ। ਤੇਹਿ ਚ ਉਚ੍ਚਾਕੁਲੀਨਤਾਦੀਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਫੁਟ੍ਠੋ ਅਨੇਕਰੂਪੇਹਿ ‘‘ਅਹਂ ਉਚ੍ਚਾ ਕੁਲਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਤ੍ਤਾਨਂ વਿਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋ ਨ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯਾਤਿ।

    153. Idānissa akaraṇavidhiṃ dassento ‘‘seyyo na tenā’’ti gāthamāha. Tassattho – tena ca mānena ‘‘seyyoha’’nti vā ‘‘nīcoha’’nti vā ‘‘sarikkhoha’’nti vāpi na maññeyya. Tehi ca uccākulīnatādīhi guṇehi phuṭṭho anekarūpehi ‘‘ahaṃ uccā kulā pabbajito’’tiādinā nayena attānaṃ vikappento na tiṭṭheyyāti.

    ੧੫੪. ਏવਂ ਮਾਨਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨਪਿ ਦੇਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੂਪਸਮવਸੇਨ ਦੇਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਮੇવਾ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਮੇવੁਪਸਮੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨਿ ਏવ ਰਾਗਾਦਿਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇ ਉਪਸਮੇਯ੍ਯ। ਨ ਅਞ੍ਞਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਨ੍ਤਿਮੇਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਚ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ ਅਞ੍ਞੇਨ ਉਪਾਯੇਨ ਸਨ੍ਤਿਂ ਨ ਪਰਿਯੇਸੇਯ੍ਯ। ਕੁਤੋ ਨਿਰਤ੍ਤਾ વਾਤਿ ਨਿਰਤ੍ਤਾ ਕੁਤੋਯੇવ।

    154. Evaṃ mānappahānavasenapi desetvā idāni sabbakilesūpasamavasena desetuṃ ‘‘ajjhattamevā’’ti gāthamāha. Tattha ajjhattamevupasameti attani eva rāgādisabbakilese upasameyya. Na aññato bhikkhu santimeseyyāti ṭhapetvā ca satipaṭṭhānādīni aññena upāyena santiṃ na pariyeseyya. Kuto nirattā vāti nirattā kutoyeva.

    ਨ ਏਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸੀਲਬ੍ਬਤਾਦੀਹਿ ਨ ਮਗ੍ਗੇਯ੍ਯ। ਨ ਗવੇਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਨ ਓਲੋਕੇਯ੍ਯ। ਨ ਪਰਿਯੇਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਨ ਇਕ੍ਖੇਯ੍ਯ।

    Naeseyyāti sīlabbatādīhi na maggeyya. Na gaveseyyāti na olokeyya. Na pariyeseyyāti punappunaṃ na ikkheyya.

    ੧੫੫. ਇਦਾਨਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਉਪਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਤਾਦਿਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਮਜ੍ਝੇ ਯਥਾ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਥਾ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਸ੍ਸ ਉਪਰਿਹੇਟ੍ਠਿਮਭਾਗਾਨਂ વੇਮਜ੍ਝਸਙ੍ਖਾਤੇ ਚਤੁਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਪ੍ਪਮਾਣੇ ਮਜ੍ਝੇ ਪਬ੍ਬਤਨ੍ਤਰੇ ਠਿਤਸ੍ਸ વਾ ਮਜ੍ਝੇ ਸਮੁਦ੍ਦਸ੍ਸ ਊਮਿ ਨੋ ਜਾਯਤਿ, ਠਿਤੋવ ਸੋ ਹੋਤਿ ਅવਿਕਮ੍ਪਮਾਨੋ, ਏવਂ ਅਨੇਜੋ ਖੀਣਾਸવੋ ਲਾਭਾਦੀਸੁ ਠਿਤੋ ਅਸ੍ਸ ਅવਿਕਮ੍ਪਮਾਨੋ, ਸੋ ਤਾਦਿਸੋ ਰਾਗਾਦਿਉਸ੍ਸਦਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ ਕੁਹਿਞ੍ਚੀਤਿ।

    155. Idāni ajjhattaṃ upasantassa khīṇāsavassa tādibhāvaṃ dassento ‘‘majjhe yathā’’ti gāthamāha. Tassattho – yathā mahāsamuddassa upariheṭṭhimabhāgānaṃ vemajjhasaṅkhāte catuyojanasahassappamāṇe majjhe pabbatantare ṭhitassa vā majjhe samuddassa ūmi no jāyati, ṭhitova so hoti avikampamāno, evaṃ anejo khīṇāsavo lābhādīsu ṭhito assa avikampamāno, so tādiso rāgādiussadaṃ bhikkhu na kareyya kuhiñcīti.

    ਉਬ੍ਬੇਧੇਨਾਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾਭਾਗੇਨ। ਗਮ੍ਭੀਰੋਤਿ ਉਦਕਪਿਟ੍ਠਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਗਮ੍ਭੀਰੋ। ‘‘ਉਬ੍ਬੇਧੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਤਂ ਨ ਸੁਨ੍ਦਰਂ। ਹੇਟ੍ਠਾਤਿ ਅਨ੍ਤੋਉਦਕਂ। ਉਪਰੀਤਿ ਉਦ੍ਧਂਉਦਕਂ। ਮਜ੍ਝੇਤਿ વੇਮਜ੍ਝੇ। ਨ ਕਮ੍ਪਤੀਤਿ ਠਿਤਟ੍ਠਾਨਤੋ ਨ ਚਲਤਿ। ਨ વਿਕਮ੍ਪਤੀਤਿ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਨ ਚਲਤਿ। ਨ ਚਲਤੀਤਿ ਨਿਚ੍ਚਲਂ ਹੋਤਿ। ਨ વੇਧਤੀਤਿ ਨ ਫਨ੍ਦਤਿ। ਨਪ੍ਪવੇਧਤੀਤਿ ਨ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ। ਨ ਸਮ੍ਪવੇਧਤੀਤਿ ਨ ਪਰਿਬ੍ਭਮਤਿ। ਅਨੇਰਿਤੋਤਿ ਨ ਏਰਿਤੋ। ਅਘਟ੍ਟਿਤੋਤਿ ਅਕ੍ਖੋਭੋ। ਅਚਲਿਤੋਤਿ ਨ ਕਮ੍ਪਿਤੋ। ਅਲੁਲ਼ਿਤੋਤਿ ਨ ਕਲਲੀਭੂਤੋ। ਤਤ੍ਰ ਊਮਿ ਨੋ ਜਾਯਤੀਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ વੀਚਿ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।

    Ubbedhenāti heṭṭhābhāgena. Gambhīroti udakapiṭṭhito paṭṭhāya caturāsītiyojanasahassāni gambhīro. ‘‘Ubbedho’’tipi pāṭho, taṃ na sundaraṃ. Heṭṭhāti antoudakaṃ. Uparīti uddhaṃudakaṃ. Majjheti vemajjhe. Na kampatīti ṭhitaṭṭhānato na calati. Na vikampatīti ito cito ca na calati. Na calatīti niccalaṃ hoti. Na vedhatīti na phandati. Nappavedhatīti na parivattati. Na sampavedhatīti na paribbhamati. Aneritoti na erito. Aghaṭṭitoti akkhobho. Acalitoti na kampito. Aluḷitoti na kalalībhūto. Tatra ūmi no jāyatīti tasmiṃ ṭhāne vīci na uppajjati.

    ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਪਬ੍ਬਤਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਿਕਾਸੂਤਿ ਯੁਗਨ੍ਧਰਾਦੀਨਂ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਪਬ੍ਬਤਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ। ਸੀਦਨ੍ਤਰਾਤਿ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਸਿਮ੍ਬਲੀਤੂਲਮ੍ਪਿ ਤੇਸੁ ਪਤਿਤਪਤਿਤਂ ਸੀਦਤੀਤਿ ਸੀਦਾ, ਪਬ੍ਬਤਨ੍ਤਰੇ ਜਾਤਤ੍ਤਾ ਅਨ੍ਤਰਾ। ‘‘ਅਨ੍ਤਰਸੀਦਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ।

    Sattannaṃ pabbatānaṃ antarikāsūti yugandharādīnaṃ sattannaṃ pabbatānaṃ antarantarā. Sīdantarāti antamaso simbalītūlampi tesu patitapatitaṃ sīdatīti sīdā, pabbatantare jātattā antarā. ‘‘Antarasīdā’’tipi pāṭho.

    ੧੫੬. ਇਦਾਨਿ ਏવਂ ਅਰਹਤ੍ਤਨਿਕੂਟੇਨ ਦੇਸਿਤਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਅਬ੍ਭਾਨੁਮੋਦੇਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਚ ਅਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਦਿਪਟਿਪਦਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨਿਮ੍ਮਿਤਬੁਦ੍ਧੋ ‘‘ਅਕਿਤ੍ਤਯੀ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਕਿਤ੍ਤਯੀਤਿ ਆਚਿਕ੍ਖਿ। વਿવਟਚਕ੍ਖੂਤਿ વਿવਟੇਹਿ ਅਨਾવਰਣੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਚਕ੍ਖੂਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਸਕ੍ਖਿਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਸਕਾਯਤ੍ਤਂ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਤਂ ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖਧਮ੍ਮਂ। ਪਰਿਸ੍ਸਯવਿਨਯਨ੍ਤਿ ਪਰਿਸ੍ਸਯવਿਨਯਨਂ। ਪਟਿਪਦਂ વਦੇਹੀਤਿ ਇਦਾਨਿ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ વਦੇਹਿ। ਭਦ੍ਦਨ੍ਤੇਤਿ ਭਦ੍ਦਂ ਤવ ਅਤ੍ਥੂਤਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਆਲਪਨ੍ਤੋ ਆਹ। ਅਥ વਾ ਭਦ੍ਦਂ ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਤવ ਪਟਿਪਦਂ વਦੇਹੀਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਅਥ વਾਪਿ ਸਮਾਧਿਨ੍ਤਿ ਤਮੇવ ਪਟਿਪਦਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਪਟਿਪਦਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਇਤਰੇਹਿ ਸੀਲਂ ਸਮਾਧਿਞ੍ਚ ਪੁਚ੍ਛਤਿ।

    156. Idāni evaṃ arahattanikūṭena desitaṃ dhammadesanaṃ abbhānumodento tassa ca arahattassa ādipaṭipadaṃ pucchanto nimmitabuddho ‘‘akittayī’’ti gāthamāha. Tattha akittayīti ācikkhi. Vivaṭacakkhūti vivaṭehi anāvaraṇehi pañcahi cakkhūhi samannāgato. Sakkhidhammanti sakāyattaṃ sayaṃ abhiññātaṃ attapaccakkhadhammaṃ. Parissayavinayanti parissayavinayanaṃ. Paṭipadaṃ vadehīti idāni paṭipattiṃ vadehi. Bhaddanteti bhaddaṃ tava atthūti bhagavantaṃ ālapanto āha. Atha vā bhaddaṃ sundaraṃ tava paṭipadaṃ vadehītipi vuttaṃ hoti. Pātimokkhaṃ atha vāpi samādhinti tameva paṭipadaṃ bhinditvā pucchati. Paṭipadanti etena vā maggaṃ pucchati. Itarehi sīlaṃ samādhiñca pucchati.

    ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾਪੀਤਿ ਸਸਮ੍ਭਾਰਿਕਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ। ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾਪੀਤਿ ਦਿਬ੍ਬਸਦਿਸਤ੍ਤਾ ਦਿਬ੍ਬਂ। ਦੇવਾਨਞ੍ਹਿ ਸੁਚਰਿਤਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਪਿਤ੍ਤਸੇਮ੍ਹਰੁਹਿਰਾਦੀਹਿ ਅਪਲਿਬੁਦ੍ਧਂ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਤਾਯ ਦੂਰੇਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਸਮਤ੍ਥਂ ਦਿਬ੍ਬਂ ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੁ ਹੋਤਿ। ਇਦਞ੍ਚਾਪਿ વੀਰਿਯਭਾવਨਾਬਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁ ਤਾਦਿਸਮੇવਾਤਿ ਦਿਬ੍ਬਸਦਿਸਤ੍ਤਾ ਦਿਬ੍ਬਂ। ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰવਸੇਨ ਪਟਿਲਦ੍ਧਤ੍ਤਾ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਚ ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾਪਿ ਦਿਬ੍ਬਂ। ਆਲੋਕਪਰਿਗ੍ਗਹੇਨ ਮਹਾਜੁਤਿਕਤ੍ਤਾਪਿ ਦਿਬ੍ਬਂ। ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟਾਦਿਗਤਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ ਮਹਾਗਤਿਕਤ੍ਤਾਪਿ ਦਿਬ੍ਬਂ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸਦ੍ਦਸਤ੍ਥਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨ ਚਕ੍ਖੁ, ਚਕ੍ਖੁਕਿਚ੍ਚਕਰਣੇਨ ਚਕ੍ਖੁਮਿવਾਤਿਪਿ ਚਕ੍ਖੁ, ਦਿਬ੍ਬਞ੍ਚ ਤਂ ਚਕ੍ਖੁ ਚਾਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ। ਤੇਨ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ વਿવਟਚਕ੍ਖੁ। ਇਦਾਨਿ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਚਕ੍ਖੁਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਕਥੇਤੁਂ ‘‘ਕਥਂ ਭਗવਾ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ વਿવਟਚਕ੍ਖੂ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ । ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਮ੍ਹਿ ਭਗવਤੋ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਾ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਸਮ੍ਭਾਰਾਦਿਕਚਕ੍ਖੁਮ੍ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਪਞ੍ਚ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਉਪਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ।

    Maṃsacakkhunāpīti sasambhārikamaṃsacakkhunāpi. Dibbacakkhunāpīti dibbasadisattā dibbaṃ. Devānañhi sucaritakammanibbattaṃ pittasemharuhirādīhi apalibuddhaṃ upakkilesavinimuttatāya dūrepi ārammaṇasampaṭicchanasamatthaṃ dibbaṃ pasādacakkhu hoti. Idañcāpi vīriyabhāvanābalanibbattaṃ ñāṇacakkhu tādisamevāti dibbasadisattā dibbaṃ. Dibbavihāravasena paṭiladdhattā, attanā ca dibbavihārasannissitattāpi dibbaṃ. Ālokapariggahena mahājutikattāpi dibbaṃ. Tirokuṭṭādigatarūpadassanena mahāgatikattāpi dibbaṃ. Taṃ sabbaṃ saddasatthānusārena veditabbaṃ. Dassanaṭṭhena cakkhu, cakkhukiccakaraṇena cakkhumivātipi cakkhu, dibbañca taṃ cakkhu cāti dibbacakkhu. Tena dibbacakkhunāpi vivaṭacakkhu. Idāni pañcavidhaṃ cakkhuṃ vitthārena kathetuṃ ‘‘kathaṃ bhagavā maṃsacakkhunāpivivaṭacakkhū’’tiādimāha . Maṃsacakkhumhi bhagavato pañcavaṇṇā saṃvijjantīti ettha sasambhārādikacakkhumhi buddhassa bhagavato pañca koṭṭhāsā paccekaṃ paccekaṃ upalabbhanti.

    ਨੀਲੋ ਚ વਣ੍ਣੋਤਿ ਉਮਾਪੁਪ੍ਫવਣ੍ਣੋ। ਪੀਤਕੋ ਚ વਣ੍ਣੋਤਿ ਕਣਿਕਾਰਪੁਪ੍ਫવਣ੍ਣੋ। ਲੋਹਿਤਕੋ ਚ વਣ੍ਣੋਤਿ ਇਨ੍ਦਗੋਪਕવਣ੍ਣੋ। ਕਣ੍ਹੋ ਚ વਣ੍ਣੋਤਿ ਅਞ੍ਜਨવਣ੍ਣੋ। ਓਦਾਤੋ ਚ વਣ੍ਣੋਤਿ ਓਸਧਿਤਾਰਕવਣ੍ਣੋ। ਯਤ੍ਥ ਚ ਅਕ੍ਖਿਲੋਮਾਨਿ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾਨੀਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਅਕ੍ਖਿਲੋਮਾਨਿ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਿਤਾਨਿ। ਤਂ ਨੀਲਂ ਹੋਤਿ ਸੁਨੀਲਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨੀਲਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਕવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁਨੀਲਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤਰવਿਰਹਿਤਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਨੀਲਂ। ਪਾਸਾਦਿਕਨ੍ਤਿ ਪਸਾਦਜਨਕਂ। ਦਸ੍ਸਨੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨੀਯਂ। ਉਮਾਪੁਪ੍ਫਸਮਾਨਨ੍ਤਿ ਦਕਸੀਤਲਪੁਪ੍ਫਸਦਿਸਂ। ਤਸ੍ਸ ਪਰਤੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਮਨ੍ਤਾ ਬਾਹਿਰਪਸ੍ਸੇ। ਪੀਤਕਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਕਂ। ਸੁਪੀਤਕਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤਰવਿਰਹਿਤਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪੀਤਕਂ। ਉਭਯਤੋ ਚ ਅਕ੍ਖਿਕੂਟਾਨੀਤਿ ਦ੍વੇ ਚ ਅਕ੍ਖਿਕੋਟਿਯੋ। ਲੋਹਿਤਕਾਨੀਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਕવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁਲੋਹਿਤਕਾਨੀਤਿ ਅਪਞ੍ਞਾਯਮਾਨવਿવਰਾਨਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਲੋਹਿਤਕਾਨਿ। ਮਜ੍ਝੇ ਕਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਅਕ੍ਖੀਨਂ ਮਜ੍ਝਿਮਟ੍ਠਾਨਂ ਅਞ੍ਜਨਸਦਿਸਂ ਕਣ੍ਹਂ। ਸੁਕਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤਰવਿਰਹਿਤਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਕਣ੍ਹਂ। ਅਲੂਖਨ੍ਤਿ ਪਾਸਾਦਿਕਂ। ਸਿਨਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਪਣੀਤਂ। ਭਦ੍ਦਾਰਿਟ੍ਠਕਸਮਾਨਨ੍ਤਿ ਅਪਨੀਤਤਚਭਦ੍ਦਾਰਿਟ੍ਠਕਫਲਸਦਿਸਂ। ‘‘ਅਦ੍ਦਾਰਿਟ੍ਠਕਸਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਲ਼ਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਤਿਨ੍ਤਕਾਕਸਦਿਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਓਦਾਤਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਕવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁਓਦਾਤਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤਰવਿਰਹਿਤਂ ਰਜਤਮਣ੍ਡਲਸਦਿਸਂ ਸੁਟ੍ਠੁ ਓਦਾਤਂ। ਸੇਤਂ ਪਣ੍ਡਰਨ੍ਤਿ ਦ੍વੀਹਿਪਿ ਅਤਿਓਦਾਤਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਾਕਤਿਕੇਨ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾਤਿ ਪਕਤਿਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾ। ਅਤ੍ਤਭਾવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੇਨ। ਪੁਰਿਮਸੁਚਰਿਤਕਮ੍ਮਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਪੁਰਿਮੇਸੁ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਅਤ੍ਤਭਾવੇਸੁ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦਿਕਮ੍ਮੁਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤੇਨ। ਸਮਨ੍ਤਾ ਯੋਜਨਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਚਤੁਗਾવੁਤਪ੍ਪਮਾਣੇ ਯੋਜਨੇ ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟਾਦਿਗਤਂ ਰੂਪਂ ਆવਰਣવਿਰਹਿਤਂ ਪਕਤਿਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਕ੍ਖਤਿ।

    Nīlo ca vaṇṇoti umāpupphavaṇṇo. Pītako ca vaṇṇoti kaṇikārapupphavaṇṇo. Lohitako ca vaṇṇoti indagopakavaṇṇo. Kaṇho ca vaṇṇoti añjanavaṇṇo. Odāto ca vaṇṇoti osadhitārakavaṇṇo. Yattha ca akkhilomāni patiṭṭhitānīti yasmiṃ ṭhāne akkhilomāni patiṭṭhahitvā uṭṭhitāni. Taṃ nīlaṃ hoti sunīlanti ettha nīlanti sabbasaṅgāhakavasena vuttaṃ. Sunīlanti antaravirahitaṃ suṭṭhu nīlaṃ. Pāsādikanti pasādajanakaṃ. Dassaneyyanti dassanīyaṃ. Umāpupphasamānanti dakasītalapupphasadisaṃ. Tassa paratoti tassa samantā bāhirapasse. Pītakanti sabbasaṅgāhakaṃ. Supītakanti antaravirahitaṃ suṭṭhu pītakaṃ. Ubhayato ca akkhikūṭānīti dve ca akkhikoṭiyo. Lohitakānīti sabbasaṅgāhakavasena vuttaṃ. Sulohitakānīti apaññāyamānavivarāni suṭṭhu lohitakāni. Majjhe kaṇhanti akkhīnaṃ majjhimaṭṭhānaṃ añjanasadisaṃ kaṇhaṃ. Sukaṇhanti antaravirahitaṃ suṭṭhu kaṇhaṃ. Alūkhanti pāsādikaṃ. Siniddhanti paṇītaṃ. Bhaddāriṭṭhakasamānanti apanītatacabhaddāriṭṭhakaphalasadisaṃ. ‘‘Addāriṭṭhakasamāna’’ntipi pāḷi, tassā tintakākasadisanti attho. Odātanti sabbasaṅgāhakavasena vuttaṃ. Suodātanti antaravirahitaṃ rajatamaṇḍalasadisaṃ suṭṭhu odātaṃ. Setaṃ paṇḍaranti dvīhipi atiodātataṃ dasseti. Pākatikena maṃsacakkhunāti pakatimaṃsacakkhunā. Attabhāvapariyāpannenāti attabhāvasannissitena. Purimasucaritakammābhinibbattenāti purimesu tattha tatthuppannesu attabhāvesu kāyasucaritādikammunā uppāditena. Samantā yojanaṃ passatīti samantato catugāvutappamāṇe yojane tirokuṭṭādigataṃ rūpaṃ āvaraṇavirahitaṃ pakatimaṃsacakkhunā dakkhati.

    ਦਿવਾ ਚੇવ ਰਤ੍ਤਿਞ੍ਚਾਤਿ ਦਿવਸਭਾਗੇ ਚ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਚ। ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਚਤੂਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਅਨ੍ਧਕਾਰੋ ਆਲੋਕવਿਰਹਿਤੋ। ਸੂਰਿਯੋ વਾ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤੋਤਿ ਸੂਰਭਾવਂ ਜਨਯਨ੍ਤੋ ਉਟ੍ਠਿਤੋ ਸੂਰਿਯੋ વਿਗਤੋ। ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖੋ ਚ ਉਪੋਸਥੋਤਿ ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖੇ ਚਾਤੁਦ੍ਦਸੀਉਪੋਸਥਦਿવਸੋ ਚ। ਤਿਬ੍ਬੋ ਚ વਨਸਣ੍ਡੋਤਿ ਗਹਨੋ ਚ ਰੁਕ੍ਖਰਾਸਿ। ਮਹਾ ਚ ਕਾਲ਼ਮੇਘੋ ਅਬ੍ਭੁਟ੍ਠਿਤੋਤਿ ਮਹਨ੍ਤੋ ਕਾਲ਼ਮੇਘੋ ਅਬ੍ਭਪਟਲੋ ਚ ਉਟ੍ਠਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਕੁਟ੍ਟੋ વਾਤਿ ਇਟ੍ਠਕਾਚਯੋ વਾ। ਕવਾਟਂ વਾਤਿ ਦ੍વਾਰવਾਤਪਾਨਾਦਿਕવਾਟਂ વਾ। ਪਾਕਾਰੋ વਾਤਿ ਮਤ੍ਤਿਕਾਦਿਪਾਕਾਰੋ વਾ। ਪਬ੍ਬਤੋ વਾਤਿ ਪਂਸੁਪਬ੍ਬਤਾਦਿਪਬ੍ਬਤੋ વਾ। ਗਚ੍ਛਂ વਾਤਿ ਤਰੁਣਗਚ੍ਛਾਦਿਗਚ੍ਛਂ વਾ । ਲਤਾ વਾਤਿ ਕਰવਿਨ੍ਦਾਦਿ ਲਤਾ વਾ। ਆવਰਣਂ ਰੂਪਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ ਪਟਿਸੇਧਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਏਕਞ੍ਚੇ ਤਿਲਫਲਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਸਚੇ ਏਕਂ ਤਿਲਬੀਜਂ ਸਞ੍ਞਾਣਂ ਕਤ੍વਾ। ਤਿਲવਾਹੇ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯਾਤਿ ਦ੍વੇ ਸਕਟੇ ਤਿਲਰਾਸਿਮ੍ਹਿ ਖਿਪੇਯ੍ਯ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘વਾਹੋ ਨਾਮ ਕੁਮ੍ਭਾਤਿਰੇਕਦ੍વੇਸਕਟ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਞ੍ਞੇવ ਤਿਲਫਲਂ ਉਦ੍ਧਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤਂਨਿਮਿਤ੍ਤਕਤਂ ਤਿਲਬੀਜਂਯੇવ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ।

    Divāceva rattiñcāti divasabhāge ca rattibhāge ca. Caturaṅgasamannāgatoti catūhi aṅgehi samannāgato paripuṇṇaandhakāro ālokavirahito. Sūriyo vā atthaṅgatoti sūrabhāvaṃ janayanto uṭṭhito sūriyo vigato. Kāḷapakkho ca uposathoti kāḷapakkhe cātuddasīuposathadivaso ca. Tibbo ca vanasaṇḍoti gahano ca rukkharāsi. Mahā ca kāḷamegho abbhuṭṭhitoti mahanto kāḷamegho abbhapaṭalo ca uṭṭhito hoti. Kuṭṭo vāti iṭṭhakācayo vā. Kavāṭaṃ vāti dvāravātapānādikavāṭaṃ vā. Pākāro vāti mattikādipākāro vā. Pabbato vāti paṃsupabbatādipabbato vā. Gacchaṃ vāti taruṇagacchādigacchaṃ vā . Latā vāti karavindādi latā vā. Āvaraṇaṃ rūpānaṃ dassanāyāti rūpārammaṇānaṃ dassanatthāya paṭisedhaṃ natthi. Ekañce tilaphalaṃ nimittaṃ katvāti sace ekaṃ tilabījaṃ saññāṇaṃ katvā. Tilavāhe pakkhipeyyāti dve sakaṭe tilarāsimhi khipeyya. Keci pana ‘‘vāho nāma kumbhātirekadvesakaṭa’’nti vadanti. Taññeva tilaphalaṃ uddhareyyāti taṃnimittakataṃ tilabījaṃyeva uddharitvā gaṇheyya.

    ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ। વਿਸੁਦ੍ਧੇਨਾਤਿ ਚੁਤੂਪਪਾਤਦਸ੍ਸਨੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿਹੇਤੁਤ੍ਤਾ વਿਸੁਦ੍ਧੇਨ। ਯੋ ਹਿ ਚੁਤਿਮਤ੍ਤਮੇવ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨ ਉਪਪਾਤਂ, ਸੋ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਯੋ ਉਪਪਾਤਮੇવ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨ ਚੁਤਿਂ, ਸੋ ਨવਸਤ੍ਤਪਾਤੁਭਾવਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਤਦੁਭਯਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਯਸ੍ਮਾ ਦੁવਿਧਮ੍ਪਿ ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ ਅਤਿવਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿਹੇਤੁ ਹੋਤਿ, ਉਭਯਞ੍ਚੇਤਂ ਬੁਦ੍ਧਪੁਤ੍ਤਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਚੁਤੂਪਪਾਤਦਸ੍ਸਨੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿਹੇਤੁਤ੍ਤਾ વਿਸੁਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸੂਪਚਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕਂ, ਮਾਨੁਸਕਂ વਾ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਂ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Dibbena cakkhunāti idaṃ vuttatthameva. Visuddhenāti cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddhena. Yo hi cutimattameva passati na upapātaṃ, so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo upapātameva passati na cutiṃ, so navasattapātubhāvasassatadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo pana tadubhayaṃ passati, so yasmā duvidhampi taṃ diṭṭhigataṃ ativattati, tasmāssa taṃ dassanaṃ diṭṭhivisuddhihetu hoti, ubhayañcetaṃ buddhaputtā passanti. Tena vuttaṃ – ‘‘cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddha’’nti. Manussūpacāraṃ atikkamitvā rūpadassanena atikkantamānusakaṃ, mānusakaṃ vā maṃsacakkhuṃ atikkantattā atikkantamānusakanti veditabbaṃ.

    ਤੇਨ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕੇਨ ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਯ ਸਤ੍ਤੇ ਓਲੋਕੇਤਿ। ਚવਮਾਨੇ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚੁਤਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ વਾ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਟ੍ਠੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ। ਯੇ ਪਨ ਆਸਨ੍ਨਚੁਤਿਕਾ ਇਦਾਨਿ ਚવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਚવਮਾਨਾ। ਯੇ ਚ ਗਹਿਤਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਾ ਸਮ੍ਪਤਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾવ, ਤੇ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਤੇ ਏવਰੂਪੇ ਚવਮਾਨੇ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਚ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਹੀਨੇਤਿ ਮੋਹਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਹੀਨੇ। ਤਬ੍ਬਿਪਰੀਤੇ ਪਣੀਤੇ। ਸੁવਣ੍ਣੇਤਿ ਅਦੋਸਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਇਟ੍ਠਕਨ੍ਤਮਨਾਪવਣ੍ਣਯੁਤ੍ਤੇ। ਤਬ੍ਬਿਪਰੀਤੇ ਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣੇ, ਅਭਿਰੂਪੇ વਿਰੂਪੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਗਤੇਤਿ ਸੁਗਤਿਗਤੇ, ਅਲੋਭਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਾ ਅਡ੍ਢੇ ਮਹਦ੍ਧਨੇ। ਦੁਗ੍ਗਤੇਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਗਤੇ, ਲੋਭਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਾ ਦਲਿਦ੍ਦੇ ਅਪ੍ਪਨ੍ਨਪਾਨੇ। ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗੇਤਿ ਯਂ ਯਂ ਕਮ੍ਮਂ ਉਪਚਿਤਂ, ਤੇਨ ਤੇਨ ਉਪਗਤੇ । ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮੇਹਿ ‘‘ਚવਮਾਨੇ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਕਿਚ੍ਚਂ વੁਤ੍ਤਂ । ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਪਦੇਨ ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗਞਾਣਕਿਚ੍ਚਂ।

    Tena dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passatīti manussamaṃsacakkhunā viya satte oloketi. Cavamāne upapajjamāneti ettha cutikkhaṇe upapattikkhaṇe vā dibbacakkhunā daṭṭhuṃ na sakkā. Ye pana āsannacutikā idāni cavissanti, te cavamānā. Ye ca gahitapaṭisandhikā sampatinibbattāva, te upapajjamānāti adhippetā. Te evarūpe cavamāne upapajjamāne ca passatīti dasseti. Hīneti mohanissandayuttattā hīne. Tabbiparīte paṇīte. Suvaṇṇeti adosanissandayuttattā iṭṭhakantamanāpavaṇṇayutte. Tabbiparīte dubbaṇṇe, abhirūpe virūpeti attho. Sugateti sugatigate, alobhanissandayuttattā vā aḍḍhe mahaddhane. Duggateti duggatigate, lobhanissandayuttattā vā dalidde appannapāne. Yathākammūpageti yaṃ yaṃ kammaṃ upacitaṃ, tena tena upagate . Tattha purimehi ‘‘cavamāne’’tiādīhi dibbacakkhukiccaṃ vuttaṃ . Iminā pana padena yathākammūpagañāṇakiccaṃ.

    ਤਸ੍ਸ ਚ ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਯਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ – ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਹੇਟ੍ਠਾਨਿਰਯਾਭਿਮੁਖਂ ਆਲੋਕਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਨੇਰਯਿਕੇ ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਤਿ ਮਹਾਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨੁਭવਮਾਨੇ, ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਕਿਚ੍ਚਮੇવ। ਸੋ ਏવਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਏਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ, ਅਥਸ੍ਸ ‘‘ਇਦਂ ਨਾਮ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ ਤਂ ਕਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਂ ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਥਾ ਉਪਰਿਦੇવਲੋਕਾਭਿਮੁਖਂ ਆਲੋਕਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਨਨ੍ਦਨવਨ ਮਿਸ੍ਸਕવਨ ਫਾਰੁਸਕવਨਾਦੀਸੁ ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਤਿ ਮਹਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਭવਮਾਨੇ। ਤਮ੍ਪਿ ਦਸ੍ਸਨਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਕਿਚ੍ਚਮੇવ। ਸੋ ਏવਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਏਤਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ‘‘ਇਦਂ ਨਾਮ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ ਤਂ ਕਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਂ ਞਾਣਮੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਦਂ ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗਞਾਣਂ ਨਾਮ। ਇਮਸ੍ਸ વਿਸੁਂ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਥਾ ਚ ਇਮਸ੍ਸ, ਏવਂ ਅਨਾਗਤਂਸਞਾਣਸ੍ਸਾਪਿ। ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਪਾਦਕਾਨੇવ ਹਿ ਇਮਾਨਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ ਸਹੇવ ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।

    Tassa ca ñāṇassa ayamuppattikkamo – idha bhikkhu heṭṭhānirayābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā nerayike satte passati mahādukkhaṃ anubhavamāne, taṃ dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasi karoti ‘‘kiṃ nu kho kammaṃ katvā ime sattā etaṃ dukkhaṃ anubhavantī’’ti, athassa ‘‘idaṃ nāma katvā’’ti taṃ kammārammaṇaṃ ñāṇaṃ uppajjati. Tathā uparidevalokābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā nandanavana missakavana phārusakavanādīsu satte passati mahāsampattiṃ anubhavamāne. Tampi dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasi karoti ‘‘kiṃ nu kho kammaṃ katvā ime sattā etaṃ sampattiṃ anubhavantī’’ti. Athassa ‘‘idaṃ nāma katvā’’ti taṃ kammārammaṇaṃ ñāṇamuppajjati. Idaṃ yathākammūpagañāṇaṃ nāma. Imassa visuṃ parikammaṃ nāma natthi. Yathā ca imassa, evaṃ anāgataṃsañāṇassāpi. Dibbacakkhupādakāneva hi imāni dibbacakkhunā saheva ijjhanti.

    ਇਮੇ વਤ ਭੋਨ੍ਤੋਤਿਆਦੀਸੁ ਇਮੇਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨવਚਨਂ। વਤਾਤਿ ਅਨੁਸੋਚਨਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਭੋਨ੍ਤੋਤਿ ਭવਨ੍ਤੋ। ਦੁਟ੍ਠੁ ਚਰਿਤਂ, ਦੁਟ੍ਠੁਂ વਾ ਚਰਿਤਂ ਕਿਲੇਸਪੂਤਿਕਤ੍ਤਾਤਿ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ; ਕਾਯੇਨ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਕਾਯਤੋ વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਨ੍ਤਿ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ। ਇਤਰੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਸਮਙ੍ਗੀਭੂਤਾ।

    Ime vata bhontotiādīsu imeti dibbacakkhunā diṭṭhānaṃ nidassanavacanaṃ. Vatāti anusocanatthe nipāto. Bhontoti bhavanto. Duṭṭhu caritaṃ, duṭṭhuṃ vā caritaṃ kilesapūtikattāti duccaritaṃ; kāyena duccaritaṃ, kāyato vā uppannaṃ duccaritanti kāyaduccaritaṃ. Itaresupi eseva nayo. Samannāgatāti samaṅgībhūtā.

    ਅਰਿਯਾਨਂ ਉਪવਾਦਕਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਂ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਗਿਹਿਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਨਮ੍ਪਿ ਅਨਤ੍ਥਕਾਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਿਮવਤ੍ਥੁਨਾ વਾ ਗੁਣਪਰਿਧਂਸਨੇਨ વਾ ਉਪવਾਦਕਾ, ਅਕ੍ਕੋਸਕਾ ਗਰਹਕਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਇਮੇਸਂ ਸਮਣਧਮ੍ਮੋ, ਅਸ੍ਸਮਣਾ ਏਤੇ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ ਅਨ੍ਤਿਮવਤ੍ਥੁਨਾ ਉਪવਦਤਿ। ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਇਮੇਸਂ ਝਾਨਂ વਾ વਿਮੋਕ੍ਖੋ વਾ ਮਗ੍ਗੋ વਾ ਫਲਂ વਾ’’ਤਿਆਦੀਨਿ વਦਨ੍ਤੋ ਗੁਣਪਰਿਧਂਸਨੇਨ ਉਪવਦਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਚ ਝਾਨਂ વਾ ਉਪવਦੇਯ੍ਯ ਅਝਾਨਂ વਾ, ਉਭਯਥਾਪਿ ਅਰਿਯੂਪવਾਦੋવ ਹੋਤਿ; ਅਤਿਭਾਰਿਯਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਅਨਨ੍ਤਰਿਯਕਮ੍ਮਸਦਿਸਂ, ਸਗ੍ਗਾવਰਣਂ ਮਗ੍ਗਾવਰਣਞ੍ਚ, ਸਤੇਕਿਚ੍ਛਂ ਪਨ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯੋ ਅਰਿਯਂ ਉਪવਦਤਿ, ਤੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਚੇ ਅਤ੍ਤਨਾ વੁਡ੍ਢਤਰੋ ਹੋਤਿ , ਉਕ੍ਕੁਟਿਕਂ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਅવਚਂ, ਤਂ ਮੇ ਖਮਾਹੀ’’ਤਿ ਖਮਾਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਪਨ ਨવਕਤਰੋ ਹੋਤਿ, વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਕ੍ਕੁਟਿਕਂ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਅવਚਂ, ਤਂ ਮੇ ਖਮਥਾ’’ਤਿ ਖਮਾਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਸੋ ਨਕ੍ਖਮਤਿ, ਦਿਸਾਪਕ੍ਕਨ੍ਤੋ વਾ ਹੋਤਿ, ਸਯਂ વਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਦ੍ਧਿવਿਹਾਰਿਕੇ વਾ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਖਮਾਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਨਾਪਿ ਗਨ੍ਤੁਂ ਨ ਪੇਸੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ ਹੋਤਿ, ਯੇ ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਹਾਰੇ ਭਿਕ੍ਖੂ વਸਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਚੇ ਨવਕਤਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਉਕ੍ਕੁਟਿਕਂ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਸਚੇ વੁਡ੍ਢਤਰਾ, વੁਡ੍ਢੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਸੁਕਂ ਨਾਮ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਅવਚਂ, ਤਂ ਖਮਤੁ ਮੇ ਸੋ ਆਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਖਮਾਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਅਖਮਨ੍ਤੇਪਿ ਏਤਦੇવ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਏਕਚਾਰਿਕਭਿਕ੍ਖੁ ਹੋਤਿ, ਨੇવ ਤਸ੍ਸ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਨ ਗਤਟ੍ਠਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਏਕਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਸੁਕਂ ਨਾਮ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਅવਚਂ, ਤਂ ਮੇ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤੋ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤੋ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ ਹੋਤਿ, ਕਿਂ ਕਰੋਮੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਸੋ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ, ਥੇਰੋ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਖਮਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ વੂਪਸਮੇਥਾ’’ਤਿ। ਤੇਨਪਿ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਗਤਦਿਸਾਭਿਮੁਖੇਨ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਖਮਥਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਯਦਿ ਸੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਹੋਤਿ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਮਞ੍ਚਟ੍ਠਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਯਾવ ਸਿવਥਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾਪਿ ਖਮਾਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਏવਂ ਕਤੇ ਨੇવ ਸਗ੍ਗਾવਰਣਂ ਨ ਮਗ੍ਗਾવਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਪਾਕਤਿਕਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ।

    Ariyānaṃ upavādakāti buddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ antamaso gihisotāpannānampi anatthakāmā hutvā antimavatthunā vā guṇaparidhaṃsanena vā upavādakā, akkosakā garahakāti vuttaṃ hoti. Tattha ‘‘natthi imesaṃ samaṇadhammo, assamaṇā ete’’ti vadanto antimavatthunā upavadati. ‘‘Natthi imesaṃ jhānaṃ vā vimokkho vā maggo vā phalaṃ vā’’tiādīni vadanto guṇaparidhaṃsanena upavadatīti veditabbo. So ca jhānaṃ vā upavadeyya ajhānaṃ vā, ubhayathāpi ariyūpavādova hoti; atibhāriyaṃ kammaṃ, anantariyakammasadisaṃ, saggāvaraṇaṃ maggāvaraṇañca, satekicchaṃ pana hoti. Tasmā yo ariyaṃ upavadati, tena gantvā sace attanā vuḍḍhataro hoti , ukkuṭikaṃ nisīditvā ‘‘ahaṃ āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, taṃ me khamāhī’’ti khamāpetabbo. Sace pana navakataro hoti, vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā ‘‘ahaṃ, bhante, tumhe idañcidañca avacaṃ, taṃ me khamathā’’ti khamāpetabbo. Sace so nakkhamati, disāpakkanto vā hoti, sayaṃ vā gantvā saddhivihārike vā pesetvā khamāpetabbo. Sace nāpi gantuṃ na pesetuṃ sakkā hoti, ye tasmiṃ vihāre bhikkhū vasanti, tesaṃ santikaṃ gantvā sace navakatarā honti, ukkuṭikaṃ nisīditvā sace vuḍḍhatarā, vuḍḍhe vuttanayeneva paṭipajjitvā ‘‘ahaṃ, bhante, asukaṃ nāma āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, taṃ khamatu me so āyasmā’’ti vatvā khamāpetabbo. Sammukhā akhamantepi etadeva kātabbaṃ. Sace ekacārikabhikkhu hoti, neva tassa vasanaṭṭhānaṃ na gataṭṭhānaṃ paññāyati, ekassa paṇḍitassa bhikkhuno santikaṃ gantvā ‘‘ahaṃ, bhante, asukaṃ nāma āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, taṃ me anussarato anussarato vippaṭisāro hoti, kiṃ karomī’’ti vattabbaṃ. So vakkhati ‘‘tumhe mā cintayittha, thero tumhākaṃ khamati, cittaṃ vūpasamethā’’ti. Tenapi ariyassa gatadisābhimukhena añjaliṃ paggahetvā ‘‘khamathā’’ti vattabbaṃ. Yadi so parinibbuto hoti, parinibbutamañcaṭṭhānaṃ gantvā yāva sivathikaṃ gantvāpi khamāpetabbo. Evaṃ kate neva saggāvaraṇaṃ na maggāvaraṇaṃ hoti, pākatikameva hotīti.

    ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਾਤਿ વਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਨਾ। ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਨਾਨਾવਿਧਕਮ੍ਮਾ, ਯੇ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਮੂਲਕੇਸੁ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਸਮਾਦਪੇਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਅਰਿਯੂਪવਾਦੇ, ਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਯਪਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪੁਨવਚਨਂ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜੋ ਹਿ ਅਰਿਯੂਪવਾਦੋ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਸਦਿਸੋ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –

    Micchādiṭṭhikāti viparītadassanā. Micchādiṭṭhikammasamādānāti micchādiṭṭhivasena samādinnanānāvidhakammā, ye ca micchādiṭṭhimūlakesu kāyakammādīsu aññepi samādapenti. Ettha ca vacīduccaritaggahaṇeneva ariyūpavāde, manoduccaritaggahaṇena ca micchādiṭṭhiyā saṅgahitāyapi imesaṃ dvinnaṃ punavacanaṃ mahāsāvajjabhāvadassanatthanti veditabbaṃ. Mahāsāvajjo hi ariyūpavādo ānantariyasadiso. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਾਧੇਯ੍ਯ, ਏવਂਸਮ੍ਪਦਮਿਦਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, વਦਾਮਿ। ਤਂ વਾਚਂ ਅਪ੍ਪਹਾਯ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪਹਾਯ ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਅਪ੍ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਯਥਾਭਤਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਏવਂ ਨਿਰਯੇ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪੯)।

    ‘‘Seyyathāpi, sāriputta, bhikkhu sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno diṭṭheva dhamme aññaṃ ārādheyya, evaṃsampadamidaṃ, sāriputta, vadāmi. Taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ appahāya taṃ diṭṭhiṃ appaṭinissajjitvā yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye’’ti (ma. ni. 1.149).

    ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਤੋ ਚ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਤਰਂ ਨਾਮ ਅਞ੍ਞਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਥਾਹ –

    Micchādiṭṭhito ca mahāsāvajjataraṃ nāma aññaṃ natthi. Yathāha –

    ‘‘ਨਾਹਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਞ੍ਞਂ ਏਕਧਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਯਂ ਏવਂਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਂ ਯਥਯਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਪਰਮਾਨਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਾਨੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੧੦)।

    ‘‘Nāhaṃ , bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃmahāsāvajjaṃ yathayidaṃ, bhikkhave, micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhiparamāni bhikkhave, mahāsāvajjānī’’ti (a. ni. 1.310).

    ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾਤਿ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾ। ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿ ਤਦਨਨ੍ਤਰਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧਗ੍ਗਹਣੇ । ਅਥ વਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾਤਿ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸੁਪਚ੍ਛੇਦਾ। ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਂ। ਅਪਾਯਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਨਿਰਯવੇવਚਨਮੇવ। ਨਿਰਯੋ ਹਿ ਸਗ੍ਗਮੋਕ੍ਖਹੇਤੁਭੂਤਾ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਮਤਾ ਅਯਾ ਅਪੇਤਤ੍ਤਾ, ਸੁਖਾਨਂ વਾ ਆਯਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਅਪਾਯੋ। ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਗਤਿ ਪਟਿਸਰਣਨ੍ਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿ, ਦੋਸਬਹੁਲਤਾਯ વਾ ਦੁਟ੍ਠੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਗਤੀਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿ। વਿવਸਾ ਨਿਪਤਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਕਟਕਾਰਿਨੋਤਿ વਿਨਿਪਾਤੋ, વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤਾ વਾ ਏਤ੍ਥ ਨਿਪਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਭਿਜ੍ਜਮਾਨਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾਤਿਪਿ વਿਨਿਪਾਤੋ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸਾਦਸਞ੍ਞਿਤੋ ਅਯੋਤਿ ਨਿਰਯੋ।

    Kāyassa bhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantarābhinibbattakkhandhaggahaṇe . Atha vā kāyassa bhedāti jīvitindriyassupacchedā. Paraṃ maraṇāti cuticittato uddhaṃ. Apāyanti evamādi sabbaṃ nirayavevacanameva. Nirayo hi saggamokkhahetubhūtā puññasammatā ayā apetattā, sukhānaṃ vā āyassa abhāvā apāyo. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati, dosabahulatāya vā duṭṭhena kammunā nibbattā gatīti duggati. Vivasā nipatanti tattha dukkaṭakārinoti vinipāto, vinassantā vā ettha nipatanti sambhijjamānaṅgapaccaṅgātipi vinipāto. Natthi ettha assādasaññito ayoti nirayo.

    ਅਥ વਾ ਅਪਾਯਗ੍ਗਹਣੇਨ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿ ਹਿ ਅਪਾਯੋ ਸੁਗਤਿਤੋ ਅਪੇਤਤ੍ਤਾ। ਨ ਦੁਗ੍ਗਤਿ, ਮਹੇਸਕ੍ਖਾਨਂ ਨਾਗਰਾਜਾਦੀਨਂ ਸਮ੍ਭવਤੋ। ਦੁਗ੍ਗਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਸੋ ਹਿ ਅਪਾਯੋ ਚੇવ ਦੁਗ੍ਗਤਿ ਚ ਸੁਖਤੋ ਅਪੇਤਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਗਤਿਭੂਤਤ੍ਤਾ, ਨ ਤੁ વਿਨਿਪਾਤੋ, ਅਸੁਰਕਾਯਸਦਿਸਂ ਅવਿਨਿਪਤਿਤਤ੍ਤਾ। વਿਨਿਪਾਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਸੁਰਕਾਯਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਸੋ ਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ ਅਪਾਯੋ ਚੇવ ਦੁਗ੍ਗਤਿ ਚ ਸਬ੍ਬਸਮੁਸ੍ਸਯੇਹਿ ਚ વਿਨਿਪਤਿਤਤ੍ਤਾ વਿਨਿਪਾਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨਿਰਯਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅવੀਚਿਆਦਿਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਂ ਨਿਰਯਮੇવ ਦੀਪੇਤੀਤਿ। ਉਪਪਨ੍ਨਾਤਿ ਉਪਗਤਾ, ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਤਤ੍ਥ ਸੁਗਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਗਤਿਪਿ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਤਿ। ਸਗ੍ਗਗ੍ਗਹਣੇਨ ਦੇવਗਤਿਯੇવ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਨ੍ਦਰਾ ਗਤੀਤਿ ਸੁਗਤਿ। ਰੂਪਾਦੀਹਿ વਿਸਯੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਅਗ੍ਗੋਤਿ ਸਗ੍ਗੋ। ਸੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਲੁਜ੍ਜਨਪਲੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਲੋਕੋਤਿ ਅਯਂ વਚਨਤ੍ਥੋ। ਇਤਿ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਨਿਗਮਨવਚਨਂ।

    Atha vā apāyaggahaṇena tiracchānayoniṃ dīpeti, tiracchānayoni hi apāyo sugatito apetattā. Na duggati, mahesakkhānaṃ nāgarājādīnaṃ sambhavato. Duggatiggahaṇena pettivisayaṃ dīpeti, so hi apāyo ceva duggati ca sukhato apetattā dukkhassa ca gatibhūtattā, na tu vinipāto, asurakāyasadisaṃ avinipatitattā. Vinipātaggahaṇena asurakāyaṃ dīpeti. So hi yathāvuttena atthena apāyo ceva duggati ca sabbasamussayehi ca vinipatitattā vinipātoti vuccati. Nirayaggahaṇena avīciādianekappakāraṃ nirayameva dīpetīti. Upapannāti upagatā, tattha abhinibbattāti adhippāyo. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo. Ayaṃ pana viseso – tattha sugatiggahaṇena manussagatipi saṅgayhati. Saggaggahaṇena devagatiyeva. Tattha sundarā gatīti sugati. Rūpādīhi visayehi suṭṭhu aggoti saggo. So sabbopi lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti ayaṃ vacanattho. Iti dibbena cakkhunātiādi sabbaṃ nigamanavacanaṃ.

    ਏવਂ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਂ ਪਰਿਤ੍ਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਚਤੂਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਤਿ । ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗਞਾਣਂ ਪਰਿਤ੍ਤਮਹਗ੍ਗਤਾਤੀਤਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਅਨਾਗਤਂਸਞਾਣਂ ਪਰਿਤ੍ਤਮਹਗ੍ਗਤਅਪ੍ਪਮਾਣਮਗ੍ਗਅਨਾਗਤਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਅਟ੍ਠਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ।

    Evaṃ dibbena cakkhunā passatīti ayamettha saṅkhepattho – dibbacakkhuñāṇaṃ parittapaccuppannaajjhattabahiddhārammaṇavasena catūsu ārammaṇesu pavattati . Yathākammūpagañāṇaṃ parittamahaggatātītaajjhattabahiddhārammaṇavasena pañcasu ārammaṇesu pavattati. Anāgataṃsañāṇaṃ parittamahaggataappamāṇamaggaanāgataajjhattabahiddhānavattabbārammaṇavasena aṭṭhasu ārammaṇesu pavattatīti.

    ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੋ ਚ ਭਗવਾਤਿ ਭਗવਾ ਇਚ੍ਛਮਾਨੋ। ਏਕਮ੍ਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਏਕਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ ਓਲੋਕੇਯ੍ਯ। ਸਹਸ੍ਸਿਮ੍ਪਿ ਚੂਲ਼ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਾવਤਾ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤਿ, ਦਿਸਾ ਭਾਨ੍ਤਿ વਿਰੋਚਮਾਨਾ, ਤਾવ ਸਹਸ੍ਸਧਾ ਲੋਕੋ, ਏਸਾ ਸਹਸ੍ਸਿਚੂਲ਼ਨਿਕਾ ਨਾਮ। ਚੂਲ਼ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਖੁਦ੍ਦਕਂ। ਦ੍વਿਸਹਸ੍ਸਿਮ੍ਪਿ ਮਜ੍ਝਿਮਿਕਂ ਲੋਕਧਾਤੁਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਂ ਸਹਸ੍ਸਭਾਗੇਨ ਗਣੇਤ੍વਾ ਦਸਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਰਿਮਾਣਾ ਦ੍વਿਸਹਸ੍ਸੀ ਮਜ੍ਝਿਮਿਕਾ ਲੋਕਧਾਤੁ ਨਾਮ। ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਜਾਤਿਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਞ੍ਹਿ ਪਚ੍ਛਿਮਭવੇ ਦੇવਲੋਕਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਯਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣਦਿવਸੇ ਚ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਨਦਿવਸੇ ਚ ਮਹਾਭਿਨਿਕ੍ਖਮਨਦਿવਸੇ ਚ ਸਮ੍ਬੋਧਿਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪવਤ੍ਤਨਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰੋਸ੍ਸਜ੍ਜਨਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਦਿવਸੇਸੁ ਚ ਏਤ੍ਤਕਂ ਠਾਨਂ ਕਮ੍ਪਤਿ।

    Ākaṅkhamāno ca bhagavāti bhagavā icchamāno. Ekampi lokadhātuṃ passeyyāti ekaṃ cakkavāḷaṃ olokeyya. Sahassimpi cūḷanikanti ettha yāvatā candimasūriyā pariharanti, disā bhānti virocamānā, tāva sahassadhā loko, esā sahassicūḷanikā nāma. Cūḷanikanti khuddakaṃ. Dvisahassimpi majjhimikaṃ lokadhātunti ettha sahassacakkavāḷānaṃ sahassabhāgena gaṇetvā dasasatasahassacakkavāḷaparimāṇā dvisahassī majjhimikā lokadhātu nāma. Ettakena buddhānaṃ jātikkhettaṃ nāma dassitaṃ. Bodhisattānañhi pacchimabhave devalokato cavitvā mātukucchiyaṃ paṭisandhiggahaṇadivase ca mātukucchito nikkhamanadivase ca mahābhinikkhamanadivase ca sambodhidhammacakkapavattanaāyusaṅkhārossajjanaparinibbānadivasesu ca ettakaṃ ṭhānaṃ kampati.

    ਤਿਸਹਸ੍ਸਿਮ੍ਪਿ। ਮਹਾਸਹਸ੍ਸਿਮ੍ਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਨ੍ਤਿ ਸਹਸ੍ਸਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਤਿਯਾਤਿ ਤਿਸਹਸ੍ਸੀ, ਪਠਮਸਹਸ੍ਸਿਂ ਸਹਸ੍ਸਧਾ ਕਤ੍વਾ ਗਣਿਤਂ ਮਜ੍ਝਿਮਿਕਂ ਸਹਸ੍ਸਧਾ ਕਤ੍વਾ ਗਣਿਤਤ੍ਤਾ ਮਹਨ੍ਤੇਹਿ ਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਗਣਿਤਾਤਿ ਮਹਾਸਹਸ੍ਸੀ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਰਿਮਾਣੋ ਲੋਕੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਗਣਕਪੁਤ੍ਤਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰੋ ਪਨ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਨ ਹਿ ਤਿਸਹਸ੍ਸਿਮਹਾਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਯਾ ਏਤਂ ਪਰਿਮਾਣਂ । ਇਦਞ੍ਹਿ ਆਚਰਿਯਾਨਂ ਸਜ੍ਝਾਯਮੂਲਕਂ વਾਚਾਯ ਪਰਿਹੀਨਟ੍ਠਾਨਂ, ਦਸਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਰਿਮਾਣਂ ਪਨ ਠਾਨਂ ਤਿਸਹਸ੍ਸਿਮਹਾਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁ ਨਾਮਾ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਆਣਾਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਏਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਅਨ੍ਤਰੇ ਆਟਾਨਾਟਿਯਪਰਿਤ੍ਤ- (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੭੫ ਆਦਯੋ) ਇਸਿਗਿਲਿਪਰਿਤ੍ਤ- (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੩੩ ਆਦਯੋ) ਧਜਗ੍ਗਪਰਿਤ੍ਤ- (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੯) ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਪਰਿਤ੍ਤਖਨ੍ਧਪਰਿਤ੍ਤ- (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੬੭) ਮੋਰਪਰਿਤ੍ਤ- (ਜਾ॰ ੧.੨.੧੭-੧੮) ਮੇਤ੍ਤਪਰਿਤ੍ਤ- (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੯.੧ ਆਦਯੋ; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੪੩ ਆਦਯੋ) ਰਤਨਪਰਿਤ੍ਤਾਨਂ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੬.੧ ਆਦਯੋ; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੨੨੪ ਆਦਯੋ) ਆਣਾ ਫਰਤਿ।

    Tisahassimpi. Mahāsahassimpi lokadhātunti sahassito paṭṭhāya tatiyāti tisahassī, paṭhamasahassiṃ sahassadhā katvā gaṇitaṃ majjhimikaṃ sahassadhā katvā gaṇitattā mahantehi sahassehi gaṇitāti mahāsahassī. Ettāvatā koṭisatasahassacakkavāḷaparimāṇo loko dassito hoti. Gaṇakaputtatissatthero pana evamāha – ‘‘na hi tisahassimahāsahassilokadhātuyā etaṃ parimāṇaṃ . Idañhi ācariyānaṃ sajjhāyamūlakaṃ vācāya parihīnaṭṭhānaṃ, dasakoṭisatasahassacakkavāḷaparimāṇaṃ pana ṭhānaṃ tisahassimahāsahassilokadhātu nāmā’’ti. Ettāvatā hi bhagavato āṇākkhettaṃ nāma dassitaṃ. Etasmiñhi antare āṭānāṭiyaparitta- (dī. ni. 3.275 ādayo) isigiliparitta- (ma. ni. 3.133 ādayo) dhajaggaparitta- (saṃ. ni. 1.249) bojjhaṅgaparittakhandhaparitta- (a. ni. 4.67) moraparitta- (jā. 1.2.17-18) mettaparitta- (khu. pā. 9.1 ādayo; su. ni. 143 ādayo) ratanaparittānaṃ (khu. pā. 6.1 ādayo; su. ni. 224 ādayo) āṇā pharati.

    ਯਾવਤਕਂ વਾ ਪਨ ਆਕਙ੍ਖੇਯ੍ਯਾਤਿ ਯਤ੍ਤਕਂ વਾ ਇਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਇਮਿਨਾ વਿਸਯਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਹਿ વਿਸਯਕ੍ਖੇਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਮਾਣਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ , ਨਤ੍ਥਿਕਭਾવੇ ਚਸ੍ਸ ਇਮਂ ਉਪਮਂ ਆਹਰਨ੍ਤਿ – ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਮ੍ਹਿ ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾ ਸਾਸਪੇਹਿ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਸਚੇ ਕੋਚਿ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਯ ਦਿਸਾਯ ਏਕਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ ਏਕਂ ਸਾਸਪਂ ਪਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਸਾਸਪਾ ਪਰਿਕ੍ਖਯਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ। ਨ ਤ੍વੇવ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਯ ਦਿਸਾਯ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਿ। ਦਕ੍ਖਿਣਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਅવਿਸਯੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਾવਤਕਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤਤ੍ਤਕਂ ਓਲੋਕੇਯ੍ਯ। ਏવਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਭਗવਤੋ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੂਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਕਥਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ।

    Yāvatakaṃ vā pana ākaṅkheyyāti yattakaṃ vā iccheyya. Iminā visayakkhettaṃ dassitaṃ. Buddhānañhi visayakkhettassa pamāṇaparicchedo nāma natthi , natthikabhāve cassa imaṃ upamaṃ āharanti – koṭisatasahassacakkavāḷamhi yāva brahmalokā sāsapehi pūretvā sace koci puratthimāya disāya ekacakkavāḷe ekaṃ sāsapaṃ pakkhipanto āgaccheyya, sabbepi te sāsapā parikkhayaṃ gaccheyyuṃ. Na tveva puratthimāya disāya cakkavāḷāni. Dakkhiṇādīsupi eseva nayo. Tattha buddhānaṃ avisayo nāma natthi. Tāvatakaṃ passeyyāti tattakaṃ olokeyya. Evaṃ parisuddhaṃ bhagavato dibbacakkhūti dibbacakkhukathaṃ niṭṭhāpesi.

    ਕਥਂ ਭਗવਾ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ વਿવਟਚਕ੍ਖੂਤਿ ਕੇਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਅਪਿਹਿਤਚਕ੍ਖੁ? ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞੋਤਿਆਦਿਕਂ ਤਤ੍ਥ ਅਤਿਰੋਚਤਿ ਯਦਿਦਂ ਪਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ।

    Kathaṃ bhagavā paññācakkhunāpi vivaṭacakkhūti kenappakārena paññācakkhunā apihitacakkhu? Mahāpañño puthupaññotiādikaṃ tattha atirocati yadidaṃ paññāyāti pariyosānaṃ heṭṭhā vuttatthameva.

    ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਞਾਣੇਨ ਚ ਆਸਯਾਨੁਸਯਞਾਣੇਨ ਚ। ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਞਾਣਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੂਤਿ ਨਾਮਂ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੂਤਿ, ਤਿਣ੍ਣਂ ਮਗ੍ਗਞਾਣਾਨਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੂਤਿ । ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਅਦ੍ਦਸ ਸਤ੍ਤੇਤਿ ਸਤ੍ਤੇ ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ। ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖੇਤਿਆਦੀਸੁ ਯੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਮ੍ਹਿ ਰਾਗਾਦਿਰਜਂ ਅਪ੍ਪਂ, ਤੇ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਾ। ਯੇਸਂ ਤਂ ਮਹਨ੍ਤਂ, ਤੇ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖਾ। ਯੇਸਂ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਤਿਕ੍ਖਾਨਿ, ਤੇ ਤਿਕ੍ਖਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾ। ਯੇਸਂ ਤਾਨਿ ਮੁਦੂਨਿ, ਤੇ ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾ। ਯੇਸਂ ਤੇਯੇવ ਸਦ੍ਧਾਦਯੋ ਆਕਾਰਾ ਸੁਨ੍ਦਰਾ, ਤੇ ਸ੍વਾਕਾਰਾ। ਯੇ ਕਥਿਤਕਾਰਣਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਨ੍ਤਿ, ਸੁਖੇਨ ਸਕ੍ਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਪੇਤੁਂ ਤੇ ਸੁવਿਞ੍ਞਾਪਯਾ। ਯੇ ਪਰਲੋਕਞ੍ਚੇવ વਜ੍ਜਞ੍ਚ ਭਯਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਪਰਲੋਕવਜ੍ਜਭਯਦਸ੍ਸਾવਿਨੋ ਨਾਮ।

    Buddhacakkhunāti indriyaparopariyattañāṇena ca āsayānusayañāṇena ca. Imesaṃ dvinnaṃ ñāṇānaṃ buddhacakkhūti nāmaṃ, sabbaññutaññāṇassa samantacakkhūti, tiṇṇaṃ maggañāṇānaṃ dhammacakkhūti . Lokaṃ volokento addasa satteti satte addakkhi. Apparajakkhetiādīsu yesaṃ vuttanayeneva paññācakkhumhi rāgādirajaṃ appaṃ, te apparajakkhā. Yesaṃ taṃ mahantaṃ, te mahārajakkhā. Yesaṃ saddhādīni indriyāni tikkhāni, te tikkhindriyā. Yesaṃ tāni mudūni, te mudindriyā. Yesaṃ teyeva saddhādayo ākārā sundarā, te svākārā. Ye kathitakāraṇaṃ sallakkhenti, sukhena sakkā honti viññāpetuṃ te suviññāpayā. Ye paralokañceva vajjañca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassāvino nāma.

    ਉਪ੍ਪਲਿਨਿਯਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਲવਨੇ। ਇਤਰੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਨ੍ਤੋਨਿਮੁਗ੍ਗਪੋਸੀਨੀਤਿ ਯਾਨਿ ਅਨ੍ਤੋਨਿਮੁਗ੍ਗਾਨੇવ ਪੋਸਿਯਨ੍ਤਿ। ਉਦਕਂ ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਮ੍ਮ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀਤਿ ਉਦਕਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਾਨਿ ਯਾਨਿ ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਮ੍ਮ ਠਿਤਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਤਾਨਿ ਸੂਰਿਯਰਸ੍ਮਿਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ ਆਗਮਯਮਾਨਾਨਿ ਠਿਤਾਨਿ ਅਜ੍ਜ ਪੁਪ੍ਫਨਕਾਨਿ। ਯਾਨਿ ਸਮੋਦਕਂ ਠਿਤਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਸ੍વੇ ਪੁਪ੍ਫਨਕਾਨਿ। ਯਾਨਿ ਉਦਕਾ ਅਨੁਗ੍ਗਤਾਨਿ ਅਨ੍ਤੋਨਿਮੁਗ੍ਗਪੋਸੀਨਿ, ਤਾਨਿ ਤਤਿਯਦਿવਸੇવ ਪੁਪ੍ਫਨਕਾਨਿ। ਉਦਕਾ ਪਨ ਅਨੁਗ੍ਗਤਾਨਿ ਅਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਸਰੋਗਉਪ੍ਪਲਾਨਿ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਾਨਿ ਨੇવ ਪੁਪ੍ਫਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਮਚ੍ਛਕਚ੍ਛਪਭਕ੍ਖਾਨੇવ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤਾਨਿ ਪਾਲ਼ਿਂ ਨਾਰੂਲ਼੍ਹਾਨਿ, ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਪਨ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਦੀਪਿਤਾਨਿ।

    Uppaliniyanti uppalavane. Itaresupi eseva nayo. Antonimuggaposīnīti yāni antonimuggāneva posiyanti. Udakaṃ accuggamma tiṭṭhantīti udakaṃ atikkamitvā tiṭṭhanti. Tattha yāni yāni accuggamma ṭhitāni, tāni tāni sūriyarasmisamphassaṃ āgamayamānāni ṭhitāni ajja pupphanakāni. Yāni samodakaṃ ṭhitāni, tāni sve pupphanakāni. Yāni udakā anuggatāni antonimuggaposīni, tāni tatiyadivaseva pupphanakāni. Udakā pana anuggatāni aññānipi sarogauppalāni nāma atthi, yāni neva pupphissanti, macchakacchapabhakkhāneva bhavissanti, tāni pāḷiṃ nārūḷhāni, āharitvā pana dīpetabbānīti dīpitāni.

    ਯਥੇવ ਹਿ ਤਾਨਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਪੁਪ੍ਫਾਨਿ, ਏવਮੇવ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂ ਨੇਯ੍ਯੋ ਪਦਪਰਮੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪੁਗ੍ਗਲਾ। ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਉਦਾਹਟવੇਲਾਯ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ। ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੇ વਿਭਜੀਯਮਾਨੇ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂ। ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸਤੋ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੇ ਸੇવਤੋ ਭਜਤੋ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤੋ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੇਯ੍ਯੋ। ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਬਹੁਮ੍ਪਿ ਸੁਣਤੋ ਬਹੁਮ੍ਪਿ ਭਣਤੋ ਬਹੁਮ੍ਪਿ ਧਾਰਯਤੋ ਬਹੁਮ੍ਪਿ વਾਚਤੋ ਨ ਤਾਯ ਜਾਤਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪਦਪਰਮੋ। ਤਤ੍ਥ ਭਗવਾ ਉਪ੍ਪਲવਨਾਦਿਸਦਿਸਂ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਅਜ੍ਜ ਪੁਪ੍ਫਨਕਾਨਿ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ, ਸ੍વੇ ਪੁਪ੍ਫਨਕਾਨਿ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋ ਚ ਅਦ੍ਦਸ। ਤਤ੍ਥ ਤਿਣ੍ਣਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਅਤ੍ਥਂ ਸਾਧੇਤਿ, ਪਦਪਰਮਾਨਂ ਅਨਾਗਤਤ੍ਥਾਯ વਾਸਨਾ ਹੋਤਿ।

    Yatheva hi tāni catubbidhapupphāni, evameva ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo padaparamoti cattāro puggalā. Yassa puggalassa udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo ugghaṭitaññū. Yassa puggalassa saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajīyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyāṇamitte sevato bhajato payirupāsato dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suṇato bahumpi bhaṇato bahumpi dhārayato bahumpi vācato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo. Tattha bhagavā uppalavanādisadisaṃ dasasahassilokadhātuṃ olokento ajja pupphanakāni ugghaṭitaññū, sve pupphanakāni vipañcitaññūti evaṃ sabbākārato ca addasa. Tattha tiṇṇaṃ puggalānaṃ imasmiṃyeva attabhāve bhagavato dhammadesanā atthaṃ sādheti, padaparamānaṃ anāgatatthāya vāsanā hoti.

    ਰਾਗਚਰਿਤੋਤਿਆਦੀਸੁ ਰਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਰਣਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਰਾਗਚਰਿਤੋ। ਦੁਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਰਣਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਦੋਸਚਰਿਤੋ। ਮੁਯ੍ਹਨવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਰਣਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਮੋਹਚਰਿਤੋ। વਿਤਕ੍ਕਨવਸੇਨ ਊਹਨવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਰਣਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વਿਤਕ੍ਕਚਰਿਤੋ । ਓਕਪ੍ਪਨਸਦ੍ਧਾવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਰਣਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸਦ੍ਧਾਚਰਿਤੋ। ਞਾਣਮੇવ ਚਰਣਂ, ਞਾਣੇਨ વਾ ਚਰਣਂ, ਞਾਣਸ੍ਸ વਾ ਚਰਣਂ, ਞਾਣਤੋ વਾ ਚਰਣਂ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਞਾਣਚਰਿਤੋ। ਰਾਗਚਰਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਰਾਗੁਸ੍ਸਦਸ੍ਸ ਰਾਗਬਹੁਲਸ੍ਸ। ਪਰਤੋਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Rāgacaritotiādīsu rajjanavasena ārammaṇe caraṇaṃ etassa atthīti rāgacarito. Dussanavasena ārammaṇe caraṇaṃ etassa atthīti dosacarito. Muyhanavasena ārammaṇe caraṇaṃ etassa atthīti mohacarito. Vitakkanavasena ūhanavasena ārammaṇe caraṇaṃ etassa atthīti vitakkacarito. Okappanasaddhāvasena ārammaṇe caraṇaṃ etassa atthīti saddhācarito. Ñāṇameva caraṇaṃ, ñāṇena vā caraṇaṃ, ñāṇassa vā caraṇaṃ, ñāṇato vā caraṇaṃ etassa atthīti ñāṇacarito. Rāgacaritassāti rāgussadassa rāgabahulassa. Paratopi eseva nayo.

    ਅਸੁਭਕਥਂ ਕਥੇਤੀਤਿ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਾਦਿਦਸવਿਧਂ ਅਸੁਭਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਕਥਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਅਸੁਭਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ ਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੧)। ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਂ ਚਿਤ੍ਤਸਿਨੇਹਨਂ ਕਥੇਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਮੇਤ੍ਤਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯਾ’’ਤਿ। ਉਦ੍ਦੇਸੇਤਿ ਸਜ੍ਝਾਯਨੇ। ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਯਾਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ। ਕਾਲੇਨ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨੇਤਿ ਯੁਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਕਾਲੇ ਉਤ੍ਤਰਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨੇ। ਧਮ੍ਮਸਾਕਚ੍ਛਾਯਾਤਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਾਕਚ੍ਛਾਯ। ਗਰੁਸਂવਾਸੇਤਿ ਗਰੂਨਂ ਪਯਿਰੁਪਾਸਨੇ। ਨਿવੇਸੇਤੀਤਿ ਆਚਰਿਯਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਕਥੇਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ વਿਤਕ੍ਕੁਪਚ੍ਛੇਦਾਯਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੧)। ਪਸਾਦਨੀਯਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਚੂਲ਼વੇਦਲ੍ਲ- (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੬੦ ਆਦਯੋ) ਮਹਾવੇਦਲ੍ਲਾ- (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੪੯ ਆਦਯੋ) ਦਿਪਸਾਦਜਨਕਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਕਥੇਤਿ। ਬੁਦ੍ਧਸੁਬੋਧਿਨ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਪਟਿવੇਧਂ। ਧਮ੍ਮਸੁਧਮ੍ਮਤਨ੍ਤਿ ਨવવਿਧਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤਤਂ। ਸਙ੍ਘਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠવਿਧਅਰਿਯਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਤਾਦਿਸੁਟ੍ਠੁਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ। ਸੀਲਾਨਿ ਚ ਅਤ੍ਤਨੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਸੀਲਾਨਿ ਚ। ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਉਦਯਬ੍ਬਯਾਦਿਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਕਥੇਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਾਕਾਰਨ੍ਤਿ ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવਾਕਾਰਂ। ਦੁਕ੍ਖਾਕਾਰਨ੍ਤਿ ਉਦਯਬ੍ਬਯਪਟਿਪੀਲ਼ਨਾਕਾਰਂ। ਅਨਤ੍ਤਾਕਾਰਨ੍ਤਿ ਅવਸવਤ੍ਤਨਾਕਾਰਂ।

    Asubhakathaṃ kathetīti uddhumātakādidasavidhaṃ asubhapaṭisaṃyuttakathaṃ ācikkhati. Vuttañhetaṃ – ‘‘asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāyā’’ti (a. ni. 9.1). Mettābhāvanaṃ ācikkhatīti mettābhāvanaṃ cittasinehanaṃ katheti. Vuttañhetaṃ – ‘‘mettā bhāvetabbā byāpādassa pahānāyā’’ti. Uddeseti sajjhāyane. Paripucchāyāti aṭṭhakathāya. Kālena dhammassavaneti yuttappattakāle uttari pariyattidhammassavane. Dhammasākacchāyāti aññehi saddhiṃ sākacchāya. Garusaṃvāseti garūnaṃ payirupāsane. Nivesetīti ācariyānaṃ santike patiṭṭhāpeti. Ānāpānassatiṃ ācikkhatīti ānāpānassatisampayuttakammaṭṭhānaṃ katheti. Vuttañhetaṃ – ‘‘ānāpānassati bhāvetabbā vitakkupacchedāyā’’ti (a. ni. 9.1). Pasādanīyaṃ nimittaṃ ācikkhatīti cūḷavedalla- (ma. ni. 1.460 ādayo) mahāvedallā- (ma. ni. 1.449 ādayo) dipasādajanakaṃ suttaṃ katheti. Buddhasubodhinti buddhassa bhagavato buddhattapaṭivedhaṃ. Dhammasudhammatanti navavidhalokuttaradhammassa svākkhātataṃ. Saṅghasuppaṭipattinti aṭṭhavidhaariyasaṅghassa suppaṭipannatādisuṭṭhupaṭipattiṃ. Sīlāni ca attanoti attano santakasīlāni ca. Ācikkhati vipassanānimittanti udayabbayādipaṭisaṃyuttaṃ katheti. Aniccākāranti hutvā abhāvākāraṃ. Dukkhākāranti udayabbayapaṭipīḷanākāraṃ. Anattākāranti avasavattanākāraṃ.

    ਸੇਲੇ ਯਥਾ ਪਬ੍ਬਤਮੁਦ੍ਧਨਿਟ੍ਠਿਤੋਤਿ ਸੇਲਮਯੇ ਏਕਗ੍ਘਨੇ ਪਬ੍ਬਤਮੁਦ੍ਧਨਿ ਠਿਤੋવ, ਨ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਠਿਤਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਭਿਮੁਖੇ ਗੀવੁਕ੍ਖਿਪਨਪਸਾਰਣਾਦਿਕਿਚ੍ਚਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਤਥੂਪਮਨ੍ਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਭਾਗਂ ਸੇਲਪਬ੍ਬਤੂਪਮਂ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯਥਾ ਸੇਲਪਬ੍ਬਤਮੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਠਿਤੋવ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪੁਰਿਸੋ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਜਨਤਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ। ਸੁਮੇਧ ਸੁਨ੍ਦਰਪਞ੍ਞ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇਨ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਮਯਂ ਪਞ੍ਞਾਮਯਂ ਪਾਸਾਦਮਾਰੁਯ੍ਹ ਸਯਂ ਅਪੇਤਸੋਕੋ ਸੋਕਾવਤਿਣ੍ਣਂ ਜਾਤਿਜਰਾਭਿਭੂਤਞ੍ਚ ਜਨਤਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੁ ਉਪਧਾਰਯਤੁ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤੁ।

    Sele yathā pabbatamuddhaniṭṭhitoti selamaye ekagghane pabbatamuddhani ṭhitova, na hi tattha ṭhitassa dassanatthaṃ abhimukhe gīvukkhipanapasāraṇādikiccaṃ atthi. Tathūpamanti tappaṭibhāgaṃ selapabbatūpamaṃ. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – yathā selapabbatamuddhanti ṭhitova cakkhunā puriso samantato janataṃ passeyya. Sumedha sundarapañña sabbaññutaññāṇena samantacakkhu bhagavā dhammamayaṃ paññāmayaṃ pāsādamāruyha sayaṃ apetasokosokāvatiṇṇaṃ jātijarābhibhūtañca janataṃ avekkhassu upadhārayatu upaparikkhatu.

    ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਯਥਾ ਹਿ ਪਬ੍ਬਤਪਾਦਸਾਮਨ੍ਤਾ ਮਹਨ੍ਤਂ ਖੇਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਕੇਦਾਰਪਾਲ਼ੀਸੁ ਕੁਟਿਯੋ ਕਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਅਗ੍ਗਿਂ ਜਾਲੇਯ੍ਯ, ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਞ੍ਚ ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ ਅਸ੍ਸ, ਅਥ ਤਸ੍ਸ ਪਬ੍ਬਤਸ੍ਸ ਮਤ੍ਥਕੇ ਠਤ੍વਾ ਚਕ੍ਖੁਮਤੋ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਭੂਮਿਂ ਓਲੋਕਯਤੋ ਨੇવ ਖੇਤ੍ਤਂ ਨ ਕੇਦਾਰਪਾਲ਼ਿਯੋ ਨ ਕੁਟਿਯੋ ਨ ਤਤ੍ਥ ਸਯਿਤਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਞ੍ਞਾਯੇਯ੍ਯੁਂ, ਕੁਟਿਕਾਸੁ ਪਨ ਅਗ੍ਗਿਜਾਲਮਤ੍ਤਮੇવ ਪਞ੍ਞਾਯੇਯ੍ਯ। ਏવਂ ਧਮ੍ਮਪਾਸਾਦਂ ਆਰੁਯ੍ਹ ਸਤ੍ਤਕਾਯਂ ਓਲੋਕਯਤੋ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਯੇ ਤੇ ਅਕਤਕਲ੍ਯਾਣਾ ਸਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਏਕવਿਹਾਰੇ ਦਕ੍ਖਿਣਜਾਣੁਪਸ੍ਸੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਪਿ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਆਪਾਥਂ ਨਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਰਤ੍ਤਿਂ ਖਿਤ੍ਤਸਰਾ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯੇ ਪਨ ਕਤਕਲ੍ਯਾਣਾ વੇਨੇਯ੍ਯਪੁਗ੍ਗਲਾ, ਤੇ ਏવਸ੍ਸ ਦੂਰੇਪਿ ਠਿਤਾ ਆਪਾਥਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਏવ ਅਗ੍ਗਿ વਿਯ ਹਿਮવਨ੍ਤਪਬ੍ਬਤੋ વਿਯ ਚ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –

    Ayaṃ panettha adhippāyo – yathā hi pabbatapādasāmantā mahantaṃ khettaṃ katvā tattha kedārapāḷīsu kuṭiyo katvā rattiṃ aggiṃ jāleyya, caturaṅgasamannāgatañca andhakāraṃ assa, atha tassa pabbatassa matthake ṭhatvā cakkhumato purisassa bhūmiṃ olokayato neva khettaṃ na kedārapāḷiyo na kuṭiyo na tattha sayitamanussā paññāyeyyuṃ, kuṭikāsu pana aggijālamattameva paññāyeyya. Evaṃ dhammapāsādaṃ āruyha sattakāyaṃ olokayato tathāgatassa ye te akatakalyāṇā sattā, te ekavihāre dakkhiṇajāṇupasse nisinnāpi buddhacakkhussa āpāthaṃ nāgacchanti, rattiṃ khittasarā viya honti. Ye pana katakalyāṇā veneyyapuggalā, te evassa dūrepi ṭhitā āpāthaṃ gacchanti, te eva aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤੋ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤਿ, ਹਿਮવਨ੍ਤੋવ ਪਬ੍ਬਤੋ।

    ‘‘Dūre santo pakāsenti, himavantova pabbato;

    ਅਸਨ੍ਤੇਤ੍ਥ ਨ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਰਤ੍ਤਿਂ ਖਿਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ਸਰਾ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੦੪; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੧)।

    Asantettha na dissanti, rattiṃ khittā yathā sarā’’ti. (dha. pa. 304; netti. 11);

    ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਨੇਯ੍ਯਪਥਪ੍ਪਭੇਦਂ ਸਬ੍ਬਂ ਅਞ੍ਞਾਸੀਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ। ਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤਾਦਿਭੇਦਾ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾ ਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰੋ વਿਕਾਰੋ ਲਕ੍ਖਣਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਪਞ੍ਚੇવ ਨੇਯ੍ਯਪਥਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ ਏવ ਞਾਣਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ‘‘ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂਤਿ ਚ ਕਮਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ ਸਕਿਂਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ ਸਤਤਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ ਸਤ੍ਤਿਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ ਞਾਤਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਨੋ ਸਿਯੁਂ। ਤੇਸੁ ਕਮੇਨ ਸਬ੍ਬਜਾਨਨਕਾਲਾਸਮ੍ਭવਤੋ ਕਮਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਸਕਿਂ ਸਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਾਭਾવਤੋ ਸਕਿਂਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਯਥਾਰਮ੍ਮਣਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਭવਤੋ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤવਿਰੋਧਤੋ ਯੁਤ੍ਤਿਅਭਾવਤੋ ਚ ਸਤਤਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਪਰਿਸੇਸਤੋ ਸਬ੍ਬਜਾਨਨਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਸਤ੍ਤਿਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ વਾ ਸਿਯਾ, વਿਦਿਤਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ ਞਾਤਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ વਾ, ਸਤ੍ਤਿਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਨੋ ਸਬ੍ਬਜਾਨਨਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ‘‘ਨ ਤਸ੍ਸ ਅਦਿਟ੍ਠਮਿਧਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚਿ…ਪੇ॰… ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਞਾਤਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾ ਏવ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤਿ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਕਾਰਣਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਆવਜ੍ਜਨਪਟਿਬਦ੍ਧਤੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ। ਤੇਨ ਞਾਣੇਨਾਤਿ ਤੇਨ ਸਬ੍ਬਜਾਨਨਞਾਣੇਨ।

    Sabbaññutaññāṇanti ettha pañcaneyyapathappabhedaṃ sabbaṃ aññāsīti sabbaññū. Saṅkhatāsaṅkhatādibhedā sabbadhammā hi saṅkhāro vikāro lakkhaṇaṃ nibbānaṃ paññattīti pañceva neyyapathā honti. Sabbaññussa bhāvo sabbaññutā, sabbaññutā eva ñāṇaṃ ‘‘sabbaññutāñāṇa’’nti vattabbe ‘‘sabbaññutaññāṇa’’nti vuttaṃ. Sabbaññūti ca kamasabbaññū sakiṃsabbaññū satatasabbaññū sattisabbaññū ñātasabbaññūti pañcavidhā sabbaññuno siyuṃ. Tesu kamena sabbajānanakālāsambhavato kamasabbaññutā na hoti, sakiṃ sabbārammaṇaggahaṇābhāvato sakiṃsabbaññutā na hoti, cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārammaṇacittasambhavato bhavaṅgacittavirodhato yuttiabhāvato ca satatasabbaññutā na hoti, parisesato sabbajānanasamatthatāya sattisabbaññutā vā siyā, viditasabbadhammattā ñātasabbaññutā vā, sattisabbaññuno sabbajānanattaṃ natthīti tampi na yujjati, ‘‘na tassa adiṭṭhamidhatthi kiñci…pe… samantacakkhū’’ti vuttattā ñātasabbaññutā eva yujjati. Evañhi sati kiccato asammohato kāraṇasiddhito āvajjanapaṭibaddhato sabbaññutameva hotīti. Tena ñāṇenāti tena sabbajānanañāṇena.

    ਪੁਨ ਅਪਰੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾવਸਾਧਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਨ ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਨ ਤਸ੍ਸ ਅਦ੍ਦਿਟ੍ਠਮਿਧਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਇਧ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਤੇਧਾਤੁਕੇ ਲੋਕੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕਾਲੇ વਾ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਨ ਅਤ੍ਥਿ ਨ ਸਂવਿਜ੍ਜਤਿ। ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਇਦਂ વਤ੍ਤਮਾਨਕਾਲਿਕਂ ਆਖ੍ਯਾਤਪਦਂ, ਇਮਿਨਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕਾਲਿਕਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਞਾਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਗਾਥਾਬਨ੍ਧਸੁਖਤ੍ਥਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਦ-ਕਾਰੋ ਪਯੁਤ੍ਤੋ। ਅਥੋ ਅવਿਞ੍ਞਾਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਥੋਤਿ વਚਨੋਪਾਦਾਨੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਅવਿਞ੍ਞਾਤਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤਕਾਲਿਕਂ ਅવਿਞ੍ਞਾਤਂ ਨਾਮ ਕਿਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਨਾਹੋਸੀਤਿ ਪਾਠਸੇਸੋ। ਅਬ੍ਯਯਭੂਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਗਹਣੇ ਪਾਠਸੇਸਂ વਿਨਾਪਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿਯੇવ। ਇਮਿਨਾ ਅਤੀਤਕਾਲਿਕਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਞਾਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਜਾਨਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਨਾਗਤਕਾਲਿਕਂ ਅਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ਨਾਮ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਅਨਾਗਤਕਾਲਿਕਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਞਾਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਜਾਨਨਕਿਰਿਯਾવਿਸੇਸਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਏਤ੍ਥ ਅ-ਕਾਰੋ। ਸਬ੍ਬਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਿ ਯਦਤ੍ਥਿ ਨੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਂ ਤੇਕਾਲਿਕਂ વਾ ਕਾਲવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ વਾ ਨੇਯ੍ਯਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤਥਾਗਤੋ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਿ ਅਧਿਕੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇਨ ਜਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿ, ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਤੇਕਾਲਿਕਸ੍ਸ ਕਾਲવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਗਹਣਾ ਅਤ੍ਥਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਬ੍ਯਯਭੂਤੋਯੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਥਾਗਤੋ ਤੇਨ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੂਤਿ ਕਾਲવਸੇਨ ਓਕਾਸવਸੇਨ ਚ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤ੍ਤਾ ਸਮਨ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਤੋ ਪવਤ੍ਤਂ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ, ਤੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤਥਾਗਤੋ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ । ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਸਾਧਿਤਂ।

    Puna aparena pariyāyena sabbaññubhāvasādhanatthaṃ ‘‘na tassā’’ti gāthamāha. Tattha na tassa addiṭṭhamidhatthi kiñcīti tassa tathāgatassa idha imasmiṃ tedhātuke loke imasmiṃ paccuppannakāle vā paññācakkhunā adiṭṭhaṃ nāma kiñci appamattakampi na atthi na saṃvijjati. Atthīti idaṃ vattamānakālikaṃ ākhyātapadaṃ, iminā paccuppannakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti. Gāthābandhasukhatthaṃ panettha da-kāro payutto. Atho aviññātanti ettha athoti vacanopādāne nipāto. Aviññātanti atītakālikaṃ aviññātaṃ nāma kiñci dhammajātaṃ nāhosīti pāṭhaseso. Abyayabhūtassa atthi-saddassa gahaṇe pāṭhasesaṃ vināpi yujjatiyeva. Iminā atītakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti. Ajānitabbanti anāgatakālikaṃ ajānitabbaṃ nāma dhammajātaṃ na bhavissati natthīti. Iminā anāgatakālikassa sabbadhammassa ñātabhāvaṃ dasseti. Jānanakiriyāvisesamattameva vā ettha a-kāro. Sabbaṃ abhiññāsi yadatthi neyyanti ettha yaṃ tekālikaṃ vā kālavinimuttaṃ vā neyyaṃ jānitabbaṃ kiñci dhammajātaṃ atthi, taṃ sabbaṃ tathāgato abhiññāsi adhikena sabbaññutaññāṇena jāni paṭivijjhi, ettha atthi-saddena tekālikassa kālavimuttassa ca gahaṇā atthi-saddo abyayabhūtoyeva daṭṭhabbo. Tathāgato tena samantacakkhūti kālavasena okāsavasena ca nippadesattā samantā sabbato pavattaṃ ñāṇacakkhu assāti samantacakkhu, tena yathāvuttena kāraṇena tathāgato samantacakkhu sabbaññūti vuttaṃ hoti . Imissā gāthāya puggalādhiṭṭhānāya desanāya sabbaññutaññāṇaṃ sādhitaṃ.

    ਨ ਇਤਿਹਿਤਿਹਨ੍ਤਿ ‘‘ਏવਂ ਕਿਰ ਆਸਿ, ਏવਂ ਕਿਰ ਆਸੀ’’ਤਿ ਨ ਹੋਤਿ। ਨ ਇਤਿਕਿਰਾਯਾਤਿ ‘‘ਏવਂ ਕਿਰ ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ ਨ ਹੋਤਿ। ਨ ਪਰਮ੍ਪਰਾਯਾਤਿ ਪਰਮ੍ਪਰਕਥਾਯਾਪਿ ਨ ਹੋਤਿ। ਨ ਪਿਟਕਸਮ੍ਪਦਾਯਾਤਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪਿਟਕਤਨ੍ਤਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮੇਤੀਤਿ ਨ ਹੋਤਿ। ਨ ਤਕ੍ਕਹੇਤੂਤਿ ਤਕ੍ਕਗ੍ਗਾਹੇਨਪਿ ਨ ਹੋਤਿ। ਨ ਆਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੇਨਾਤਿ ‘‘ਸੁਨ੍ਦਰਮਿਦਂ ਕਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਕਾਰਣਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੇਨਪਿ ਨ ਹੋਤਿ। ਨ ਦਿਟ੍ਠਿਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿਯਾਤਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਨਿਜ੍ਝਾਯਿਤ੍વਾ ਖਮਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮੇਤੀਤਿਪਿ ਨ ਹੋਤਿ।

    Na itihitihanti ‘‘evaṃ kira āsi, evaṃ kira āsī’’ti na hoti. Na itikirāyāti ‘‘evaṃ kira eta’’nti na hoti. Na paramparāyāti paramparakathāyāpi na hoti. Na piṭakasampadāyāti amhākaṃ piṭakatantiyā saddhiṃ sametīti na hoti. Na takkahetūti takkaggāhenapi na hoti. Na ākāraparivitakkenāti ‘‘sundaramidaṃ kāraṇa’’nti evaṃ kāraṇaparivitakkenapi na hoti. Na diṭṭhinijjhānakkhantiyāti amhākaṃ nijjhāyitvā khamitvā gahitadiṭṭhiyā saddhiṃ sametītipi na hoti.

    ਅਥ વਾਪਿ ਸਮਾਧਿਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮਾਧਿਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ ਸਮਾਧਿ। ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਸਮਾਧੀਤਿ? ਸਮਾਧਾਨਟ੍ਠੇਨ। ਕਿਮਿਦਂ ਸਮਾਧਾਨਂ ਨਾਮ? ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਸਮਂ ਸਮ੍ਮਾ ਚ ਆਧਾਨਂ, ਠਪਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਸਮਂ ਸਮ੍ਮਾ ਚ ਅવਿਕ੍ਖਿਪ੍ਪਮਾਨਾ ਅવਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣਾ ਚ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ, ਇਦਂ ਸਮਾਧਾਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਸ ਖੋ ਪਨ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ –

    Atha vāpi samādhinti ettha samādhinti kusalacittekaggatā samādhi. Kenaṭṭhena samādhīti? Samādhānaṭṭhena. Kimidaṃ samādhānaṃ nāma? Ekārammaṇe cittacetasikānaṃ samaṃ sammā ca ādhānaṃ, ṭhapananti vuttaṃ hoti. Tasmā yassa dhammassa ānubhāvena ekārammaṇe cittacetasikā samaṃ sammā ca avikkhippamānā avippakiṇṇā ca hutvā tiṭṭhanti, idaṃ samādhānanti veditabbaṃ. Tassa kho pana samādhissa –

    ‘‘ਲਕ੍ਖਣਂ ਤੁ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋ, વਿਕ੍ਖੇਪਦ੍ਧਂਸਨਂ ਰਸੋ।

    ‘‘Lakkhaṇaṃ tu avikkhepo, vikkhepaddhaṃsanaṃ raso;

    ਅਕਮ੍ਪਨਮੁਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਸੁਖਂ ਪਨ’’॥ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੩)।

    Akampanamupaṭṭhānaṃ, padaṭṭhānaṃ sukhaṃ pana’’. (paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.3);

    ਸਮਾਧਿ ਅਨਾવਿਲਅਚਲਭਾવੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਠਿਤਿ। ਪਰਤੋ ਪਦਦ੍વਯਂ ਉਪਸਗ੍ਗવਸੇਨ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਅਪਿ ਚ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਆਰਮ੍ਮਣਮ੍ਹਿ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਸਣ੍ਠਿਤਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਓਗਾਹੇਤ੍વਾ ਅਨੁਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਅવਟ੍ਠਿਤਿ। ਕੁਸਲਪਕ੍ਖਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋવ ਧਮ੍ਮਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਓਗਾਹਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾ ਸਤਿ ਸਮਾਧਿ ਪਞ੍ਞਾਤਿ। ਤੇਨੇવ ਸਦ੍ਧਾ ‘‘ਓਕਪ੍ਪਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਤਿ ‘‘ਅਪਿਲਾਪਨਤਾ’’ਤਿ, ਸਮਾਧਿ ‘‘ਅવਟ੍ਠਿਤੀ’’ਤਿ, ਪਞ੍ਞਾ ‘‘ਪਰਿਯੋਗਾਹਨਾ’’ਤਿ। ਅਕੁਸਲਪਕ੍ਖੇ ਪਨ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਓਗਾਹਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਿ। ਤੇਨੇવੇਤੇ ‘‘ਓਘਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਨ ਬਲવਤੀ ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਰਜੁਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠਾਨੇ ਉਦਕੇਨ ਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਟ੍ਠੇ ਥੋਕਮੇવ ਕਾਲਂ ਰਜੋ ਸਨ੍ਨਿਸੀਦਤਿ, ਸੁਕ੍ਖਨ੍ਤੇ ਸੁਕ੍ਖਨ੍ਤੇ ਪੁਨ ਪਕਤਿਭਾવੇਨੇવ વੁਟ੍ਠਾਤਿ, ਏવਮੇવ ਅਕੁਸਲਪਕ੍ਖੇ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ ਨ ਬਲવਤੀ ਹੋਤਿ।

    Samādhi anāvilaacalabhāvena ārammaṇe tiṭṭhatīti ṭhiti. Parato padadvayaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ. Api ca sampayuttadhamme ārammaṇamhi sampiṇḍetvā tiṭṭhatīti saṇṭhiti. Ārammaṇaṃ ogāhetvā anupavisitvā tiṭṭhatīti avaṭṭhiti. Kusalapakkhasmiñhi cattārova dhammā ārammaṇaṃ ogāhanti saddhā sati samādhi paññāti. Teneva saddhā ‘‘okappanā’’ti vuttā, sati ‘‘apilāpanatā’’ti, samādhi ‘‘avaṭṭhitī’’ti, paññā ‘‘pariyogāhanā’’ti. Akusalapakkhe pana tayo dhammā ārammaṇaṃ ogāhanti taṇhā diṭṭhi avijjāti. Tenevete ‘‘oghā’’ti vuttā. Cittekaggatā panettha na balavatī hoti. Yathā hi rajuṭṭhānaṭṭhāne udakena siñcitvā sammaṭṭhe thokameva kālaṃ rajo sannisīdati, sukkhante sukkhante puna pakatibhāveneva vuṭṭhāti, evameva akusalapakkhe cittekaggatā na balavatī hoti.

    ਉਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਸਾਹਾਰਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਅવਿਸਾਹਾਰੋ। ਉਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾવਸੇਨੇવ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਕ੍ਖਿਪਤਿ ਨਾਮ। ਅਯਂ ਪਨ ਤਥਾવਿਧੋ વਿਕ੍ਖੇਪੋ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਉਦ੍ਧਚ੍ਚવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾવਸੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਸਾਹਟਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਹਰੀਯਤਿ, ਅਯਂ ਪਨ ਏવਂ ਅવਿਸਾਹਟਮਾਨਸਸ੍ਸ ਭਾવੋਤਿ ਅવਿਸਾਹਟਮਾਨਸਤਾ। ਸਮਥੋਤਿ ਤਿવਿਧੋ ਸਮਥੋ ਚਿਤ੍ਤਸਮਥੋ ਅਧਿਕਰਣਸਮਥੋ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਸਮਥੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਸੁ ਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ ਚਿਤ੍ਤਸਮਥੋ ਨਾਮ। ਤਞ੍ਹਿ ਆਗਮ੍ਮ ਚਿਤ੍ਤਚਲਨਂ ਚਿਤ੍ਤવਿਪ੍ਫਨ੍ਦਿਤਂ ਸਮ੍ਮਤਿ વੂਪਸਮ੍ਮਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੋ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਮਥੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਮ੍ਮੁਖਾવਿਨਯਾਦਿਸਤ੍ਤવਿਧੋ ਸਮਥੋ ਅਧਿਕਰਣਸਮਥੋ ਨਾਮ। ਤਞ੍ਹਿ ਆਗਮ੍ਮ ਤਾਨਿ ਤਾਨਿ ਅਧਿਕਰਣਾਨਿ ਸਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વੂਪਸਮ੍ਮਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੋ ‘‘ਅਧਿਕਰਣਸਮਥੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਸਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વੂਪਸਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વੂਪਸਮ੍ਮਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਸਮਥੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਚਿਤ੍ਤਸਮਥੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਸਮਾਧਿਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇ ਨ ਕਮ੍ਪਤੀਤਿ ਸਮਾਧਿਬਲਂ। ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀਤਿ ਯਾਥਾવਸਮਾਧਿ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਸਮਾਧਿ।

    Uddhaccavicikicchāvasena pavattassa visāhārassa paṭipakkhato avisāhāro. Uddhaccavicikicchāvaseneva gacchantaṃ cittaṃ vikkhipati nāma. Ayaṃ pana tathāvidho vikkhepo na hotīti avikkhepo. Uddhaccavicikicchāvaseneva cittaṃ visāhaṭaṃ nāma hoti, ito cito ca harīyati, ayaṃ pana evaṃ avisāhaṭamānasassa bhāvoti avisāhaṭamānasatā. Samathoti tividho samatho cittasamatho adhikaraṇasamatho sabbasaṅkhārasamathoti. Tattha aṭṭhasu samāpattīsu cittekaggatā cittasamatho nāma. Tañhi āgamma cittacalanaṃ cittavipphanditaṃ sammati vūpasammati, tasmā so ‘‘cittasamatho’’ti vuccati. Sammukhāvinayādisattavidho samatho adhikaraṇasamatho nāma. Tañhi āgamma tāni tāni adhikaraṇāni sammanti vūpasammanti, tasmā so ‘‘adhikaraṇasamatho’’ti vuccati. Yasmā pana sabbe saṅkhārā nibbānaṃ āgamma sammanti vūpasammanti vūpasammanti, tasmā taṃ ‘‘sabbasaṅkhārasamatho’’ti vuccati. Imasmiṃ atthe cittasamatho adhippeto. Samādhilakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti samādhindriyaṃ. Uddhacce na kampatīti samādhibalaṃ. Sammāsamādhīti yāthāvasamādhi niyyānikasamādhi.

    ੧੫੭. ਅਥਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਯਸ੍ਮਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੋ ਸੀਲਸ੍ਸ ਰਕ੍ਖਾ, ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਇਮਿਨਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਦੇਸਿਯਮਾਨਾ ਅਯਂ ਦੇਸਨਾ ਤਾਸਂ ਦੇવਤਾਨਂ ਸਪ੍ਪਾਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਤੋ ਪਭੁਤਿ ਪਟਿਪਦਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਚਕ੍ਖੂਹੀ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੂਹਿ ਨੇવ ਲੋਲਸ੍ਸਾਤਿ ਅਦਿਟ੍ਠਦਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾਦਿવਸੇਨ ਚਕ੍ਖੂਹਿ ਲੋਲੋ ਨੇવ ਅਸ੍ਸ। ਗਾਮਕਥਾਯ ਆવਰਯੇ ਸੋਤਨ੍ਤਿ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਕਥਾਯ ਸੋਤਂ ਆવਰੇਯ੍ਯ।

    157. Athassa bhagavā yasmā indriyasaṃvaro sīlassa rakkhā, yasmā vā iminānukkamena desiyamānā ayaṃ desanā tāsaṃ devatānaṃ sappāyā, tasmā indriyasaṃvarato pabhuti paṭipadaṃ dassento ‘‘cakkhūhī’’tiādi āraddho. Tattha cakkhūhi neva lolassāti adiṭṭhadakkhitabbādivasena cakkhūhi lolo neva assa. Gāmakathāya āvaraye sotanti tiracchānakathāya sotaṃ āvareyya.

    ਚਕ੍ਖੁਲੋਲਿਯੇਨਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਲੋਲવਸੇਨ ਚਕ੍ਖੁਲੋਲਿਯੇਨ। ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਦਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਂ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਦਿਟ੍ਠਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਪੁਬ੍ਬਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਂ। ਆਰਾਮੇਨ ਆਰਾਮਨ੍ਤਿ ਪੁਪ੍ਫਾਰਾਮਾਦਿਆਰਾਮੇਨ ਫਲਾਰਾਮਾਦਿਂ વਾ ਪੁਪ੍ਫਾਰਾਮਾਦਿਂ વਾ। ਦੀਘਚਾਰਿਕਨ੍ਤਿ ਦੀਘਚਰਣਂ। ਅਨવਟ੍ਠਿਤਚਾਰਿਕਨ੍ਤਿ ਅਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਚਰਣਂ। ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨਾਯਾਤਿ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਯੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ।

    Cakkhuloliyenāti cakkhudvāre uppannalolavasena cakkhuloliyena. Adiṭṭhaṃ dakkhitabbanti adiṭṭhapubbaṃ rūpārammaṇaṃ passituṃ yuttaṃ. Diṭṭhaṃ samatikkamitabbanti diṭṭhapubbarūpārammaṇaṃ atikkamituṃ yuttaṃ. Ārāmena ārāmanti pupphārāmādiārāmena phalārāmādiṃ vā pupphārāmādiṃ vā. Dīghacārikanti dīghacaraṇaṃ. Anavaṭṭhitacārikanti asanniṭṭhānacaraṇaṃ. Anuyutto hoti rūpadassanāyāti rūpārammaṇadassanatthāya punappunaṃ yutto hoti.

    ਅਨ੍ਤਰਘਰਂ ਪવਿਟ੍ਠੋਤਿ ਉਮ੍ਮਾਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ। વੀਥਿਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋਤਿ ਅਨ੍ਤਰવੀਥਿਂ ਓਤਿਣ੍ਣੋ। ਘਰਮੁਖਾਨਿ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋਤਿ ਘਰਦ੍વਾਰਾਨਿ ਅવਲੋਕੇਨ੍ਤੋ। ਉਦ੍ਧਂ ਉਲ੍ਲੋਕੇਨ੍ਤੋਤਿ ਉਪਰਿਦਿਸਂ ਉਦ੍ਧਂਮੁਖੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਲੋਕੇਨ੍ਤੋ।

    Antaragharaṃ paviṭṭhoti ummārabbhantaraṃ paviṭṭho. Vīthiṃ paṭipannoti antaravīthiṃ otiṇṇo. Gharamukhāni olokentoti gharadvārāni avalokento. Uddhaṃ ullokentoti uparidisaṃ uddhaṃmukho hutvā vilokento.

    ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾਤਿ ਕਾਰਣવਸੇਨ ਚਕ੍ਖੂਤਿ ਲਦ੍ਧવੋਹਾਰੇਨ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ। ਪੋਰਾਣਾ ਪਨਾਹੁ – ‘‘ਚਕ੍ਖੁ ਰੂਪਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ ਅਚਿਤ੍ਤਕਤ੍ਤਾ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ ਅਚਕ੍ਖੁਕਤ੍ਤਾ। ਦ੍વਾਰਾਰਮ੍ਮਣਸਙ੍ਘਟ੍ਟੇ ਪਨ ਪਸਾਦવਤ੍ਥੁਕੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਈਦਿਸੀ ਪਨੇਸਾ ‘ਧਨੁਨਾ વਿਜ੍ਝਤੀ’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਸਸਮ੍ਭਾਰਕਥਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੀਤਿ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਾ ਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦਿਕਂ વਾ ਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੁਭੂਤਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਸੇਨ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਨ ਸਣ੍ਠਾਤਿ। ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਗ੍ਗਾਹੀਤਿ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਅਨੁਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਪਾਕਟਭਾવਕਰਣਤੋ ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧવੋਹਾਰਂ ਹਤ੍ਥਪਾਦਸਿਤਹਸਿਤਕਥਿਤਆਲੋਕਿਤવਿਲੋਕਿਤਾਦਿਭੇਦਂ ਆਕਾਰਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਯਤ੍વਾਧਿਕਰਣਮੇਨਨ੍ਤਿਆਦਿਮ੍ਹਿ ਯਂਕਾਰਣਾ ਯਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਸਂવਰਸ੍ਸ ਹੇਤੁ ਏਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਸਤਿਕવਾਟੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਸਂવੁਤਂ ਅਪਿਹਿਤਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰਂ ਹੁਤ੍વਾ વਿਹਰਨ੍ਤਂ ਏਤੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨ੍વਾਸ੍ਸવੇਯ੍ਯੁਂ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧੇਯ੍ਯੁਂ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰੇਯ੍ਯੁਂ। ਤਸ੍ਸ ਸਂવਰਾਯ ਨ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਸਤਿਕવਾਟੇਨ ਪਿਦਹਨਤ੍ਥਾਯ ਨ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਂਭੂਤੋਯੇવ ਚ ਨ ਰਕ੍ਖਤਿ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਨ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਸਂવਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਸਂવਰੋ વਾ ਅਸਂવਰੋ વਾ ਨਤ੍ਥਿ। ਨ ਹਿ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਤਿ વਾ ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਚ੍ਚਂ વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਪਿਚ ਯਦਾ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਦਾ ਭવਙ੍ਗੇ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧੇ ਕਿਰਿਯਾਮਨੋਧਾਤੁ ਆવਜ੍ਜਨਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧਯਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਤੋ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਦਸ੍ਸਨਕਿਚ੍ਚਂ, ਤਤੋ ਮਨੋਧਾਤੁ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਕਿਚ੍ਚਂ, ਤਤੋ વਿਪਾਕਾਹੇਤੁਕਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਸਨ੍ਤੀਰਣਕਿਚ੍ਚਂ, ਤਤੋ ਕਿਰਿਯਾਹੇਤੁਕਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ વੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧਯਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਜવਨਂ ਜવਤਿ।

    Cakkhunā rūpaṃ disvāti kāraṇavasena cakkhūti laddhavohārena rūpadassanasamatthena cakkhuviññāṇena rūpaṃ disvā. Porāṇā panāhu – ‘‘cakkhu rūpaṃ na passati acittakattā, cittaṃ na passati acakkhukattā. Dvārārammaṇasaṅghaṭṭe pana pasādavatthukena cittena passati. Īdisī panesā ‘dhanunā vijjhatī’tiādīsu viya sasambhārakathā nāma hoti. Tasmā cakkhuviññāṇena rūpaṃ disvāti ayamettha attho’’ti. Nimittaggāhīti itthipurisanimittaṃ vā subhanimittādikaṃ vā kilesavatthubhūtaṃ nimittaṃ chandarāgavasena gaṇhāti, diṭṭhamatteyeva na saṇṭhāti. Anubyañjanaggāhīti kilesānaṃ anuanubyañjanato pākaṭabhāvakaraṇato anubyañjananti laddhavohāraṃ hatthapādasitahasitakathitaālokitavilokitādibhedaṃ ākāraṃ gaṇhāti. Yatvādhikaraṇamenantiādimhi yaṃkāraṇā yassa cakkhundriyāsaṃvarassa hetu etaṃ puggalaṃ satikavāṭena cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ apihitacakkhudvāraṃ hutvā viharantaṃ ete abhijjhādayo dhammā anvāssaveyyuṃ anuppabandheyyuṃ ajjhotthareyyuṃ. Tassa saṃvarāya na paṭipajjatīti tassa cakkhundriyassa satikavāṭena pidahanatthāya na paṭipajjati. Evaṃbhūtoyeva ca na rakkhati cakkhundriyaṃ. Na cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatītipi vuccati. Tattha kiñcāpi cakkhundriye saṃvaro vā asaṃvaro vā natthi. Na hi cakkhupasādaṃ nissāya sati vā muṭṭhassaccaṃ vā uppajjati. Apica yadā rūpārammaṇaṃ cakkhussa āpāthaṃ āgacchati, tadā bhavaṅge dvikkhattuṃ uppajjitvā niruddhe kiriyāmanodhātu āvajjanakiccaṃ sādhayamānā uppajjitvā nirujjhati, tato cakkhuviññāṇaṃ dassanakiccaṃ, tato manodhātu sampaṭicchanakiccaṃ, tato vipākāhetukamanoviññāṇadhātu santīraṇakiccaṃ, tato kiriyāhetukamanoviññāṇadhātu voṭṭhabbanakiccaṃ sādhayamānā uppajjitvā nirujjhati, tadanantaraṃ javanaṃ javati.

    ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਨੇવ ਭવਙ੍ਗਸਮਯੇ ਨ ਆવਜ੍ਜਨਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਸਮਯੇ ਸਂવਰੋ વਾ ਅਸਂવਰੋ વਾ ਅਤ੍ਥਿ। ਜવਨਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਸਚੇ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਂ વਾ ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਚ੍ਚਂ વਾ ਅਞ੍ਞਾਣਂ વਾ ਅਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વਾ ਕੋਸਜ੍ਜਂ વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਸਂવਰੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਹੋਨ੍ਤੋ ਪਨ ਸੋ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਅਸਂવਰੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਸਂવਰੇ ਸਤਿ ਦ੍વਾਰਮ੍ਪਿ ਅਗੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਭવਙ੍ਗਮ੍ਪਿ ਆવਜ੍ਜਨਾਦੀਨਿਪਿ વੀਥਿਚਿਤ੍ਤਾਨਿ। ਯਥਾ ਕਿਂ? ਯਥਾ ਨਗਰੇ ਚਤੂਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਅਸਂવੁਤੇਸੁ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਨ੍ਤੋਘਰਦ੍વਾਰਕੋਟ੍ਠਕਗਬ੍ਭਾਦਯੋ ਸਂવੁਤਾ, ਤਥਾਪਿ ਅਨ੍ਤੋਨਗਰੇ ਸਬ੍ਬਂ ਭਣ੍ਡਂ ਅਰਕ੍ਖਿਤਂ ਅਗੋਪਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਨਗਰਦ੍વਾਰੇਨ ਹਿ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਚੋਰਾ ਯਦਿਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਤਂ ਕਰੇਯ੍ਯੁਂ, ਏવਮੇવ ਜવਨੇ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਸਂવਰੇ ਸਤਿ ਦ੍વਾਰਮ੍ਪਿ ਅਗੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ ਭવਙ੍ਗਮ੍ਪਿ ਆવਜ੍ਜਨਾਦੀਨਿਪਿ વੀਥਿਚਿਤ੍ਤਾਨਿ।

    Tatrāpi neva bhavaṅgasamaye na āvajjanādīnaṃ aññatarasamaye saṃvaro vā asaṃvaro vā atthi. Javanakkhaṇe pana sace dussīlyaṃ vā muṭṭhassaccaṃ vā aññāṇaṃ vā akkhanti vā kosajjaṃ vā uppajjati, asaṃvaro hoti. Evaṃ honto pana so ‘‘cakkhundriye asaṃvaro’’ti vuccati. Kasmā? Yasmā tasmiṃ asaṃvare sati dvārampi aguttaṃ hoti, bhavaṅgampi āvajjanādīnipi vīthicittāni. Yathā kiṃ? Yathā nagare catūsu dvāresu asaṃvutesu kiñcāpi antogharadvārakoṭṭhakagabbhādayo saṃvutā, tathāpi antonagare sabbaṃ bhaṇḍaṃ arakkhitaṃ agopitameva hoti. Nagaradvārena hi pavisitvā corā yadicchanti taṃ kareyyuṃ, evameva javane dussīlyādīsu uppannesu tasmiṃ asaṃvare sati dvārampi aguttaṃ hoti bhavaṅgampi āvajjanādīnipi vīthicittāni.

    ਸਦ੍ਧਾਦੇਯ੍ਯਾਨੀਤਿ ਕਮ੍ਮਞ੍ਚ ਫਲਞ੍ਚ ਇਧਲੋਕਞ੍ਚ ਪਰਲੋਕਞ੍ਚ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨਾਨਿ। ‘‘ਅਯਂ ਮੇ ਞਾਤੀਤਿ વਾ, ਮਿਤ੍ਤੋਤਿ વਾ, ਇਦਂ વਾ ਪਟਿਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਇਦਂ વਾਨੇਨ ਕਤਪੁਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਏવਂ ਨ ਦਿਨ੍ਨਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਦਿਨ੍ਨਾਨਿ ਹਿ ਨ ਸਦ੍ਧਾਦੇਯ੍ਯਾਨਿ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਭੋਜਨਾਨੀਤਿ ਚ ਦੇਸਨਾਸੀਸਮਤ੍ਤਮੇਤਂ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਸਦ੍ਧਾਦੇਯ੍ਯਾਨਿ ਭੋਜਨਾਨਿ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਚੀવਰਾਨਿ ਪਾਰੁਪਿਤ੍વਾ ਸੇਨਾਸਨਾਨਿ ਸੇવਮਾਨਾ ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਮਾਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ।

    Saddhādeyyānīti kammañca phalañca idhalokañca paralokañca saddahitvā dinnāni. ‘‘Ayaṃ me ñātīti vā, mittoti vā, idaṃ vā paṭikarissati, idaṃ vānena katapubba’’nti vā evaṃ na dinnānīti attho. Evaṃ dinnāni hi na saddhādeyyāni nāma honti. Bhojanānīti ca desanāsīsamattametaṃ, atthato pana saddhādeyyāni bhojanāni bhuñjitvā cīvarāni pārupitvā senāsanāni sevamānā gilānapaccayabhesajjaṃ paribhuñjamānāti sabbametaṃ vuttameva hoti.

    ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤੋ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ, ਕਤਮੋ ਹੋਤਿ। ਨਚ੍ਚਂ ਨਾਮ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਨਚ੍ਚਂ, ਤਂ ਮਗ੍ਗਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਨਾਪਿ ਗੀવਂ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ ਦਟ੍ਠੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਗੀਤਨ੍ਤਿ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਗੀਤਂ। વਾਦਿਤਨ੍ਤਿ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ વਾਦਿਤਂ। ਪੇਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਨਟਸਮਜ੍ਜਂ। ਅਕ੍ਖਾਨਨ੍ਤਿ ਭਾਰਤਰਾਮਾਯਨਾਦਿਕਂ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਕਥੀਯਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤੁਮ੍ਪਿ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਪਾਣਿਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ ਕਂਸਤਾਲ਼ਂ, ‘‘ਪਾਣਿਤਾਲ਼’’ਨ੍ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। વੇਤਾਲ਼ਨ੍ਤਿ ਘਨਤਾਲ਼ਂ, ‘‘ਮਨ੍ਤੇਨ ਮਤਸਰੀਰੁਟ੍ਠਾਪਨ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਏਕੇ। ਕੁਮ੍ਭਥੂਣਨ੍ਤਿ ਚਤੁਰਸ੍ਸਅਮ੍ਬਣਕਤਾਲ਼ਂ , ‘‘ਕੁਮ੍ਭਸਦ੍ਦ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਏਕੇ। ਸੋਭਨਕਨ੍ਤਿ ਨਟਾਨਂ ਅਬ੍ਭੋਕ੍ਕਿਰਣਂ; ਸੋਭਨਕਰਂ વਾ, ਪਟਿਭਾਨਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਚਣ੍ਡਾਲਨ੍ਤਿ ਅਯੋਗੁਲ਼ਕੀਲ਼ਾ, ‘‘ਚਣ੍ਡਾਲਾਨਂ ਸਾਣਧੋવਨਕੀਲ਼ਾ’’ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। વਂਸਨ੍ਤਿ વੇਣੁਂ ਉਸ੍ਸਾਪੇਤ੍વਾ ਕੀਲ਼ਨਂ।

    Seyyathidanti nipāto. Tassattho, katamo hoti. Naccaṃ nāma yaṃkiñci naccaṃ, taṃ maggaṃ gacchantenāpi gīvaṃ pasāretvā daṭṭhuṃ na vaṭṭati. Gītanti yaṃkiñci gītaṃ. Vāditanti yaṃkiñci vāditaṃ. Pekkhanti naṭasamajjaṃ. Akkhānanti bhāratarāmāyanādikaṃ. Yasmiṃ ṭhāne kathīyati, tattha gantumpi na vaṭṭati. Pāṇissaranti kaṃsatāḷaṃ, ‘‘pāṇitāḷa’’ntipi vadanti. Vetāḷanti ghanatāḷaṃ, ‘‘mantena matasarīruṭṭhāpana’’ntipi eke. Kumbhathūṇanti caturassaambaṇakatāḷaṃ , ‘‘kumbhasadda’’ntipi eke. Sobhanakanti naṭānaṃ abbhokkiraṇaṃ; sobhanakaraṃ vā, paṭibhānacittanti vuttaṃ hoti. Caṇḍālanti ayoguḷakīḷā, ‘‘caṇḍālānaṃ sāṇadhovanakīḷā’’tipi vadanti. Vaṃsanti veṇuṃ ussāpetvā kīḷanaṃ.

    ਧੋવਨਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਿਧੋવਨਂ, ਏਕਚ੍ਚੇਸੁ ਕਿਰ ਜਨਪਦੇਸੁ ਕਾਲਙ੍ਕਤੇ ਞਾਤਕੇ ਨ ਝਾਪੇਨ੍ਤਿ, ਨਿਖਣਿਤ੍વਾ ਠਪੇਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਤੇਸਂ ਪੂਤਿਭੂਤਂ ਕਾਯਂ ਞਤ੍વਾ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠੀਨਿ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਗਨ੍ਧੇਹਿ ਮਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਠਪੇਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਕਾਲੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਅਟ੍ਠੀਨਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਸੁਰਾਦੀਨਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਰੋਦਨ੍ਤਾ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤਾ ਸੁਰਂ ਪਿવਨ੍ਤਿ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਦਕ੍ਖਿਣੇਸੁ ਜਨਪਦੇਸੁ ਧੋવਨਂ ਨਾਮ, ਤਤ੍ਥ ਹੋਤਿ ਅਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਾਨਮ੍ਪਿ ਖਜ੍ਜਮ੍ਪਿ ਭੋਜ੍ਜਮ੍ਪਿ ਲੇਯ੍ਯਮ੍ਪਿ ਪੇਯ੍ਯਮ੍ਪਿ ਨਚ੍ਚਮ੍ਪਿ ਗੀਤਮ੍ਪਿ વਾਦਿਤਮ੍ਪਿ। ਅਤ੍ਥੇਕਂ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਧੋવਨਂ, ਨੇਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੧੦੭)। ਏਕਚ੍ਚੇ ਪਨ ‘‘ਇਨ੍ਦਜਾਲੇਨ ਅਟ੍ਠਿਧੋવਨਂ ਧੋવਨ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਹਤ੍ਥਿਯੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਨੇવ ਹਤ੍ਥਿਆਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੁਜ੍ਝਿਤੁਂ, ਨ ਤੇ ਯੁਜ੍ਝਾਪੇਤੁਂ, ਨ ਯੁਜ੍ਝਨ੍ਤੇ ਦਟ੍ਠੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਨਿਬ੍ਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਮਲ੍ਲਯੁਦ੍ਧਂ। ਉਯ੍ਯੋਧਿਕਨ੍ਤਿ ਯਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਹਾਰੋ ਦਿਯ੍ਯਤਿ। ਬਲਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਬਲਗਣਨਟ੍ਠਾਨਂ। ਸੇਨਾਬ੍ਯੂਹਨ੍ਤਿ ਸੇਨਾਨਿવੇਸੋ, ਸਕਟਬ੍ਯੂਹਾਦਿવਸੇਨ ਸੇਨਾਯ ਨਿવੇਸਨਂ। ਅਨੀਕਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਤਯੋ ਹਤ੍ਥੀ ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਹਤ੍ਥਾਨੀਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਾਚਿ॰ ੩੨੪) ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੀਕਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਂ।

    Dhovananti aṭṭhidhovanaṃ, ekaccesu kira janapadesu kālaṅkate ñātake na jhāpenti, nikhaṇitvā ṭhapenti. Atha tesaṃ pūtibhūtaṃ kāyaṃ ñatvā nīharitvā aṭṭhīni dhovitvā gandhehi makkhetvā ṭhapenti. Te nakkhattakāle ekasmiṃ ṭhāne aṭṭhīni ṭhapetvā ekasmiṃ ṭhāne surādīni ṭhapetvā rodantā paridevantā suraṃ pivanti. Vuttampi cetaṃ ‘‘atthi bhikkhave dakkhiṇesu janapadesu dhovanaṃ nāma, tattha hoti annampi pānampi khajjampi bhojjampi leyyampi peyyampi naccampi gītampi vāditampi. Atthekaṃ bhikkhave dhovanaṃ, netaṃ natthīti vadāmī’’ti (a. ni. 10.107). Ekacce pana ‘‘indajālena aṭṭhidhovanaṃ dhovana’’nti vadanti. Hatthiyuddhādīsu bhikkhuno neva hatthiādīhi saddhiṃ yujjhituṃ, na te yujjhāpetuṃ, na yujjhante daṭṭhuṃ vaṭṭati. Nibbuddhanti mallayuddhaṃ. Uyyodhikanti yattha sampahāro diyyati. Balagganti balagaṇanaṭṭhānaṃ. Senābyūhanti senāniveso, sakaṭabyūhādivasena senāya nivesanaṃ. Anīkadassananti ‘‘tayo hatthī pacchimaṃ hatthānīka’’ntiādinā (pāci. 324) nayena vuttassa anīkassa dassanaṃ.

    ਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੀ ਹੋਤੀਤਿ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਨ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਏવਂ ਸੇਸਪਦਾਨਿਪਿ વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਯਥਾ ਚ ਹੇਟ੍ਠਾ ਜવਨੇ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਸਂવਰੇ ਸਤਿ ਦ੍વਾਰਮ੍ਪਿ ਅਗੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਭવਙ੍ਗਮ੍ਪਿ ਆવਜ੍ਜਨਾਦੀਨਿਪਿ વੀਥਿਚਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਮਿਧ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸੀਲਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਦ੍વਾਰਮ੍ਪਿ ਗੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਭવਙ੍ਗਮ੍ਪਿ ਆવਜ੍ਜਨਾਦੀਨਿਪਿ વੀਥਿਚਿਤ੍ਤਾਨਿ। ਯਥਾ ਕਿਂ? ਯਥਾ ਨਗਰਦ੍વਾਰੇਸੁ ਸਂવੁਤੇਸੁ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਨ੍ਤੋਘਰਾਦਯੋ ਅਸਂવੁਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਅਨ੍ਤੋਨਗਰੇ ਸਬ੍ਬਂ ਭਣ੍ਡਂ ਸੁਰਕ੍ਖਿਤਂ ਸੁਗੋਪਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਨਗਰਦ੍વਾਰੇਸੁ ਪਿਹਿਤੇਸੁ ਚੋਰਾਨਂ ਪવੇਸੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਏવਮੇવ ਜવਨੇ ਸੀਲਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਦ੍વਾਰਮ੍ਪਿ ਗੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ, ਭવਙ੍ਗਮ੍ਪਿ ਆવਜ੍ਜਨਾਦੀਨਿਪਿ વੀਥਿਚਿਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਜવਨਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋਪਿ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਸਂવਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਤੋ ਪਰਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਚ ਉਪਰਿ ਚ વੁਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Na nimittaggāhī hotīti chandarāgavasena vuttappakāraṃ nimittaṃ na gaṇhāti. Evaṃ sesapadānipi vuttapaṭipakkhanayena veditabbāni. Yathā ca heṭṭhā javane dussīlyādīsu uppannesu tasmiṃ asaṃvare sati dvārampi aguttaṃ hoti, bhavaṅgampi āvajjanādīnipi vīthicittānīti vuttaṃ, evamidha tasmiṃ sīlādīsu uppannesu dvārampi guttaṃ hoti, bhavaṅgampi āvajjanādīnipi vīthicittāni. Yathā kiṃ? Yathā nagaradvāresu saṃvutesu kiñcāpi antogharādayo asaṃvutā honti, tathāpi antonagare sabbaṃ bhaṇḍaṃ surakkhitaṃ sugopitameva hoti, nagaradvāresu pihitesu corānaṃ paveso natthi. Evameva javane sīlādīsu uppannesu dvārampi guttaṃ hoti, bhavaṅgampi āvajjanādīnipi vīthicittāni. Tasmā javanakkhaṇe uppajjamānopi ‘‘cakkhundriye saṃvaro’’ti vutto. Ito paraṃ heṭṭhā ca upari ca vuttapariyāyena attho veditabbo.

    વਿਸੂਕਦਸ੍ਸਨਾਤਿ ਪਟਾਣੀਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਗਾਮਕਥਾਤਿ ਗਾਮવਾਸੀਨਂ ਕਥਾ। ਬਾਤ੍ਤਿਂਸਾਤਿ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ। ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਤ੍ਤਾ ਸਗ੍ਗਮੋਕ੍ਖਮਗ੍ਗਾਨਂ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਭੂਤਾ ਕਥਾਤਿ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਕਥਾ। ਤਤ੍ਥ ਰਾਜਾਨਂ ਆਰਬ੍ਭ ‘‘ਮਹਾਸਮ੍ਮਤੋ ਮਨ੍ਧਾਤਾ ਧਮ੍ਮਾਸੋਕੋ ਏવਂ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਕਥਾ ਰਾਜਕਥਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਚੋਰਕਥਾਦੀਸੁ। ਤੇਸੁ ‘‘ਅਸੁਕੋ ਰਾਜਾ ਅਭਿਰੂਪੋ ਦਸ੍ਸਨੀਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਗੇਹਸ੍ਸਿਤਕਥਾવ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਕਥਾ ਹੋਤਿ। ‘‘ਸੋਪਿ ਨਾਮ ਏવਂ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਖਯਂ ਗਤੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਾ ਪਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਭਾવੇ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਚੋਰੇਸੁਪਿ ‘‘ਮੂਲਦੇવੋ ਏવਂ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ, ਮੇਘਮਾਲੋ ਏવਂ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ’’ਤਿ ਤੇਸਂ ਕਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ‘‘ਅਹੋ ਸੂਰਾ’’ਤਿ ਗੇਹਸ੍ਸਿਤਕਥਾવ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਕਥਾ। ਯੁਦ੍ਧੇਪਿ ਭਾਰਤਯੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ ‘‘ਅਸੁਕੇਨ ਅਸੁਕੋ ਏવਂ ਮਾਰਿਤੋ ਏવਂ વਿਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਕਾਮਸ੍ਸਾਦવਸੇਨੇવ ਕਥਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਕਥਾ। ‘‘ਤੇਪਿ ਨਾਮ ਖਯਂ ਗਤਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਾ ਪਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮੇવ ਹੋਤਿ।

    Visūkadassanāti paṭāṇīdassanato. Gāmakathāti gāmavāsīnaṃ kathā. Bāttiṃsāti dvattiṃsa. Aniyyānikattā saggamokkhamaggānaṃ tiracchānabhūtā kathāti tiracchānakathā. Tattha rājānaṃ ārabbha ‘‘mahāsammato mandhātā dhammāsoko evaṃ mahānubhāvo’’tiādinā nayena pavattā kathā rājakathā. Esa nayo corakathādīsu. Tesu ‘‘asuko rājā abhirūpo dassanīyo’’tiādinā nayena gehassitakathāva tiracchānakathā hoti. ‘‘Sopi nāma evaṃ mahānubhāvo khayaṃ gato’’ti evaṃ pavattā pana kammaṭṭhānabhāve tiṭṭhati. Coresupi ‘‘mūladevo evaṃ mahānubhāvo, meghamālo evaṃ mahānubhāvo’’ti tesaṃ kammaṃ paṭicca ‘‘aho sūrā’’ti gehassitakathāva tiracchānakathā. Yuddhepi bhāratayuddhādīsu ‘‘asukena asuko evaṃ mārito evaṃ viddho’’ti kāmassādavaseneva kathā tiracchānakathā. ‘‘Tepi nāma khayaṃ gatā’’ti evaṃ pavattā pana sabbattha kammaṭṭhānameva hoti.

    ਅਪਿ ਚ ਅਨ੍ਨਾਦੀਸੁ ‘‘ਏવਂ વਣ੍ਣવਨ੍ਤਂ ਗਨ੍ਧવਨ੍ਤਂ ਰਸવਨ੍ਤਂ ਫਸ੍ਸਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਖਾਦਿਮ੍ਹ ਭੁਞ੍ਜਿਮ੍ਹ ਪਿવਿਮ੍ਹ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਮ੍ਹਾ’’ਤਿ ਕਾਮਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ ਕਥੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਸਾਤ੍ਥਕਂ ਪਨ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਏવਂ વਣ੍ਣਾਦਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਨ੍ਨਂ ਪਾਨਂ વਤ੍ਥਂ ਸਯਨਂ ਮਾਲਂ ਗਨ੍ਧਂ ਸੀਲવਨ੍ਤਾਨਂ ਅਦਮ੍ਹ, ਚੇਤਿਯਪੂਜਂ ਅਕਰਿਮ੍ਹਾ’’ਤਿ ਕਥੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਞਾਤਿਕਥਾਦੀਸੁ ਪਨ ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਞਾਤਕਾ ਸੂਰਾ ਸਮਤ੍ਥਾ’’ਤਿ વਾ, ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਯਂ ਏવਂ વਿਚਿਤ੍ਰੇਹਿ ਯਾਨੇਹਿ વਿਚਰਿਮ੍ਹਾ’’ਤਿ વਾ ਅਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ વਤ੍ਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਸਾਤ੍ਥਕਂ ਪਨ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਪਿ ਨੋ ਞਾਤਕਾ ਖਯਂ ਗਤਾ’’ਤਿ વਾ, ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਯਂ ਏવਰੂਪਾ ਉਪਾਹਨਾ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਅਦਮ੍ਹਾ’’ਤਿ વਾ ਕਥੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਗਾਮਕਥਾਪਿ ਸੁਨਿવਿਟ੍ਠਦੁਨ੍ਨਿવਿਟ੍ਠਸੁਭਿਕ੍ਖਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਾਦਿવਸੇਨ ‘‘ਅਸੁਕਗਾਮવਾਸਿਨੋ ਸੂਰਾ ਸਮਤ੍ਥਾ’’ਤਿ વਾ ਏવਂ ਅਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ વਤ੍ਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਸਾਤ੍ਥਕਂ ਪਨ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸਦ੍ਧਾ ਪਸਨ੍ਨਾ’’ਤਿ વਾ, ‘‘ਖਯવਯਂ ਗਤਾ’’ਤਿ વਾ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ।

    Api ca annādīsu ‘‘evaṃ vaṇṇavantaṃ gandhavantaṃ rasavantaṃ phassasampannaṃ khādimha bhuñjimha pivimha paribhuñjimhā’’ti kāmassādavasena kathetuṃ na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā ‘‘pubbe evaṃ vaṇṇādisampannaṃ annaṃ pānaṃ vatthaṃ sayanaṃ mālaṃ gandhaṃ sīlavantānaṃ adamha, cetiyapūjaṃ akarimhā’’ti kathetuṃ vaṭṭati. Ñātikathādīsu pana ‘‘amhākaṃ ñātakā sūrā samatthā’’ti vā, ‘‘pubbe mayaṃ evaṃ vicitrehi yānehi vicarimhā’’ti vā assādavasena vattuṃ na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā ‘‘tepi no ñātakā khayaṃ gatā’’ti vā, ‘‘pubbe mayaṃ evarūpā upāhanā saṅghassa adamhā’’ti vā kathetuṃ vaṭṭati. Gāmakathāpi suniviṭṭhadunniviṭṭhasubhikkhadubbhikkhādivasena ‘‘asukagāmavāsino sūrā samatthā’’ti vā evaṃ assādavasena vattuṃ na vaṭṭati, sātthakaṃ pana katvā ‘‘saddhā pasannā’’ti vā, ‘‘khayavayaṃ gatā’’ti vā vattuṃ vaṭṭati.

    ਨਿਗਮਨਗਰਜਨਪਦਕਥਾਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਇਤ੍ਥਿਕਥਾਪਿ વਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ‘‘ਸਦ੍ਧਾ ਪਸਨ੍ਨਾ, ਖਯવਯਂ ਗਤਾ’’ਤਿ ਏવਮੇવ વਟ੍ਟਤਿ। ਸੂਰਕਥਾਪਿ ‘‘ਨਨ੍ਦਿਮਿਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਯੋਧੋ ਸੂਰੋ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ‘‘ਸਦ੍ਧੋ ਅਹੋਸਿ, ਖਯવਯਂ ਗਤੋ’’ਤਿ ਏવਮੇવ વਟ੍ਟਤਿ। વਿਸਿਖਾਕਥਾਪਿ ‘‘ਅਸੁਕਾ વਿਸਿਖਾ ਸੁਨਿવਿਟ੍ਠਾ ਦੁਨ੍ਨਿવਿਟ੍ਠਾ ਸੂਰਾ ਸਮਤ੍ਥਾ’’ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ‘‘ਸਦ੍ਧਾ ਪਸਨ੍ਨਾ, ਖਯવਯਂ ਗਤਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ વਟ੍ਟਤਿ।

    Nigamanagarajanapadakathāsupi eseva nayo. Itthikathāpi vaṇṇasaṇṭhānādīni paṭicca assādavasena na vaṭṭati, ‘‘saddhā pasannā, khayavayaṃ gatā’’ti evameva vaṭṭati. Sūrakathāpi ‘‘nandimitto nāma yodho sūro ahosī’’ti assādavasena na vaṭṭati. ‘‘Saddho ahosi, khayavayaṃ gato’’ti evameva vaṭṭati. Visikhākathāpi ‘‘asukā visikhā suniviṭṭhā dunniviṭṭhā sūrā samatthā’’ti assādavasena na vaṭṭati. ‘‘Saddhā pasannā, khayavayaṃ gatā’’icceva vaṭṭati.

    ਕੁਮ੍ਭਟ੍ਠਾਨਕਥਾਤਿ ਉਦਕਟ੍ਠਾਨਕਥਾ, ‘‘ਉਦਕਤਿਤ੍ਥਕਥਾ’’ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਕੁਮ੍ਭਦਾਸਿਕਥਾ વਾ। ਸਾਪਿ ‘‘ਪਾਸਾਦਿਕਾ, ਨਚ੍ਚਿਤੁਂ ਗਾਯਿਤੁਂ ਛੇਕਾ’’ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ‘‘ਸਦ੍ਧਾ ਪਸਨ੍ਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਪੇਤਕਥਾਤਿ ਅਤੀਤਞਾਤਿਕਥਾ। ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਤਮਾਨਞਾਤਿਕਥਾਸਦਿਸੋવ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ।

    Kumbhaṭṭhānakathāti udakaṭṭhānakathā, ‘‘udakatitthakathā’’tipi vuccati, kumbhadāsikathā vā. Sāpi ‘‘pāsādikā, naccituṃ gāyituṃ chekā’’ti assādavasena na vaṭṭati, ‘‘saddhā pasannā’’tiādinā nayena vaṭṭati. Pubbapetakathāti atītañātikathā. Tattha vattamānañātikathāsadisova vinicchayo.

    ਨਾਨਤ੍ਤਕਥਾਤਿ ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਕਥਾਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਾ ਅવਸੇਸਾ ਨਾਨਾਸਭਾવਾ ਨਿਰਤ੍ਥਕਕਥਾ। ਲੋਕਕ੍ਖਾਯਿਕਾਤਿ ‘‘ਅਯਂ ਲੋਕੋ ਕੇਨ ਨਿਮ੍ਮਿਤੋ? ਅਸੁਕੇਨ ਨਾਮ ਨਿਮ੍ਮਿਤੋ। ਕਾਕੋ ਸੇਤੋ ਅਟ੍ਠੀਨਂ ਸੇਤਤ੍ਤਾ, ਬਲਾਕਾ ਰਤ੍ਤਾ ਲੋਹਿਤਸ੍ਸ ਰਤ੍ਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਕਾ ਲੋਕਾਯਤવਿਤਣ੍ਡਸਲ੍ਲਾਪਕਥਾ।

    Nānattakathāti purimapacchimakathāhi vimuttā avasesā nānāsabhāvā niratthakakathā. Lokakkhāyikāti ‘‘ayaṃ loko kena nimmito? Asukena nāma nimmito. Kāko seto aṭṭhīnaṃ setattā, balākā rattā lohitassa rattattā’’ti evamādikā lokāyatavitaṇḍasallāpakathā.

    ਸਮੁਦ੍ਦਕ੍ਖਾਯਿਕਾ ਨਾਮ ਕਸ੍ਮਾ ਸਮੁਦ੍ਦੋ ਸਾਗਰੋ? ਸਾਗਰਦੇવੇਨ ਖਤਤ੍ਤਾ ਸਾਗਰੋ, ‘‘ਖਤੋ ਮੇ’’ਤਿ ਹਤ੍ਥਮੁਦ੍ਦਾਯ ਸਯਂ ਨਿવੇਦਿਤਤ੍ਤਾ ਸਮੁਦ੍ਦੋਤਿ ਏવਮਾਦਿਕਾ ਨਿਰਤ੍ਥਕਾ ਸਮੁਦ੍ਦਕ੍ਖਾਨਕਥਾ। ਭવੋਤਿ વੁਦ੍ਧਿ। ਅਭવੋਤਿ ਹਾਨਿ। ਇਤਿ ਭવੋ ਇਤਿ ਅਭવੋਤਿ ਯਂ વਾ ਤਂ વਾ ਨਿਰਤ੍ਥਕਕਾਰਣਂ વਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਿਤਕਥਾ ਇਤਿਭવਾਭવਕਥਾ।

    Samuddakkhāyikā nāma kasmā samuddo sāgaro? Sāgaradevena khatattā sāgaro, ‘‘khato me’’ti hatthamuddāya sayaṃ niveditattā samuddoti evamādikā niratthakā samuddakkhānakathā. Bhavoti vuddhi. Abhavoti hāni. Iti bhavo iti abhavoti yaṃ vā taṃ vā niratthakakāraṇaṃ vatvā pavattitakathā itibhavābhavakathā.

    ਆવਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਆવਰਣਂ ਕਰੇਯ੍ਯ। ਨਿવਾਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ વਾਰੇਯ੍ਯ। ਸਂવਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਨਿਸ੍ਸੇਸਂ ਕਤ੍વਾ વਾਰੇਯ੍ਯ। ਰਕ੍ਖੇਯ੍ਯਾਤਿ ਰਕ੍ਖਂ ਕਰੇਯ੍ਯ। ਗੋਪੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸਂਗੋਪੇਯ੍ਯ। ਪਿਦਹੇਯ੍ਯਾਤਿ ਪਿਦਹਨਂ ਕਰੇਯ੍ਯ। ਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸੋਤਂ ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ।

    Āvareyyāti āvaraṇaṃ kareyya. Nivāreyyāti ārammaṇato vāreyya. Saṃvareyyāti sammā nissesaṃ katvā vāreyya. Rakkheyyāti rakkhaṃ kareyya. Gopeyyāti saṃgopeyya. Pidaheyyāti pidahanaṃ kareyya. Pacchindeyyāti sotaṃ chindeyya.

    ਤੇਨ ਤੇਨ ਨ ਤੁਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇਨ ਤੇਨ ਅਮ੍ਬਿਲਾਦਿਨਾ ਰਸੇਨ ਨ ਸਨ੍ਤੋਸਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਅਪਰਾਪਰਂ ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪਰੂਪਰਿ ਗવੇਸਨ੍ਤਿ।

    Tenatena na tussantīti tena tena ambilādinā rasena na santosaṃ āpajjanti. Aparāparaṃ pariyesantīti uparūpari gavesanti.

    ੧੫੮. ਫਸ੍ਸੇਨਾਤਿ ਰੋਗਫਸ੍ਸੇਨ। ਭવਞ੍ਚ ਨਾਭਿਜਪ੍ਪੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ વਿਨੋਦਨਤ੍ਥਾਯ ਕਾਮਭવਾਦਿਭવਞ੍ਚ ਨ ਪਤ੍ਥੇਯ੍ਯ। ਭੇਰવੇਸੁ ਚ ਨ ਸਮ੍ਪવੇਧੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤੇਸੁ ਸੀਹਬ੍ਯਗ੍ਘਾਦੀਸੁ ਭੇਰવੇਸੁ ਚ ਨ ਸਮ੍ਪવੇਧੇਯ੍ਯ, ਅવਸੇਸੇਸੁ વਾ ਘਾਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਿਸਯੇਸੁ ਨ ਸਮ੍ਪવੇਧੇਯ੍ਯ। ਏવਂ ਪਰਿਪੂਰੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੋ ਚ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਪੁਰਿਮੇਹਿ વਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਮਿਨਾ ‘‘ਅਰਞ੍ਞੇ વਸਤਾ ਭੇਰવਂ ਦਿਸ੍વਾ વਾ ਸੁਤ੍વਾ વਾ ਨਪ੍ਪવੇਧਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    158.Phassenāti rogaphassena. Bhavañca nābhijappeyyāti tassa phassassa vinodanatthāya kāmabhavādibhavañca na pattheyya. Bheravesu ca na sampavedheyyāti tassa phassassa paccayabhūtesu sīhabyagghādīsu bheravesu ca na sampavedheyya, avasesesu vā ghānindriyamanindriyavisayesu na sampavedheyya. Evaṃ paripūro indriyasaṃvaro ca vutto hoti. Purimehi vā indriyasaṃvaraṃ dassetvā iminā ‘‘araññe vasatā bheravaṃ disvā vā sutvā vā nappavedhitabba’’nti dasseti.

    ਏਕੇਨਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਏਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ। ਭਯਮ੍ਪਿ ਭੇਰવਮ੍ਪਿ ਤਞ੍ਞੇવਾਤਿ ਭਯਨ੍ਤਿ ਚ ਭੇਰવਨ੍ਤਿ ਚ ਖੁਦ੍ਦਕਮ੍ਪਿ ਮਹਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਉਤ੍ਤਾਸਨਿਮਿਤ੍ਤਮੇવ। ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤਂ ਹੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਭਯਨ੍ਤਿ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਭਯਂ। ਭਯਾਨਕਨ੍ਤਿ ਆਕਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਛਮ੍ਭਿਤਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਭਯવਸੇਨ ਗਤ੍ਤਚਲਨਂ। ਲੋਮਹਂਸੋਤਿ ਲੋਮਾਨਂ ਹਂਸਨਂ ਉਦ੍ਧਗ੍ਗਭਾવੋ। ਇਮਿਨਾ ਪਦਦ੍વਯੇਨ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਭਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘ਚੇਤਸੋ ਉਬ੍ਬੇਗੋ ਉਤ੍ਰਾਸੋ’’ਤਿ ਸਭਾવਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਉਬ੍ਬੇਗ੍ਗੋਤਿ ਭੀਰੁਕੋ, ਉਤ੍ਰਾਸੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖੋਭੋ। ਜਾਤਿਭਯਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਭਯਂ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਰਾਜਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਭਯਂ ਰਾਜਭਯਂ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਤ੍ਤਾਨੁવਾਦਭਯਨ੍ਤਿ ਪਾਪਕਮ੍ਮਿਨੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁવਦਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਭਯਂ। ਪਰਾਨੁવਾਦਭਯਨ੍ਤਿ ਪਰਸ੍ਸ ਅਨੁવਾਦਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਭਯਂ।

    Ekenākārenāti ekena kāraṇena. Bhayampi bheravampi taññevāti bhayanti ca bheravanti ca khuddakampi mahantampi uttāsanimittameva. Tamevatthaṃ dassetuṃ ‘‘vuttaṃ heta’’ntiādimāha. Bhayanti tappaccayā uppannabhayaṃ. Bhayānakanti ākāraniddeso. Chambhitattanti bhayavasena gattacalanaṃ. Lomahaṃsoti lomānaṃ haṃsanaṃ uddhaggabhāvo. Iminā padadvayena kiccato bhayaṃ dassetvā puna ‘‘cetaso ubbego utrāso’’ti sabhāvato dasseti. Ubbeggoti bhīruko, utrāsoti cittakkhobho. Jātibhayanti jātiṃ paṭicca uppannabhayaṃ. Sesesupi eseva nayo. Rājato uppannabhayaṃ rājabhayaṃ. Sesesupi eseva nayo. Attānuvādabhayanti pāpakammino attānaṃ anuvadantassa uppajjanakabhayaṃ. Parānuvādabhayanti parassa anuvādato uppajjanakabhayaṃ.

    ਦਣ੍ਡਭਯਨ੍ਤਿ ਆਗਾਰਿਕਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞਾ ਪવਤ੍ਤਿਤਦਣ੍ਡਂ, ਅਨਾਗਾਰਿਕਸ੍ਸ વਿਨਯਦਣ੍ਡਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਭਯਂ। ਦੁਗ੍ਗਤਿਭਯਨ੍ਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਪਾਯੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਭਯਂ। ਊਮਿਭਯਨ੍ਤਿ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਉਦਕਂ ਓਰੋਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਭਯਂ। ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਕਿਰ ਮਹਿਨ੍ਦવੀਚਿ ਨਾਮ ਸਟ੍ਠਿ ਯੋਜਨਾਨਿ ਉਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਰਙ੍ਗવੀਚਿ ਨਾਮ ਪਣ੍ਣਾਸ ਯੋਜਨਾਨਿ, ਰੋਹਣવੀਚਿ ਨਾਮ ਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਯੋਜਨਾਨਿ ਉਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ। ਏવਰੂਪਾ ਊਮਿਯੋ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਂ ਊਮਿਭਯਂ । ਕੁਮ੍ਭੀਲਤੋ ਪવਤ੍ਤਂ ਭਯਂ ਕੁਮ੍ਭੀਲਭਯਂ। ਉਦਕਾવਟ੍ਟਤੋ ਭਯਂ ਆવਟ੍ਟਭਯਂ। ਸੁਸੁਕਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਚਣ੍ਡਮਚ੍ਛੋ, ਤਤੋ ਭਯਂ ਸੁਸੁਕਾਭਯਂ। ਆਜੀવਿਕਭਯਨ੍ਤਿ ਜੀવਿਤવੁਤ੍ਤਿਤੋ ਭਯਂ ਆਜੀવਿਕਭਯਂ। ਅਸਿਲੋਕਭਯਨ੍ਤਿ ਗਰਹਤੋ ਭਯਂ।

    Daṇḍabhayanti āgārikassa raññā pavattitadaṇḍaṃ, anāgārikassa vinayadaṇḍaṃ paṭicca uppajjanakabhayaṃ. Duggatibhayanti cattāro apāye paṭicca uppajjanakabhayaṃ. Ūmibhayanti mahāsamudde udakaṃ orohantassa pavattabhayaṃ. Mahāsamudde kira mahindavīci nāma saṭṭhi yojanāni uggacchati, taraṅgavīci nāma paṇṇāsa yojanāni, rohaṇavīci nāma cattālīsa yojanāni uggacchati. Evarūpā ūmiyo paṭicca pavattaṃ ūmibhayaṃ . Kumbhīlato pavattaṃ bhayaṃ kumbhīlabhayaṃ. Udakāvaṭṭato bhayaṃ āvaṭṭabhayaṃ. Susukā vuccati caṇḍamaccho, tato bhayaṃ susukābhayaṃ. Ājīvikabhayanti jīvitavuttito bhayaṃ ājīvikabhayaṃ. Asilokabhayanti garahato bhayaṃ.

    ੧੫੯. ਲਦ੍ਧਾ ਨ ਸਨ੍ਨਿਧਿਂ ਕਯਿਰਾਤਿ ਏਤੇਸਂ ਅਨ੍ਨਾਦੀਨਂ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮੇਨ ਲਭਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਰਞ੍ਞੇ ਚ ਸੇਨਾਸਨੇ વਸਤਾ ਦੁਲ੍ਲਭ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਸਨ੍ਨਿਧਿਂ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ।

    159.Laddhāna sannidhiṃ kayirāti etesaṃ annādīnaṃ yaṃkiñci dhammena labhitvā ‘‘araññe ca senāsane vasatā dullabha’’nti cintetvā sannidhiṃ na kareyya.

    ਓਦਨੋਤਿ ਸਾਲਿ વੀਹਿ ਯવੋ ਗੋਧੁਮੋ ਕਙ੍ਗੁ વਰਕੋ ਕੁਦ੍ਰੂਸਕੋਤਿ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਧਞ੍ਞਾਨਂ ਧਞ੍ਞਾਨੁਲੋਮਾਨਞ੍ਚ ਤਣ੍ਡੁਲੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ। ਕੁਮ੍ਮਾਸੋਤਿ ਯવੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ। ਸਤ੍ਤੂਤਿ ਸਾਲਿਆਦੀਹਿ ਕਤਸਤ੍ਤੁ। ਮਚ੍ਛੋ ਦਕਸਮ੍ਭવੋ। ਮਂਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ। ਅਮ੍ਬਪਾਨਨ੍ਤਿ ਆਮੇਹਿ વਾ ਪਕ੍ਕੇਹਿ વਾ ਅਮ੍ਬੇਹਿ ਕਤਪਾਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਮੇਹਿ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਅਮ੍ਬਤਰੁਣਾਨਿ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਦਕੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਆਤਪੇ ਆਦਿਚ੍ਚਪਾਕੇਨ ਪਚਿਤ੍વਾ ਪਰਿਸ੍ਸਾવੇਤ੍વਾ ਤਦਹੁ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤੇਹਿ ਮਧੁਸਕ੍ਕਰਕਪ੍ਪੂਰਾਦੀਹਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਜਮ੍ਬੁਪਾਨਨ੍ਤਿ ਜਮ੍ਬੁਫਲੇਹਿ ਕਤਪਾਨਂ। ਚੋਚਪਾਨਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਿਕੇਹਿ ਕਦਲਿਫਲੇਹਿ ਕਤਪਾਨਂ। ਮੋਚਪਾਨਨ੍ਤਿ ਅਨਟ੍ਠਿਕੇਹਿ ਕਦਲਿਫਲੇਹਿ ਕਤਪਾਨਂ। ਮਧੁਕਪਾਨਨ੍ਤਿ ਮਧੁਕਾਨਂ ਜਾਤਿਰਸੇਨ ਕਤਪਾਨਂ। ਤਂ ਪਨ ਉਦਕਸਮ੍ਭਿਨ੍ਨਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਸੁਦ੍ਧਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਮੁਦ੍ਦਿਕਪਾਨਨ੍ਤਿ ਮੁਦ੍ਦਿਕਾ ਉਦਕੇ ਮਦ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਮ੍ਬਪਾਨਂ વਿਯ ਕਤਪਾਨਂ। ਸਾਲੂਕਪਾਨਨ੍ਤਿ ਰਤ੍ਤੁਪ੍ਪਲਨੀਲੁਪ੍ਪਲਾਦੀਨਂ ਸਾਲੂਕੇ ਮਦ੍ਦਿਤ੍વਾ ਕਤਪਾਨਂ। ਫਾਰੁਸਕਪਾਨਨ੍ਤਿ ਫਾਰੁਸਕੇਹਿ ਅਮ੍ਬਪਾਨਂ વਿਯ ਕਤਪਾਨਂ। ਕੋਸਮ੍ਬਪਾਨਨ੍ਤਿ ਕੋਸਮ੍ਬਫਲੇਹਿ ਕਤਪਾਨਂ। ਕੋਲਪਾਨਨ੍ਤਿ ਕੋਲਫਲੇਹਿ ਕਤਪਾਨਂ। ਬਦਰਪਾਨਨ੍ਤਿ ਮਹਾਕੋਲਫਲੇਹਿ ਅਮ੍ਬਪਾਨਂ વਿਯ ਕਤਪਾਨਂ। ਇਮਾਨਿ ਏਕਾਦਸ ਪਾਨਾਨਿ, ਤਾਨਿਪਿ ਆਦਿਚ੍ਚਪਾਕਾਨਿ વਟ੍ਟਨ੍ਤਿ।

    Odanoti sāli vīhi yavo godhumo kaṅgu varako kudrūsakoti sattannaṃ dhaññānaṃ dhaññānulomānañca taṇḍulehi nibbatto. Kummāsoti yavehi nibbatto. Sattūti sāliādīhi katasattu. Maccho dakasambhavo. Maṃsaṃ pākaṭameva. Ambapānanti āmehi vā pakkehi vā ambehi katapānaṃ. Tattha āmehi karontena ambataruṇāni bhinditvā udake pakkhipitvā ātape ādiccapākena pacitvā parissāvetvā tadahu paṭiggahitehi madhusakkarakappūrādīhi yojetvā kātabbaṃ. Jambupānanti jambuphalehi katapānaṃ. Cocapānanti aṭṭhikehi kadaliphalehi katapānaṃ. Mocapānanti anaṭṭhikehi kadaliphalehi katapānaṃ. Madhukapānanti madhukānaṃ jātirasena katapānaṃ. Taṃ pana udakasambhinnaṃ vaṭṭati, suddhaṃ na vaṭṭati. Muddikapānanti muddikā udake madditvā ambapānaṃ viya katapānaṃ. Sālūkapānanti rattuppalanīluppalādīnaṃ sālūke madditvā katapānaṃ. Phārusakapānanti phārusakehi ambapānaṃ viya katapānaṃ. Kosambapānanti kosambaphalehi katapānaṃ. Kolapānanti kolaphalehi katapānaṃ. Badarapānanti mahākolaphalehi ambapānaṃ viya katapānaṃ. Imāni ekādasa pānāni, tānipi ādiccapākāni vaṭṭanti.

    ਘਤਪਾਨਨ੍ਤਿ ਸਪ੍ਪਿਪਾਨਂ। ਤੇਲਪਾਨਨ੍ਤਿ ਤਿਲਤੇਲਾਦੀਨਂ ਪਾਨਂ। ਪਯੋਪਾਨਨ੍ਤਿ ਖੀਰਪਾਨਂ। ਯਾਗੁਪਾਨਨ੍ਤਿ ਸੀਤਲਾਦਿਯਾਗੁਪਾਨਂ। ਰਸਪਾਨਨ੍ਤਿ ਸਾਕਾਦਿਰਸਪਾਨਂ। ਪਿਟ੍ਠਖਜ੍ਜਕਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਤਾવ ਧਞ੍ਞਾਨਂ ਧਞ੍ਞਾਨੁਲੋਮਾਨਂ ਅਪਰਣ੍ਣਾਨਞ੍ਚ ਪਿਟ੍ਠਂ ਪਨਸਪਿਟ੍ਠਂ ਲਬੁਜਪਿਟ੍ਠਂ ਅਮ੍ਬਾਟਕਪਿਟ੍ਠਂ ਸਾਲਪਿਟ੍ਠਂ ਖੀਰવਲ੍ਲਿਪਿਟ੍ਠਞ੍ਚਾਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਂ ਪਿਟ੍ਠੇਹਿ ਕਤਂ ਪਿਟ੍ਠਖਜ੍ਜਕਂ। ਪੂવਖਜ੍ਜਕਮ੍ਪਿ ਏਤੇਹਿਯੇવ ਕਤਂ। ਮੂਲਖਜ੍ਜਕਨ੍ਤਿ ਮੂਲਕਮੂਲਂ ਖਾਰਕਮੂਲਂ ਚੁਚ੍ਚੁਮੂਲਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿ। ਤਚਖਜ੍ਜਕਨ੍ਤਿ ਉਚ੍ਛੁਤਚਾਦਯੋ। ਪਤ੍ਤਖਜ੍ਜਕਨ੍ਤਿ ਨਿਮ੍ਬਪਣ੍ਣਕੁਟਜਪਣ੍ਣਪਟੋਲਪਣ੍ਣਸੁਲਸਪਣ੍ਣਾਦਯੋ। ਪੁਪ੍ਫਖਜ੍ਜਕਨ੍ਤਿ ਮੂਲਕਪੁਪ੍ਫਖਾਰਕਪੁਪ੍ਫਸੇਤવਰਣਸਿਗ੍ਗੁਉਪ੍ਪਲਪਦੁਮਕਾਦਯੋ। ਫਲਖਜ੍ਜਕਨ੍ਤਿ ਪਨਸਲਬੁਜਤਾਲਨਾਲ਼ਿਕੇਰਅਮ੍ਬਾਟਕਤਿਨ੍ਤਿਣਿਕਮਾਤੁਲੁਙ੍ਗਕਪਿਟ੍ਠਫਲਅਲਾਬੁਕੁਮ੍ਭਣ੍ਡਫੁਸ੍ਸ- ਫਲਤਿਮ੍ਬਰੂਸਕਤਿਲવਾਤਿਙ੍ਗਣਚੋਚਮੋਚਮਧੁਕਾਦੀਨਂ ਫਲਾਨਂ ਖਜ੍ਜਕਂ।

    Ghatapānanti sappipānaṃ. Telapānanti tilatelādīnaṃ pānaṃ. Payopānanti khīrapānaṃ. Yāgupānanti sītalādiyāgupānaṃ. Rasapānanti sākādirasapānaṃ. Piṭṭhakhajjakanti sattannaṃ tāva dhaññānaṃ dhaññānulomānaṃ aparaṇṇānañca piṭṭhaṃ panasapiṭṭhaṃ labujapiṭṭhaṃ ambāṭakapiṭṭhaṃ sālapiṭṭhaṃ khīravallipiṭṭhañcāti evamādīnaṃ piṭṭhehi kataṃ piṭṭhakhajjakaṃ. Pūvakhajjakampi etehiyeva kataṃ. Mūlakhajjakanti mūlakamūlaṃ khārakamūlaṃ cuccumūlanti evamādi. Tacakhajjakanti ucchutacādayo. Pattakhajjakanti nimbapaṇṇakuṭajapaṇṇapaṭolapaṇṇasulasapaṇṇādayo. Pupphakhajjakanti mūlakapupphakhārakapupphasetavaraṇasigguuppalapadumakādayo. Phalakhajjakanti panasalabujatālanāḷikeraambāṭakatintiṇikamātuluṅgakapiṭṭhaphalaalābukumbhaṇḍaphussa- phalatimbarūsakatilavātiṅgaṇacocamocamadhukādīnaṃ phalānaṃ khajjakaṃ.

    ਨ ਕੁਹਨਾਯਾਤਿ ਨ વਿਮ੍ਹਾਪਨਾਯ। ਨ ਲਪਨਾਯਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਥਂ ਨ ਲਪਨਾਯ। વਿਹਾਰਂ ਆਗਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਮਤ੍ਥਾਯ ਭੋਨ੍ਤੋ ਆਗਤਾ’’ਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨਿਮਨ੍ਤੇਤੁਨ੍ਤਿ। ‘‘ਯਦਿ ਏવਂ ਗਚ੍ਛਥ, ਅਹਂ ਪਚ੍ਛਤੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਗਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਨ ਲਪਨਾਯ। ਅਥ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ ਤਿਸ੍ਸੋ, ਮਯਿ ਰਾਜਾ ਪਸਨ੍ਨੋ, ਮਯਿ ਅਸੁਕੋ ਰਾਜਾ ਅਸੁਕੋ ਚ ਰਾਜਮਹਾਮਤ੍ਤੋ ਪਸਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਨ ਲਪਨਾਯ। ਨ ਨੇਮਿਤ੍ਤਿਕਤਾਯਾਤਿ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਪਰੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਦਾਨਸਞ੍ਞਾਜਨਕੇਨ ਕਾਯવਚੀਕਮ੍ਮੇਨ ਨ ਨੇਮਿਤ੍ਤਿਕਤਾਯ। ਨ ਨਿਪ੍ਪੇਸਿਕਤਾਯਾਤਿ ਯਾ ਪਰੇਸਂ ਅਕ੍ਕੋਸਨਾਦਿਕਿਰਿਯਾ ਯਸ੍ਮਾ વੇਲ਼ੁਪੇਸਿਕਾ વਿਯ ਅਬ੍ਭਙ੍ਗਂ ਪਰਸ੍ਸ ਗੁਣਂ ਨਿਪ੍ਪੇਸੇਤਿ ਨਿਪੁਞ੍ਛਤਿ, ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਗਨ੍ਧਜਾਤਂ ਨਿਪਿਸਿਤ੍વਾ ਗਨ੍ਧਮਗ੍ਗਨਾ વਿਯ ਪਰਗੁਣੇ ਨਿਪਿਸਿਤ੍વਾ વਿਚੁਣ੍ਣੇਤ੍વਾ ਏਸਾ ਲਾਭਮਗ੍ਗਨਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਨਿਪ੍ਪੇਸਿਕਤਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨ ਏવਰੂਪਾਯ ਨਿਪ੍ਪੇਸਿਕਤਾਯ। ਨ ਲਾਭੇਨ ਲਾਭਂ ਨਿਜਿਗੀਸਨਤਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਿਜਿਗੀਸਨਤਾਤਿ ਮਗ੍ਗਨਾ, ਅਞ੍ਞਤੋ ਲਦ੍ਧਞ੍ਹਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਹਰਣવਸੇਨ ਲਾਭੇਨ ਲਾਭਮਗ੍ਗਨਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਨ ਏવਰੂਪਾਯ ਲਾਭੇਨ ਲਾਭਮਗ੍ਗਨਾਯ।

    Na kuhanāyāti na vimhāpanāya. Na lapanāyāti paccayatthaṃ na lapanāya. Vihāraṃ āgate manusse disvā ‘‘kimatthāya bhonto āgatā’’ti bhikkhū nimantetunti. ‘‘Yadi evaṃ gacchatha, ahaṃ pacchato gahetvā āgacchāmī’’ti evaṃ na lapanāya. Atha vā attānaṃ upanetvā ‘‘ahaṃ tisso, mayi rājā pasanno, mayi asuko rājā asuko ca rājamahāmatto pasanno’’ti evaṃ na lapanāya. Na nemittikatāyāti yena kenaci paresaṃ paccayadānasaññājanakena kāyavacīkammena na nemittikatāya. Na nippesikatāyāti yā paresaṃ akkosanādikiriyā yasmā veḷupesikā viya abbhaṅgaṃ parassa guṇaṃ nippeseti nipuñchati, yasmā vā gandhajātaṃ nipisitvā gandhamagganā viya paraguṇe nipisitvā vicuṇṇetvā esā lābhamagganā hoti, tasmā ‘‘nippesikatā’’ti vuccati. Na evarūpāya nippesikatāya. Na lābhena lābhaṃ nijigīsanatāyāti ettha nijigīsanatāti magganā, aññato laddhañhi aññattha haraṇavasena lābhena lābhamagganā nāma hoti. Na evarūpāya lābhena lābhamagganāya.

    ਨ ਦਾਰੁਦਾਨੇਨਾਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚਯਹੇਤੁਕੇਨ ਦਾਰੁਦਾਨੇਨ વਿਹਾਰੇ ਉਟ੍ਠਿਤਞ੍ਹਿ ਅਰਞ੍ਞਤੋ વਾ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਰਕ੍ਖਿਤਗੋਪਿਤਦਾਰੁਂ ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਪਚ੍ਚਯਂ ਦਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਕਾਨਂ ਦਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਜੀવਿਕਂ ਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋ ਅਨੇਸਨਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਜੀવੇਨ ਜੀવਤਿ, ਸੋ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਗਰਹਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਸਮ੍ਪਰਾਯੇ ਚ ਅਪਾਯਪਰਿਪੂਰਕੋ ਹੋਤਿ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਗ੍ਗਲਿਕਂ ਦਾਰੁਂ ਕੁਸਲਙ੍ਗਹਤ੍ਥਾਯ ਦਦਨ੍ਤੋ ਕੁਲਦੂਸਕਦੁਕ੍ਕਟਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਰਪੁਗ੍ਗਲਿਕਂ ਥੇਯ੍ਯਚਿਤ੍ਤੇਨ ਦਦਨ੍ਤੋ ਭਣ੍ਡਗ੍ਘੇਨ ਕਾਰੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਙ੍ਘਿਕੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਚੇ ਪਨ ਤਂ ਇਸ੍ਸਰਤਾਯ ਦੇਤਿ, ਗਰੁਭਣ੍ਡવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਕਤਰਂ ਪਨ ਦਾਰੁ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ ਹੋਤਿ, ਕਤਰਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ? ਯਂ ਤਾવ ਅਰੋਪਿਮਂ ਸਯਂਜਾਤਂ, ਤਂ ਸਙ੍ਘੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ, ਤਤੋ ਪਰਂ ਨ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ। ਰੋਪਿਮਟ੍ਠਾਨੇ ਚ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ, ਪਮਾਣਤੋ ਸੂਚਿਦਣ੍ਡਕਪ੍ਪਮਾਣਂ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ।

    Na dārudānenāti na paccayahetukena dārudānena vihāre uṭṭhitañhi araññato vā āharitvā rakkhitagopitadāruṃ ‘‘evaṃ me paccayaṃ dassantī’’ti upaṭṭhākānaṃ dātuṃ na vaṭṭati. Evañhi jīvikaṃ kappento anesanāya micchājīvena jīvati, so diṭṭheva dhamme garahaṃ pāpuṇāti, samparāye ca apāyaparipūrako hoti. Attano puggalikaṃ dāruṃ kusalaṅgahatthāya dadanto kuladūsakadukkaṭaṃ āpajjati, parapuggalikaṃ theyyacittena dadanto bhaṇḍagghena kāretabbo. Saṅghikepi eseva nayo. Sace pana taṃ issaratāya deti, garubhaṇḍavissajjanaṃ āpajjati. Kataraṃ pana dāru garubhaṇḍaṃ hoti, kataraṃ na hotīti? Yaṃ tāva aropimaṃ sayaṃjātaṃ, taṃ saṅghena paricchinnaṭṭhāneyeva garubhaṇḍaṃ, tato paraṃ na garubhaṇḍaṃ. Ropimaṭṭhāne ca sabbena sabbaṃ garubhaṇḍaṃ, pamāṇato sūcidaṇḍakappamāṇaṃ garubhaṇḍaṃ.

    ਨ વੇਲ਼ੁਦਾਨੇਨਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਨ વੇਲ਼ੁਦਾਨੇਨਾਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚਯਹੇਤੁਕੇਨ વੇਲ਼ੁਦਾਨੇਨਾਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਨ ਦਾਰੁਦਾਨੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વੇਲ਼ੁ ਪਨ ਪਮਾਣਤੋ ਤੇਲਨਾਲ਼ਿਪ੍ਪਮਾਣੋ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ, ਨ ਤਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ વਿਹਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વੇਲ਼ੁਂ ਯਾਚਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੂ ‘‘ਸਙ੍ਘਿਕੋ’’ਤਿ ਦਾਤੁਂ ਨ વਿਸਹਨ੍ਤਿ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਯਾਚਨ੍ਤਿ વਾ ਤਜ੍ਜੇਨ੍ਤਿ વਾ, ਤਦਾ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ‘‘ਦਣ੍ਡਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, વੇਲ਼ੁਦਾਨਂ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। ਸਚੇ ਤੇ ਦਣ੍ਡਕਮ੍ਮਤ੍ਥਾਯ વਾਸਿਫਰਸੁਆਦੀਨਿ વਾ ਖਾਦਨੀਯਂ વਾ ਭੋਜਨੀਯਂ વਾ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਗਹੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ।

    Na veḷudānenātiādīsupi na veḷudānenāti na paccayahetukena veḷudānenātiādi sabbaṃ na dārudānenāti ettha vuttanayeneva veditabbaṃ. Veḷu pana pamāṇato telanāḷippamāṇo garubhaṇḍaṃ, na tato heṭṭhā. Manussā vihāraṃ gantvā veḷuṃ yācanti, bhikkhū ‘‘saṅghiko’’ti dātuṃ na visahanti, manussā punappunaṃ yācanti vā tajjenti vā, tadā bhikkhūhi ‘‘daṇḍakammaṃ katvā gaṇhathā’’ti vattuṃ vaṭṭati, veḷudānaṃ nāma na hoti. Sace te daṇḍakammatthāya vāsipharasuādīni vā khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā denti, gahetuṃ na vaṭṭati.

    વਿਨਯਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਦਡ੍ਢਗੇਹਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਨ વਾਰੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਚੇ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ વੇਲ਼ੁਗੁਮ੍ਬੇ વੇਲ਼ੁਦੂਸਿਕਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਅਕੋਟ੍ਟਾਪੇਨ੍ਤਾਨਂ વੇਲ਼ੁ ਨਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਕਿਂ ਕਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਕੋਟ੍ਟੇਤੁਂ ਨ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ‘‘ਸਮਂ ਭਾਗਂ ਲਭਿਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਨ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿਯੇવ, ‘‘ਦ੍વੇ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਲਭਿਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਏવਮ੍ਪਿ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੇਸੁ ਨਟ੍ਠੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਨਤ੍ਥਿ, ‘‘ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਖਣੇ ਸਤਿ ਦਣ੍ਡਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਥ, ਕੋਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ, વੇਲ਼ੁਦਾਨਂ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। વੇਲ਼ੁਗੁਮ੍ਬੇ ਅਗ੍ਗਿਮ੍ਹਿ ਉਟ੍ਠਿਤੇਪਿ ਉਦਕੇਨ વੁਯ੍ਹਮਾਨવੇਲ਼ੂਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Vinayaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘daḍḍhagehā manussā gaṇhitvā gacchantā na vāretabbā’’ti vuttaṃ. Sace saṅghassa veḷugumbe veḷudūsikā uppajjati, taṃ akoṭṭāpentānaṃ veḷu nassati. ‘‘Kiṃ kātabba’’nti bhikkhācāre manussānaṃ ācikkhitabbaṃ. Sace koṭṭetuṃ na icchanti, ‘‘samaṃ bhāgaṃ labhissathā’’ti vattabbā. Na icchantiyeva, ‘‘dve koṭṭhāse labhissathā’’ti vattabbā. Evampi anicchantesu naṭṭhena attho natthi, ‘‘tumhākaṃ khaṇe sati daṇḍakammaṃ karissatha, koṭṭetvā gaṇhathā’’ti vattabbā, veḷudānaṃ nāma na hoti. Veḷugumbe aggimhi uṭṭhitepi udakena vuyhamānaveḷūsupi eseva nayo.

    ਪਤ੍ਤਦਾਨੇ ਗਰੁਭਣ੍ਡਤਾਯ ਅਯਂ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ – ਪਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਹਿ ਯਤ੍ਥ વਿਕ੍ਕਾਯਤਿ, ਗਨ੍ਧਕਾਰਾਦਯੋ ਗਨ੍ਧਪਲਿવੇਠਨਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥਾਯ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਤਾਦਿਸੇ ਦੁਲ੍ਲਭਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ ਹੋਤਿ। ਏਸ ਤਾવ ਕਿਂਸੁਕਪਤ੍ਤਕਣ੍ਣਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਤਾਲਪਤ੍ਤਾਦੀਸੁ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਤਾਲਪਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਠਾਨੇ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ – ਤਾਲਪਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਹਿ ਸਯਂਜਾਤੇ ਤਾਲવਨੇ ਸਙ੍ਘੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ, ਨ ਤਤੋ ਪਰਂ, ਰੋਪਿਮਤਾਲੇਸੁ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ, ਤਸ੍ਸ ਪਮਾਣਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਕੋਟਿਯਾ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗੁਲਪ੍ਪਮਾਣੋਪਿ ਰਿਤ੍ਤਪੋਤ੍ਥਕੋ। ਤਿਣਮ੍ਪਿ ਏਤ੍ਥੇવ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਤਿਣਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਾਲਨਾਲ਼ਿਕੇਰਪਣ੍ਣਾਦੀਹਿਪਿ ਛਾਦੇਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਨਿਪਿ ਤਿਣੇਨੇવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਿ। ਇਤਿ ਮੁਞ੍ਜਪਲਾਲਾਦੀਸੁ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਮੁਟ੍ਠਿਪ੍ਪਮਾਣਂ ਤਿਣਂ। ਨਾਲ਼ਿਕੇਰਪਣ੍ਣਾਦੀਸੁ ਚ ਏਕਪਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਦਿਨ੍ਨਂ વਾ ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਂ વਾ ਬਹਿਆਰਾਮੇ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਤਿਣવਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਜਾਤਤਿਣਂ વਾ ਰਕ੍ਖਿਤਗੋਪਿਤਂ વਾ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ ਹੋਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਸਙ੍ਘਕਮ੍ਮੇ ਚ ਚੇਤਿਯਕਮ੍ਮੇ ਚ ਕਤੇ ਅਤਿਰੇਕਂ ਪੁਗ੍ਗਲਿਕਕਮ੍ਮੇ ਦਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਦਾਰੁવੇਲ਼ੂਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    Pattadāne garubhaṇḍatāya ayaṃ vinicchayo – pattampi hi yattha vikkāyati, gandhakārādayo gandhapaliveṭhanādīnaṃ atthāya gaṇhanti, tādise dullabhaṭṭhāneyeva garubhaṇḍaṃ hoti. Esa tāva kiṃsukapattakaṇṇapiḷandhanatālapattādīsu vinicchayo. Tālapaṇṇampi imasmiṃyeva ṭhāne kathetabbaṃ – tālapaṇṇampi hi sayaṃjāte tālavane saṅghena paricchinnaṭṭhāneyeva garubhaṇḍaṃ, na tato paraṃ, ropimatālesu sabbampi garubhaṇḍaṃ, tassa pamāṇaṃ heṭṭhimakoṭiyā aṭṭhaṅgulappamāṇopi rittapotthako. Tiṇampi ettheva pakkhipitvā kathetabbaṃ. Yattha pana tiṇaṃ natthi, tattha tālanāḷikerapaṇṇādīhipi chādenti. Tasmā tānipi tiṇeneva saṅgahitāni. Iti muñjapalālādīsu yaṃkiñci muṭṭhippamāṇaṃ tiṇaṃ. Nāḷikerapaṇṇādīsu ca ekapaṇṇampi saṅghassa dinnaṃ vā tattha jātaṃ vā bahiārāme saṅghassa tiṇavatthumhi jātatiṇaṃ vā rakkhitagopitaṃ vā garubhaṇḍaṃ hoti. Taṃ pana saṅghakamme ca cetiyakamme ca kate atirekaṃ puggalikakamme dātuṃ vaṭṭati. Heṭṭhā vuttadāruveḷūsupi eseva nayo.

    ਪੁਪ੍ਫਦਾਨੇ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੇਸੁ ਰੁਕ੍ਖੇਸੁ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਯਾਗੁਭਤ੍ਤਤ੍ਥਾਯ ਉਪਨੇਨ੍ਤੁ, ਏਤ੍ਤਕੇਸੁ ਸੇਨਾਸਨਪਟਿਸਙ੍ਖਰਣੇ ਉਪਨੇਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਏવਂ ਨਿਯਮਿਤਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਗਰੁਭਣ੍ਡਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਦਿ ਸਾਮਣੇਰਾ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਓਚਿਨਿਤ੍વਾ ਰਾਸਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪੁਪ੍ਫਭਾਜਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਗਣੇਤ੍વਾ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਕਰੋਤਿ। ਸੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਪਰਿਸਾਯ ਸਙ੍ਘਂ ਅਨਾਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾવ ਦਾਤੁਂ ਲਭਤਿ। ਅਸਮ੍ਮਤੇਨ ਪਨ ਆਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਦਾਤਬ੍ਬਂ। ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਨ ਕਸ੍ਸ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਦਾਤੁਂ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਕਸ੍ਸ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ? ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਗੇਹਂ ਹਰਿਤ੍વਾਪਿ ਗੇਹਤੋ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾਪਿ ‘‘વਤ੍ਥੁਪੂਜਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ ਦਾਤੁਂ ਲਬ੍ਭਤਿ, ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਤ੍ਥਾਯ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਸੇਸਞਾਤੀਨਂ ਪਨ ਹਰਿਤ੍વਾ ਨ ਦਾਤਬ੍ਬਂ, ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਪੂਜਨਤ੍ਥਾਯ ਦਾਤਬ੍ਬਂ। ਸੇਸਜਨਸ੍ਸ ਪੂਜਨਟ੍ਠਾਨਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਪਚ੍ਚਾਸੀਸਨ੍ਤੇਨ ਦਾਤਬ੍ਬਂ, ਪੁਪ੍ਫਦਾਨਂ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ।

    Pupphadāne ‘‘ettakesu rukkhesu pupphāni vissajjitvā yāgubhattatthāya upanentu, ettakesu senāsanapaṭisaṅkharaṇe upanentū’’ti evaṃ niyamitaṭṭhāneyeva pupphāni garubhaṇḍāni honti. Yadi sāmaṇerā pupphāni ocinitvā rāsiṃ karonti, pañcaṅgasamannāgato pupphabhājako bhikkhu bhikkhusaṅghaṃ gaṇetvā koṭṭhāse karoti. So sampattaparisāya saṅghaṃ anāpucchitvāva dātuṃ labhati. Asammatena pana āpucchitvā dātabbaṃ. Bhikkhuno pana kassa pupphāni dātuṃ labbhati, kassa na labbhatīti? Mātāpitūnaṃ gehaṃ haritvāpi gehato pakkosāpetvāpi ‘‘vatthupūjaṃ karothā’’ti dātuṃ labbhati, piḷandhanatthāya na labbhati. Sesañātīnaṃ pana haritvā na dātabbaṃ, pakkosāpetvā pūjanatthāya dātabbaṃ. Sesajanassa pūjanaṭṭhānaṃ sampattassa apaccāsīsantena dātabbaṃ, pupphadānaṃ nāma na hoti.

    વਿਹਾਰੇ ਬਹੂਨਿ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਪੁਪ੍ਫਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਨ੍ਤੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘વਿਹਾਰੇ ਬਹੂਨਿ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਪੂਜੇਥਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, વਚਨਮਤ੍ਤੇ ਦੋਸੋ ਨਤ੍ਥਿ, ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਖਾਦਨੀਯਭੋਜਨੀਯਂ ਆਦਾਯ ਆਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਨ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ વਦਤਿ, ਖਾਦਨੀਯਭੋਜਨੀਯਂ ਨ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਤਾਯ ‘‘વਿਹਾਰੇ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਸੁਕਦਿવਸੇ વਿਹਾਰਂ ਆਗਮਿਸ੍ਸਾਮ, ਸਾਮਣੇਰਾਨਂ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਓਚਿਨਿਤੁਂ ਮਾ ਦੇਥਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਾਮਣੇਰਾਨਂ ਕਥੇਤੁਂ ਪਮੁਟ੍ਠੋ, ਸਾਮਣੇਰੇਹਿ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਓਚਿਤਾਨਿ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਮਯਂ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਅਸੁਕਦਿવਸੇ ਏવਂ ਆਰੋਚਯਿਮ੍ਹ ‘‘ਸਾਮਣੇਰਾਨਂ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਓਚਿਨਿਤੁਂ ਮਾ ਦੇਥਾ’’ਤਿ, ਕਸ੍ਮਾ ਨ વਾਰਯਿਤ੍ਥਾਤਿ? ‘‘ਸਤਿ ਮੇ ਪਮੁਟ੍ਠਾ, ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਓਚਿਨਿਤਮਤ੍ਤਾਨੇવ, ਨ ਤਾવ ਪੂਜਾ ਕਤਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ‘‘ਗਣ੍ਹਥ ਪੂਜੇਥਾ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ વਦਤਿ, ਆਮਿਸਂ ਨ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਪਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਾਮਣੇਰਾਨਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਅਸੁਕਗਾਮવਾਸਿਨੋ ‘ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਮਾ ਓਚਿਨਿਤ੍ਥਾ’ਤਿ ਆਹਂਸੂ’’ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਪਿ ਆਮਿਸਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ વਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਨ ਬਹੁਕਾ, ਸਾਮਣੇਰੇ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਸਹ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਓਚਿਨਿਤੁਂ ਆਣਾਪੇਥਾ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਮਣੇਰੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖਾ ਲਦ੍ਧਾ। ਯੇ ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰਂ ਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਸਯਮੇવ ਜਾਨਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਉਪਾਸਕਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਏਤ੍ਤਕਂ ਨਯਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਸਾਮਣੇਰੇ ਪੁਤ੍ਤੇ વਾ ਭਾਤਿਕੇ વਾ ਕਤ੍વਾ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਓਚਿਨਾਪੇਤੁਂ ਦੋਸੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਪੁਪ੍ਫਦਾਨਂ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ।

    Vihāre bahūni pupphāni pupphanti, bhikkhunā piṇḍāya carantena manusse disvā ‘‘vihāre bahūni pupphāni pūjethā’’ti vattabbaṃ, vacanamatte doso natthi, ‘‘manussā khādanīyabhojanīyaṃ ādāya āgamissantī’’ti cittena pana na vattabbaṃ. Sace vadati, khādanīyabhojanīyaṃ na paribhuñjitabbaṃ. Manussā attano dhammatāya ‘‘vihāre pupphāni atthī’’ti pucchitvā ‘‘asukadivase vihāraṃ āgamissāma, sāmaṇerānaṃ pupphāni ocinituṃ mā dethā’’ti vadanti. Bhikkhu sāmaṇerānaṃ kathetuṃ pamuṭṭho, sāmaṇerehi pupphāni ocitāni, manussā bhikkhuṃ upasaṅkamitvā mayaṃ tumhākaṃ asukadivase evaṃ ārocayimha ‘‘sāmaṇerānaṃ pupphāni ocinituṃ mā dethā’’ti, kasmā na vārayitthāti? ‘‘Sati me pamuṭṭhā, pupphāni ocinitamattāneva, na tāva pūjā katā’’ti vattabbaṃ, ‘‘gaṇhatha pūjethā’’ti na vattabbaṃ. Sace vadati, āmisaṃ na paribhuñjitabbaṃ. Aparo bhikkhu sāmaṇerānaṃ ācikkhati ‘‘asukagāmavāsino ‘pupphāni mā ocinitthā’ti āhaṃsū’’ti manussāpi āmisaṃ āharitvā dānaṃ datvā vadanti ‘‘amhākaṃ manussā na bahukā, sāmaṇere amhehi saha pupphāni ocinituṃ āṇāpethā’’ti. ‘‘Sāmaṇerehi bhikkhā laddhā. Ye bhikkhācāraṃ na gacchanti, te sayameva jānissanti upāsakā’’ti vattabbaṃ. Ettakaṃ nayaṃ labhitvā sāmaṇere putte vā bhātike vā katvā pupphāni ocināpetuṃ doso natthi, pupphadānaṃ nāma na hoti.

    ਫਲਦਾਨੇ ਫਲਮ੍ਪਿ ਪੁਪ੍ਫਂ વਿਯ ਨਿਯਮਿਤਮੇવ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ ਹੋਤਿ। વਿਹਾਰੇ ਬਹੁਕਸ੍ਮਿਂ ਫਲਾਫਲੇ ਸਤਿ ਅਫਾਸੁਕਮਨੁਸ੍ਸਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਯਾਚਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੂ ‘‘ਸਙ੍ਘਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਦਾਤੁਂ ਨ ਉਸ੍ਸਹਨ੍ਤਿ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਿਨੋ ਅਕ੍ਕੋਸਨ੍ਤਿ ਪਰਿਭਾਸਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਕਿਂ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ? ਫਲੇਹਿ વਾ ਰੁਕ੍ਖੇਹਿ વਾ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਕਥਿਕਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ ‘‘ਅਸੁਕੇ ਚ ਰੁਕ੍ਖੇ ਅਸੁਕੇ ਚ ਰੁਕ੍ਖੇ ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਫਲਾਨਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਾ, ਏਤ੍ਤਕੇਸੁ વਾ ਰੁਕ੍ਖੇਸੁ ਫਲਾਨਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਾ ਨ વਾਰੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ। ਚੋਰਾ વਾ ਇਸ੍ਸਰਾ વਾ ਬਲਕ੍ਕਾਰੇਨ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਾ ਨ વਾਰੇਤਬ੍ਬਾ। ਕੁਦ੍ਧਾ ਹਿ ਤੇ ਸਕਲવਿਹਾਰਮ੍ਪਿ ਨਾਸੇਯ੍ਯੁਂ, ਆਦੀਨવੋ ਪਨ ਕਥੇਤਬ੍ਬੋਤਿ।

    Phaladāne phalampi pupphaṃ viya niyamitameva garubhaṇḍaṃ hoti. Vihāre bahukasmiṃ phalāphale sati aphāsukamanussā āgantvā yācanti, bhikkhū ‘‘saṅghika’’nti dātuṃ na ussahanti, manussā vippaṭisārino akkosanti paribhāsanti, tattha kiṃ kātabbanti? Phalehi vā rukkhehi vā paricchinditvā kathikā kātabbā ‘‘asuke ca rukkhe asuke ca rukkhe ettakāni phalāni gaṇhantā, ettakesu vā rukkhesu phalāni gaṇhantā na vāretabbā’’ti. Corā vā issarā vā balakkārena gaṇhantā na vāretabbā. Kuddhā hi te sakalavihārampi nāseyyuṃ, ādīnavo pana kathetabboti.

    ਸਿਨਾਨਦਾਨੇ ਸਿਨਾਨਚੁਣ੍ਣਾਨਿ ਕੋਟ੍ਟਿਤਾਨਿ ਨ ਗਰੁਭਣ੍ਡਾਨਿ, ਅਕੋਟ੍ਟਿਤੋ ਰੁਕ੍ਖੇ ਠਿਤੋવ ਰੁਕ੍ਖਤਚੋ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ, ਚੁਣ੍ਣਂ ਪਨ ਅਗਿਲਾਨਸ੍ਸ ਰਜਨਨਿਪਕ੍ਕਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਗਿਲਾਨਸ੍ਸ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਚੁਣ੍ਣਂ ਦਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿਯੇવ।

    Sinānadāne sinānacuṇṇāni koṭṭitāni na garubhaṇḍāni, akoṭṭito rukkhe ṭhitova rukkhataco garubhaṇḍaṃ, cuṇṇaṃ pana agilānassa rajananipakkaṃ vaṭṭati. Gilānassa yaṃkiñci cuṇṇaṃ dātuṃ vaṭṭatiyeva.

    ਨ ਚੁਣ੍ਣਦਾਨੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਸਿਰੀਸਚੁਣ੍ਣਾਦੀਨਂ ਦਾਨੇਨ। ਮਤ੍ਤਿਕਾਦਾਨੇਮਤ੍ਤਿਕਾ ਹਿ ਯਤ੍ਥ ਦੁਲ੍ਲਭਾ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥੇવ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ। ਸਾਪਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਕੋਟਿਯਾ ਤਿਂਸਪਲਗੁਲ਼ਪਿਣ੍ਡਪ੍ਪਮਾਣਾવ, ਤਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਨ ਗਰੁਭਣ੍ਡਨ੍ਤਿ।

    Nacuṇṇadānenāti vuttanayena sirīsacuṇṇādīnaṃ dānena. Mattikādānemattikā hi yattha dullabhā hoti, tattheva garubhaṇḍaṃ. Sāpi heṭṭhimakoṭiyā tiṃsapalaguḷapiṇḍappamāṇāva, tato heṭṭhā na garubhaṇḍanti.

    ਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਦਾਨੇ ਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਂ ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਮੇવ ਗਰੁਭਣ੍ਡਂ। ਯੇਸਂ ਸਾਮਣੇਰਾਨਂ ਸਙ੍ਘਤੋ ਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠવਾਰੋ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਚਰਿਯੁਪਜ੍ਝਾਯਾਨਂ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਦਾਤੁਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਯੇਹਿ ਪਨ ‘‘ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਾਨਿ ਆਹਰਿਤਬ੍ਬਾਨੀ’’ਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વਾਰਾ ਗਹਿਤਾ, ਤੇ ਅਤਿਰੇਕਾਨਿ ਆਚਰਿਯੁਪਜ੍ਝਾਯਾਨਂ ਦਾਤੁਂ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਏਕੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਮਾਲ਼ਕਤੋ ਬਹੂਨਿ ਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਾਨਿ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਦੇવਸਿਕਂ ਏਕੇਕਮੇવ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ વਸਨ੍ਤੇਨਾਪਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਗਣਯਿਤ੍વਾ ਯਤ੍ਤਕਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਤਕਾਨੇવ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਅਨ੍ਤਰਾ ਆਗਨ੍ਤੁਕੇਸੁ વਾ ਆਗਤੇਸੁ ਦਿਸਂ વਾ ਪਕ੍ਕਮਨ੍ਤੇਸੁ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਠਪੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਨ ਮੁਖੋਦਕਦਾਨੇਨਾਤਿ ਨ ਮੁਖਧੋવਨਉਦਕਦਾਨੇਨ।

    Dantakaṭṭhadāne dantakaṭṭhaṃ acchinnakameva garubhaṇḍaṃ. Yesaṃ sāmaṇerānaṃ saṅghato dantakaṭṭhavāro pāpuṇāti, te attano ācariyupajjhāyānaṃ pāṭiyekkaṃ dātuṃ na labhanti. Yehi pana ‘‘ettakāni dantakaṭṭhāni āharitabbānī’’ti paricchinditvā vārā gahitā, te atirekāni ācariyupajjhāyānaṃ dātuṃ labhanti. Ekena bhikkhunā dantakaṭṭhamāḷakato bahūni dantakaṭṭhāni na gahetabbāni, devasikaṃ ekekameva gahetabbaṃ. Pāṭiyekkaṃ vasantenāpi bhikkhusaṅghaṃ gaṇayitvā yattakāni attano pāpuṇanti, tattakāneva gahetvā gantabbaṃ. Antarā āgantukesu vā āgatesu disaṃ vā pakkamantesu āharitvā gahitaṭṭhāneyeva ṭhapetabbāni. Na mukhodakadānenāti na mukhadhovanaudakadānena.

    ਨ ਚਾਟੁਕਮ੍ਯਤਾਯਾਤਿਆਦੀਸੁ ਚਾਟੁਕਮ੍ਯਤਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਦਾਸਂ વਿਯ ਨੀਚਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਰਸ੍ਸ ਖਲਿਤવਚਨਮ੍ਪਿ ਸਣ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਪਿਯਕਾਮਤਾਯ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹવਚਨਂ। ਨ ਮੁਗ੍ਗਸੂਪ੍ਯਤਾਯਾਤਿ ਨ ਮੁਗ੍ਗਸੂਪਸਮਾਨਤਾਯ। ਮੁਗ੍ਗਸੂਪਸਮਾਨਤਾਤਿ ਸਚ੍ਚਾਲਿਕੇਨ ਜੀવਿਕਂ ਕਪ੍ਪਨਤਾਯ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਮੁਗ੍ਗਸੂਪੇ ਪਚ੍ਚਨ੍ਤੇ ਬਹੂ ਮੁਗ੍ਗਾ ਪਾਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਥੋਕਾ ਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇવ ਸਚ੍ਚਾਲਿਕੇਨ ਜੀવਿਕਕਪ੍ਪਕੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਬਹੁ ਅਲਿਕਂ ਹੋਤਿ, ਅਪ੍ਪਕਂ ਸਚ੍ਚਂ। ਯਥਾ વਾ ਮੁਗ੍ਗਸੂਪਸ੍ਸ ਅਪવਿਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਏવਮੇવ ਸਚ੍ਚਾਲਿਕવੁਤ੍ਤਿਨੋ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਸਿਙ੍ਘਾਟਕਂ વਿਯ ਇਚ੍ਛਿਤਿਚ੍ਛਿਤਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ। ਤੇਨਸ੍ਸ ਸਾ ਮੁਸਾવਾਦਿਤਾ ‘‘ਮੁਗ੍ਗਸੂਪ੍ਯਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਨ ਪਾਰਿਭਟ੍ਯਤਾਯਾਤਿ ਨ ਪਰਿਭਟਕਮ੍ਮਭਾવੇਨ। ਪਰਿਭਟਸ੍ਸ ਹਿ ਕਮ੍ਮਂ ਪਾਰਿਭਟ੍ਯਂ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਪਾਰਿਭਟ੍ਯਤਾ, ਅਲਙ੍ਕਾਰਕਰਣਾਦੀਹਿ ਦਾਰਕਕੀਲ਼ਾਪਨਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਨ ਪੀਠਮਦ੍ਦਿਕਤਾਯਾਤਿ ਨ ਸਹਸਾ ਘਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਪੀਠਕੇ ਨਿਸੀਦਨਕਤਾਯ।

    Na cāṭukamyatāyātiādīsu cāṭukamyatā vuccati attānaṃ dāsaṃ viya nīcaṭṭhāne ṭhapetvā parassa khalitavacanampi saṇṭhapetvā piyakāmatāya paggayhavacanaṃ. Na muggasūpyatāyāti na muggasūpasamānatāya. Muggasūpasamānatāti saccālikena jīvikaṃ kappanatāya etaṃ adhivacanaṃ. Yathā hi muggasūpe paccante bahū muggā pākaṃ gacchanti thokā na gacchanti, evameva saccālikena jīvikakappake puggale bahu alikaṃ hoti, appakaṃ saccaṃ. Yathā vā muggasūpassa apavisanaṭṭhānaṃ nāma natthi, evameva saccālikavuttino puggalassa appatiṭṭhānaṃ nāma natthi. Siṅghāṭakaṃ viya icchiticchitaṭṭhānassa patiṭṭhāti. Tenassa sā musāvāditā ‘‘muggasūpyatā’’ti vuttā. Na pāribhaṭyatāyāti na paribhaṭakammabhāvena. Paribhaṭassa hi kammaṃ pāribhaṭyaṃ, tassa bhāvo pāribhaṭyatā, alaṅkārakaraṇādīhi dārakakīḷāpanassetaṃ adhivacanaṃ. Na pīṭhamaddikatāyāti na sahasā gharaṃ pavisitvā pīṭhake nisīdanakatāya.

    ਨ વਤ੍ਥੁવਿਜ੍ਜਾਯਾਤਿਆਦੀਸੁ વਤ੍ਥੁવਿਜ੍ਜਾ ਨਾਮ ਗਾਮਨਿਗਮਨਗਰਾਦੀਨਂ ਸੁਨਿવਿਟ੍ਠਦੁਨ੍ਨਿવਿਟ੍ਠਜਾਨਨਸਤ੍ਥਂ। ਤਿਰਚ੍ਛਾਨવਿਜ੍ਜਾ ਨਾਮ ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਤ੍ਤਾ ਸਗ੍ਗਮੋਕ੍ਖਮਗ੍ਗਾਨਂ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਭੂਤਾ ਅਙ੍ਗਸਤ੍ਥਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦਿਕਾ ਅવਸੇਸવਿਜ੍ਜਾ। ਅਙ੍ਗવਿਜ੍ਜਾ ਨਾਮ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਨਂ ਸੁਭਗਦੁਬ੍ਭਗਲਕ੍ਖਣਜਾਨਨਂ। ਨਕ੍ਖਤ੍ਤવਿਜ੍ਜਾ ਨਾਮ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਾਨਂ ਯੋਗਜਾਨਨਸਤ੍ਥਂ।

    Na vatthuvijjāyātiādīsu vatthuvijjā nāma gāmanigamanagarādīnaṃ suniviṭṭhadunniviṭṭhajānanasatthaṃ. Tiracchānavijjā nāma aniyyānikattā saggamokkhamaggānaṃ tiracchānabhūtā aṅgasatthanimittādikā avasesavijjā. Aṅgavijjā nāma itthipurisānaṃ subhagadubbhagalakkhaṇajānanaṃ. Nakkhattavijjā nāma nakkhattānaṃ yogajānanasatthaṃ.

    ਨ ਦੂਤਗਮਨੇਨਾਤਿ ਨ ਦੂਤੇਯ੍ਯਂ ਕਤ੍વਾ ਗਮਨੇਨ। ਨ ਪਹਿਣਗਮਨੇਨਾਤਿ ਨ ਗਿਹੀਨਂ ਸਾਸਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਘਰਾ ਘਰਂ ਪਹਿਤਸ੍ਸ ਗਮਨੇਨ। ਨ ਜਙ੍ਘਪੇਸਨਿਯੇਨਾਤਿ ਗਾਮਨ੍ਤਰਦੇਸਨ੍ਤਰਾਦੀਸੁ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਗਿਹੀਨਂ ਸਾਸਨਪਟਿਸਾਸਨਂ ਹਰਣੇਨ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਜਙ੍ਘਪੇਸਨਿਯਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ, ਯੇ ਚਾਸ੍ਸ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਸਾਸਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਤ੍ਥਚਿ ਗਮਨવਸੇਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਚੇਤਿਯਸ੍ਸ વਾ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾਨਂ વਡ੍ਢਕੀਨਮ੍ਪਿ ਸਾਸਨਂ ਹਰਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘‘ਦਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾਮ, ਪੂਜਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮ, ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਆਚਿਕ੍ਖਥਾ’’ਤਿ ਚ વਦਨ੍ਤਿ; ‘‘ਅਸੁਕਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਨਾਮ ਦੇਥਾ’’ਤਿ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਂ વਾ ਭੇਸਜ੍ਜਂ વਾ ਚੀવਰਂ વਾ ਦੇਨ੍ਤਿ, ‘‘વਿਹਾਰੇ ਪੂਜਂ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ ਮਾਲਾਗਨ੍ਧવਿਲੇਪਨਾਦੀਨਿ વਾ ਧਜਪਟਾਕਾਦੀਨਿ વਾ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਨ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਂ ਹਰਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਜਙ੍ਘਪੇਸਨਿਯਂ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। ਸੇਸਸਾਸਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਦવਾਰੇ ਪਦવਾਰੇ ਦੋਸੋ।

    Na dūtagamanenāti na dūteyyaṃ katvā gamanena. Na pahiṇagamanenāti na gihīnaṃ sāsanaṃ gahetvā gharā gharaṃ pahitassa gamanena. Na jaṅghapesaniyenāti gāmantaradesantarādīsu tesaṃ tesaṃ gihīnaṃ sāsanapaṭisāsanaṃ haraṇena. Idañhi jaṅghapesaniyaṃ nāma attano mātāpitūnaṃ, ye cāssa mātāpitaro upaṭṭhahanti, tesaṃ sāsanaṃ gahetvā katthaci gamanavasena vaṭṭati. Cetiyassa vā saṅghassa vā attano vā kammaṃ karontānaṃ vaḍḍhakīnampi sāsanaṃ harituṃ vaṭṭati. Manussā ‘‘dānaṃ dassāma, pūjaṃ karissāma, bhikkhusaṅghassa ācikkhathā’’ti ca vadanti; ‘‘asukattherassa nāma dethā’’ti piṇḍapātaṃ vā bhesajjaṃ vā cīvaraṃ vā denti, ‘‘vihāre pūjaṃ karothā’’ti mālāgandhavilepanādīni vā dhajapaṭākādīni vā niyyātenti. Sabbaṃ harituṃ vaṭṭati, jaṅghapesaniyaṃ nāma na hoti. Sesasāsanaṃ gahetvā gacchantassa padavāre padavāre doso.

    ਨ વੇਜ੍ਜਕਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਨ વੇਜ੍ਜੇਨ ਹੁਤ੍વਾ ਕਾਯਤਿਕਿਚ੍ਛਨਾਦਿਭੇਸਜ੍ਜਕਰਣੇਨ। ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਪਨ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਸਹਧਮ੍ਮਿਕਾਨਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਸਿਕ੍ਖਮਾਨਾਯ ਸਾਮਣੇਰਸ੍ਸ ਸਾਮਣੇਰਿਯਾ। ਸਮਸੀਲਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਞਾਨਞ੍ਹਿ ਏਤੇਸਂ ਤੀਸੁ ਸਿਕ੍ਖਾਸੁ ਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਅਕਾਤੁਂ ਨ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਤਦੁਪਟ੍ਠਾਕਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਕਰਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡੁਪਲਾਸਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਕਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਜੇਟ੍ਠਭਾਤੁ, ਕਨਿਟ੍ਠਭਾਤੁ, ਜੇਟ੍ਠਭਗਿਨਿਯਾ, ਕਨਿਟ੍ਠਭਗਿਨਿਯਾ, ਚੂਲ਼ਮਾਤੁਯਾ, ਮਹਾਮਾਤੁਯਾ, ਚੂਲ਼ਪਿਤੁਨੋ, ਮਹਾਪਿਤੁਨੋ, ਪਿਤੁਚ੍ਛਾਯ, ਮਾਤੁਚ੍ਛਾਯਾਤਿ ਏਤੇਸਂ ਪਨ ਦਸਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਤੇਸਂਯੇવ ਸਨ੍ਤਕਂ ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕੇવਲਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਦਾਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਨਪ੍ਪਹੋਤਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਂ ਤਾવਕਾਲਿਕਂ ਦਾਤਬ੍ਬਂ। ਏਤੇਸਂ ਪੁਤ੍ਤਪਰਮ੍ਪਰਾ ਯਾવ ਸਤ੍ਤਮਾ ਕੁਲਪਰਿવਟ੍ਟਾ, ਤਾવ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਚ੍ਚਯੇ ਆਹਰਾਪੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਕਤવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ વਾ, ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ વੇਜ੍ਜਕਮ੍ਮਂ વਾ, ਕੁਲਦੂਸਕਾਪਤ੍ਤਿ વਾ ਨ ਹੋਤਿ।

    Na vejjakammenāti na vejjena hutvā kāyatikicchanādibhesajjakaraṇena. Bhesajjaṃ pana pañcannaṃ sahadhammikānaṃ kātabbaṃ bhikkhussa bhikkhuniyā sikkhamānāya sāmaṇerassa sāmaṇeriyā. Samasīlasaddhāpaññānañhi etesaṃ tīsu sikkhāsu yuttānaṃ bhesajjaṃ akātuṃ na labbhati. Mātāpitūnaṃ tadupaṭṭhākānaṃ attano veyyāvaccakarassa paṇḍupalāsassāti etesaṃ pañcannampi kātuṃ vaṭṭati. Jeṭṭhabhātu, kaniṭṭhabhātu, jeṭṭhabhaginiyā, kaniṭṭhabhaginiyā, cūḷamātuyā, mahāmātuyā, cūḷapituno, mahāpituno, pitucchāya, mātucchāyāti etesaṃ pana dasannampi karontena tesaṃyeva santakaṃ bhesajjaṃ gahetvā kevalaṃ yojetvā dātabbaṃ. Sace nappahoti, attano santakaṃ tāvakālikaṃ dātabbaṃ. Etesaṃ puttaparamparā yāva sattamā kulaparivaṭṭā, tāva cattāro paccaye āharāpentassa akataviññatti vā, bhesajjaṃ karontassa vejjakammaṃ vā, kuladūsakāpatti vā na hoti.

    ਨ ਪਿਣ੍ਡਪਟਿਪਿਣ੍ਡਕੇਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੋ ਕਸ੍ਸ ਦਾਤਬ੍ਬੋ, ਕਸ੍ਸ ਨ ਦਾਤਬ੍ਬੋ? ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਤਦੁਪਟ੍ਠਾਕਾਨਂ વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਕਰਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡੁਪਲਾਸਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦਾਮਰਿਕਚੋਰਸ੍ਸ ਇਸ੍ਸਰਸ੍ਸਾਪਿ ਦਾਤਬ੍ਬੋ। ਏਤੇਸਂ ਦਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਲਦ੍ਧਮ੍ਪਿ ਪਿਣ੍ਡਪਟਿਪਿਣ੍ਡਂ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। ਨ ਦਾਨਾਨੁਪ੍ਪਦਾਨੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਿਨ੍ਨਕਾਨਂ ਨ ਪੁਨ ਦਾਨੇਨ। ਧਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਧਮ੍ਮੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਸਮੇਨਾਤਿ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦਿਨਾ। ਲਦ੍ਧਾਤਿ ਕਾਯੇਨ ਲਦ੍ਧਾ। ਲਭਿਤ੍વਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ। ਅਧਿਗਨ੍ਤ੍વਾਤਿ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ। વਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਞਾਣੇਨ વਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ। ਪਟਿਲਭਿਤ੍વਾਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਲਭਿਤ੍વਾ।

    Napiṇḍapaṭipiṇḍakenāti ettha piṇḍapāto kassa dātabbo, kassa na dātabbo? Mātāpitūnaṃ tadupaṭṭhākānaṃ veyyāvaccakarassa paṇḍupalāsassa sampattassa dāmarikacorassa issarassāpi dātabbo. Etesaṃ datvā pacchā laddhampi piṇḍapaṭipiṇḍaṃ nāma na hoti. Na dānānuppadānenāti attano dinnakānaṃ na puna dānena. Dhammenāti dhammena uppannaṃ. Samenāti kāyasucaritādinā. Laddhāti kāyena laddhā. Labhitvāti cittena pāpuṇitvā. Adhigantvāti sampāpuṇitvā. Vinditvāti ñāṇena vinditvā. Paṭilabhitvāti punappunaṃ labhitvā.

    ਅਨ੍ਨਸਨ੍ਨਿਧਿਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦੁવਿਧਾ ਅਨ੍ਨਕਥਾ વਿਨਯવਸੇਨ ਚ ਸਲ੍ਲੇਖવਸੇਨ ਚ। વਿਨਯવਸੇਨ ਤਾવ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਅਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਜ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਅਪਰਜ੍ਜੁ ਸਨ੍ਨਿਧਿਕਾਰਕਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਭੋਗੇ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਂ। ਅਤ੍ਤਨਾ ਲਦ੍ਧਂ ਪਨ ਸਾਮਣੇਰਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਤੇਹਿ ਲਦ੍ਧਂ ਠਪਾਪੇਤ੍વਾ ਦੁਤਿਯਦਿવਸੇ ਭੁਞ੍ਜਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਸਲ੍ਲੇਖੋ ਪਨ ਨ ਹੋਤਿ।

    Annasannidhinti ettha duvidhā annakathā vinayavasena ca sallekhavasena ca. Vinayavasena tāva yaṃkiñci annaṃ ajja paṭiggahitaṃ aparajju sannidhikārakaṃ hoti, tassa paribhoge pācittiyaṃ. Attanā laddhaṃ pana sāmaṇerānaṃ datvā tehi laddhaṃ ṭhapāpetvā dutiyadivase bhuñjituṃ vaṭṭati, sallekho pana na hoti.

    ਪਾਨਸਨ੍ਨਿਧਿਮ੍ਹਿਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਪਾਨਂ ਨਾਮ ਅਮ੍ਬਪਾਨਾਦੀਨਿ ਅਟ੍ਠ ਪਾਨਾਨਿ, ਯਾਨਿ ਚੇ ਤੇਸਂ ਅਨੁਲੋਮਾਨਿ।

    Pānasannidhimhipi eseva nayo. Ettha pānaṃ nāma ambapānādīni aṭṭha pānāni, yāni ce tesaṃ anulomāni.

    વਤ੍ਥਸਨ੍ਨਿਧਿਨ੍ਤਿਆਦਿਮ੍ਹਿ ਅਨਧਿਟ੍ਠਿਤਾવਿਕਪ੍ਪਿਤਂ ਸਨ੍ਨਿਧਿ ਚ ਹੋਤਿ ਸਲ੍ਲੇਖਞ੍ਚ ਕੋਪੇਤਿ। ਅਯਂ ਪਰਿਯਾਯ ਕਥਾવ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਪਨ ਤਿਚੀવਰਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਦਾਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਦਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਯਸ੍ਸ ਪਨ ਦਾਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਉਦ੍ਦੇਸਤ੍ਥਾਯ વਾ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਤ੍ਥਾਯ વਾ ਗਤੋ, ਆਗਤਮਤ੍ਤੇ ਦਾਤਬ੍ਬਂ, ਅਦਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਚੀવਰੇ ਪਨ ਅਪ੍ਪਹੋਨ੍ਤੇ ਸਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਾਸਾਯ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਕਾਲਂ ਠਪੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਸੂਚਿਸੁਤ੍ਤਚੀવਰਕਾਰਕਾਨਂ ਅਲਾਭੇਨ ਤਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ વਿਨਯਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਠਪੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਜਿਣ੍ਣੇ ਪੁਨ ਈਦਿਸਂ ਕੁਤੋ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਨ ਠਪੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਸਨ੍ਨਿਧਿ ਚ ਹੋਤਿ, ਸਲ੍ਲੇਖਞ੍ਚ વਿਕੋਪੇਤਿ।

    Vatthasannidhintiādimhi anadhiṭṭhitāvikappitaṃ sannidhi ca hoti sallekhañca kopeti. Ayaṃ pariyāya kathāva, nippariyāyato pana ticīvarasantuṭṭhena bhavitabbaṃ, catutthaṃ labhitvā aññassa dātabbaṃ. Sace yassa kassaci dātuṃ na sakkoti, yassa pana dātukāmo hoti, so uddesatthāya vā paripucchatthāya vā gato, āgatamatte dātabbaṃ, adātuṃ na vaṭṭati. Cīvare pana appahonte satiyā paccāsāya anuññātakālaṃ ṭhapetuṃ vaṭṭati. Sūcisuttacīvarakārakānaṃ alābhena tato parampi vinayakammaṃ katvā ṭhapetuṃ vaṭṭati. ‘‘Imasmiṃ jiṇṇe puna īdisaṃ kuto labhissāmī’’ti pana ṭhapetuṃ na vaṭṭati, sannidhi ca hoti, sallekhañca vikopeti.

    ਯਾਨਸਨ੍ਨਿਧਿਮ੍ਹਿ ਯਾਨਂ ਨਾਮ વਯ੍ਹਂ ਰਥੋ ਸਕਟਂ ਸਨ੍ਦਮਾਨਿਕਾ ਸਿવਿਕਾ ਪਾਟਙ੍ਕੀਤਿ ਨੇਤਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ ਯਾਨਂ। ਉਪਾਹਨਾ ਪਨ ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ ਯਾਨਂਯੇવ। ਏਕਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਹਿ ਏਕੋ ਅਰਞ੍ਞਤ੍ਥਾਯ, ਏਕਾ ਧੋਤਪਾਦਕਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਉਕ੍ਕਂਸਤੋ ਦ੍વੇ ਉਪਾਹਨਸਙ੍ਘਾਟਾ વਟ੍ਟਨ੍ਤਿ, ਤਤਿਯਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਦਾਤਬ੍ਬੋ, ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਜਿਣ੍ਣੇ ਅਞ੍ਞਂ ਕੁਤੋ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਹਿ ਠਪੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਸਨ੍ਨਿਧਿ ਚ ਹੋਤਿ, ਸਲ੍ਲੇਖਞ੍ਚ વਿਕੋਪੇਤਿ।

    Yānasannidhimhi yānaṃ nāma vayhaṃ ratho sakaṭaṃ sandamānikā sivikā pāṭaṅkīti netaṃ pabbajitassa yānaṃ. Upāhanā pana pabbajitassa yānaṃyeva. Ekabhikkhussa hi eko araññatthāya, ekā dhotapādakatthāyāti ukkaṃsato dve upāhanasaṅghāṭā vaṭṭanti, tatiyaṃ labhitvā aññassa dātabbo, ‘‘imasmiṃ jiṇṇe aññaṃ kuto labhissāmī’’ti hi ṭhapetuṃ na vaṭṭati, sannidhi ca hoti, sallekhañca vikopeti.

    ਸਯਨਸਨ੍ਨਿਧਿਮ੍ਹਿ ਸਯਨਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਚੋ। ਏਕਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਏਕੋ ਗਬ੍ਭੇ ਏਕੋ ਦਿવਾਟ੍ਠਾਨੇਤਿ ਉਕ੍ਕਂਸਤੋ ਦ੍વੇ ਮਞ੍ਚਾ વਟ੍ਟਨ੍ਤਿ, ਤਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿ ਲਭਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਾ ਗਣਸ੍ਸ વਾ ਦਾਤਬ੍ਬੋ, ਅਦਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਸਨ੍ਨਿਧਿ ਚੇવ ਹੋਤਿ, ਸਲ੍ਲੇਖਞ੍ਚ ਕੋਪੇਤਿ।

    Sayanasannidhimhi sayananti mañco. Ekassa bhikkhuno eko gabbhe eko divāṭṭhāneti ukkaṃsato dve mañcā vaṭṭanti, tato uttari labhitvā aññassa bhikkhuno vā gaṇassa vā dātabbo, adātuṃ na vaṭṭati, sannidhi ceva hoti, sallekhañca kopeti.

    ਗਨ੍ਧਸਨ੍ਨਿਧਿਮ੍ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਕਣ੍ਡੁਕਚ੍ਛੁਛવਿਦੋਸਾਦਿਆਬਾਧੇ ਸਤਿ ਗਨ੍ਧੋ વਟ੍ਟਤਿ। ਤੇਨ ਗਨ੍ਧੇਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਰੋਗੇ વੂਪਸਨ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞੇਸਂ વਾ ਆਬਾਧਿਕਾਨਂ ਦਾਤਬ੍ਬੋ। ਦ੍વਾਰੇ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗੁਲਘਰਧੂਪਨਾਦੀਸੁ વਾ ਉਪਨੇਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਪੁਨ ਰੋਗੇ ਸਤਿ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਠਪੇਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਗਨ੍ਧਸਨ੍ਨਿਧਿ ਚ ਹੋਤਿ, ਸਲ੍ਲੇਖਞ੍ਚ ਕੋਪੇਤਿ।

    Gandhasannidhimhi bhikkhuno kaṇḍukacchuchavidosādiābādhe sati gandho vaṭṭati. Tena gandhena tasmiṃ roge vūpasante aññesaṃ vā ābādhikānaṃ dātabbo. Dvāre pañcaṅgulagharadhūpanādīsu vā upanetabbo. ‘‘Puna roge sati bhavissatī’’ti ṭhapetuṃ na vaṭṭati, gandhasannidhi ca hoti, sallekhañca kopeti.

    ਆਮਿਸਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਨਾਦਿવੁਤ੍ਤਾવਸੇਸਂવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ‘‘ਤਥਾਰੂਪੇ ਕਾਲੇ ਉਪਕਾਰਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਤਿਲਤਣ੍ਡੁਲਮੁਗ੍ਗਮਾਸਨਾਲ਼ਿਕੇਰਲੋਣਮਚ੍ਛਮਂਸવਲ੍ਲੂਰਸਪ੍ਪਿਤੇਲਗੁਲ਼- ਭਾਜਨਾਦੀਨਿ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਠਪੇਤਿ। ਸੋ વਸ੍ਸਕਾਲੇ ਕਾਲਸ੍ਸੇવ ਸਾਮਣੇਰੇਹਿ ਯਾਗੁਂ ਪਚਾਪੇਤ੍વਾ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਮਣੇਰ ਉਦਕਕਦ੍ਦਮੇ ਦੁਕ੍ਖਂ ਗਾਮਂ ਪવਿਸਿਤੁਂ, ਗਚ੍ਛ ਅਸੁਕਕੁਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਯ੍ਹਂ વਿਹਾਰੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਭਾવਂ ਆਰੋਚੇਹਿ, ਅਸੁਕਕੁਲਤੋ ਦਧਿਆਦੀਨਿ ਆਹਰਾ’’ਤਿ ਪੇਸੇਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ‘‘ਕਿਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਗਾਮਂ ਪવਿਸਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ‘‘ਦੁਪ੍ਪવੇਸੋ ਆવੁਸੋ ਇਦਾਨਿ ਗਾਮੋ’’ਤਿ વਦਤਿ। ਤੇ ‘‘ਹੋਤੁ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਚ੍ਛਥ ਤੁਮ੍ਹੇ, ਮਯਂ ਭਿਕ੍ਖਂ ਪਰਿਯੇਸਿਤ੍વਾ ਆਹਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਸਾਮਣੇਰੋਪਿ ਦਧਿਆਦੀਨਿ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਭਤ੍ਤਞ੍ਚ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਞ੍ਚ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਉਪਨੇਤਿ, ਤਂ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਉਪਟ੍ਠਾਕਾ ਭਤ੍ਤਂ ਪਹਿਣਨ੍ਤਿ, ਤਤੋਪਿ ਮਨਾਪਂ ਮਨਾਪਂ ਭੁਞ੍ਜਤਿ। ਅਥ ਭਿਕ੍ਖੂ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਤੋਪਿ ਮਨਾਪਂ ਮਨਾਪਂ ਗੀવਾਯਾਮਕਂ ਭੁਞ੍ਜਤਿਯੇવ। ਏવਂ ਚਤੁਮਾਸਮ੍ਪਿ વੀਤਿਨਾਮੇਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ‘‘ਮੁਣ੍ਡਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕਜੀવਿਕਂ ਜੀવਤਿ, ਨ ਸਮਣਜੀવਿਕ’’ਨ੍ਤਿ। ਏવਰੂਪੋ ਆਮਿਸਸਨ੍ਨਿਧਿ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।

    Āmisanti annādivuttāvasesaṃva daṭṭhabbaṃ. Seyyathidaṃ – idhekacco bhikkhu ‘‘tathārūpe kāle upakārāya bhavissantī’’ti tilataṇḍulamuggamāsanāḷikeraloṇamacchamaṃsavallūrasappitelaguḷa- bhājanādīni āharāpetvā ṭhapeti. So vassakāle kālasseva sāmaṇerehi yāguṃ pacāpetvā bhuñjitvā ‘‘sāmaṇera udakakaddame dukkhaṃ gāmaṃ pavisituṃ, gaccha asukakulaṃ gantvā mayhaṃ vihāre nisinnabhāvaṃ ārocehi, asukakulato dadhiādīni āharā’’ti peseti. Bhikkhūhi ‘‘kiṃ, bhante, gāmaṃ pavisathā’’ti vuttepi ‘‘duppaveso āvuso idāni gāmo’’ti vadati. Te ‘‘hotu, bhante, acchatha tumhe, mayaṃ bhikkhaṃ pariyesitvā āharissāmā’’ti gacchanti. Atha sāmaṇeropi dadhiādīni āharitvā bhattañca byañjanañca sampādetvā upaneti, taṃ bhuñjantasseva upaṭṭhākā bhattaṃ pahiṇanti, tatopi manāpaṃ manāpaṃ bhuñjati. Atha bhikkhū piṇḍapātaṃ gahetvā āgacchanti, tatopi manāpaṃ manāpaṃ gīvāyāmakaṃ bhuñjatiyeva. Evaṃ catumāsampi vītināmeti. Ayaṃ vuccati bhikkhu ‘‘muṇḍakuṭumbikajīvikaṃ jīvati, na samaṇajīvika’’nti. Evarūpo āmisasannidhi nāma hoti.

    ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਨ વਸਨਟ੍ਠਾਨੇ ਏਕਾ ਤਣ੍ਡੁਲਨਾਲ਼ਿ ਏਕੋ ਗੁਲ਼ਪਿਣ੍ਡੋ ਚਤੁਭਾਗਮਤ੍ਤਂ ਸਪ੍ਪੀਤਿ ਏਤ੍ਤਕਂ ਨਿਧੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ ਅਕਾਲੇ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਚੋਰਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਯ। ਤੇ ਹਿ ਏਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਆਮਿਸਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰਂ ਅਲਭਨ੍ਤਾ ਜੀવਿਤਾਪਿ વੋਰੋਪੇਯ੍ਯੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਚੇਪਿ ਏਤ੍ਤਕਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾਪਿ ਠਪੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਅਫਾਸੁਕਕਾਲੇ ਚ ਯਦੇਤ੍ਥ ਕਪ੍ਪਿਯਂ, ਤਂ ਅਤ੍ਤਨਾਪਿ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਕਪ੍ਪਿਯਕੁਟਿਯਂ ਪਨ ਬਹੁਂ ਠਪੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਸਨ੍ਨਿਧਿ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ।

    Bhikkhuno pana vasanaṭṭhāne ekā taṇḍulanāḷi eko guḷapiṇḍo catubhāgamattaṃ sappīti ettakaṃ nidhetuṃ vaṭṭati akāle sampattacorānaṃ atthāya. Te hi ettakampi āmisapaṭisanthāraṃ alabhantā jīvitāpi voropeyyuṃ, tasmā sacepi ettakaṃ natthi, āharāpetvāpi ṭhapetuṃ vaṭṭati. Aphāsukakāle ca yadettha kappiyaṃ, taṃ attanāpi paribhuñjituṃ vaṭṭati. Kappiyakuṭiyaṃ pana bahuṃ ṭhapentassāpi sannidhi nāma natthi.

    ੧੬੦. ਝਾਯੀ ਨ ਪਾਦਲੋਲਸ੍ਸਾਤਿ ਝਾਨਾਭਿਰਤੋ ਚ ਨ ਚ ਪਾਦਲੋਲੋ ਅਸ੍ਸ। વਿਰਮੇ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਾ ਨਪ੍ਪਮਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਹਤ੍ਥਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਾਦਿਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ વਿਨੋਦੇਯ੍ਯ, ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਾਰਿਤਾਯ ਚੇਤ੍ਥ ਨਪ੍ਪਮਜ੍ਜੇਯ੍ਯ।

    160.Jhāyī na pādalolassāti jhānābhirato ca na ca pādalolo assa. Virame kukkuccā nappamajjeyyāti hatthakukkuccādikukkuccaṃ vinodeyya, sakkaccakāritāya cettha nappamajjeyya.

    ਏਕਤ੍ਤਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਏਕੀਭਾવਂ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੋ। ਪਰਮਤ੍ਥਗਰੁਕੋਤਿ ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥਗਰੁਕੋ। ‘‘ਸਕਤ੍ਥਗਰੁਕੋ’’ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ।

    Ekattamanuyuttoti ekībhāvaṃ anuyutto. Paramatthagarukoti uttamatthagaruko. ‘‘Sakatthagaruko’’ti vā pāṭho.

    ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾਰਾਮੋਤਿ ਆਰਮਣਂ ਆਰਾਮੋ, ਤਤੋ ਤਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਪਟਿਸਂਹਰਿਤ੍વਾ ਏਕੀਭਾવੇ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨੇ ਆਰਾਮੋ ਯਸ੍ਸ ਸੋ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾਰਾਮੋ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਭવੇਯ੍ਯ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਰਤੋਤਿ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਰਤੋ। ਏਤੇਹਿ ਸੀਲੇਸੁ ਪਰਿਪੂਰਕਾਰਿਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਸੀਲવਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਏਕਗ੍ਗਤਾਪਿ ਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਚੇਤੋਸਮਥਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸਮਥੇ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਾ ਅਤ੍ਤਨੋਤਿ વਾ ਏਤਂ ਏਕਤ੍ਥਂ, ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਮੇવ ਨਾਨਂ। ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਪਨੇਤਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਅਨੂਤਿ ਇਮਿਨਾ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ ਯੋਗੇ ਸਿਦ੍ਧਂ।

    Paṭisallānārāmoti āramaṇaṃ ārāmo, tato tato ārammaṇato paṭisaṃharitvā ekībhāve paṭisallāne ārāmo yassa so paṭisallānārāmo. Assāti bhaveyya. Tasmiṃ ratoti paṭisallānarato. Etehi sīlesu paripūrakāritaṃ dasseti. Taṃ kissa hetu? Sīlavipannassa ekaggatāpi na sampajjati. Ajjhattaṃ cetosamathamanuyuttoti attano cittasamathe yutto. Ettha hi ajjhattanti vā attanoti vā etaṃ ekatthaṃ, byañjanameva nānaṃ. Bhummatthe panetaṃ upayogavacanaṃ. Anūti iminā upasaggena yoge siddhaṃ.

    ਅਨਿਰਾਕਤਜ੍ਝਾਨੋਤਿ ਬਹਿ ਅਨਿਹਤਜ੍ਝਾਨੋ ਅવਿਨਾਸਿਤਜ੍ਝਾਨੋ વਾ। ਨੀਹਰਣવਿਨਾਸਤ੍ਥਞ੍ਹਿ ਇਦਂ ਨਿਰਾਕਰਣਂ ਨਾਮ। ‘‘ਥਮ੍ਭਂ ਨਿਰਂਕਤ੍વਾ ਨਿવਾਤવੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੩੨੮) ਚਸ੍ਸ ਪਯੋਗੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਸਤ੍ਤવਿਧਾਯ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਸਤ੍ਤવਿਧਾ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ વਿਰਾਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਰੋਧਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਤਿ। ਤਾ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੭੪੧ ਆਦਯੋ, ੮੪੯ ਆਦਯੋ) વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾ । ਬ੍ਯੂਹੇਤਾ ਸੁਞ੍ਞਾਗਾਰਾਨਨ੍ਤਿ વਡ੍ਢੇਤਾ ਸੁਞ੍ਞਾਗਾਰਾਨਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਦਿવਂ ਸੁਞ੍ਞਾਗਾਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਮਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ‘‘ਬ੍ਰੂਹੇਤਾ ਸੁਞ੍ਞਾਗਾਰਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਕਭੂਮਕਾਦਿਭੇਦੇ ਪਾਸਾਦੇ ਕੁਰੁਮਾਨੋਪਿ ਸੁਞ੍ਞਾਗਾਰਾਨਂ ਬ੍ਰੂਹੇਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Anirākatajjhānoti bahi anihatajjhāno avināsitajjhāno vā. Nīharaṇavināsatthañhi idaṃ nirākaraṇaṃ nāma. ‘‘Thambhaṃ niraṃkatvā nivātavuttī’’tiādīsu (su. ni. 328) cassa payogo daṭṭhabbo. Vipassanāya samannāgatoti sattavidhāya anupassanāya yutto. Sattavidhā anupassanā nāma aniccānupassanā dukkhānupassanā anattānupassanā nibbidānupassanā virāgānupassanā nirodhānupassanā paṭinissaggānupassanāti. Tā visuddhimagge (visuddhi. 2.741 ādayo, 849 ādayo) vitthāritā . Byūhetā suññāgārānanti vaḍḍhetā suññāgārānaṃ. Ettha ca samathavipassanāvasena kammaṭṭhānaṃ gahetvā rattindivaṃ suññāgāraṃ pavisitvā nisīdamāno bhikkhu ‘‘brūhetā suññāgārāna’’nti veditabbo. Ekabhūmakādibhede pāsāde kurumānopi suññāgārānaṃ brūhetāti daṭṭhabbo.

    ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਾਰੀਤਿਆਦੀਸੁ ਦਾਨਾਦੀਨਂ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭਾવਨਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਾ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਾ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਾਰਿਤਾવਸੇਨ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਾਰੀ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਭવੇਯ੍ਯ। ਸਤਤਭਾવੋ ਸਾਤਚ੍ਚਂ, ਸਾਤਚ੍ਚਕਾਰਿਤਾવਸੇਨ ਸਾਤਚ੍ਚਕਾਰੀ। ਨਿਰਨ੍ਤਰਕਾਰਿਤਾਯ ਅਟ੍ਠਿਤਕਾਰੀ। ਯਥਾ ਨਾਮ ਕਕਣ੍ਟਕੋ ਥੋਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਥੋਕਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਨ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਮੇવ ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਪੂਜਂ વਾ ਕਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ વਾ ਸੁਤ੍વਾ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ વਾ ਕਤ੍વਾ ਪੁਨ ਚਿਰਸ੍ਸਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਂ ਨ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ਸੋ ‘‘ਅਸਾਤਚ੍ਚਕਾਰੀ, ਠਿਤਕਾਰੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਏવਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਅਟ੍ਠਿਤਕਾਰੀ। ਅਨੋਲੀਨવੁਤ੍ਤਿਕੋਤਿ ਨਿਰਨ੍ਤਰਕਰਣਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ વਿਪ੍ਫਾਰਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਨ ਓਲੀਨવੁਤ੍ਤਿਕੋ। ਅਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚ੍ਛਨ੍ਦੋਤਿ ਕੁਸਲਕਿਰਿਯਾਯ વੀਰਿਯਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਅਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਅਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚ੍ਛਨ੍ਦੋ। ਅਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਧੁਰੋਤਿ વੀਰਿਯਧੁਰਸ੍ਸ ਅਨੋਰੋਪਕੋ, ਅਨੋਸਕ੍ਕਿਤਮਾਨਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Sakkaccakārītiādīsu dānādīnaṃ kusaladhammānaṃ bhāvanāya puggalassa vā deyyadhammassa vā sakkaccakāritāvasena sakkaccakārī. Assāti bhaveyya. Satatabhāvo sātaccaṃ, sātaccakāritāvasena sātaccakārī. Nirantarakāritāya aṭṭhitakārī. Yathā nāma kakaṇṭako thokaṃ gantvā thokaṃ tiṭṭhati, na nirantaraṃ gacchati, evameva yo puggalo ekadivasaṃ dānaṃ datvā pūjaṃ vā katvā dhammaṃ vā sutvā samaṇadhammaṃ vā katvā puna cirassaṃ karoti, taṃ na nirantaraṃ pavatteti. So ‘‘asātaccakārī, ṭhitakārī’’ti vuccati. Yo pana evaṃ na hoti, so aṭṭhitakārī. Anolīnavuttikoti nirantarakaraṇasaṅkhātassa vipphārassa atthitāya na olīnavuttiko. Anikkhittacchandoti kusalakiriyāya vīriyacchandassa anikkhittabhāvena anikkhittacchando. Anikkhittadhuroti vīriyadhurassa anoropako, anosakkitamānasoti attho.

    ਅਪ੍ਪਟਿવਾਨੀਤਿ ਅਨਿવਤ੍ਤਨਂ। ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਕਰਣੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਭਾવੋ। ਅਨੁਯੋਗੋਤਿ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨਂ। ਅਪ੍ਪਮਾਦੋਤਿ ਸਤਿਯਾ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸੋ।

    Appaṭivānīti anivattanaṃ. Adhiṭṭhānanti kusalakaraṇe patiṭṭhābhāvo. Anuyogoti anuyuñjanaṃ. Appamādoti satiyā avippavāso.

    ੧੬੧. ਤਨ੍ਦਿਂ ਮਾਯਂ ਹਸ੍ਸਂ ਖਿਡ੍ਡਨ੍ਤਿ ਆਲਸਿਯਞ੍ਚ ਮਾਯਞ੍ਚ ਹਸ੍ਸਞ੍ਚ ਕਾਯਿਕਂ વਾਚਸਿਕਂ ਖਿਡ੍ਡਞ੍ਚ। ਸવਿਭੂਸਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਿਂ વਿਭੂਸਾਯ।

    161.Tandiṃ māyaṃ hassaṃ khiḍḍanti ālasiyañca māyañca hassañca kāyikaṃ vācasikaṃ khiḍḍañca. Savibhūsanti saddhiṃ vibhūsāya.

    ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਦਿવਂ ਛਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਪੁਰਿਮਯਾਮਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮਪਚ੍ਛਿਮਯਾਮવਸੇਨ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਯੋ ਤਥਾ ਦਿવਾਤਿ ਛਬ੍ਬਿਧਂ ਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਕਤ੍વਾ। ਪਞ੍ਚਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਪਟਿਜਗ੍ਗੇਯ੍ਯਾਤਿ ਰਤ੍ਤਿਂ ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸਪਞ੍ਚਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਨ ਨਿਦ੍ਦਂ ਓਕ੍ਕਮੇਯ੍ਯ। ਏਕਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਨਿਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਏਕਂ ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਨਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਦ੍ਦਂ ਓਕ੍ਕਮੇਯ੍ਯ।

    Rattindivaṃ chakoṭṭhāsaṃ karitvāti purimayāmamajjhimayāmapacchimayāmavasena rattiṃ tayo tathā divāti chabbidhaṃ koṭṭhāsaṃ katvā. Pañcakoṭṭhāsaṃ paṭijaggeyyāti rattiṃ majjhimayāmaṃ vissajjetvā avasesapañcakoṭṭhāsesu na niddaṃ okkameyya. Ekakoṭṭhāsaṃ nipajjeyyāti ekaṃ majjhimayāmakoṭṭhāsaṃ sato sampajāno nipajjitvā niddaṃ okkameyya.

    ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਦਿવਸਮ੍ਪਿ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹੇ ਮਜ੍ਝਨ੍ਹੇ ਸਾਯਨ੍ਹੇਤਿ ਤਯੋਪਿ ਦਿવਸਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਗਹਿਤਾ। ਚਙ੍ਕਮੇਨ ਨਿਸਜ੍ਜਾਯਾਤਿ ਸਕਲਂ ਦਿવਸਂ ਇਮਿਨਾ ਇਰਿਯਾਪਥਦ੍વਯੇਨੇવ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆવਰਣਤੋ ਆવਰਣੀਯੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਨੀવਰਣੇਹਿ ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲਧਮ੍ਮੇਹਿ વਾ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਸੋਧੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਸੋਧੇਯ੍ਯ। ਠਾਨਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਨ ਗਹਿਤਂ, ਚਙ੍ਕਮਨਿਸਜ੍ਜਾਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਪਨ ਕਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਮੇવ। ਪਠਮਂ ਯਾਮਨ੍ਤਿ ਸਕਲਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਪਠਮਯਾਮੇ।

    Idha bhikkhu divasampi pubbaṇhe majjhanhe sāyanheti tayopi divasakoṭṭhāsā gahitā. Caṅkamena nisajjāyāti sakalaṃ divasaṃ iminā iriyāpathadvayeneva viharanto cittassa āvaraṇato āvaraṇīyehi dhammehi pañcahi nīvaraṇehi sabbākusaladhammehi vā. Cittaṃ parisodheyyāti tehi dhammehi cittaṃ visodheyya. Ṭhānaṃ panettha kiñcāpi na gahitaṃ, caṅkamanisajjāsannissitaṃ pana katvā gahetabbameva. Paṭhamaṃ yāmanti sakalasmimpi paṭhamayāme.

    ਸੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਾਮਭੋਗੀਸੇਯ੍ਯਾ ਪੇਤਸੇਯ੍ਯਾ ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਾ ਤਥਾਗਤਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਚਤਸ੍ਸੋ ਸੇਯ੍ਯਾ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਾਮਭੋਗੀ વਾਮੇਨ ਪਸ੍ਸੇਨ ਸੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੨੪੬) ਅਯਂ ਕਾਮਭੋਗੀਸੇਯ੍ਯਾ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਦਕ੍ਖਿਣਪਸ੍ਸੇਨ ਸਯਾਨੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ‘‘ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੇਤਾ ਉਤ੍ਤਾਨਾ ਸੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪੬) ਅਯਂ ਪੇਤਸੇਯ੍ਯਾ। ਅਪ੍ਪਮਂਸਲੋਹਿਤਤ੍ਤਾ ਹਿ ਅਟ੍ਠਿਸਙ੍ਘਾਟਘਟ੍ਟਿਤਾ ਏਕੇਨ ਪਸ੍ਸੇਨ ਸਯਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਉਤ੍ਤਾਨਾવ ਸੇਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸੀਹੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਗਰਾਜਾ ਦਕ੍ਖਿਣੇਨ ਪਸ੍ਸੇਨ ਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਤਿ…ਪੇ॰… ਅਤ੍ਤਮਨੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪੬) ਅਯਂ ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਾ। ਤੇਜੁਸ੍ਸਦਤ੍ਤਾ ਹਿ ਸੀਹੋ ਮਿਗਰਾਜਾ ਦ੍વੇ ਪੁਰਿਮਪਾਦੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਚ੍ਛਿਮਪਾਦੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਨਙ੍ਗੁਟ੍ਠਂ ਅਨ੍ਤਰਸਤ੍ਥਿਮ੍ਹਿ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਪਾਦਪਚ੍ਛਿਮਪਾਦਨਙ੍ਗੁਟ੍ਠਾਨਂ ਠਿਤੋਕਾਸਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪੁਰਿਮਪਾਦਾਨਂ ਮਤ੍ਥਕੇ ਸੀਸਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਯਤਿ। ਦਿવਸਮ੍ਪਿ ਸਯਿਤ੍વਾ ਪਬੁਜ੍ਝਮਾਨੋ ਨ ਉਤ੍ਰਸ੍ਤੋ ਪਬੁਜ੍ਝਤਿ, ਸੀਸਂ ਪਨ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪੁਰਿਮਪਾਦਾਦੀਨਂ ਠਿਤੋਕਾਸਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤਿ। ਸਚੇ ਕਿਞ੍ਚਿ ਠਾਨਂ વਿਜਹਿਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਹੋਤਿ, ‘‘ਨਯਿਦਂ ਤੁਯ੍ਹਂ ਜਾਤਿਯਾ, ਨ ਸੂਰਭਾવਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨਤ੍ਤਮਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਸਯਤਿ, ਨ ਗੋਚਰਾਯ ਪਕ੍ਕਮਤਿ। ਅવਿਜਹਿਤ੍વਾ ਠਿਤੇ ਪਨ ‘‘ਤੁਯ੍ਹਂ ਜਾਤਿਯਾ ਚ ਸੂਰਭਾવਸ੍ਸ ਚ ਅਨੁਰੂਪਮਿਦ’’ਨ੍ਤਿ ਹਟ੍ਠਤੁਟ੍ਠੋ ਉਟ੍ਠਾਯ ਸੀਹવਿਜਮ੍ਭਿਤਂ વਿਜਮ੍ਭਿਤ੍વਾ ਕੇਸਰਭਾਰਂ વਿਧੁਨਿਤ੍વਾ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਿਤ੍વਾ ਗੋਚਰਾਯ ਪਕ੍ਕਮਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸੇਯ੍ਯਾ ਪਨ ਤਥਾਗਤਸੇਯ੍ਯਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਾਸੁ ਇਧ ਸੀਹਸੇਯ੍ਯਾ ਆਗਤਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਤੇਜੁਸ੍ਸਦਇਰਿਯਾਪਥਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਮਸੇਯ੍ਯਾ ਨਾਮ।

    Seyyanti ettha kāmabhogīseyyā petaseyyā sīhaseyyā tathāgataseyyāti catasso seyyā. Tattha ‘‘yebhuyyena, bhikkhave, kāmabhogī vāmena passena sentī’’ti (a. ni. 1.4246) ayaṃ kāmabhogīseyyā. Tesu hi yebhuyyena dakkhiṇapassena sayāno nāma natthi. ‘‘Yebhuyyena, bhikkhave, petā uttānā sentī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ petaseyyā. Appamaṃsalohitattā hi aṭṭhisaṅghāṭaghaṭṭitā ekena passena sayituṃ na sakkonti, uttānāva senti. ‘‘Sīho, bhikkhave, migarājā dakkhiṇena passena seyyaṃ kappeti…pe… attamano hotī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ sīhaseyyā. Tejussadattā hi sīho migarājā dve purimapāde ekasmiṃ pacchimapāde ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā naṅguṭṭhaṃ antarasatthimhi pakkhipitvā purimapādapacchimapādanaṅguṭṭhānaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkhetvā dvinnaṃ purimapādānaṃ matthake sīsaṃ ṭhapetvā sayati. Divasampi sayitvā pabujjhamāno na utrasto pabujjhati, sīsaṃ pana ukkhipitvā purimapādādīnaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkheti. Sace kiñci ṭhānaṃ vijahitvā ṭhitaṃ hoti, ‘‘nayidaṃ tuyhaṃ jātiyā, na sūrabhāvassa anurūpa’’nti anattamano hutvā tattheva sayati, na gocarāya pakkamati. Avijahitvā ṭhite pana ‘‘tuyhaṃ jātiyā ca sūrabhāvassa ca anurūpamida’’nti haṭṭhatuṭṭho uṭṭhāya sīhavijambhitaṃ vijambhitvā kesarabhāraṃ vidhunitvā tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā gocarāya pakkamati. Catutthajjhānaseyyā pana tathāgataseyyāti vuccati. Tāsu idha sīhaseyyā āgatā. Ayañhi tejussadairiyāpathattā uttamaseyyā nāma.

    ਪਾਦੇ ਪਾਦਨ੍ਤਿ ਦਕ੍ਖਿਣਪਾਦੇ વਾਮਪਾਦਂ। ਅਚ੍ਚਾਧਾਯਾਤਿ ਅਤਿਆਧਾਯ ਈਸਕਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਠਪੇਤ੍વਾ। ਗੋਪ੍ਫਕੇਨ ਹਿ ਗੋਪ੍ਫਕੇ, ਜਾਣੁਨਾ વਾ ਜਾਣੁਮ੍ਹਿ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਿਯਮਾਨੇ ਅਭਿਣ੍ਹਂ વੇਦਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਕਗ੍ਗਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਾ ਅਫਾਸੁ ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਪਨ ਨ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟੇਤਿ, ਏવਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਠਪਿਤੇ વੇਦਨਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਕਗ੍ਗਂ ਹੋਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਾ ਫਾਸੁ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਪਾਦੇ ਪਾਦਂ ਅਚ੍ਚਾਧਾਯਾ’’ਤਿ। ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋਤਿ ਸਤਿਯਾ ਚੇવ ਸਮ੍ਪਜਾਨਪਞ੍ਞਾਯ ਚ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੁਤ੍વਾ। ਇਮਿਨਾ ਸੁਪਰਿਗ੍ਗਾਹਕਂ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ ਕਥਿਤਂ। ਉਟ੍ਠਾਨਸਞ੍ਞਂ ਮਨਸਿਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਅਸੁਕવੇਲਾਯ ਨਾਮ ਉਟ੍ਠਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਉਟ੍ਠਾਨવੇਲਾਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਂ ਉਟ੍ਠਾਨਸਞ੍ਞਂ ਚਿਤ੍ਤੇ ਠਪੇਤ੍વਾ। ਏવਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਪਨ੍ਨੋ ਹਿ ਯਥਾਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਕਾਲੇਯੇવ ਉਟ੍ਠਾਤਿ।

    Pāde pādanti dakkhiṇapāde vāmapādaṃ. Accādhāyāti atiādhāya īsakaṃ atikkamma ṭhapetvā. Gopphakena hi gopphake, jāṇunā vā jāṇumhi saṅghaṭṭiyamāne abhiṇhaṃ vedanā uppajjati, cittaṃ ekaggaṃ na hoti, seyyā aphāsu hoti. Yathā pana na saṅghaṭṭeti, evaṃ atikkamma ṭhapite vedanā nuppajjati, cittaṃ ekaggaṃ hoti, seyyā phāsu hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘pāde pādaṃ accādhāyā’’ti. Sato sampajānoti satiyā ceva sampajānapaññāya ca samannāgato hutvā. Iminā supariggāhakaṃ satisampajaññaṃ kathitaṃ. Uṭṭhānasaññaṃ manasikaritvāti ‘‘asukavelāya nāma uṭṭhahissāmī’’ti evaṃ uṭṭhānavelāparicchedakaṃ uṭṭhānasaññaṃ citte ṭhapetvā. Evaṃ katvā nipanno hi yathāparicchinnakāleyeva uṭṭhāti.

    વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਚੇਤਸਿਕੋਤਿ ਇਦਂ વੀਰਿਯਸ੍ਸ ਨਿਯਮਤੋ ਚੇਤਸਿਕਭਾવਦੀਪਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਦਞ੍ਹਿ વੀਰਿਯਂ ‘‘ਯਦਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਾਯਿਕਂ વੀਰਿਯਂ, ਤਦਪਿ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਯਦਪਿ ਚੇਤਸਿਕਂ વੀਰਿਯਂ, ਤਦਪਿ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋਤਿ। ਇਤਿਹਿਦਂ ਉਦ੍ਦੇਸਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੩) ਚਙ੍ਕਮਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤਾਯ ਕਾਯਿਕਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਮ੍ਪਿ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਯ ਕਾਯਿਕਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਚੇਤਸਿਕਮੇવ ਪਨੇਤਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਤੁਂ ‘‘ਚੇਤਸਿਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੋਤਿ વੀਰਿਯਸਙ੍ਖਾਤੋ ਆਰਮ੍ਭੋ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਆਰਮ੍ਭਸਦ੍ਦੋ ਕਮ੍ਮੇ ਆਪਤ੍ਤਿਯਂ ਕਿਰਿਯਾਯਂ વੀਰਿਯੇ ਹਿਂਸਾਯਂ વਿਕੋਪਨੇਤਿ ਅਨੇਕੇਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਆਗਤੋ।

    Vīriyindriyaniddese cetasikoti idaṃ vīriyassa niyamato cetasikabhāvadīpanatthaṃ vuttaṃ, idañhi vīriyaṃ ‘‘yadapi, bhikkhave, kāyikaṃ vīriyaṃ, tadapi vīriyasambojjhaṅgo, yadapi cetasikaṃ vīriyaṃ, tadapi vīriyasambojjhaṅgoti. Itihidaṃ uddesaṃ gacchatī’’ti evamādīsu suttesu (saṃ. ni. 5.233) caṅkamādīni karontassa uppajjanatāya kāyikanti vuccamānampi kāyaviññāṇaṃ viya kāyikaṃ nāma natthi, cetasikameva panetanti dīpetuṃ ‘‘cetasiko’’ti vuttaṃ. Vīriyārambhoti vīriyasaṅkhāto ārambho. Ayañhi ārambhasaddo kamme āpattiyaṃ kiriyāyaṃ vīriye hiṃsāyaṃ vikopaneti anekesu atthesu āgato.

    ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਮ੍ਭੋਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਆਰਮ੍ਭਪਚ੍ਚਯਾ।

    ‘‘Yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ ārambhapaccayā;

    ਆਰਮ੍ਭਾਨਂ ਨਿਰੋਧੇਨ, ਨਤ੍ਥਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ’’ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੭੪੯) –

    Ārambhānaṃ nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo’’ti. (su. ni. 749) –

    ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਕਮ੍ਮਂ ਆਰਮ੍ਭੋਤਿ ਆਗਤਂ। ‘‘ਆਰਮ੍ਭਤਿ ਚ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੀ ਚ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੪੨; ਪੁ॰ ਪ॰ ੧੯੧) ਏਤ੍ਥ ਆਪਤ੍ਤਿ। ‘‘ਮਹਾਯਞ੍ਞਾ ਮਹਾਰਮ੍ਭਾ, ਨ ਤੇ ਹੋਨ੍ਤਿ ਮਹਪ੍ਫਲਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੯; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੨੦) ਏਤ੍ਥ ਯੂਪੁਸ੍ਸਾਪਨਾਦਿਕਿਰਿਯਾ। ‘‘ਆਰਮ੍ਭਥ ਨਿਕ੍ਕਮਥ, ਯੁਞ੍ਜਥ ਬੁਦ੍ਧਸਾਸਨੇ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੫; ਕਥਾ॰ ੩੩੩; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੨੯; ਪੇਟਕੋ॰ ੩੮; ਮਿ॰ ਪ॰ ੫.੧.੪) ਏਤ੍ਥ વੀਰਿਯਂ। ‘‘ਸਮਣਂ ਗੋਤਮਂ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਪਾਣਂ ਆਰਮ੍ਭਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੫੧) ਏਤ੍ਥ ਹਿਂਸਾ। ‘‘ਬੀਜਗਾਮਭੂਤਗਾਮਸਮਾਰਮ੍ਭਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯੩) ਏਤ੍ਥ ਛੇਦਨਭਞ੍ਜਨਾਦਿਕਂ વਿਕੋਪਨਂ। ਇਧ ਪਨ વੀਰਿਯਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੋਤਿ વੀਰਿਯਸਙ੍ਖਾਤੋ ਆਰਮ੍ਭੋ’’ਤਿ। વੀਰਿਯਞ੍ਹਿ ਆਰਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਭੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਦਮਸ੍ਸ ਸਭਾવਪਦਂ। ਕੋਸਜ੍ਜਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਨવਸੇਨ ਨਿਕ੍ਕਮੋ। ਪਰਂ ਪਰਂ ਠਾਨਂ ਅਕ੍ਕਮਨવਸੇਨ ਪਰਕ੍ਕਮੋ। ਉਗ੍ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਯਮਨવਸੇਨ ਉਯ੍ਯਾਮੋ। વਾਯਮਨવਸੇਨ વਾਯਾਮੋ। ਉਸ੍ਸਹਨવਸੇਨ ਉਸ੍ਸਾਹੋ। ਅਧਿਮਤ੍ਤੁਸ੍ਸਹਨવਸੇਨ ਉਸ੍ਸੋਲ਼੍ਹੀ। ਥਿਰਭਾવਟ੍ਠੇਨ ਥਾਮੋ। ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਧਾਰਣવਸੇਨ ਅવਿਚ੍ਛੇਦਤੋ વਾ ਪવਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਕੁਸਲਸਨ੍ਤਾਨਂ ਧਾਰੇਤੀਤਿ ਧਿਤਿ।

    Ettha hi kammaṃ ārambhoti āgataṃ. ‘‘Ārambhati ca vippaṭisārī ca hotī’’ti (a. ni. 5.142; pu. pa. 191) ettha āpatti. ‘‘Mahāyaññā mahārambhā, na te honti mahapphalā’’ti (a. ni. 4.39; saṃ. ni. 1.120) ettha yūpussāpanādikiriyā. ‘‘Ārambhatha nikkamatha, yuñjatha buddhasāsane’’ti (saṃ. ni. 1.185; kathā. 333; netti. 29; peṭako. 38; mi. pa. 5.1.4) ettha vīriyaṃ. ‘‘Samaṇaṃ gotamaṃ uddissa pāṇaṃ ārambhantī’’ti (ma. ni. 2.51) ettha hiṃsā. ‘‘Bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirato hotī’’ti (dī. ni. 1.10; ma. ni. 1.293) ettha chedanabhañjanādikaṃ vikopanaṃ. Idha pana vīriyameva adhippetaṃ. Tenāha ‘‘vīriyārambhoti vīriyasaṅkhāto ārambho’’ti. Vīriyañhi ārambhanavasena ārambhoti vuccati. Idamassa sabhāvapadaṃ. Kosajjato nikkhamanavasena nikkamo. Paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanavasena parakkamo. Uggantvā yamanavasena uyyāmo. Vāyamanavasena vāyāmo. Ussahanavasena ussāho. Adhimattussahanavasena ussoḷhī. Thirabhāvaṭṭhena thāmo. Cittacetasikānaṃ dhāraṇavasena avicchedato vā pavattanavasena kusalasantānaṃ dhāretīti dhiti.

    ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਨਿਕ੍ਕਮੋ ਚੇਸੋ ਕਾਮਾਨਂ ਪਨੁਦਨਾਯ। ਪਰਕ੍ਕਮੋ ਚੇਸੋ ਬਨ੍ਧਨਚ੍ਛੇਦਾਯ। ਉਯ੍ਯਾਮੋ ਚੇਸੋ ਓਘਸ੍ਸ ਨਿਤ੍ਥਰਣਾਯ। વਾਯਾਮੋ ਚੇਸੋ ਪਾਰਂ ਗਮਨਟ੍ਠੇਨ। ਉਸ੍ਸਾਹੋ ਚੇਸੋ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਟ੍ਠੇਨ। ਉਸ੍ਸੋਲ਼੍ਹੀ ਚੇਸੋ ਅਧਿਮਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ। ਥਾਮੋ ਚੇਸੋ ਪਲਿਘੁਗ੍ਘਾਟਨਤਾਯ। ਧਿਤਿ ਚੇਸੋ ਅਟ੍ਠਿਤਕਾਰਿਤਾਯਾਤਿ।

    Aparo nayo – nikkamo ceso kāmānaṃ panudanāya. Parakkamo ceso bandhanacchedāya. Uyyāmo ceso oghassa nittharaṇāya. Vāyāmo ceso pāraṃ gamanaṭṭhena. Ussāho ceso pubbaṅgamaṭṭhena. Ussoḷhī ceso adhimattaṭṭhena. Thāmo ceso palighugghāṭanatāya. Dhiti ceso aṭṭhitakāritāyāti.

    ‘‘ਕਾਮਂ ਤਚੋ ਚ ਨ੍ਹਾਰੁ ਚ, ਅਟ੍ਠਿ ਚ ਅવਸਿਸ੍ਸਤੂ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੨.੫) ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਅਸਿਥਿਲਪਰਕ੍ਕਮવਸੇਨ ਅਸਿਥਿਲਪਰਕ੍ਕਮਤਾ, ਥਿਰਪਰਕ੍ਕਮੋ ਦਲ਼੍ਹਪਰਕ੍ਕਮੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤਂ વੀਰਿਯਂ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਕਰਣਟ੍ਠਾਨੇ ਛਨ੍ਦਂ ਨ ਨਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਧੁਰਂ ਨ ਨਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਨ ਓਤਾਰੇਤਿ ਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤਿ, ਅਨੋਸਕ੍ਕਿਤਮਾਨਸਤਂ ਆવਹਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚ੍ਛਨ੍ਦਤਾ ਅਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਧੁਰਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਪਨ ਤਜ੍ਜਾਤਿਕੇ ਉਦਕਸਮ੍ਭਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨੇ ਧੁਰવਾਹਗੋਣਂ ‘‘ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਜਾਣੁਨਾ ਭੂਮਿਂ ਉਪ੍ਪੀਲ਼ੇਤ੍વਾਪਿ ਧੁਰਂ વਹਤਿ, ਭੂਮਿਯਂ ਪਤਿਤੁਂ ਨ ਦੇਤਿ, ਏવਮੇવ વੀਰਿਯਂ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਕਰਣਟ੍ਠਾਨੇ ਧੁਰਂ ਨ ਨਿਕ੍ਖਿਪਤਿ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਧੁਰਸਮ੍ਪਗ੍ਗਾਹੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਕੋਸਜ੍ਜੇ ਨ ਕਮ੍ਪਤੀਤਿ વੀਰਿਯਬਲਂ। ਯਾਥਾવਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਕੁਸਲવਾਯਾਮਤਾਯ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ।

    ‘‘Kāmaṃ taco ca nhāru ca, aṭṭhi ca avasissatū’’ti (a. ni. 2.5) evaṃ pavattikāle asithilaparakkamavasena asithilaparakkamatā, thiraparakkamo daḷhaparakkamoti attho. Yasmā panetaṃ vīriyaṃ kusalakammakaraṇaṭṭhāne chandaṃ na nikkhipati, dhuraṃ na nikkhipati, na otāreti na vissajjeti, anosakkitamānasataṃ āvahati, tasmā ‘‘anikkhittacchandatā anikkhittadhuratā’’ti vuttaṃ. Yathā pana tajjātike udakasambhinnaṭṭhāne dhuravāhagoṇaṃ ‘‘gaṇhathā’’ti vadanti, so jāṇunā bhūmiṃ uppīḷetvāpi dhuraṃ vahati, bhūmiyaṃ patituṃ na deti, evameva vīriyaṃ kusalakammakaraṇaṭṭhāne dhuraṃ na nikkhipati paggaṇhāti, tasmā ‘‘dhurasampaggāho’’ti vuttaṃ. Paggahalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti vīriyindriyaṃ. Kosajje na kampatīti vīriyabalaṃ. Yāthāvaniyyānikakusalavāyāmatāya sammāvāyāmo.

    ਤਨ੍ਦੀਤਿ ਜਾਤਿਆਲਸਿਯਂ। ਤਨ੍ਦਿਯਨਾਤਿ ਤਨ੍ਦਿਯਨਾਕਾਰੋ। ਤਨ੍ਦਿਮਨਕਤਾਤਿ ਤਨ੍ਦਿਯਾ ਅਭਿਭੂਤਚਿਤ੍ਤਤਾ। ਅਲਸਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਆਲਸ੍ਯਂ, ਆਲਸ੍ਯਾਯਨਾਕਾਰੋ ਆਲਸ੍ਯਾਯਨਾ। ਆਲਸ੍ਯਾਯਿਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਆਲਸ੍ਯਾਯਿਤਤ੍ਤਂ। ਇਤਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਇਮੇਹਿ ਪਦੇਹਿ ਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਕਾਯਾਲਸਿਯਂ ਕਥਿਤਂ।

    Tandīti jātiālasiyaṃ. Tandiyanāti tandiyanākāro. Tandimanakatāti tandiyā abhibhūtacittatā. Alasassa bhāvo ālasyaṃ, ālasyāyanākāro ālasyāyanā. Ālasyāyitassa bhāvo ālasyāyitattaṃ. Iti sabbehi imehi padehi kilesavasena kāyālasiyaṃ kathitaṃ.

    વਞ੍ਚਨਿਕਾ ਚਰਿਯਾਤਿ વਞ੍ਚਨਿਕਾ ਕਿਰਿਯਾ। ਮਾ ਮਂ ਜਞ੍ਞਾਤਿ વਾਚਂ ਭਾਸਤੀਤਿ ਜਾਨਂਯੇવ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਾਰਿਯਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪਨ વੀਤਿਕ੍ਕਮਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਉਪਸਨ੍ਤੋ વਿਯ ਭਾਸਤਿ। ਕਾਯੇਨ ਪਰਕ੍ਕਮਤੀਤਿ ‘‘ਮਯਾ ਕਤਂ ਇਦਂ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਮਾ ਕੇਚਿ ਜਾਨਿਂਸੂ’’ਤਿ ਕਾਯੇਨ વਤ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ। વਿਜ੍ਜਮਾਨਦੋਸਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਤੋ ਚਕ੍ਖੁਮੋਹਨਮਾਯਾ વਿਯਾਤਿ ਮਾਯਾ, ਮਾਯਾવਿਨੋ ਭਾવੋ ਮਾਯਾવਿਤਾ। ਕਤ੍વਾ ਪਾਪਂ ਪੁਨ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਤੋ ਅਤਿ ਅਸ੍ਸਰਤਿ ਏਤਾਯ ਸਤ੍ਤੋਤਿ ਅਚ੍ਚਸਰਾ। ਕਾਯવਾਚਾਕਿਰਿਯਾਹਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਦਸ੍ਸਨਤੋ વਞ੍ਚੇਤੀਤਿ વਞ੍ਚਨਾ। ਏਤਾਯ ਸਤ੍ਤਾ ਨਿਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਕਤਿ, ਮਿਚ੍ਛਾ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਨਾਹਂ ਏવਂ ਕਰੋਮੀ’’ਤਿ ਪਾਪਾਨਂ ਨਿਕ੍ਖਿਪਨਤੋ ਨਿਕਿਰਣਾ। ‘‘ਨਾਹਂ ਏવਂ ਕਰੋਮੀ’’ਤਿ ਪਰਿવਜ੍ਜਨਤੋ ਪਰਿਹਰਣਾ। ਕਾਯਾਦੀਹਿ ਸਂવਰਣਤੋ ਗੂਹਨਾ। ਸਬ੍ਬਤੋ ਭਾਗੇਨ ਗੂਹਨਾ ਪਰਿਗੂਹਨਾ। ਤਿਣਪਣ੍ਣੇਹਿ વਿਯ ਗੂਥਂ ਕਾਯવਚੀਕਮ੍ਮੇਹਿ ਪਾਪਂ ਛਾਦਿਯਤੀਤਿ ਛਾਦਨਾ। ਸਬ੍ਬਤੋ ਭਾਗੇਨ ਛਾਦਨਾ ਪਰਿਚ੍ਛਾਦਨਾ। ਨ ਉਤ੍ਤਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਾਨੀਕਮ੍ਮਂ। ਨ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਅਨਾવਿਕਮ੍ਮਂ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਛਾਦਨਾ વੋਚ੍ਛਾਦਨਾ। ਕਤਪਾਪਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨવਸੇਨ ਪੁਨਪਿ ਪਾਪਸ੍ਸ ਕਰਣਤੋ ਪਾਪਕਿਰਿਯਾ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਯਂ ਕਤਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਲਕ੍ਖਣਾ ਮਾਯਾ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਭਸ੍ਮਾਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ વਿਯ ਅਙ੍ਗਾਰੋ, ਉਦਕਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ વਿਯ ਖਾਣੁ, ਪਿਲੋਤਿਕਾਯ ਪਲਿવੇਠਿਤਂ વਿਯ ਚ ਸਤ੍ਥਂ ਹੋਤਿ। ਅਤਿવੇਲਂ ਦਨ੍ਤવਿਦਂਸਕਂ ਹਸਤੀਤਿ ਪਮਾਣਾਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਦਨ੍ਤਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਪਰੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਹਾਸਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਹਸਤਿ।

    Vañcanikā cariyāti vañcanikā kiriyā. Mā maṃ jaññāti vācaṃ bhāsatīti jānaṃyeva paṇṇattiṃ vītikkamanto bhikkhu bhāriyaṃ karoti, amhākaṃ pana vītikkamaṭṭhānaṃ nāma natthīti upasanto viya bhāsati. Kāyena parakkamatīti ‘‘mayā kataṃ idaṃ pāpakammaṃ mā keci jāniṃsū’’ti kāyena vattaṃ karoti. Vijjamānadosapaṭicchādanato cakkhumohanamāyā viyāti māyā, māyāvino bhāvo māyāvitā. Katvā pāpaṃ puna paṭicchādanato ati assarati etāya sattoti accasarā. Kāyavācākiriyāhi aññathā dassanato vañcetīti vañcanā. Etāya sattā nikarontīti nikati, micchā karontīti attho. ‘‘Nāhaṃ evaṃ karomī’’ti pāpānaṃ nikkhipanato nikiraṇā. ‘‘Nāhaṃ evaṃ karomī’’ti parivajjanato pariharaṇā. Kāyādīhi saṃvaraṇato gūhanā. Sabbato bhāgena gūhanā parigūhanā. Tiṇapaṇṇehi viya gūthaṃ kāyavacīkammehi pāpaṃ chādiyatīti chādanā. Sabbato bhāgena chādanā paricchādanā. Na uttānaṃ katvā dassetīti anuttānīkammaṃ. Na pākaṭaṃ katvā dassetīti anāvikammaṃ. Suṭṭhu chādanā vocchādanā. Katapāpapaṭicchādanavasena punapi pāpassa karaṇato pāpakiriyā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ katapaṭicchādanalakkhaṇā māyā nāma vuccati. Yāya samannāgato puggalo bhasmāpaṭicchanno viya aṅgāro, udakapaṭicchanno viya khāṇu, pilotikāya paliveṭhitaṃ viya ca satthaṃ hoti. Ativelaṃ dantavidaṃsakaṃ hasatīti pamāṇātikkantaṃ dantaṃ vivaritvā paresaṃ dassetvā hāsaṃ somanassaṃ uppādetvā hasati.

    ਕਾਯਿਕਾ ਚ ਖਿਡ੍ਡਾਤਿ ਕਾਯੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਕੀਲ਼ਾ। ਏਸੇવ ਨਯੋ વਾਚਸਿਕਾਯਪਿ। ਹਤ੍ਥੀਹਿਪਿ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤੀਤਿ ਹਤ੍ਥੀਹਿ ਕੀਲ਼ਿਤਤ੍ਥਾਯ ਪੁਰਤੋ ਧਾવਨਆਧਾવਨਪਿਟ੍ਠਨਿਸੀਦਨਾਦਿਕੀਟ੍ਠਾਯ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਅਸ੍ਸਰਥੇਸੁਪਿ। ਅਟ੍ਠਪਦੇਪਿ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤੀਤਿ ਏਕੇਕਾਯ ਪਨ੍ਤਿਯਾ ਅਟ੍ਠ ਅਟ੍ਠ ਪਦਾਨਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅਟ੍ਠਪਦਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਟ੍ਠਪਦੇ। ਦਸਪਦੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਆਕਾਸੇਪੀਤਿ ਅਟ੍ਠਪਦਦਸਪਦੇਸੁ વਿਯ ਆਕਾਸੇਯੇવ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਹਾਰਪਥੇਪੀਤਿ ਭੂਮਿਯਂ ਨਾਨਾਪਥਮਣ੍ਡਲਂ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਹਰਿਤਬ੍ਬਪਥਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤਾ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ। ਸਨ੍ਤਿਕਾਯਪਿ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤੀਤਿ ਸਨ੍ਤਿਕਕੀਲ਼ਾਯ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ, ਏਕਜ੍ਝਂ ਠਪਿਤਾ ਸਾਰਿਯੋ વਾ ਪਾਸਾਣਸਕ੍ਖਰਾਯੋ વਾ ਅਚਾਲੇਨ੍ਤਾ ਨਖੇਨੇવ ਅਪਨੇਨ੍ਤਿ ਚ ਉਪਨੇਨ੍ਤਿ ਚ। ਸਚੇ ਤਤ੍ਥ ਕਾਚਿ ਚਲਤਿ, ਪਰਾਜਯੋ ਹੋਤੀਤਿ।

    Kāyikāca khiḍḍāti kāyena pavattā kīḷā. Eseva nayo vācasikāyapi. Hatthīhipi kīḷantīti hatthīhi kīḷitatthāya purato dhāvanaādhāvanapiṭṭhanisīdanādikīṭṭhāya kīḷanti. Eseva nayo assarathesupi. Aṭṭhapadepi kīḷantīti ekekāya pantiyā aṭṭha aṭṭha padāni assāti aṭṭhapadaṃ, tasmiṃ aṭṭhapade. Dasapadepi eseva nayo. Ākāsepīti aṭṭhapadadasapadesu viya ākāseyeva kīḷanti. Parihārapathepīti bhūmiyaṃ nānāpathamaṇḍalaṃ katvā tattha pariharitabbapathaṃ pariharantā kīḷanti. Santikāyapi kīḷantīti santikakīḷāya kīḷanti, ekajjhaṃ ṭhapitā sāriyo vā pāsāṇasakkharāyo vā acālentā nakheneva apanenti ca upanenti ca. Sace tattha kāci calati, parājayo hotīti.

    ਖਲਿਕਾਯਾਤਿ ਜੂਤਫਲਕੇ ਪਾਸਕਕੀਲ਼ਾਯ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ। ਘਟਿਕਾਯਾਤਿ ਘਟਿਕਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਦੀਘਦਣ੍ਡਕੇਨ ਰਸ੍ਸਦਣ੍ਡਕਂ ਪਹਰਣਕੀਲ਼ਾ, ਤਾਯ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ। ਸਲਾਕਹਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ਲਾਖਾਯ વਾ ਮਞ੍ਜਟ੍ਠਿਯਾ વਾ ਪਿਟ੍ਠੋਦਕੇਨ વਾ ਸਲਾਕਹਤ੍ਥਂ ਤੇਮੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਭੂਮਿਯਂ વਾ ਭਿਤ੍ਤਿਯਂ વਾ ਤਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਾਦਿਰੂਪਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਾ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ। ਅਕ੍ਖੇਨਾਤਿ ਗੁਲ਼ੇਨ। ਪਙ੍ਕਚੀਰੇਨਾਤਿ ਪਙ੍ਕਚੀਰਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਣ੍ਣਨਾਲ਼ਿਕਾ, ਤਂ ਧਮਨ੍ਤਾ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ। વਙ੍ਕਕੇਨਾਤਿ ਗਾਮਦਾਰਕਾਨਂ ਕੀਲ਼ਨਕੇਨ ਖੁਦ੍ਦਕਨਙ੍ਗਲੇਨ। ਮੋਕ੍ਖਚਿਕਾਯਾਤਿ ਸਮ੍ਪਰਿવਤ੍ਤਕਕੀਲ਼ਾਯ, ਆਕਾਸੇ વਾ ਦਣ੍ਡਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਯਂ વਾ ਸੀਸਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਹੇਟ੍ਠੁਪਰਿਯਭਾવੇਨ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਾ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਚਿਙ੍ਗੁਲਕੇਨਾਤਿ ਚਿਙ੍ਗੁਲਕਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਾਲਪਣ੍ਣਾਦੀਹਿ ਕਤਂ વਾਤਪ੍ਪਹਾਰੇਨ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਚਕ੍ਕਂ, ਤੇਨ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ। ਪਤ੍ਤਾਲ਼੍ਹਕੇਨਾਤਿ ਪਤ੍ਤਾਲ਼੍ਹਕਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਣ੍ਣਨਾਲ਼ਿ, ਤਾਯ વਾਲਿਕਾਦੀਨਿ ਮਿਨਨ੍ਤਾ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ। ਰਥਕੇਨਾਤਿ ਖੁਦ੍ਦਕਰਥੇਨ। ਧਨੁਕੇਨਾਤਿ ਖੁਦ੍ਦਕਧਨੁਨਾ। ਅਕ੍ਖਰਿਕਾਯਾਤਿ ਅਕ੍ਖਰਿਕਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਆਕਾਸੇ વਾ ਪਿਟ੍ਠਿਯਂ વਾ ਅਕ੍ਖਰਜਾਨਨਕੀਲ਼ਾ, ਤਾਯ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ। ਮਨੇਸਿਕਾਯਾਤਿ ਮਨੇਸਿਕਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਮਨਸਾ ਚਿਨ੍ਤਿਤਜਾਨਨਕੀਲ਼ਾ, ਤਾਯ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ। ਯਥਾવਜ੍ਜੇਨਾਤਿ ਯਥਾવਜ੍ਜਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਾਣਕੁਣਿਖੁਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਯਂ ਯਂ વਜ੍ਜਂ, ਤਂ ਤਂ ਪਯੋਜੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਨਕੀਲ਼ਾ, ਤਾਯ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ। ਮੁਖਭੇਰਿਕਨ੍ਤਿ ਮੁਖਸਦ੍ਦੇਨ ਭੇਰੀ વਿਯ વਾਦਨਂ। ਮੁਖਾਲਮ੍ਬਰਨ੍ਤਿ ਮੁਖਾਨੁਲਿਤ੍ਤਭੇਰਿਸਦ੍ਦਕਰਣਂ। ਮੁਖਡਿਣ੍ਡਿਮਕਨ੍ਤਿ ਮੁਖੇਨ ਪਹਤਭੇਰਿਸਦ੍ਦਕਰਣਂ। ਮੁਖવਲਿਮਕਨ੍ਤਿ ਓਟ੍ਠਮਂਸਂ ਜਿਮ੍ਹਂ ਕਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦਕਰਣਂ। ‘‘ਮੁਖਤਲਿਕ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਮੁਖਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਧਮਨਂ । ਮੁਖਭੇਰੁਲ਼ਕਨ੍ਤਿ ਮੁਖੇਨ ਭੇਰਿવਾਦਨਂ। ਨਾਟਕਨ੍ਤਿ ਅਭਿਨਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਪਨਂ। ‘‘ਨਟ੍ਟਕ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਲਾਪਨ੍ਤਿ ਉਕ੍ਕੁਟ੍ਠਿਤਕਰਣਂ। ਗੀਤਨ੍ਤਿ ਗਾਯਨਂ। ਦવਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਹਸ੍ਸਕੀਲ਼ਾਕਰਣਂ। ਅਯਂ વਾਚਸਿਕਾ ਖਿਡ੍ਡਾਤਿ ਅਯਂ ਕੀਲ਼ਾ વਾਚਾਯ ਜਾਤਾ વਚੀਦ੍વਾਰੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ।

    Khalikāyāti jūtaphalake pāsakakīḷāya kīḷanti. Ghaṭikāyāti ghaṭikā vuccati dīghadaṇḍakena rassadaṇḍakaṃ paharaṇakīḷā, tāya kīḷanti. Salākahatthenāti lākhāya vā mañjaṭṭhiyā vā piṭṭhodakena vā salākahatthaṃ temetvā ‘‘kiṃ hotū’’ti bhūmiyaṃ vā bhittiyaṃ vā taṃ paharitvā hatthiassādirūpāni dassentā kīḷanti. Akkhenāti guḷena. Paṅkacīrenāti paṅkacīraṃ vuccati paṇṇanāḷikā, taṃ dhamantā kīḷanti. Vaṅkakenāti gāmadārakānaṃ kīḷanakena khuddakanaṅgalena. Mokkhacikāyāti samparivattakakīḷāya, ākāse vā daṇḍaṃ gahetvā bhūmiyaṃ vā sīsaṃ ṭhapetvā heṭṭhupariyabhāvena parivattantā kīḷantīti vuttaṃ hoti. Ciṅgulakenāti ciṅgulakaṃ vuccati tālapaṇṇādīhi kataṃ vātappahārena paribbhamanacakkaṃ, tena kīḷanti. Pattāḷhakenāti pattāḷhakaṃ vuccati paṇṇanāḷi, tāya vālikādīni minantā kīḷanti. Rathakenāti khuddakarathena. Dhanukenāti khuddakadhanunā. Akkharikāyāti akkharikā vuccati ākāse vā piṭṭhiyaṃ vā akkharajānanakīḷā, tāya kīḷanti. Manesikāyāti manesikā vuccati manasā cintitajānanakīḷā, tāya kīḷanti. Yathāvajjenāti yathāvajjaṃ vuccati kāṇakuṇikhujjādīnaṃ yaṃ yaṃ vajjaṃ, taṃ taṃ payojetvā dassanakīḷā, tāya kīḷanti. Mukhabherikanti mukhasaddena bherī viya vādanaṃ. Mukhālambaranti mukhānulittabherisaddakaraṇaṃ. Mukhaḍiṇḍimakanti mukhena pahatabherisaddakaraṇaṃ. Mukhavalimakanti oṭṭhamaṃsaṃ jimhaṃ katvā saddakaraṇaṃ. ‘‘Mukhatalika’’ntipi pāṭho, mukhaṃ parivattetvā dhamanaṃ . Mukhabheruḷakanti mukhena bherivādanaṃ. Nāṭakanti abhinayaṃ dassetvā uggaṇhāpanaṃ. ‘‘Naṭṭaka’’ntipi pāṭho. Lāpanti ukkuṭṭhitakaraṇaṃ. Gītanti gāyanaṃ. Davakammanti hassakīḷākaraṇaṃ. Ayaṃ vācasikā khiḍḍāti ayaṃ kīḷā vācāya jātā vacīdvāre uppannā.

    ਕੇਸਾ ਚ ਮਸ੍ਸੁ ਚਾਤਿਆਦੀਸੁ ਕੇਸਾਨਂ ਕਤ੍ਤਰਿਕਾਯ ਠਾਨਾਤਿਰਿਤ੍ਤਾਨਿ ਅਕਤ੍વਾ ਕਤ੍ਤਰਿਕਾਯ ਛੇਦਨਂ ਮਸ੍ਸੂਨਂ ਦਾਠਿਕਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਕਪ੍ਪਾਸਨਞ੍ਚ ਏਕਤੋવਣ੍ਡਿਕਾਦਿਮਾਲਾ ਚ ਮੂਲਗਨ੍ਧਾਦਿਗਨ੍ਧਾ ਚ ਛવਿਕਰਣવਿਲੇਪਨਾ ਚ। ਗੀવਾਦੀਸੁ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਆਭਰਣਾ ਚ ਸੀਸੇ ਪਟਿਮੁਞ੍ਚਨਪਸਾਧਨਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਾ ਚ ਸਰੀਰਨਿવਾਸਨવਿਚਿਤ੍ਰવਤ੍ਥਾ ਚ ਸਂવੇਲ੍ਲਿਯਬਨ੍ਧਨਪਸਾਧਨਞ੍ਚ। ‘‘ਪਰਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਸੀਸવੇਠਨਪਟਸਙ੍ਖਾਤવੇਠਨਞ੍ਚ।

    Kesā ca massu cātiādīsu kesānaṃ kattarikāya ṭhānātirittāni akatvā kattarikāya chedanaṃ massūnaṃ dāṭhikaṃ ṭhapetvā kappāsanañca ekatovaṇḍikādimālā ca mūlagandhādigandhā ca chavikaraṇavilepanā ca. Gīvādīsu piḷandhanaābharaṇā ca sīse paṭimuñcanapasādhanapiḷandhanā ca sarīranivāsanavicitravatthā ca saṃvelliyabandhanapasādhanañca. ‘‘Parāsana’’ntipi pāṭho. Sīsaveṭhanapaṭasaṅkhātaveṭhanañca.

    ਉਚ੍ਛਾਦਨਾਦੀਸੁ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਦਾਰਕਾਨਂ ਸਰੀਰਗਨ੍ਧੋ ਦ੍વਾਦਸਮਤ੍ਤવਸ੍ਸਕਾਲੇ ਨਸ੍ਸਤਿ, ਤੇਸਂ ਸਰੀਰਗਨ੍ਧਹਰਣਤ੍ਥਾਯ ਗਨ੍ਧਚੁਣ੍ਣਾਦੀਹਿ ਉਚ੍ਛਾਦੇਨ੍ਤਿ, ਏવਰੂਪਂ ਉਚ੍ਛਾਦਨਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਪੁਞ੍ਞવਨ੍ਤੇ ਪਨ ਦਾਰਕੇ ਊਰੂਸੁ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ ਤੇਲੇਨ ਮਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਪਾਦਊਰੁਨਾਭਿਆਦੀਨਂ ਸਣ੍ਠਾਨਸਮ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਂ ਪਰਿਮਦ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਏવਰੂਪਂ ਪਰਿਮਦ੍ਦਨਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ।

    Ucchādanādīsu mātukucchito nikkhantadārakānaṃ sarīragandho dvādasamattavassakāle nassati, tesaṃ sarīragandhaharaṇatthāya gandhacuṇṇādīhi ucchādenti, evarūpaṃ ucchādanaṃ na vaṭṭati. Puññavante pana dārake ūrūsu nipajjāpetvā telena makkhetvā hatthapādaūrunābhiādīnaṃ saṇṭhānasampādanatthaṃ parimaddanti, evarūpaṃ parimaddanaṃ na vaṭṭati.

    ਨ੍ਹਾਪਨਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂਯੇવ ਦਾਰਕਾਨਂ ਗਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਨ੍ਹਾਪਨਂ। ਸਮ੍ਬਾਹਨਨ੍ਤਿ ਮਹਾਮਲ੍ਲਾਨਂ વਿਯ ਹਤ੍ਥਪਾਦੇ ਮੁਗ੍ਗਰਾਦੀਹਿ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਬਾਹੁવਡ੍ਢਨਂ। ਆਦਾਸਨ੍ਤਿ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਆਦਾਸਂ ਪਰਿਹਰਿਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਅਞ੍ਜਨਂ ਅਲਙ੍ਕਾਰਞ੍ਜਨਮੇવ। ਮਾਲਾਤਿ ਬਦ੍ਧਮਾਲਾ વਾ ਅਬਦ੍ਧਮਾਲਾ વਾ। વਿਲੇਪਨਨ੍ਤਿ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਛવਿਰਾਗਕਰਣਂ। ਮੁਖਚੁਣ੍ਣਕਂ ਮੁਖਲੇਪਨਨ੍ਤਿ ਮੁਖੇ ਕਾਲ਼ਪੀਲ਼ਕਾਦੀਨਂ ਹਰਣਤ੍ਥਾਯ ਮਤ੍ਤਿਕਾਕਕ੍ਕਂ ਦੇਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਲੋਹਿਤੇ ਚਲਿਤੇ ਸਾਸਪਕਕ੍ਕਂ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ ਦੋਸੇ ਖਾਦਿਤੇ ਤਿਲਕਕ੍ਕਂ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ ਲੋਹਿਤੇ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨੇ ਹਲਿਦ੍ਦਿਕਕ੍ਕਂ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ ਛવਿવਣ੍ਣੇ ਆਰੂਲ਼੍ਹੇ ਮੁਖਚੁਣ੍ਣਕੇਨ ਮੁਖਂ ਚੁਣ੍ਣੇਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ।

    Nhāpananti tesaṃyeva dārakānaṃ gandhādīhi nhāpanaṃ. Sambāhananti mahāmallānaṃ viya hatthapāde muggarādīhi paharitvā bāhuvaḍḍhanaṃ. Ādāsanti yaṃkiñci ādāsaṃ pariharituṃ na vaṭṭati. Añjanaṃ alaṅkārañjanameva. Mālāti baddhamālā vā abaddhamālā vā. Vilepananti yaṃkiñci chavirāgakaraṇaṃ. Mukhacuṇṇakaṃ mukhalepananti mukhe kāḷapīḷakādīnaṃ haraṇatthāya mattikākakkaṃ denti. Tena lohite calite sāsapakakkaṃ denti, tena dose khādite tilakakkaṃ denti, tena lohite sannisinne haliddikakkaṃ denti, tena chavivaṇṇe ārūḷhe mukhacuṇṇakena mukhaṃ cuṇṇenti, taṃ sabbaṃ na vaṭṭati.

    ਹਤ੍ਥਬਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਹਤ੍ਥੇ વਿਚਿਤ੍ਰਸਙ੍ਖਕਪਾਲਾਦੀਨਿ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ વਿਚਰਨ੍ਤਿ, ਤਂ વਾ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਹਤ੍ਥਾਭਰਣਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਅਪਰੇ ਸਿਖਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ વਿਚਰਨ੍ਤਿ, ਸੁવਣ੍ਣਚੀਰਕਮੁਤ੍ਤਾવਲ਼ਿਆਦੀਹਿ ਚ ਤਂ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ। ਅਪਰੇ ਚਤੁਹਤ੍ਥਦਣ੍ਡਂ વਾ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਪਨ ਅਲਙ੍ਕਤਦਣ੍ਡਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਚਰਨ੍ਤਿ , ਤਥਾ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਰੂਪਾਦਿવਿਚਿਤ੍ਤਂ ਭੇਸਜ੍ਜਨਾਲ਼ਿਕਂ ਸੁਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ વਾਮਪਸ੍ਸੇ ਓਲਗ੍ਗੇਨ੍ਤਿ, ਅਪਰੇ ਅਨੇਕਚਿਤ੍ਰਕੋਸਂ ਅਤਿਤਿਖਿਣਂ ਅਸਿਂ, ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਸੁਤ੍ਤਸਿਬ੍ਬਿਤਂ ਮਕਰਦਨ੍ਤਕਾਦਿવਿਚਿਤ੍ਤਂ ਛਤ੍ਤਂ, ਸੁવਣ੍ਣਰਜਤਾਦਿવਿਚਿਤ੍ਰਾ ਮੋਰਪਿਞ੍ਛਾਦਿਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਉਪਾਹਨਾ, ਕੇਚਿ ਰਤਨਮਤ੍ਤਾਯਾਮਂ ਚਤੁਰਙ੍ਗੁਲવਿਤ੍ਥਤਂ ਕੇਸਨ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਮੇਘਮੁਖੇ વਿਜ੍ਜੁਲਤਂ વਿਯ ਨਲਾਟੇ ਉਣ੍ਹੀਸਪਟ੍ਟਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਚੂਲ਼ਾਮਣਿਂ ਧਾਰੇਨ੍ਤਿ, ਚਾਮਰવਾਲਬੀਜਨਿਂ ਧਾਰੇਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ।

    Hatthabandhādīsu hatthe vicitrasaṅkhakapālādīni bandhitvā vicaranti, taṃ vā aññaṃ vā sabbampi hatthābharaṇaṃ na vaṭṭati. Apare sikhaṃ bandhitvā vicaranti, suvaṇṇacīrakamuttāvaḷiādīhi ca taṃ parikkhipanti, taṃ sabbaṃ na vaṭṭati. Apare catuhatthadaṇḍaṃ vā aññaṃ vā pana alaṅkatadaṇḍakaṃ gahetvā vicaranti , tathā itthipurisarūpādivicittaṃ bhesajjanāḷikaṃ suparikkhittaṃ vāmapasse olaggenti, apare anekacitrakosaṃ atitikhiṇaṃ asiṃ, pañcavaṇṇasuttasibbitaṃ makaradantakādivicittaṃ chattaṃ, suvaṇṇarajatādivicitrā morapiñchādiparikkhittā upāhanā, keci ratanamattāyāmaṃ caturaṅgulavitthataṃ kesantaparicchedaṃ dassetvā meghamukhe vijjulataṃ viya nalāṭe uṇhīsapaṭṭaṃ bandhitvā cūḷāmaṇiṃ dhārenti, cāmaravālabījaniṃ dhārenti, taṃ sabbaṃ na vaṭṭati.

    ਇਮਸ੍ਸ વਾ ਪੂਤਿਕਾਯਸ੍ਸਾਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਚਾਤੁਮਹਾਭੂਤਮਯਸ੍ਸ ਕੁਣਪਸਰੀਰਸ੍ਸ। ਕੇਲ਼ਨਾਤਿ ਕੀਲ਼ਾਪਨਾ । ਪਰਿਕੇਲ਼ਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਤੋ ਭਾਗੇਨ ਕੀਲ਼ਾਪਨਾ। ਗੇਧਿਤਤਾਤਿ ਅਭਿਕਙ੍ਖਿਤਤਾ। ਗੇਧਿਤਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਗਿਦ੍ਧਭਾવੋ ਅਭਿਕਙ੍ਖਿਤਭਾવੋ। ਚਪਲਤਾਤਿ ਅਲਙ੍ਕਾਰਕਰਣਂ। ਚਾਪਲ੍ਯਨ੍ਤਿ ਚਪਲਭਾવਂ।

    Imassa vā pūtikāyassāti imassa cātumahābhūtamayassa kuṇapasarīrassa. Keḷanāti kīḷāpanā . Parikeḷanāti sabbato bhāgena kīḷāpanā. Gedhitatāti abhikaṅkhitatā. Gedhitattanti giddhabhāvo abhikaṅkhitabhāvo. Capalatāti alaṅkārakaraṇaṃ. Cāpalyanti capalabhāvaṃ.

    ਸવਿਭੂਸਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਭੂਸਾਯ ਸਹ ਸવਿਭੂਸਂ। ਛવਿਰਾਗਕਰਣਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਪਰਿવਾਰੇਨ ਸਹ ਸਪਰਿવਾਰਂ। ਪਰਿਭਣ੍ਡੇਨ ਸਹ ਸਪਰਿਭਣ੍ਡਂ। ਪਰਿਕ੍ਖਾਰੇਨ ਸਹ ਸਪਰਿਕ੍ਖਾਰਂ।

    Savibhūsantiādīsu vibhūsāya saha savibhūsaṃ. Chavirāgakaraṇasaṅkhātena parivārena saha saparivāraṃ. Paribhaṇḍena saha saparibhaṇḍaṃ. Parikkhārena saha saparikkhāraṃ.

    ੧੬੨. ਆਥਬ੍ਬਣਨ੍ਤਿ ਆਥਬ੍ਬਣਿਕਮਨ੍ਤਪ੍ਪਯੋਗਂ। ਸੁਪਿਨਨ੍ਤਿ ਸੁਪਿਨਸਤ੍ਥਂ। ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਮਣਿਲਕ੍ਖਣਾਦਿਂ। ਨੋ વਿਦਹੇਤਿ ਨਪ੍ਪਯੋਜੇਯ੍ਯ। વਿਰੁਤਞ੍ਚਾਤਿ ਮਿਗਾਦੀਨਂ વਟ੍ਟੇਤ੍વਾ વਸ੍ਸਿਤਂ।

    162.Āthabbaṇanti āthabbaṇikamantappayogaṃ. Supinanti supinasatthaṃ. Lakkhaṇanti maṇilakkhaṇādiṃ. No vidaheti nappayojeyya. Virutañcāti migādīnaṃ vaṭṭetvā vassitaṃ.

    ਆਥਬ੍ਬਣਿਕਾਤਿ ਪਰੂਪਘਾਤਮਨ੍ਤਜਾਨਨਕਾ। ਆਥਬ੍ਬਣਂ ਪਯੋਜੇਨ੍ਤੀਤਿ ਆਥਬ੍ਬਣਿਕਾ ਕਿਰ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਅਲੋਣਕਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਦਬ੍ਬੇ ਅਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਪਥવਿਯਂ ਸਯਮਾਨਾ ਤਪਂ ਚਰਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਮੇ ਦਿવਸੇ ਸੁਸਾਨਭੂਮਿਂ ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਮੇ ਪਦੇ ਠਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਂ વਟ੍ਟੇਤ੍વਾ વਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਮੁਖੇਨ વਿਜ੍ਜਂ ਪਰਿਜਪ੍ਪਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਤੇਸਂ ਕਮ੍ਮਂ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ। ਏવਰੂਪਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਆਥਬ੍ਬਣਂ ਪਯੋਜੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਪਯੋਜੇਨ੍ਤੀਤਿ ਯੁਤ੍ਤਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਨਗਰੇ વਾ ਰੁਦ੍ਧੇਤਿ ਨਗਰੇ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਰੁਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਆવਰਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤੇ। ਸਙ੍ਗਾਮੇ વਾ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤੇਤਿ ਰਣੇ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਠਿਤੇ। ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇਸੁ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇਸੂਤਿ ਪਟਾਣੀਭੂਤੇਸੁ વੇਰੀਸੁ। ਈਤਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੀਤਿ ਸਰੀਰਚਲਨਂ ਕਮ੍ਪਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਉਪਦ੍ਦવਨ੍ਤਿ ਕਾਯਪੀਲ਼ਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਰੋਗਨ੍ਤਿ ਬ੍ਯਾਧਿਂ। ਪਜ੍ਜਰਕਨ੍ਤਿ ਜਰਂ। ਸੂਲਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਂ। વਿਸੂਚਿਕਨ੍ਤਿ વਿਜ੍ਝਨਂ। ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਕਨ੍ਤਿ ਲੋਹਿਤਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਕਂ। ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ।

    Āthabbaṇikāti parūpaghātamantajānanakā. Āthabbaṇaṃ payojentīti āthabbaṇikā kira sattāhaṃ aloṇakaṃ bhuñjitvā dabbe attharitvā pathaviyaṃ sayamānā tapaṃ caritvā sattame divase susānabhūmiṃ sajjetvā sattame pade ṭhatvā hatthaṃ vaṭṭetvā vaṭṭetvā mukhena vijjaṃ parijappanti, atha tesaṃ kammaṃ samijjhati. Evarūpaṃ sandhāya ‘‘āthabbaṇaṃ payojentī’’ti āha. Tattha payojentīti yuttappayuttā honti. Nagare vā ruddheti nagare samantato rundhitvā āvaritvā gahite. Saṅgāme vā paccupaṭṭhiteti raṇe upagantvā ṭhite. Paccatthikesu paccāmittesūti paṭāṇībhūtesu verīsu. Ītiṃ uppādentīti sarīracalanaṃ kampanaṃ, tassa uppādanaṃ karonti. Upaddavanti kāyapīḷanaṃ karonti. Roganti byādhiṃ. Pajjarakanti jaraṃ. Sūlanti uddhumātakaṃ. Visūcikanti vijjhanaṃ. Pakkhandikanti lohitapakkhandikaṃ. Karontīti uppādenti.

    ਸੁਪਿਨਪਾਠਕਾਤਿ ਸੁਪਿਨਬ੍ਯਾਕਰਣਕਾ। ਆਦਿਸਨ੍ਤੀਤਿ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਯੋ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯਂ ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ વਿਪਾਕੋ ਹੋਤੀਤਿ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠવਸੇਨ ਏવਰੂਪੋ વਿਪਾਕੋ ਹੋਤਿ। ਅવਕੁਜ੍ਜ ਨਿਪਨ੍ਨੋਤਿ ਅਧੋਮੁਖੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਪਨ੍ਨੋ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਏવਂ ਸੁਪਿਨਪਾਠਕਾ ਸੁਪਿਨਂ ਆਦਿਸਨ੍ਤਿ।

    Supinapāṭhakāti supinabyākaraṇakā. Ādisantīti byākaronti. Yo pubbaṇhasamayaṃ supinaṃ passatītiādīsu accantasaṃyoge upayogavacanaṃ, pubbaṇhasamayeti attho. Evaṃ vipāko hotīti iṭṭhāniṭṭhavasena evarūpo vipāko hoti. Avakujja nipannoti adhomukho hutvā nipanno passati. Evaṃ supinapāṭhakā supinaṃ ādisanti.

    ਤਞ੍ਚ ਪਨ ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਚਤੂਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਤੋ વਾ ਅਨੁਭੂਤਪੁਬ੍ਬਤੋ વਾ ਦੇવਤੋਪਸਂਹਾਰਤੋ વਾ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ વਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਿਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਖੋਭਕਰਣਪਚ੍ਚਯਯੋਗੇਨ ਖੁਭਿਤਧਾਤੁਕੋ ਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਤੋ ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਚ ਨਾਨਾવਿਧਂ ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਅਨੁਭੂਤਪੁਬ੍ਬਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨੁਭੂਤਪੁਬ੍ਬਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਦੇવਤੋਪਸਂਹਾਰਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਦੇવਤਾਨਂ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪੁਞ੍ਞਾਪੁਞ੍ਞવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਾ ਅਨਤ੍ਥਸ੍ਸ વਾ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਂ ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਤਿ । ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਤੋ ਅਨੁਭੂਤਪੁਬ੍ਬਤੋ ਚ ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਤਂ ਸਚ੍ਚਂ ਹੋਤਿ। ਯਂ ਦੇવਤੋਪਸਂਹਾਰਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਂ ਸਚ੍ਚਂ વਾ ਹੋਤਿ ਅਲਿਕਂ વਾ। ਕੁਦ੍ਧਾ ਹਿ ਦੇવਤਾ ਉਪਾਯੇਨ વਿਨਾਸੇਤੁਕਾਮਾ વਿਪਰੀਤਮ੍ਪਿ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਿ। ਯਂ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਂ ਏਕਨ੍ਤਸਚ੍ਚਮੇવ ਹੋਤਿ। ਏਤੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮੂਲਕਾਰਣਾਨਂ ਸਂਸਗ੍ਗਭੇਦਤੋਪਿ ਸੁਪਿਨਭੇਦੋ ਹੋਤਿਯੇવ। ਤਞ੍ਚ ਪਨੇਤਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਸੁਪਿਨਂ ਸੇਕ੍ਖਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾવ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨવਿਪਲ੍ਲਾਸਤ੍ਤਾ। ਅਸੇਕ੍ਖਾ ਨ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਪਹੀਨવਿਪਲ੍ਲਾਸਤ੍ਤਾ।

    Tañca pana supinaṃ passanto catūhi kāraṇehi passati dhātukkhobhato vā anubhūtapubbato vā devatopasaṃhārato vā pubbanimittato vāti. Tattha pittādīnaṃ khobhakaraṇapaccayayogena khubhitadhātuko dhātukkhobhato supinaṃ passati, passanto ca nānāvidhaṃ supinaṃ passati. Anubhūtapubbato passanto pubbe anubhūtapubbaṃ ārammaṇaṃ passati. Devatopasaṃhārato passanto devatānaṃ ānubhāvena ārammaṇāni passati. Pubbanimittato passanto puññāpuññavasena uppajjitukāmassa atthassa vā anatthassa vā pubbanimittabhūtaṃ supinaṃ passati . Tattha yaṃ dhātukkhobhato anubhūtapubbato ca supinaṃ passati, na taṃ saccaṃ hoti. Yaṃ devatopasaṃhārato passati, taṃ saccaṃ vā hoti alikaṃ vā. Kuddhā hi devatā upāyena vināsetukāmā viparītampi katvā dassenti. Yaṃ pana pubbanimittato passati, taṃ ekantasaccameva hoti. Etesaṃ catunnaṃ mūlakāraṇānaṃ saṃsaggabhedatopi supinabhedo hotiyeva. Tañca panetaṃ catubbidhaṃ supinaṃ sekkhaputhujjanāva passanti appahīnavipallāsattā. Asekkhā na passanti pahīnavipallāsattā.

    ਕਿਂ ਪਨੇਤਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਸੁਤ੍ਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਪਟਿਬੁਦ੍ਧੋ, ਉਦਾਹੁ ਨੇવ ਸੁਤ੍ਤੋ ਨ ਪਟਿਬੁਦ੍ਧੋਤਿ? ਕਿਞ੍ਚੇਤ੍ਥ – ਯਦਿ ਤਾવ ਸੁਤ੍ਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਭਿਧਮ੍ਮવਿਰੋਧੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤੇਨ ਹਿ ਸੁਪਤਿ, ਤਂ ਰੂਪਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਂ ਰਾਗਾਦਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ વਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਈਦਿਸਾਨਿ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਪਟਿਬੁਦ੍ਧੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, વਿਨਯવਿਰੋਧੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਯਞ੍ਹਿ ਪਟਿਬੁਦ੍ਧੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬੋਹਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸਬ੍ਬੋਹਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚ ਕਤੇ વੀਤਿਕ੍ਕਮੇ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੇਨ ਪਨ ਕਤੇ વੀਤਿਕ੍ਕਮੇ ਏਕਨ੍ਤਂ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ ਏવ। ਅਥ ਨੇવ ਸੁਤ੍ਤੋ ਨ ਪਟਿਬੁਦ੍ਧੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਕੋ ਨਾਮ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਸਤਿ ਸੁਪਿਨਸ੍ਸ ਅਭਾવੋવ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਅਭਾવੋ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਕਪਿਨਿਦ੍ਦਾਪਰੇਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਮਜ੍ਝੂਪਗਤੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਕਪਿਨਿਦ੍ਦਾਪਰੇਤੋ ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਮਿ॰ ਪ॰ ੫.੩.੫)।

    Kiṃ panetaṃ passanto sutto passati, udāhu paṭibuddho, udāhu neva sutto na paṭibuddhoti? Kiñcettha – yadi tāva sutto passati, abhidhammavirodho āpajjati. Bhavaṅgacittena hi supati, taṃ rūpanimittādiārammaṇaṃ rāgādisampayuttaṃ vā na hoti, supinaṃ passantassa ca īdisāni cittāni uppajjanti. Atha paṭibuddho passati, vinayavirodho āpajjati. Yañhi paṭibuddho passati, taṃ sabbohārikacittena passati, sabbohārikacittena ca kate vītikkame anāpatti nāma natthi, supinaṃ passantena pana kate vītikkame ekantaṃ anāpatti eva. Atha neva sutto na paṭibuddho passati, ko nāma passati. Evañca sati supinassa abhāvova āpajjati, na abhāvo. Kasmā? Yasmā kapiniddāpareto passati. Vuttañhetaṃ – ‘‘majjhūpagato, mahārāja, kapiniddāpareto supinaṃ passatī’’ti (mi. pa. 5.3.5).

    ਕਪਿਨਿਦ੍ਦਾਪਰੇਤੋਤਿ ਮਕ੍ਕਟਨਿਦ੍ਦਾਯ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਮਕ੍ਕਟਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦਾ ਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਯਾ ਨਿਦ੍ਦਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਕੁਸਲਾਦਿਚਿਤ੍ਤવੋਕਿਣ੍ਣਤ੍ਤਾ ਲਹੁવਿਪਰਿવਤ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਸਾ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਭવਙ੍ਗਤੋ ਉਤ੍ਤਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਤਾਯ ਯੁਤ੍ਤੋ ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤੇਨਾਯਂ ਸੁਪਿਨੋ ਕੁਸਲੋਪਿ ਹੋਤਿ ਅਕੁਸਲੋਪਿ ਅਬ੍ਯਾਕਤੋਪਿ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਪਿਨਨ੍ਤੇ ਚੇਤਿਯવਨ੍ਦਨਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕੁਸਲੋ, ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲੋ, ਦ੍વੀਹਿ ਅਨ੍ਤੇਹਿ ਮੁਤ੍ਤੋ ਆવਜ੍ਜਨਤਦਾਰਮ੍ਮਣਕ੍ਖਣੇ ਅਬ੍ਯਾਕਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਦੁਬ੍ਬਲવਤ੍ਥੁਕਤ੍ਤਾ ਚੇਤਨਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਆਕਡ੍ਢਿਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥੋ, ਪવਤ੍ਤੇ ਪਨ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇਹਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਿਤੋ વਿਪਾਕਂ ਦੇਤਿ।

    Kapiniddāparetoti makkaṭaniddāya yutto. Yathā hi makkaṭassa niddā lahuparivattā hoti, evaṃ yā niddā punappunaṃ kusalādicittavokiṇṇattā lahuviparivattā. Yassā pavattiyaṃ punappunaṃ bhavaṅgato uttaraṇaṃ hoti, tāya yutto supinaṃ passati. Tenāyaṃ supino kusalopi hoti akusalopi abyākatopi. Tattha supinante cetiyavandanadhammassavanadhammadesanādīni karontassa kusalo, pāṇātipātādīni karontassa akusalo, dvīhi antehi mutto āvajjanatadārammaṇakkhaṇe abyākatoti veditabbo. Svāyaṃ dubbalavatthukattā cetanāya paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ asamattho, pavatte pana aññehi kusalākusalehi upatthambhito vipākaṃ deti.

    ਮਣਿਲਕ੍ਖਣਾਦੀਸੁ ਏવਰੂਪੋ ਮਣਿ ਪਸਤ੍ਥੋ, ਏવਰੂਪੋ ਅਪਸਤ੍ਥੋ, ਸਾਮਿਨੋ ਆਰੋਗ੍ਯਇਸ੍ਸਰਿਯਾਦੀਨਂ ਹੇਤੁ ਹੋਤਿ, ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਂ વਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਮਣਿਆਦੀਨਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਆਦਿਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਆવੁਧਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਸਿਆਦੀਨਿ ਅવਸੇਸਂ ਆવੁਧਂ । ਇਤ੍ਥਿਲਕ੍ਖਣਾਦੀਨਿਪਿ ਯਮ੍ਹਿ ਕੁਲੇ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਦਯੋ વਸਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਸ વੁਦ੍ਧਿਹਾਨਿવਸੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਅਜਲਕ੍ਖਣਾਦੀਸੁ ਪਨ ‘‘ਏવਰੂਪਾਨਂ ਅਜਾਦੀਨਂ ਮਂਸਂ ਖਾਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਏવਰੂਪਾਨਂ ਨ ਖਾਦਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ વਿਸੇਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Maṇilakkhaṇādīsu evarūpo maṇi pasattho, evarūpo apasattho, sāmino ārogyaissariyādīnaṃ hetu hoti, na hotīti evaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena maṇiādīnaṃ lakkhaṇaṃ ādisantīti attho. Tattha āvudhalakkhaṇanti ṭhapetvā asiādīni avasesaṃ āvudhaṃ . Itthilakkhaṇādīnipi yamhi kule itthipurisādayo vasanti, tassa vuddhihānivaseneva veditabbāni. Ajalakkhaṇādīsu pana ‘‘evarūpānaṃ ajādīnaṃ maṃsaṃ khāditabbaṃ, evarūpānaṃ na khāditabba’’nti ayampi viseso veditabbo.

    ਅਪਿ ਚੇਤ੍ਥ ਗੋਧਾਯ ਲਕ੍ਖਣੇ ਚਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਾਦੀਸੁਪਿ ‘‘ਏવਰੂਪਾਯ ਗੋਧਾਯ ਸਤਿ ਇਦਂ ਨਾਮ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ વਿਸੇਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕਣ੍ਣਿਕਾਲਕ੍ਖਣਂ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਕਣ੍ਣਿਕਾਯਪਿ ਗੇਹਕਣ੍ਣਿਕਾਯਪਿ વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਚ੍ਛਪਲਕ੍ਖਣਮ੍ਪਿ ਗੋਧਲਕ੍ਖਣਸਦਿਸਮੇવ। ਮਿਗਲਕ੍ਖਣਂ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਿਕਂ ਸਬ੍ਬਚਤੁਪ੍ਪਦਾਨਂ ਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਲਕ੍ਖਣਪਾਠਕਾ ਲਕ੍ਖਣਂ ਆਦਿਸਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਂ ਲਕ੍ਖਣਸਤ੍ਥવਾਚਕਾ ਲਕ੍ਖਣਂ ਆਦਿਸਨ੍ਤਿ ਕਥੇਨ੍ਤਿ।

    Api cettha godhāya lakkhaṇe cittakammapiḷandhanādīsupi ‘‘evarūpāya godhāya sati idaṃ nāma hotī’’ti ayampi viseso veditabbo. Kaṇṇikālakkhaṇaṃ piḷandhanakaṇṇikāyapi gehakaṇṇikāyapi vasena veditabbaṃ. Kacchapalakkhaṇampi godhalakkhaṇasadisameva. Migalakkhaṇaṃ sabbasaṅgāhikaṃ sabbacatuppadānaṃ lakkhaṇavasena vuttaṃ. Evaṃ lakkhaṇapāṭhakā lakkhaṇaṃ ādisantīti evaṃ lakkhaṇasatthavācakā lakkhaṇaṃ ādisanti kathenti.

    ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਕਤ੍ਤਿਕਾਦੀਨਿ ਅਟ੍ਠવੀਸਤਿ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਾਨਿ। ਇਮਿਨਾ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤੇਨ ਘਰਪ੍ਪવੇਸੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ ਗੇਹਪ੍ਪવੇਸਮਙ੍ਗਲਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਮਕੁਟਂ ਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਸਾਧਨਮਙ੍ਗਲਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। વਾਰੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਦਾਰਕਸ੍ਸ ਅਸੁਕਕੁਲਤੋ ਅਸੁਕਨਕ੍ਖਤ੍ਤੇਨ ਦਾਰਿਕਂ ਆਨੇਥਾ’’ਤਿ ਆવਾਹਕਰਣਞ੍ਚ ‘‘ਇਮਂ ਦਾਰਿਕਂ ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਨਾਮ ਦਾਰਕਸ੍ਸ ਅਸੁਕਨਕ੍ਖਤ੍ਤੇਨ ਦੇਥ, ਏવਂ ਏਤੇਸਂ વੁਡ੍ਢਿ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ વਿવਾਹਕਰਣਞ੍ਚ વਤ੍વਾ વਾਰੇਯ੍ਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਆવਾਹવਿવਾਹਮਙ੍ਗਲਂ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਆਦਿਸਨ੍ਤਿ। ਬੀਜਨੀਹਾਰੋਤਿ ਬੀਜਾਨਂ વਪ੍ਪਤ੍ਥਾਯ ਬਹਿ ਨੀਹਰਣਂ। ‘‘ਨਿਹਰੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਲ਼ਿ। ਮਿਗવਾਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਿਕਨਾਮਂ, ਸਬ੍ਬਸਕੁਣਚਤੁਪ੍ਪਦਾਨਂ ਰੁਤਞਾਣવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਿਗવਾਕ੍ਕਪਾਠਕਾਤਿ ਸਕੁਨ੍ਤਚਤੁਪ੍ਪਦਾਨਂ ਸਦ੍ਦਬ੍ਯਾਕਰਣਕਾ। ਮਿਗવਾਕ੍ਕਂ ਆਦਿਸਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇਸਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਰੁਤਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਦਂ। ‘‘ਰੁਦ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਪਾਲ਼ਿ। વਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ વਾਚਂ। ਗਬ੍ਭਕਰਣੀਯਾਤਿ વਿਨਸ੍ਸਮਾਨਸ੍ਸ ਗਬ੍ਭਸ੍ਸ ਪੁਨ ਅવਿਨਾਸਾਯ ਓਸਧਦਾਨੇਨ ਗਬ੍ਭਸਣ੍ਠਾਨਕਾਰਕਾ। ਗਬ੍ਭੋ ਹਿ વਾਤੇਨ ਪਾਣਕੇਹਿ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਚਾਤਿ ਤੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ। ਤਤ੍ਥ વਾਤੇਨ વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤੇ વਾਤવਿਨਾਸਨਂ ਸੀਤਲਂ ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਦੇਤਿ। ਪਾਣਕੇਹਿ વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤੇ ਪਾਣਕਾਨਂ ਪਟਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ। ਕਮ੍ਮੁਨਾ વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤੇ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਾਪਿ ਪਟਿਬਾਹਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਤਂ ਇਧ ਗਹਿਤਂ। ਸਾਲਾਕਿਯਨ੍ਤਿ ਸਲਾਕવੇਜ੍ਜਕਮ੍ਮਂ। ਸਲ੍ਲਕਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਸਲ੍ਲਕਤ੍ਤવੇਜ੍ਜਕਮ੍ਮਂ। ਕਾਯਤਿਕਿਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਮੂਲਭੇਸਜ੍ਜਾਦੀਨਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਕਾਯਤਿਕਿਚ੍ਛવੇਜ੍ਜਕਮ੍ਮਂ। ਭੂਤਿਯਨ੍ਤਿ ਭੂਤવੇਜ੍ਜਕਮ੍ਮਂ। ਕੋਮਾਰਭਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਕੋਮਾਰਕવੇਜ੍ਜਕਮ੍ਮਂ। ਕੁਹਾਤਿ વਿਮ੍ਹਾਪਕਾ। ਥਦ੍ਧਾਤਿ ਦਾਰੁਕ੍ਖਨ੍ਧਂ વਿਯ ਥਦ੍ਧਸਰੀਰਾ। ਲਪਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯਪਟਿਬਦ੍ਧવਚਨਕਾ। ਸਿਙ੍ਗਿਤਿ ਮਣ੍ਡਨਪਕਤਿਕਾ। ਉਨ੍ਨਲ਼ਾਤਿ ਉਗ੍ਗਤਮਾਨਨਲ਼ਾ। ਅਸਮਾਹਿਤਾਤਿ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਸਮਾਧਿવਿਰਹਿਤਾ।

    Nakkhattānīti kattikādīni aṭṭhavīsati nakkhattāni. Iminā nakkhattena gharappaveso kātabboti gehappavesamaṅgalaṃ kātabbaṃ. Makuṭaṃ bandhitabbanti pasādhanamaṅgalaṃ kātabbaṃ. Vāreyyanti ‘‘imassa dārakassa asukakulato asukanakkhattena dārikaṃ ānethā’’ti āvāhakaraṇañca ‘‘imaṃ dārikaṃ asukassa nāma dārakassa asukanakkhattena detha, evaṃ etesaṃ vuḍḍhi bhavissatī’’ti vivāhakaraṇañca vatvā vāreyyasaṅkhātaṃ āvāhavivāhamaṅgalaṃ kātabbanti ādisanti. Bījanīhāroti bījānaṃ vappatthāya bahi nīharaṇaṃ. ‘‘Niharo’’tipi pāḷi. Migavākkanti idaṃ sabbasaṅgāhikanāmaṃ, sabbasakuṇacatuppadānaṃ rutañāṇavaseneva vuttaṃ. Migavākkapāṭhakāti sakuntacatuppadānaṃ saddabyākaraṇakā. Migavākkaṃ ādisantīti tesaṃ saddaṃ sutvā byākaronti. Rutanti saddaṃ. ‘‘Ruda’’nti vā pāḷi. Vassitanti vācaṃ. Gabbhakaraṇīyāti vinassamānassa gabbhassa puna avināsāya osadhadānena gabbhasaṇṭhānakārakā. Gabbho hi vātena pāṇakehi kammunā cāti tīhi kāraṇehi vinassati. Tattha vātena vinassante vātavināsanaṃ sītalaṃ bhesajjaṃ deti. Pāṇakehi vinassante pāṇakānaṃ paṭikammaṃ karoti. Kammunā vinassante pana buddhāpi paṭibāhituṃ na sakkonti. Tasmā na taṃ idha gahitaṃ. Sālākiyanti salākavejjakammaṃ. Sallakattiyanti sallakattavejjakammaṃ. Kāyatikicchanti mūlabhesajjādīni yojetvā kāyatikicchavejjakammaṃ. Bhūtiyanti bhūtavejjakammaṃ. Komārabhaccanti komārakavejjakammaṃ. Kuhāti vimhāpakā. Thaddhāti dārukkhandhaṃ viya thaddhasarīrā. Lapāti paccayapaṭibaddhavacanakā. Siṅgiti maṇḍanapakatikā. Unnaḷāti uggatamānanaḷā. Asamāhitāti upacārappanāsamādhivirahitā.

    ਨ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯਾਤਿਆਦੀਸੁ ਉਦ੍ਦੇਸਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਨ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ। ਸਜ੍ਝਾਯવਸੇਨ ਨ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ। ਚਿਤ੍ਤੇ ਠਪਨવਸੇਨ ਨ ਧਾਰੇਯ੍ਯ। ਸਮੀਪਂ ਕਤ੍વਾ ਠਪਨવਸੇਨ ਨ ਉਪਧਾਰੇਯ੍ਯ। ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾવਸੇਨ ਨ ਉਪਲਕ੍ਖੇਯ੍ਯ। ਅਞ੍ਞੇਸਂ વਾਚਨવਸੇਨ ਨਪ੍ਪਯੋਜੇਯ੍ਯ।

    Na gaṇheyyātiādīsu uddesaggahaṇavasena na gaṇheyya. Sajjhāyavasena na uggaṇheyya. Citte ṭhapanavasena na dhāreyya. Samīpaṃ katvā ṭhapanavasena na upadhāreyya. Upaparikkhāvasena na upalakkheyya. Aññesaṃ vācanavasena nappayojeyya.

    ੧੬੩. ਪੇਸੁਣਿਯਨ੍ਤਿ ਪੇਸੁਞ੍ਞਂ। ਸੇਸਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਚ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥੋਯੇવ।

    163.Pesuṇiyanti pesuññaṃ. Sesaniddeso ca vuttatthoyeva.

    ੧੬੪. ਕਯવਿਕ੍ਕਯੇਤਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਸਹਧਮ੍ਮਿਕੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ વਞ੍ਚਨવਸੇਨ વਾ ਉਦਯਪਤ੍ਥਨਾવਸੇਨ વਾ ਨ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ। ਉਪવਾਦਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਉਪવਾਦਕਰੇ ਕਿਲੇਸੇ ਅਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨਿ ਪਰੇਹਿ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਹਿ ਉਪવਾਦਂ ਨ ਜਨੇਯ੍ਯ। ਗਾਮੇ ਚ ਨਾਭਿਸਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਗਾਮੇ ਚ ਗਿਹਿਸਂਸਗ੍ਗਾਦੀਹਿ ਨਾਭਿਸਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਲਾਭਕਮ੍ਯਾ ਜਨਂ ਨ ਲਪਯੇਯ੍ਯਾਤਿ ਲਾਭਕਾਮਤਾਯ ਜਨਂ ਨ ਲਪਯੇਯ੍ਯ।

    164.Kayavikkayeti pañcahi sahadhammikehi saddhiṃ vañcanavasena vā udayapatthanāvasena vā na tiṭṭheyya. Upavādaṃ bhikkhu na kareyyāti upavādakare kilese anibbattento attani parehi samaṇabrāhmaṇehi upavādaṃ na janeyya. Gāme ca nābhisajjeyyāti gāme ca gihisaṃsaggādīhi nābhisajjeyya. Lābhakamyā janaṃ na lapayeyyāti lābhakāmatāya janaṃ na lapayeyya.

    ਯੇ ਕਯવਿਕ੍ਕਯਾ વਿਨਯੇ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਤਿ ਯੇ ਦਾਨਪਟਿਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਕਯવਿਕ੍ਕਯਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ (ਪਾਰਾ॰ ੫੯੩ ਆਦਯੋ) ਨ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ, ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ ਕਯવਿਕ੍ਕਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਤ੍ਤਂ વਾ ਚੀવਰਂ વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਸਹਧਮ੍ਮਿਕੇਹਿ ਸਹ। ਪਞ੍ਚ ਸਹਧਮ੍ਮਿਕਾ ਨਾਮ ਭਿਕ੍ਖੁਭਿਕ੍ਖੁਨੀਸਿਕ੍ਖਮਾਨਸਾਮਣੇਰਸਾਮਣੇਰਿਯੋ। વਞ੍ਚਨਿਯਂ વਾਤਿ ਪਟਿਰੂਪਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ વਞ੍ਚਨਿਯਂ વਾ। ਉਦਯਂ વਾ ਪਤ੍ਥਯਨ੍ਤੋਤਿ વੁਡ੍ਢਿਂ ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤੋ વਾ। ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਪਰਿવਤ੍ਤਨਂ ਕਰੋਤਿ।

    Ye kayavikkayā vinaye paṭikkhittāti ye dānapaṭiggahaṇavasena kayavikkayasikkhāpade (pārā. 593 ādayo) na vaṭṭatīti paṭikkhittā, idhādhippetaṃ kayavikkayaṃ dassetuṃ ‘‘pañcannaṃ saddhiṃ pattaṃ vā cīvaraṃ vā’’tiādimāha. Tattha pañcannaṃ saddhinti pañcahi sahadhammikehi saha. Pañca sahadhammikā nāma bhikkhubhikkhunīsikkhamānasāmaṇerasāmaṇeriyo. Vañcaniyaṃ vāti paṭirūpakaṃ dassetvā vañcaniyaṃ vā. Udayaṃ vā patthayantoti vuḍḍhiṃ patthento vā. Parivattetīti parivattanaṃ karoti.

    ਇਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤੋਤਿ ਇਜ੍ਝਨਪਭਾવવਨ੍ਤੋ। ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਕਾਤਿ ਦਿਬ੍ਬਸਦਿਸਞਾਣਚਕ੍ਖੁਕਾ। ਅਥ વਾ ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਲਦ੍ਧਞਾਣਚਕ੍ਖੁਕਾ। ਪਰਚਿਤ੍ਤવਿਦੁਨੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਰੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਜਾਨਨਕਾ। ਤੇ ਦੂਰਤੋਪਿ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਏਕਯੋਜਨਤੋਪਿ ਯੋਜਨਸਤਤੋਪਿ ਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਤੋਪਿ ਯੋਜਨਸਤਸਹਸ੍ਸਤੋਪਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਤੋਪਿ ਦ੍વੇਤੀਣਿਚਤ੍ਤਾਰਿਪਞ੍ਚਦਸવੀਸਤਿਚਤ੍ਤਾਲੀਸਸਹਸ੍ਸਤੋਪਿ ਤਤੋ ਅਤਿਰੇਕਤੋਪਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਦਕ੍ਖਨ੍ਤਿ। ਆਸਨ੍ਨਾਪਿ ਨ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮੀਪੇ ਠਿਤਾਪਿ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਪਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਨ੍ਤਿ। ਚੇਤਸਾਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤੇਨਾਪਿ ਪਰੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਦੇવਤਾਪਿ ਖੋ ਸਨ੍ਤਿ ਇਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤਿਨਿਯੋਤਿ ਦੇવਤਾਪਿ ਏવਂ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਇਜ੍ਝਨਪਭਾવવਨ੍ਤਿਨਿਯੋ। ਪਰਚਿਤ੍ਤવਿਦੁਨਿਯੋਤਿ ਪਰੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿਯੋ। ਓਲ਼ਾਰਿਕੇਹਿ વਾ ਕਿਲੇਸੇਹੀਤਿ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਿਕੇਹਿ વਾ ਉਪਤਾਪੇਹਿ। ਮਜ੍ਝਿਮੇਹਿ વਾਤਿ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਕੇਹਿ વਾ। ਸੁਖੁਮੇਹਿ વਾਤਿ ਞਾਤਿવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਕੇਹਿ વਾ। ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਯੋ ਕਮ੍ਮਪਥવਸੇਨ , ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ વਟ੍ਟਮੂਲਕਕਿਲੇਸવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Iddhimantoti ijjhanapabhāvavanto. Dibbacakkhukāti dibbasadisañāṇacakkhukā. Atha vā dibbavihārasannissayena laddhañāṇacakkhukā. Paracittavidunoti attano cittena paresaṃ cittajānanakā. Te dūratopi passantīti ekayojanatopi yojanasatatopi yojanasahassatopi yojanasatasahassatopi cakkavāḷatopi dvetīṇicattāripañcadasavīsaticattālīsasahassatopi tato atirekatopi cakkavāḷato passanti dakkhanti. Āsannāpi na dissantīti samīpe ṭhitāpi nisinnāpi na paññāyanti. Cetasāpi cittaṃ pajānantīti attano cittenāpi paresaṃ cittaṃ pajānanti. Devatāpi kho santi iddhimantiniyoti devatāpi evaṃ saṃvijjanti ijjhanapabhāvavantiniyo. Paracittaviduniyoti paresaṃ cittaṃ jānantiyo. Oḷārikehi vā kilesehīti kāyaduccaritādikehi vā upatāpehi. Majjhimehi vāti kāmavitakkādikehi vā. Sukhumehi vāti ñātivitakkādikehi vā. Kāyaduccaritādayo kammapathavasena , kāmavitakkādayo vaṭṭamūlakakilesavasena veditabbā.

    ਞਾਤਿવਿਤਕ੍ਕਾਦੀਸੁ ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਞਾਤਯੋ ਸੁਖਜੀવਿਨੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੇਨ ਗੇਹਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਪੇਮੇਨ ਞਾਤਕੇ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨવਿਤਕ੍ਕੋ ਞਾਤਿવਿਤਕ੍ਕੋ। ‘‘ਮਯ੍ਹਂ ਞਾਤਯੋ ਖਯਂ ਗਤਾ વਯਂ ਗਤਾ ਸਦ੍ਧਾ ਪਸਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤੋ ਪਨ ਞਾਤਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ।

    Ñātivitakkādīsu ‘‘mayhaṃ ñātayo sukhajīvino sampattiyuttā’’ti evaṃ pañcakāmaguṇasannissitena gehasannissitapemena ñātake ārabbha uppannavitakko ñātivitakko. ‘‘Mayhaṃ ñātayo khayaṃ gatā vayaṃ gatā saddhā pasannā’’ti evaṃ pavatto pana ñātivitakko nāma na hoti.

    ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਜਨਪਦੋ ਸੁਭਿਕ੍ਖੋ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸਸ੍ਸੋ’’ਤਿ ਤੁਟ੍ਠਮਾਨਸਸ੍ਸ ਗੇਹਸ੍ਸਿਤਪੇਮવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨવਿਤਕ੍ਕੋ ਜਨਪਦવਿਤਕ੍ਕੋ। ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਜਨਪਦੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਸਦ੍ਧਾ ਪਸਨ੍ਨਾ ਖਯਂ ਗਤਾ વਯਂ ਗਤਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤੋ ਪਨ ਜਨਪਦવਿਤਕ੍ਕੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ।

    ‘‘Amhākaṃ janapado subhikkho sampannasasso’’ti tuṭṭhamānasassa gehassitapemavasena uppannavitakko janapadavitakko. ‘‘Amhākaṃ janapade manussā saddhā pasannā khayaṃ gatā vayaṃ gatā’’ti evaṃ pavatto pana janapadavitakko nāma na hoti.

    ਅਮਰਤ੍ਤਾਯ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਅਮਰੋ વਾ વਿਤਕ੍ਕੋਤਿ ਅਮਰવਿਤਕ੍ਕੋ। ਤਤ੍ਥ ਉਕ੍ਕੁਟਿਕਪ੍ਪਧਾਨਾਦੀਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇ ਨਿਜਿਣ੍ਣੇ ਸਮ੍ਪਰਾਯੇ ਅਤ੍ਤਾ ਸੁਖੀ ਹੋਤਿ। ਅਮਰੋਤਿ ਦੁਕ੍ਕਰਕਾਰਿਕਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਾਯ ਦੁਕ੍ਕਰਕਾਰਿਕਾਯ ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ ਅਮਰਤ੍ਤਾਯ વਿਤਕ੍ਕੋ ਨਾਮ। ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੋ ਪਨ ‘‘ਸਸ੍ਸਤਂ વਦੇਸੀ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਪੁਟ੍ਠੋ ‘‘ਏવਨ੍ਤਿਪਿ ਮੇ ਨੋ, ਤਥਾਤਿਪਿ ਮੇ ਨੋ, ਅਞ੍ਞਥਾਤਿਪਿ ਮੇ ਨੋ, ਨੋਤਿਪਿ ਮੇ ਨੋ, ਨੋ ਨੋਤਿਪਿ ਮੇ ਨੋ’’ਤਿ વਿਕ੍ਖੇਪਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸੋ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਯਥਾ ਅਮਰੋ ਨਾਮ ਮਚ੍ਛੋ ਉਦਕੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਮਾਰੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਧਾવਤਿ ਗਾਹਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਮੇવ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਕ੍ਖੇ ਅਸਣ੍ਠਹਨਤੋ ਨ ਮਰਤੀਤਿ ਅਮਰੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦੁવਿਧਮ੍ਪਿ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਅਮਰવਿਤਕ੍ਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Amarattāya vitakko, amaro vā vitakkoti amaravitakko. Tattha ukkuṭikappadhānādīhi dukkhe nijiṇṇe samparāye attā sukhī hoti. Amaroti dukkarakārikaṃ karontassa tāya dukkarakārikāya paṭisaṃyutto vitakko amarattāya vitakko nāma. Diṭṭhigatiko pana ‘‘sassataṃ vadesī’’tiādīni puṭṭho ‘‘evantipi me no, tathātipi me no, aññathātipi me no, notipi me no, no notipi me no’’ti vikkhepaṃ āpajjati, tassa so diṭṭhigatapaṭisaṃyutto vitakko, yathā amaro nāma maccho udake gahetvā māretuṃ na sakkā, ito cito ca dhāvati gāhaṃ na gacchati, evameva ekasmiṃ pakkhe asaṇṭhahanato na maratīti amaro nāma hoti, taṃ duvidhampi ekato katvā ‘‘amaravitakko’’ti vuttaṃ.

    ਪਰਾਨੁਦ੍ਦਯਤਾਪਟਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਨੁਦ੍ਦਯਤਾਪਟਿਰੂਪਕੇਨ ਗੇਹਸ੍ਸਿਤਪੇਮੇਨ ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ। ਉਪਟ੍ਠਾਕੇਸੁ ਨਨ੍ਦਕੇਸੁ ਸੋਚਨ੍ਤੇਸੁ ਚ ਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਦਿਗੁਣਂ ਨਨ੍ਦਤਿ ਦਿਗੁਣਂ ਸੋਚਤਿ, ਤੇਸੁ ਸੁਖਿਤੇਸੁ ਦਿਗੁਣਂ ਸੁਖਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਿਤੇਸੁ ਦਿਗੁਣਂ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣੀਯੇਸੁ ਅਤ੍ਤਨਾ વੋਯੋਗਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਾਨਿ ਤਾਨਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਸਾਧੇਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਸਲ੍ਲੇਖਂ ਕੋਪੇਤਿ। ਯੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਂਸਟ੍ਠવਿਹਾਰੇ ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ વੋਯੋਗਾਪਜ੍ਜਨੇ ਗੇਹਸ੍ਸਿਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਅਯਂ ਪਰਾਨੁਦ੍ਦਯਤਾਪਟਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ ਨਾਮ।

    Parānuddayatāpaṭisaññuttoti anuddayatāpaṭirūpakena gehassitapemena paṭisaṃyutto. Upaṭṭhākesu nandakesu socantesu ca tehi saddhiṃ diguṇaṃ nandati diguṇaṃ socati, tesu sukhitesu diguṇaṃ sukhito hoti, dukkhitesu diguṇaṃ dukkhito hoti. Uppannesu kiccakaraṇīyesu attanā voyogaṃ āpajjati. Tāni tāni kiccāni sādhento paññattiṃ vītikkamati, sallekhaṃ kopeti. Yo tasmiṃ saṃsaṭṭhavihāre tasmiṃ vā voyogāpajjane gehassito vitakko, ayaṃ parānuddayatāpaṭisaññutto vitakko nāma.

    ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਸਿਲੋਕਪਟਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋਤਿ ਚੀવਰਾਦਿਲਾਭੇਨ ਚੇવ ਸਕ੍ਕਾਰੇਨ ਚ ਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦੇਨ ਚ ਸਦ੍ਧਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਪਟਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋ। ਅਨવਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਟਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਅਹੋ વਤ ਮਂ ਪਰੇ ਨ ਅવਜਾਨੇਯ੍ਯੁਂ, ਨ ਸੋਧੇਤ੍વਾ વਿਸੋਧੇਤ੍વਾ ਕਥੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਨવਞ੍ਞਾਤਭਾવਪਤ੍ਥਨਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕવਿਤਕ੍ਕੋ । ਸੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ‘‘ਮਾ ਮਂ ਪਰੇ ਅવਜਾਨਿਂਸੂ’’ਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ વਿਤਕ੍ਕੇ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਸਙ੍ਖਾਤਗੇਹਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨવਿਤਕ੍ਕੋ ਅਨવਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਟਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ।

    Lābhasakkārasilokapaṭisaññuttoti cīvarādilābhena ceva sakkārena ca kittisaddena ca saddhiṃ ārammaṇakaraṇavasena paṭisaññutto. Anavaññattipaṭisaññuttoti ‘‘aho vata maṃ pare na avajāneyyuṃ, na sodhetvā visodhetvā katheyyu’’nti evaṃ anavaññātabhāvapatthanāya saddhiṃ uppajjanakavitakko . So tasmiṃ ‘‘mā maṃ pare avajāniṃsū’’ti uppanne vitakke pañcakāmaguṇasaṅkhātagehanissito hutvā uppannavitakko anavaññattipaṭisaññutto vitakko.

    ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰ ਸਜ੍ਜਤੀਤਿ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਲਗ੍ਗਤਿ। ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਪવਿਸਤਿ। ਬਜ੍ਝਤੀਤਿ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਬਜ੍ਝਤਿ ਏਕੀਭવਤਿ। ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਅવਡ੍ਢਿਂ વਿਨਾਸਂ। ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਪਾਪੁਣਾਤਿ।

    Tatra tatra sajjatīti tesu tesu ārammaṇesu laggati. Tatra tatra gaṇhātīti vuttappakāraṃ ārammaṇaṃ pavisati. Bajjhatīti tehi tehi ārammaṇehi saddhiṃ bajjhati ekībhavati. Anayabyasananti tattha tattha avaḍḍhiṃ vināsaṃ. Āpajjatīti pāpuṇāti.

    ਆਮਿਸਚਕ੍ਖੁਕਸ੍ਸਾਤਿ ਚੀવਰਾਦਿਆਮਿਸਲੋਲਸ੍ਸ। ਲੋਕਧਮ੍ਮਗਰੁਕਸ੍ਸਾਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਰੂਪਾਦਿਲੋਕਧਮ੍ਮਮੇવ ਗਰੁਂ ਕਤ੍વਾ ਚਰਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਆਲਪਨਾਤਿ વਿਹਾਰਂ ਆਗਤਮਨੁਸ੍ਸੇ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਮਤ੍ਥਾਯ ਭੋਨ੍ਤੋ ਆਗਤਾ, ਕਿਂ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨਿਮਨ੍ਤੇਤੁਂ, ਯਦਿ ਏવਂ ਗਚ੍ਛਥ, ਅਹਂ ਪਚ੍ਛਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਗਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਆਦਿਤੋવ ਲਪਨਾ। ਅਥ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ ਤਿਸ੍ਸੋ, ਮਯਿ ਰਾਜਾ ਪਸਨ੍ਨੋ, ਮਯਿ ਅਸੁਕੋ ਚ ਅਸੁਕੋ ਚ ਰਾਜਮਹਾਮਤ੍ਤੋ ਪਸਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਅਤ੍ਤੁਪਨਾਯਿਕਾ ਲਪਨਾਤਿ ਆਲਪਨਾ। ਲਪਨਾਤਿ ਪੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸਤੋ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਮੇવ ਲਪਨਂ।

    Āmisacakkhukassāti cīvarādiāmisalolassa. Lokadhammagarukassāti lokuttaradhammaṃ muñcitvā rūpādilokadhammameva garuṃ katvā carantassa. Ālapanāti vihāraṃ āgatamanusse disvā ‘‘kimatthāya bhonto āgatā, kiṃ bhikkhū nimantetuṃ, yadi evaṃ gacchatha, ahaṃ pacchato bhikkhū gahetvā āgacchāmī’’ti evaṃ āditova lapanā. Atha vā attānaṃ upanetvā ‘‘ahaṃ tisso, mayi rājā pasanno, mayi asuko ca asuko ca rājamahāmatto pasanno’’ti evaṃ attupanāyikā lapanāti ālapanā. Lapanāti puṭṭhassa sato vuttappakārameva lapanaṃ.

    ਸਲ੍ਲਪਨਾਤਿ ਗਹਪਤਿਕਾਨਂ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਨੇ ਭੀਤਸ੍ਸ ਓਕਾਸਂ ਦਤ੍વਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਲਪਨਾ। ਉਲ੍ਲਪਨਾਤਿ ‘‘ਮਹਾਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕੋ ਮਹਾਨਾવਿਕੋ ਮਹਾਦਾਨਪਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਉਦ੍ਧਂ ਕਤ੍વਾ ਲਪਨਾ। ਸਮੁਲ੍ਲਪਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਤੋ ਭਾਗੇਨ ਉਦ੍ਧਂ ਕਤ੍વਾ ਲਪਨਾ। ਉਨ੍ਨਹਨਾਤਿ ‘‘ਉਪਾਸਕਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਈਦਿਸੇ ਕਾਲੇ ਨવਦਾਨਂ ਦੇਥ, ਇਦਾਨਿ ਕਿਂ ਨ ਦੇਥਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਯਾવ ‘‘ਦਸ੍ਸਾਮ ਭਨ੍ਤੇ, ਓਕਾਸਂ ਨ ਲਭਾਮਾ’’ਤਿਆਦੀਨਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਤਾવ ਉਦ੍ਧਂ ਉਦ੍ਧਂ ਨਹਨਾ, વੇਠਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥ વਾ ਉਚ੍ਛੁਹਤ੍ਥਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕੁਤੋ ਆਭਤਂ ਉਪਾਸਕਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਉਚ੍ਛੁਖੇਤ੍ਤਤੋ ਭਨ੍ਤੇਤਿ। ਕਿਂ ਤਤ੍ਥ ਉਚ੍ਛੁ ਮਧੁਰਨ੍ਤਿ। ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਭਨ੍ਤੇ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਨ ਉਪਾਸਕਾ ‘‘ਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਉਚ੍ਛੁਂ ਦੇਥਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਯਾ ਏવਰੂਪਾ ਨਿਬ੍ਬੇਠੇਨ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਨਿવੇਠਨਕਕਥਾ, ਸਾ ਉਨ੍ਨਹਨਾ। ਸਬ੍ਬਤੋ ਭਾਗੇਨ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਉਨ੍ਨਹਨਾ ਸਮੁਨ੍ਨਹਨਾ। ਉਕ੍ਕਾਚਨਾਤਿ ‘‘ਏਤਂ ਕੁਲਂ ਮਂਯੇવ ਜਾਨਾਤਿ, ਸਚੇ ਏਤ੍ਥ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਮਯ੍ਹਂਯੇવ ਦੇਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਕਾਚਨਾ ਉਕ੍ਕਾਚਨਾ, ਉਦ੍ਦੀਪਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਬ੍ਬਤੋ ਭਾਗੇਨ ਪਨ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਉਕ੍ਕਾਚਨਾ ਸਮੁਕ੍ਕਾਚਨਾ। ਅਨੁਪ੍ਪਿਯਭਾਣਿਤਾਤਿ ਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪਿਯવਚਨਭਣਨਾ। ਸਣ੍ਹવਾਚਤਾਤਿ ਮੁਦੁવਚਨਤਾ। ਸਖਿਲવਾਚਤਾਤਿ ਮਨ੍ਦਪਮਾਣਯੁਤ੍ਤવਚਨਤਾ ਸਿਥਿਲવਚਨਤਾ વਾ। ਸਿਥਿਲવਾਚਤਾਤਿ ਅਲ੍ਲੀਯવਚਨਤਾ। ਅਫਰੁਸવਾਚਤਾਤਿ ਮਧੁਰવਚਨਤਾ।

    Sallapanāti gahapatikānaṃ ukkaṇṭhane bhītassa okāsaṃ datvā suṭṭhu lapanā. Ullapanāti ‘‘mahākuṭumbiko mahānāviko mahādānapatī’’ti evaṃ uddhaṃ katvā lapanā. Samullapanāti sabbato bhāgena uddhaṃ katvā lapanā. Unnahanāti ‘‘upāsakā pubbe īdise kāle navadānaṃ detha, idāni kiṃ na dethā’’ti evaṃ yāva ‘‘dassāma bhante, okāsaṃ na labhāmā’’tiādīni vadanti, tāva uddhaṃ uddhaṃ nahanā, veṭhanāti vuttaṃ hoti. Atha vā ucchuhatthaṃ disvā ‘‘kuto ābhataṃ upāsakā’’ti pucchati. Ucchukhettato bhanteti. Kiṃ tattha ucchu madhuranti. Khāditvā bhante jānitabbanti. Na upāsakā ‘‘bhikkhussa ucchuṃ dethā’’ti vattuṃ vaṭṭatīti yā evarūpā nibbeṭhentassapi niveṭhanakakathā, sā unnahanā. Sabbato bhāgena punappunaṃ unnahanā samunnahanā. Ukkācanāti ‘‘etaṃ kulaṃ maṃyeva jānāti, sace ettha deyyadhammo uppajjati, mayhaṃyeva detī’’ti evaṃ ukkhipitvā kācanā ukkācanā, uddīpanāti vuttaṃ hoti. Sabbato bhāgena pana punappunaṃ ukkācanā samukkācanā. Anuppiyabhāṇitāti paccayavasena punappunaṃ piyavacanabhaṇanā. Saṇhavācatāti muduvacanatā. Sakhilavācatāti mandapamāṇayuttavacanatā sithilavacanatā vā. Sithilavācatāti allīyavacanatā. Apharusavācatāti madhuravacanatā.

    ਪੁਰਾਣਂ ਮਾਤਾਪੇਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਪੁਰੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਸਨ੍ਤਕਂ। ਅਨ੍ਤਰਹਿਤਨ੍ਤਿ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਤਿਰੋਭੂਤਂ । ਞਾਯਾਮੀਤਿ ਪਾਕਟੋ ਹੋਮਿ। ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਕੁਲੂਪਕੋਤਿ ਅਸੁਕਸ੍ਸ ਅਮਚ੍ਚਸ੍ਸ ਕੁਲਪਯਿਰੁਪਾਸਕੋ। ਅਸੁਕਾਯਾਤਿ ਅਸੁਕਾਯ ਉਪਾਸਿਕਾਯ। ਮਂ ਉਜ੍ਝਿਤ੍વਾਤਿ ਮਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ।

    Purāṇaṃ mātāpettikanti pure uppannaṃ mātāpitūnaṃ santakaṃ. Antarahitanti paṭicchannaṃ tirobhūtaṃ . Ñāyāmīti pākaṭo homi. Asukassa kulūpakoti asukassa amaccassa kulapayirupāsako. Asukāyāti asukāya upāsikāya. Maṃ ujjhitvāti maṃ vissajjitvā.

    ੧੬੫. ਪਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚੀવਰਾਦੀਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ, ਤਦਤ੍ਥਂ વਾ ਪਯੋਜਿਤਂ। ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਸਬ੍ਬੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੋવ।

    165.Payuttanti cīvarādīhi sampayuttaṃ, tadatthaṃ vā payojitaṃ. Imissā gāthāya niddeso sabbo heṭṭhā vuttanayova.

    ੧੬੬. ਮੋਸવਜ੍ਜੇ ਨ ਨਿਯ੍ਯੇਥਾਤਿ ਮੁਸਾવਾਦੇ ਨ ਨਿਯ੍ਯੇਥ।ਜੀવਿਤੇਨਾਤਿ ਜੀવਿਕਾਯ।

    166. Mosavajje na niyyethāti musāvāde na niyyetha.Jīvitenāti jīvikāya.

    ਸਠੋਤਿ ਅਸਨ੍ਤਗੁਣਦੀਪਨਤੋ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਭਾਸਿਤਾ। ਸਬ੍ਬਤੋ ਭਾਗੇਨ ਸਠੋ ਪਰਿਸਠੋ। ਯਂ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਯਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੇ। ਸਠਨ੍ਤਿ ਅਸਨ੍ਤਗੁਣਦੀਪਨਂ ਕੇਰਾਟਿਯਂ। ਸਠਤਾਤਿ ਸਠਾਕਾਰੋ। ਸਾਠੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਸਠਭਾવੋ। ਕਕ੍ਕਰਤਾਤਿ ਪਦੁਮਨਾਲ਼ਸ੍ਸ વਿਯ ਅਪਰਾਮਸਨਕ੍ਖਮੋ ਫਰੁਸਭਾવੋ। ਕਕ੍ਕਰਿਯਨ੍ਤਿਪਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਪਰਿਕ੍ਖਤ੍ਤਤਾ ਪਾਰਿਕ੍ਖਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਪਦਦ੍વਯੇਨ ਨਿਖਣਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਂ વਿਯ ਦਲ਼੍ਹਕੇਰਾਟਿਯਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਕਕ੍ਕਰਤਾਤਿ ਸਮ੍ਭਾવਯਿਤ੍વਾ વਚਨਂ। ਕਕ੍ਕਰਿਯਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਭਾવਯਿਤ੍વਾ વਚਨਭਾવੋ। ਪਰਿਕ੍ਖਤ੍ਤਤਾਤਿ ਅਲਙ੍ਕਰਣਾਕਾਰੋ। ਪਾਰਿਕ੍ਖਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਅਲਙ੍ਕਰਣਭਾવੋ’’ਤਿ ਅਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਇਦਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਗੁਣਪ੍ਪਕਾਸਨਲਕ੍ਖਣਂ ਸਾਠੇਯ੍ਯਂ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਕੁਚ੍ਛਿਂ વਾ ਪਿਟ੍ਠਿਂ વਾ ਜਾਨਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ।

    Saṭhoti asantaguṇadīpanato na sammā bhāsitā. Sabbato bhāgena saṭho parisaṭho. Yaṃ tatthāti yaṃ tasmiṃ puggale. Saṭhanti asantaguṇadīpanaṃ kerāṭiyaṃ. Saṭhatāti saṭhākāro. Sāṭheyyanti saṭhabhāvo. Kakkaratāti padumanāḷassa viya aparāmasanakkhamo pharusabhāvo. Kakkariyantipi tasseva vevacanaṃ. Parikkhattatā pārikkhattiyanti padadvayena nikhaṇitvā ṭhapitaṃ viya daḷhakerāṭiyaṃ vuttaṃ. Keci pana ‘‘kakkaratāti sambhāvayitvā vacanaṃ. Kakkariyanti sambhāvayitvā vacanabhāvo. Parikkhattatāti alaṅkaraṇākāro. Pārikkhattiyanti alaṅkaraṇabhāvo’’ti atthaṃ vaṇṇayanti. Idaṃ vuccatīti idaṃ attano avijjamānaguṇappakāsanalakkhaṇaṃ sāṭheyyaṃ nāma vuccati. Yena samannāgatassa puggalassa kucchiṃ vā piṭṭhiṃ vā jānituṃ na sakkā.

    ‘‘વਾਮੇਨ ਸੂਕਰੋ ਹੋਤਿ, ਦਕ੍ਖਿਣੇਨ ਅਜਾਮਿਗੋ।

    ‘‘Vāmena sūkaro hoti, dakkhiṇena ajāmigo;

    ਸਰੇਨ ਨੇਲਕੋ ਹੋਤਿ, વਿਸਾਣੇਨ ਜਰਗ੍ਗવੋ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨੯੬; વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੮੯੪) –

    Sarena nelako hoti, visāṇena jaraggavo’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 2.296; vibha. aṭṭha. 894) –

    ਏવਂ વੁਤ੍ਤਯਕ੍ਖਸੂਕਰਸਦਿਸੋ ਹੋਤਿ। ਅਤਿਮਞ੍ਞਤੀਤਿ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਮਞ੍ਞਤਿ।

    Evaṃ vuttayakkhasūkarasadiso hoti. Atimaññatīti atikkamitvā maññati.

    ਕਿਂ ਪਨਾਯਂ ਬਹੁਲਾਜੀવੋਤਿ ਅਯਂ ਪਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕੋ ਨਾਮ ਬਹੁਲਾਜੀવਕੋ। ਸਬ੍ਬਂ ਸਂਭਕ੍ਖੇਤੀਤਿ ਲਦ੍ਧਂ ਸਬ੍ਬਂ ਖਾਦਤਿ। ਅਪ੍ਪਪੁਞ੍ਞੋਤਿ ਮਨ੍ਦਪੁਞ੍ਞੋ। ਅਪ੍ਪੇਸਕ੍ਖੋਤਿ ਪਰਿવਾਰવਿਰਹਿਤੋ। ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਪਞ੍ਞੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਪਞ੍ਞੋ। ਪਞ੍ਹਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤੀਤਿ ਪਞ੍ਹਂ ਕਥੇਤਿ ਬ੍ਯਾਕਰੋਤਿ।

    Kiṃ panāyaṃ bahulājīvoti ayaṃ pana puggalo ko nāma bahulājīvako. Sabbaṃ saṃbhakkhetīti laddhaṃ sabbaṃ khādati. Appapuññoti mandapuñño. Appesakkhoti parivāravirahito. Paññāsampannoti sampannapañño paripuṇṇapañño. Pañhaṃ vissajjetīti pañhaṃ katheti byākaroti.

    ੧੬੭. ਸੁਤ੍વਾ ਰੁਸਿਤੋ ਬਹੁਂ વਾਚਂ, ਸਮਣਾਨਂ વਾ ਪੁਥੁਜਨਾਨਨ੍ਤਿ ਰੁਸਿਤੋ ਘਟ੍ਟਿਤੋ ਪਰੇਹਿ ਤੇਸਂ ਸਮਣਾਨਂ વਾ ਖਤ੍ਤਿਯਾਦਿਭੇਦਾਨਂ વਾ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਪੁਥੁਜਨਾਨਂ ਬਹੁਮ੍ਪਿ ਅਨਿਟ੍ਠਂ વਾਚਂ ਸੁਤ੍વਾ। ਨ ਪਟਿવਜ੍ਜਾਤਿ ਨ ਪਟਿવਦੇਯ੍ਯ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? ਨ ਹਿ ਸਨ੍ਤੋ ਪਟਿਸੇਨਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ।

    167.Sutvā rusito bahuṃ vācaṃ, samaṇānaṃ vā puthujanānanti rusito ghaṭṭito parehi tesaṃ samaṇānaṃ vā khattiyādibhedānaṃ vā aññesaṃ puthujanānaṃ bahumpi aniṭṭhaṃ vācaṃ sutvā. Na paṭivajjāti na paṭivadeyya. Kiṃ kāraṇā? Na hi santo paṭiseniṃ karonti.

    ਕਕ੍ਖਲ਼ੇਨਾਤਿ ਦਾਰੁਣੇਨ। ਸਨ੍ਤੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤਕਿਲੇਸਾ। ਪਟਿਸੇਨਿਨ੍ਤਿ ਪਟਿਸਤ੍ਤੁਂ। ਪਟਿਮਲ੍ਲਨ੍ਤਿ ਪਟਿਯੋਧਂ। ਪਟਿਕਣ੍ਟਕਨ੍ਤਿ ਪਟਿવੇਰਿਂ। ਪਟਿਪਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਪਟਿਪਕ੍ਖਂ, ਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਸਙ੍ਗਂ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Kakkhaḷenāti dāruṇena. Santoti nibbutakilesā. Paṭiseninti paṭisattuṃ. Paṭimallanti paṭiyodhaṃ. Paṭikaṇṭakanti paṭiveriṃ. Paṭipakkhanti kilesapaṭipakkhaṃ, kilesavasena saṅgaṃ na karontīti attho.

    ੧੬੮. ਏਤਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਮਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਞਤ੍વਾ। વਿਚਿਨਨ੍ਤਿ વਿਚਿਨਨ੍ਤੋ। ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤਿਂ ਞਤ੍વਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤਿਂ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਞਤ੍વਾ।

    168.Etañca dhammamaññāyāti sabbametaṃ yathāvuttaṃ dhammaṃ ñatvā. Vicinanti vicinanto. Santīti nibbutiṃ ñatvāti nibbutiṃ rāgādīnaṃ santīti ñatvā.

    ਸਮਞ੍ਚਾਤਿ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦਿਂ। વਿਸਮਞ੍ਚਾਤਿ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਿਂ। ਪਥਞ੍ਚਾਤਿ ਦਸਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਂ। વਿਪਥਞ੍ਚਾਤਿ ਦਸਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਂ। ਸਾવਜ੍ਜਞ੍ਚਾਤਿ ਅਕੁਸਲਞ੍ਚ। ਅਨવਜ੍ਜਞ੍ਚਾਤਿ ਕੁਸਲਞ੍ਚ। ਹੀਨਪਣੀਤਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕવਿਞ੍ਞੂਗਰਹਿਤવਿਞ੍ਞੂਪਸਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਮੇવ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦਿ ਸਮਕਰਣਤੋ ਸਮਂ। ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਿ વਿਸਮਕਰਣਤੋ વਿਸਮਂ। ਦਸਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ ਸੁਗਤਿਗਮਨਪਥਤ੍ਤਾ ਪਥਂ। ਦਸਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ ਸੁਗਤਿਗਮਨਪਟਿਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਅਪਾਯਗਮਨਪਥਤ੍ਤਾ વਿਪਥਂ। ਅਕੁਸਲਂ ਸਦੋਸਤ੍ਤਾ ਸਾવਜ੍ਜਂ। ਕੁਸਲਂ ਨਿਦ੍ਦੋਸਤ੍ਤਾ ਅਨવਜ੍ਜਂ। ਤਥਾ ਮੋਹੇਨ વਾ ਦੋਸਮੋਹੇਨ વਾ ਲੋਭਮੋਹੇਨ વਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਹੀਨਂ । ਅਲੋਭਅਦੋਸਅਮੋਹਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਣੀਤਂ। ਕਣ੍ਹવਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਕਣ੍ਹਂ। ਸੁਕ੍ਕવਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਸੁਕ੍ਕਂ। ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ વਿਞ੍ਞੂਹਿ ਗਰਹਿਤਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞੂਗਰਹਿਤਂ। ਤੇਹਿ ਏવ ਥੋਮਿਤਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞੂਪਸਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਞਾਤਬ੍ਬਂ।

    Samañcāti kāyasucaritādiṃ. Visamañcāti kāyaduccaritādiṃ. Pathañcāti dasakusalakammapathaṃ. Vipathañcāti dasaakusalakammapathaṃ. Sāvajjañcāti akusalañca. Anavajjañcāti kusalañca. Hīnapaṇītakaṇhasukkaviññūgarahitaviññūpasatthanti idampi kusalākusalameva. Tattha kāyasucaritādi samakaraṇato samaṃ. Kāyaduccaritādi visamakaraṇato visamaṃ. Dasakusalakammapathā sugatigamanapathattā pathaṃ. Dasaakusalakammapathā sugatigamanapaṭipakkhattā apāyagamanapathattā vipathaṃ. Akusalaṃ sadosattā sāvajjaṃ. Kusalaṃ niddosattā anavajjaṃ. Tathā mohena vā dosamohena vā lobhamohena vā sampayuttattā hīnaṃ. Alobhaadosaamohasampayuttattā paṇītaṃ. Kaṇhavipākattā kaṇhaṃ. Sukkavipākattā sukkaṃ. Buddhādīhi viññūhi garahitattā viññūgarahitaṃ. Tehi eva thomitattā viññūpasatthanti ñātabbaṃ.

    ੧੬੯. ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ ਨਪ੍ਪਮਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ਇਤਿ ਚੇ – ਅਭਿਭੂ ਹਿ ਸੋਤਿ ਗਾਥਾ। ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਭੂਤਿ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਅਭਿਭવਿਤਾ। ਅਨਭਿਭੂਤੋਤਿ ਤੇਹਿ ਅਨਭਿਭੂਤੋ। ਸਕ੍ਖਿਧਮ੍ਮਮਨੀਤਿਹਮਦ੍ਦਸੀਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਮੇવ ਅਨੀਤਿਹਂ ਧਮ੍ਮਂ ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ। ਸਦਾ ਨਮਸ੍ਸ’ਮਨੁਸਿਕ੍ਖੇਤਿ ਸਦਾ ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾਯੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ।

    169. Kiṃ kāraṇā nappamajjeyya iti ce – abhibhū hi soti gāthā. Tattha abhibhūti rūpādīnaṃ abhibhavitā. Anabhibhūtoti tehi anabhibhūto. Sakkhidhammamanītihamaddasīti paccakkhameva anītihaṃ dhammaṃ addakkhi. Sadā namassa’manusikkheti sadā namassanto tisso sikkhāyo sikkheyya.

    ਕੇਹਿਚਿ ਕਿਲੇਸੇਹੀਤਿ ਕੇਹਿਚਿ ਰਾਗਾਦਿਉਪਤਾਪਕਰੇਹਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ। ਅਭਿਭੋਸਿ ਨੇਤਿ ਤੇ ਕਿਲੇਸੇ ਅਭਿਭવਿ। ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਾਕਟਮੇવ।

    Kehici kilesehīti kehici rāgādiupatāpakarehi kilesehi. Abhibhosi neti te kilese abhibhavi. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.

    ਕੇવਲਂ ਪਨ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਚਕ੍ਖੂਹਿ ਨੇવ ਲੋਲੋ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੋ, ‘‘ਅਨ੍ਨਾਨਮਥੋ ਪਾਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਹਿ ਸਨ੍ਨਿਧਿਪਟਿਕ੍ਖੇਪਮੁਖੇਨ ਪਚ੍ਚਯਪਟਿਸੇવਨਸੀਲਂ, ਮੇਥੁਨਮੋਸવਜ੍ਜਪੇਸੁਣਿਯਾਦੀਹਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸੀਲਂ , ‘‘ਆਥਬ੍ਬਣਂ ਸੁਪਿਨਂ ਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਹਿ ਆਜੀવਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਂ, ‘‘ਝਾਯੀ ਨ ਪਾਦਲੋਲਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਮਾਧਿ, ‘‘વਿਚਿਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਞ੍ਞਾ, ‘‘ਸਦਾ ਸਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪੁਨ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ ਸਿਕ੍ਖਾ, ‘‘ਅਥ ਆਸਨੇਸੁ ਸਯਨੇਸੁ, ਅਪ੍ਪਸਦ੍ਦੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖੁ વਿਹਰੇਯ੍ਯ, ਨਿਦ੍ਦਂ ਨ ਬਹੁਲੀਕਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਨਂ ਉਪਕਾਰਾਨੁਪਕਾਰਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨવਿਨੋਦਨਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ। ਏવਂ ਭਗવਾ ਨਿਮ੍ਮਿਤਸ੍ਸ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਪਟਿਪਦਂ વਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਨਿਕੂਟੇਨ ਦੇਸਨਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ, ਦੇਸਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਪੁਰਾਭੇਦਸੁਤ੍ਤੇ (ਮਹਾਨਿ॰ ੮੩ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤਸਦਿਸੋਯੇવਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸੀਤਿ।

    Kevalaṃ pana ettha ‘‘cakkhūhi neva lolo’’tiādīhi indriyasaṃvaro, ‘‘annānamatho pānāna’’ntiādīhi sannidhipaṭikkhepamukhena paccayapaṭisevanasīlaṃ, methunamosavajjapesuṇiyādīhi pātimokkhasaṃvarasīlaṃ , ‘‘āthabbaṇaṃ supinaṃ lakkhaṇa’’ntiādīhi ājīvapārisuddhisīlaṃ, ‘‘jhāyī na pādalolassā’’ti iminā samādhi, ‘‘vicinaṃ bhikkhū’’ti iminā paññā, ‘‘sadā sato sikkhe’’ti iminā puna saṅkhepato tissopi sikkhā, ‘‘atha āsanesu sayanesu, appasaddesu bhikkhu vihareyya, niddaṃ na bahulīkareyyā’’tiādīhi sīlasamādhipaññānaṃ upakārānupakārasaṅgaṇhanavinodanāni vuttānīti. Evaṃ bhagavā nimmitassa paripuṇṇapaṭipadaṃ vatvā arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi, desanāpariyosāne purābhedasutte (mahāni. 83 ādayo) vuttasadisoyevābhisamayo ahosīti.

    ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਜ੍ਜੋਤਿਕਾਯ ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸਟ੍ਠਕਥਾਯ

    Saddhammappajjotikāya mahāniddesaṭṭhakathāya

    ਤੁવਟਕਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Tuvaṭakasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ੧੫. ਅਤ੍ਤਦਣ੍ਡਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ • 15. Attadaṇḍasuttaniddesavaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸਪਾਲ਼ਿ • Mahāniddesapāḷi / ੧੪. ਤੁવਟ੍ਟਕਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 14. Tuvaṭṭakasuttaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact