| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१३९] ९. उभतोभट्ठजातकवण्णना
[139] 9. Ubhatobhaṭṭhajātakavaṇṇanā
अक्खी भिन्ना पटो नट्ठोति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो देवदत्तं आरब्भ कथेसि। तदा किर धम्मसभायं भिक्खू कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, सेय्यथापि नाम छवालातं उभतोपदित्तं मज्झे गूथगतं नेवारञ्ञे कट्ठत्थं फरति, न गामे कट्ठत्थं फरति, एवमेव देवदत्तो एवरूपे निय्यानिकसासने पब्बजित्वा उभतो भट्ठो उभतो परिबाहिरो जातो, गिहिपरिभोगा च परिहीनो, सामञ्ञत्थञ्च न परिपूरेती’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, देवदत्तो इदानेव उभतो भट्ठो होति, अतीतेपि उभतो भट्ठो अहोसियेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Akkhī bhinnā paṭo naṭṭhoti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Tadā kira dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, seyyathāpi nāma chavālātaṃ ubhatopadittaṃ majjhe gūthagataṃ nevāraññe kaṭṭhatthaṃ pharati, na gāme kaṭṭhatthaṃ pharati, evameva devadatto evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā ubhato bhaṭṭho ubhato paribāhiro jāto, gihiparibhogā ca parihīno, sāmaññatthañca na paripūretī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva ubhato bhaṭṭho hoti, atītepi ubhato bhaṭṭho ahosiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो रुक्खदेवता हुत्वा निब्बत्ति। तदा एकस्मिं गामके बाळिसिका वसन्ति। अथेको बाळिसिको बळिसं आदाय दहरेन पुत्तेन सद्धिं यस्मिं सोब्भे पकतियापि बाळिसिका मच्छे गण्हन्ति, तत्थ गन्त्वा बळिसं खिपि। बळिसो उदकपटिच्छन्ने एकस्मिं खाणुके लग्गि। बाळिसिको तं आकड्ढितुं असक्कोन्तो चिन्तेसि ‘‘अयं बळिसो महामच्छे लग्गो भविस्सति, पुत्तकं मातु सन्तिकं पेसेत्वा पटिविस्सकेहि सद्धिं कलहं कारापेमि, एवं इतो न कोचि कोट्ठासं पच्चासीसिस्सती’’ति। सो पुत्तं आह ‘‘गच्छ, तात, अम्हेहि महामच्छस्स लद्धभावं मातु आचिक्खाहि, ‘पटिविस्सकेहि किर सद्धिं कलहं करोही’ति वदेही’’ति। सो पुत्तं पेसेत्वा बळिसं आकड्ढितुं असक्कोन्तो रज्जुच्छेदनभयेन उत्तरिसाटकं थले ठपेत्वा उदकं ओतरित्वा मच्छलोभेन मच्छं उपधारेन्तो खाणुकेहि पहरित्वा द्वेपि अक्खीनि भिन्दि। थले ठपितसाटकंपिस्स चोरो हरि। सो वेदनाप्पत्तो हुत्वा हत्थेन अक्खीनि उप्पीळयमानो गहेत्वा उदका उत्तरित्वा कम्पमानो साटकं परियेसति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto rukkhadevatā hutvā nibbatti. Tadā ekasmiṃ gāmake bāḷisikā vasanti. Atheko bāḷisiko baḷisaṃ ādāya daharena puttena saddhiṃ yasmiṃ sobbhe pakatiyāpi bāḷisikā macche gaṇhanti, tattha gantvā baḷisaṃ khipi. Baḷiso udakapaṭicchanne ekasmiṃ khāṇuke laggi. Bāḷisiko taṃ ākaḍḍhituṃ asakkonto cintesi ‘‘ayaṃ baḷiso mahāmacche laggo bhavissati, puttakaṃ mātu santikaṃ pesetvā paṭivissakehi saddhiṃ kalahaṃ kārāpemi, evaṃ ito na koci koṭṭhāsaṃ paccāsīsissatī’’ti. So puttaṃ āha ‘‘gaccha, tāta, amhehi mahāmacchassa laddhabhāvaṃ mātu ācikkhāhi, ‘paṭivissakehi kira saddhiṃ kalahaṃ karohī’ti vadehī’’ti. So puttaṃ pesetvā baḷisaṃ ākaḍḍhituṃ asakkonto rajjucchedanabhayena uttarisāṭakaṃ thale ṭhapetvā udakaṃ otaritvā macchalobhena macchaṃ upadhārento khāṇukehi paharitvā dvepi akkhīni bhindi. Thale ṭhapitasāṭakaṃpissa coro hari. So vedanāppatto hutvā hatthena akkhīni uppīḷayamāno gahetvā udakā uttaritvā kampamāno sāṭakaṃ pariyesati.
सापिस्स भरिया ‘‘कलहं कत्वा कस्सचि अपच्चासीसनभावं करिस्सामी’’ति एकस्मिंयेव कण्णे तालपण्णं पिळन्धित्वा एकं अक्खिं उक्खलिमसिया अञ्जेत्वा कुक्कुरं अङ्केनादाय पटिविस्सकघरं अगमासि। अथ नं एका सहायिका एवमाह ‘‘एकस्मिंयेव ते कण्णे तालपण्णं पिळन्धितं, एकं अक्खि अञ्जितं, पियपुत्तं विय कुक्कुरं अङ्केनादाय घरतो घरं गच्छसि, किं उम्मत्तिकासि जाता’’ति। ‘‘नाहं उम्मत्तिका, त्वं पन मं अकारणेन अक्कोससि परिभाससि, इदानि तं गामभोजकस्स सन्तिकं गन्त्वा अट्ठ कहापणे दण्डापेस्सामी’’ति एवं कलहं कत्वा उभोपि गामभोजकस्स सन्तिकं अगमंसु। कलहे विसोधियमाने तस्सायेव मत्थके दण्डो पति। अथ नं बन्धित्वा ‘‘दण्डं देही’’ति पोथेतुं आरभिंसु।
Sāpissa bhariyā ‘‘kalahaṃ katvā kassaci apaccāsīsanabhāvaṃ karissāmī’’ti ekasmiṃyeva kaṇṇe tālapaṇṇaṃ piḷandhitvā ekaṃ akkhiṃ ukkhalimasiyā añjetvā kukkuraṃ aṅkenādāya paṭivissakagharaṃ agamāsi. Atha naṃ ekā sahāyikā evamāha ‘‘ekasmiṃyeva te kaṇṇe tālapaṇṇaṃ piḷandhitaṃ, ekaṃ akkhi añjitaṃ, piyaputtaṃ viya kukkuraṃ aṅkenādāya gharato gharaṃ gacchasi, kiṃ ummattikāsi jātā’’ti. ‘‘Nāhaṃ ummattikā, tvaṃ pana maṃ akāraṇena akkosasi paribhāsasi, idāni taṃ gāmabhojakassa santikaṃ gantvā aṭṭha kahāpaṇe daṇḍāpessāmī’’ti evaṃ kalahaṃ katvā ubhopi gāmabhojakassa santikaṃ agamaṃsu. Kalahe visodhiyamāne tassāyeva matthake daṇḍo pati. Atha naṃ bandhitvā ‘‘daṇḍaṃ dehī’’ti pothetuṃ ārabhiṃsu.
रुक्खदेवता गामे तस्सा इमं पवत्तिं, अरञ्ञे चस्सा पतिनो तं ब्यसनं दिस्वा खन्धन्तरे ठिता ‘‘भो पुरिस, तुय्हं उदकेपि कम्मन्तो पदुट्ठो थलेपि, उभतोभट्ठो जातो’’ति वत्वा इमं गाथमाह –
Rukkhadevatā gāme tassā imaṃ pavattiṃ, araññe cassā patino taṃ byasanaṃ disvā khandhantare ṭhitā ‘‘bho purisa, tuyhaṃ udakepi kammanto paduṭṭho thalepi, ubhatobhaṭṭho jāto’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
१३९.
139.
‘‘अक्खी भिन्ना पटो नट्ठो, सखिगेहे च भण्डनं।
‘‘Akkhī bhinnā paṭo naṭṭho, sakhigehe ca bhaṇḍanaṃ;
उभतो पदुट्ठा कम्मन्ता, उदकम्हि थलम्हि चा’’ति॥
Ubhato paduṭṭhā kammantā, udakamhi thalamhi cā’’ti.
तत्थ सखिगेहे च भण्डनन्ति सखी नाम सहायिका, तस्सा च गेहे तव भरियाय भण्डनं कतं, भण्डनं कत्वा बन्धित्वा पोथेत्वा दण्डं दापियति। उभतो पदुट्ठा कम्मन्ताति एवं तव द्वीसुपि ठानेसु कम्मन्ता पदुट्ठायेव भिन्नायेव। कतरेसु द्वीसु? उदकम्हि थलम्हि चाति, अक्खिभेदेन पटनासेन च उदके कम्मन्ता पदुट्ठा, सखिगेहे भण्डनेन थले कम्मन्ता पदुट्ठाति।
Tattha sakhigehe ca bhaṇḍananti sakhī nāma sahāyikā, tassā ca gehe tava bhariyāya bhaṇḍanaṃ kataṃ, bhaṇḍanaṃ katvā bandhitvā pothetvā daṇḍaṃ dāpiyati. Ubhato paduṭṭhā kammantāti evaṃ tava dvīsupi ṭhānesu kammantā paduṭṭhāyeva bhinnāyeva. Kataresu dvīsu? Udakamhi thalamhi cāti, akkhibhedena paṭanāsena ca udake kammantā paduṭṭhā, sakhigehe bhaṇḍanena thale kammantā paduṭṭhāti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि ‘‘तदा बाळिसिको देवदत्तो अहोसि, रुक्खदेवता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā bāḷisiko devadatto ahosi, rukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
उभतोभट्ठजातकवण्णना नवमा।
Ubhatobhaṭṭhajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १३९. उभतोभट्ठजातकं • 139. Ubhatobhaṭṭhajātakaṃ
