| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๑๓๙] ๙. อุภโตภฎฺฐชาตกวณฺณนา
[139] 9. Ubhatobhaṭṭhajātakavaṇṇanā
อกฺขี ภินฺนา ปโฎ นโฎฺฐติ อิทํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรโนฺต เทวทตฺตํ อารพฺภ กเถสิฯ ตทา กิร ธมฺมสภายํ ภิกฺขู กถํ สมุฎฺฐาเปสุํ ‘‘อาวุโส, เสยฺยถาปิ นาม ฉวาลาตํ อุภโตปทิตฺตํ มเชฺฌ คูถคตํ เนวารเญฺญ กฎฺฐตฺถํ ผรติ, น คาเม กฎฺฐตฺถํ ผรติ, เอวเมว เทวทโตฺต เอวรูเป นิยฺยานิกสาสเน ปพฺพชิตฺวา อุภโต ภโฎฺฐ อุภโต ปริพาหิโร ชาโต, คิหิปริโภคา จ ปริหีโน, สามญฺญตฺถญฺจ น ปริปูเรตี’’ติฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา ‘‘กาย นุตฺถ, ภิกฺขเว, เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิมาย นามา’’ติ วุเตฺต ‘‘น, ภิกฺขเว, เทวทโตฺต อิทาเนว อุภโต ภโฎฺฐ โหติ, อตีเตปิ อุภโต ภโฎฺฐ อโหสิเยวา’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Akkhī bhinnā paṭo naṭṭhoti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Tadā kira dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, seyyathāpi nāma chavālātaṃ ubhatopadittaṃ majjhe gūthagataṃ nevāraññe kaṭṭhatthaṃ pharati, na gāme kaṭṭhatthaṃ pharati, evameva devadatto evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā ubhato bhaṭṭho ubhato paribāhiro jāto, gihiparibhogā ca parihīno, sāmaññatthañca na paripūretī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva ubhato bhaṭṭho hoti, atītepi ubhato bhaṭṭho ahosiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต รุกฺขเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตทา เอกสฺมิํ คามเก พาฬิสิกา วสนฺติฯ อเถโก พาฬิสิโก พฬิสํ อาทาย ทหเรน ปุเตฺตน สทฺธิํ ยสฺมิํ โสเพฺภ ปกติยาปิ พาฬิสิกา มเจฺฉ คณฺหนฺติ, ตตฺถ คนฺตฺวา พฬิสํ ขิปิฯ พฬิโส อุทกปฎิจฺฉเนฺน เอกสฺมิํ ขาณุเก ลคฺคิฯ พาฬิสิโก ตํ อากฑฺฒิตุํ อสโกฺกโนฺต จิเนฺตสิ ‘‘อยํ พฬิโส มหามเจฺฉ ลโคฺค ภวิสฺสติ, ปุตฺตกํ มาตุ สนฺติกํ เปเสตฺวา ปฎิวิสฺสเกหิ สทฺธิํ กลหํ การาเปมิ, เอวํ อิโต น โกจิ โกฎฺฐาสํ ปจฺจาสีสิสฺสตี’’ติฯ โส ปุตฺตํ อาห ‘‘คจฺฉ, ตาต, อเมฺหหิ มหามจฺฉสฺส ลทฺธภาวํ มาตุ อาจิกฺขาหิ, ‘ปฎิวิสฺสเกหิ กิร สทฺธิํ กลหํ กโรหี’ติ วเทหี’’ติฯ โส ปุตฺตํ เปเสตฺวา พฬิสํ อากฑฺฒิตุํ อสโกฺกโนฺต รชฺชุเจฺฉทนภเยน อุตฺตริสาฎกํ ถเล ฐเปตฺวา อุทกํ โอตริตฺวา มจฺฉโลเภน มจฺฉํ อุปธาเรโนฺต ขาณุเกหิ ปหริตฺวา เทฺวปิ อกฺขีนิ ภินฺทิฯ ถเล ฐปิตสาฎกํปิสฺส โจโร หริฯ โส เวทนาปฺปโตฺต หุตฺวา หเตฺถน อกฺขีนิ อุปฺปีฬยมาโน คเหตฺวา อุทกา อุตฺตริตฺวา กมฺปมาโน สาฎกํ ปริเยสติฯ
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto rukkhadevatā hutvā nibbatti. Tadā ekasmiṃ gāmake bāḷisikā vasanti. Atheko bāḷisiko baḷisaṃ ādāya daharena puttena saddhiṃ yasmiṃ sobbhe pakatiyāpi bāḷisikā macche gaṇhanti, tattha gantvā baḷisaṃ khipi. Baḷiso udakapaṭicchanne ekasmiṃ khāṇuke laggi. Bāḷisiko taṃ ākaḍḍhituṃ asakkonto cintesi ‘‘ayaṃ baḷiso mahāmacche laggo bhavissati, puttakaṃ mātu santikaṃ pesetvā paṭivissakehi saddhiṃ kalahaṃ kārāpemi, evaṃ ito na koci koṭṭhāsaṃ paccāsīsissatī’’ti. So puttaṃ āha ‘‘gaccha, tāta, amhehi mahāmacchassa laddhabhāvaṃ mātu ācikkhāhi, ‘paṭivissakehi kira saddhiṃ kalahaṃ karohī’ti vadehī’’ti. So puttaṃ pesetvā baḷisaṃ ākaḍḍhituṃ asakkonto rajjucchedanabhayena uttarisāṭakaṃ thale ṭhapetvā udakaṃ otaritvā macchalobhena macchaṃ upadhārento khāṇukehi paharitvā dvepi akkhīni bhindi. Thale ṭhapitasāṭakaṃpissa coro hari. So vedanāppatto hutvā hatthena akkhīni uppīḷayamāno gahetvā udakā uttaritvā kampamāno sāṭakaṃ pariyesati.
สาปิสฺส ภริยา ‘‘กลหํ กตฺวา กสฺสจิ อปจฺจาสีสนภาวํ กริสฺสามี’’ติ เอกสฺมิํเยว กเณฺณ ตาลปณฺณํ ปิฬนฺธิตฺวา เอกํ อกฺขิํ อุกฺขลิมสิยา อเญฺชตฺวา กุกฺกุรํ อเงฺกนาทาย ปฎิวิสฺสกฆรํ อคมาสิฯ อถ นํ เอกา สหายิกา เอวมาห ‘‘เอกสฺมิํเยว เต กเณฺณ ตาลปณฺณํ ปิฬนฺธิตํ, เอกํ อกฺขิ อญฺชิตํ, ปิยปุตฺตํ วิย กุกฺกุรํ อเงฺกนาทาย ฆรโต ฆรํ คจฺฉสิ, กิํ อุมฺมตฺติกาสิ ชาตา’’ติฯ ‘‘นาหํ อุมฺมตฺติกา, ตฺวํ ปน มํ อการเณน อโกฺกสสิ ปริภาสสิ, อิทานิ ตํ คามโภชกสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อฎฺฐ กหาปเณ ทณฺฑาเปสฺสามี’’ติ เอวํ กลหํ กตฺวา อุโภปิ คามโภชกสฺส สนฺติกํ อคมํสุฯ กลเห วิโสธิยมาเน ตสฺสาเยว มตฺถเก ทโณฺฑ ปติฯ อถ นํ พนฺธิตฺวา ‘‘ทณฺฑํ เทหี’’ติ โปเถตุํ อารภิํสุฯ
Sāpissa bhariyā ‘‘kalahaṃ katvā kassaci apaccāsīsanabhāvaṃ karissāmī’’ti ekasmiṃyeva kaṇṇe tālapaṇṇaṃ piḷandhitvā ekaṃ akkhiṃ ukkhalimasiyā añjetvā kukkuraṃ aṅkenādāya paṭivissakagharaṃ agamāsi. Atha naṃ ekā sahāyikā evamāha ‘‘ekasmiṃyeva te kaṇṇe tālapaṇṇaṃ piḷandhitaṃ, ekaṃ akkhi añjitaṃ, piyaputtaṃ viya kukkuraṃ aṅkenādāya gharato gharaṃ gacchasi, kiṃ ummattikāsi jātā’’ti. ‘‘Nāhaṃ ummattikā, tvaṃ pana maṃ akāraṇena akkosasi paribhāsasi, idāni taṃ gāmabhojakassa santikaṃ gantvā aṭṭha kahāpaṇe daṇḍāpessāmī’’ti evaṃ kalahaṃ katvā ubhopi gāmabhojakassa santikaṃ agamaṃsu. Kalahe visodhiyamāne tassāyeva matthake daṇḍo pati. Atha naṃ bandhitvā ‘‘daṇḍaṃ dehī’’ti pothetuṃ ārabhiṃsu.
รุกฺขเทวตา คาเม ตสฺสา อิมํ ปวตฺติํ, อรเญฺญ จสฺสา ปติโน ตํ พฺยสนํ ทิสฺวา ขนฺธนฺตเร ฐิตา ‘‘โภ ปุริส, ตุยฺหํ อุทเกปิ กมฺมโนฺต ปทุโฎฺฐ ถเลปิ, อุภโตภโฎฺฐ ชาโต’’ติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –
Rukkhadevatā gāme tassā imaṃ pavattiṃ, araññe cassā patino taṃ byasanaṃ disvā khandhantare ṭhitā ‘‘bho purisa, tuyhaṃ udakepi kammanto paduṭṭho thalepi, ubhatobhaṭṭho jāto’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –
๑๓๙.
139.
‘‘อกฺขี ภินฺนา ปโฎ นโฎฺฐ, สขิเคเห จ ภณฺฑนํ;
‘‘Akkhī bhinnā paṭo naṭṭho, sakhigehe ca bhaṇḍanaṃ;
อุภโต ปทุฎฺฐา กมฺมนฺตา, อุทกมฺหิ ถลมฺหิ จา’’ติฯ
Ubhato paduṭṭhā kammantā, udakamhi thalamhi cā’’ti.
ตตฺถ สขิเคเห จ ภณฺฑนนฺติ สขี นาม สหายิกา, ตสฺสา จ เคเห ตว ภริยาย ภณฺฑนํ กตํ, ภณฺฑนํ กตฺวา พนฺธิตฺวา โปเถตฺวา ทณฺฑํ ทาปิยติฯ อุภโต ปทุฎฺฐา กมฺมนฺตาติ เอวํ ตว ทฺวีสุปิ ฐาเนสุ กมฺมนฺตา ปทุฎฺฐาเยว ภินฺนาเยวฯ กตเรสุ ทฺวีสุ? อุทกมฺหิ ถลมฺหิ จาติ, อกฺขิเภเทน ปฎนาเสน จ อุทเก กมฺมนฺตา ปทุฎฺฐา, สขิเคเห ภณฺฑเนน ถเล กมฺมนฺตา ปทุฎฺฐาติฯ
Tattha sakhigehe ca bhaṇḍananti sakhī nāma sahāyikā, tassā ca gehe tava bhariyāya bhaṇḍanaṃ kataṃ, bhaṇḍanaṃ katvā bandhitvā pothetvā daṇḍaṃ dāpiyati. Ubhato paduṭṭhā kammantāti evaṃ tava dvīsupi ṭhānesu kammantā paduṭṭhāyeva bhinnāyeva. Kataresu dvīsu? Udakamhi thalamhi cāti, akkhibhedena paṭanāsena ca udake kammantā paduṭṭhā, sakhigehe bhaṇḍanena thale kammantā paduṭṭhāti.
สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ‘‘ตทา พาฬิสิโก เทวทโตฺต อโหสิ, รุกฺขเทวตา ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā bāḷisiko devadatto ahosi, rukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
อุภโตภฎฺฐชาตกวณฺณนา นวมาฯ
Ubhatobhaṭṭhajātakavaṇṇanā navamā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๑๓๙. อุภโตภฎฺฐชาตกํ • 139. Ubhatobhaṭṭhajātakaṃ
