| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
උභතොබ්‍යඤ්‌ජනකවත්‌ථුකථාවණ්‌ණනා
Ubhatobyañjanakavatthukathāvaṇṇanā
116. උභතො බ්‍යඤ්‌ජනමස්‌ස අත්‌ථීති උභතොබ්‍යඤ්‌ජනකොති ඉමිනා අසමානාධිකරණවිසයො බාහිරත්‌ථසමාසොයං, පුරිමපදෙ ච විභත්‌තිඅලොපොති දස්‌සෙති. බ්‍යඤ්‌ජනන්‌ති චෙත්‌ථ ඉත්‌ථිනිමිත්‌තං පුරිසනිමිත්‌තඤ්‌ච අධිප්‌පෙතං. අථ උභතොබ්‍යඤ්‌ජනකස්‌ස එකමෙව ඉන්‌ද්‍රියං, උදාහු ද්‌වෙති? එකමෙව ‘‘යස්‌ස ඉත්‌ථින්‌ද්‍රියං උප්‌පජ්‌ජති, තස්‌ස පුරිසින්‌ද්‍රියං උප්‌පජ්‌ජතීති? නො. යස්‌ස වා පන පුරිසින්‌ද්‍රියං උප්‌පජ්‌ජති, තස්‌ස ඉත්‌ථින්‌ද්‍රියං උප්‌පජ්‌ජතීති? නො’’ති (යම. 3.ඉන්‌ද්‍රියයමක.188) එකස්‌මිං සන්‌තානෙ ඉන්‌ද්‍රියද්‌වයස්‌ස පටිසිද්‌ධත්‌තා, තඤ්‌ච ඛො ඉත්‌ථිඋභතොබ්‍යඤ්‌ජනකස්‌ස ඉත්‌ථින්‌ද්‍රියං, පුරිසඋභතොබ්‍යඤ්‌ජනකස්‌ස පුරිසින්‌ද්‍රියං. යදි එවං දුතියබ්‍යඤ්‌ජනකස්‌ස අභාවො ආපජ්‌ජති. ඉන්‌ද්‍රියඤ්‌හි බ්‍යඤ්‌ජනකාරණං වුත්‌තං, තඤ්‌ච තස්‌ස නත්‌ථීති? වුච්‌චතෙ – න තස්‌ස ඉන්‌ද්‍රියං දුතියබ්‍යඤ්‌ජනකාරණං. කස්‌මා? සදා අභාවතො. ඉත්‌ථිඋභතොබ්‍යඤ්‌ජනකස්‌ස හි යදා ඉත්‌ථියා රාගචිත්‌තං උප්‌පජ්‌ජති, තදා පුරිසබ්‍යඤ්‌ජනං පාකටං හොති, ඉත්‌ථිබ්‍යඤ්‌ජනං පටිච්‌ඡන්‌නං ගුළ්‌හං හොති, තථා ඉතරස්‌ස ඉතරං. යදි ච තෙසං ඉන්‌ද්‍රියං දුතියබ්‍යඤ්‌ජනකාරණං භවෙය්‍ය, සදාපි බ්‍යඤ්‌ජනද්‌වයං තිට්‌ඨෙය්‍ය, න පන තිට්‌ඨති, තස්‌මා වෙදිතබ්‌බමෙතං ‘‘න තස්‌ස තං බ්‍යඤ්‌ජනකාරණං, කම්‌මසහායං පන රාගචිත්‌තමෙවෙත්‌ථ කාරණ’’න්‌ති.
116.Ubhatobyañjanamassa atthīti ubhatobyañjanakoti iminā asamānādhikaraṇavisayo bāhiratthasamāsoyaṃ, purimapade ca vibhattialopoti dasseti. Byañjananti cettha itthinimittaṃ purisanimittañca adhippetaṃ. Atha ubhatobyañjanakassa ekameva indriyaṃ, udāhu dveti? Ekameva ‘‘yassa itthindriyaṃ uppajjati, tassa purisindriyaṃ uppajjatīti? No. Yassa vā pana purisindriyaṃ uppajjati, tassa itthindriyaṃ uppajjatīti? No’’ti (yama. 3.indriyayamaka.188) ekasmiṃ santāne indriyadvayassa paṭisiddhattā, tañca kho itthiubhatobyañjanakassa itthindriyaṃ, purisaubhatobyañjanakassa purisindriyaṃ. Yadi evaṃ dutiyabyañjanakassa abhāvo āpajjati. Indriyañhi byañjanakāraṇaṃ vuttaṃ, tañca tassa natthīti? Vuccate – na tassa indriyaṃ dutiyabyañjanakāraṇaṃ. Kasmā? Sadā abhāvato. Itthiubhatobyañjanakassa hi yadā itthiyā rāgacittaṃ uppajjati, tadā purisabyañjanaṃ pākaṭaṃ hoti, itthibyañjanaṃ paṭicchannaṃ guḷhaṃ hoti, tathā itarassa itaraṃ. Yadi ca tesaṃ indriyaṃ dutiyabyañjanakāraṇaṃ bhaveyya, sadāpi byañjanadvayaṃ tiṭṭheyya, na pana tiṭṭhati, tasmā veditabbametaṃ ‘‘na tassa taṃ byañjanakāraṇaṃ, kammasahāyaṃ pana rāgacittamevettha kāraṇa’’nti.
යස්‌මා චස්‌ස එකමෙව ඉන්‌ද්‍රියං හොති, තස්‌මා ඉත්‌ථිඋභතොබ්‍යඤ්‌ජනකො සයම්‌පි ගබ්‌භං ගණ්‌හාති, පරම්‌පි ගණ්‌හාපෙති. පුරිසඋභතොබ්‍යඤ්‌ජනකො පරං ගණ්‌හාපෙති, සයං පන න ගණ්‌හාති. යදි පටිසන්‌ධියං පුරිසලිඞ්‌ගං, යදි පටිසන්‌ධියං ඉත්‌ථිලිඞ්‌ගන්‌ති ච පටිසන්‌ධියං ලිඞ්‌ගසබ්‌භාවො කුරුන්‌දියංවුත්‌තො, සො ච අයුත්‌තො. පවත්‌තියංයෙව හි ඉත්‌ථිලිඞ්‌ගාදීනි සමුට්‌ඨහන්‌ති, න පටිසන්‌ධියං. පටිසන්‌ධියං පන ඉන්‌ද්‍රියමෙව සමුට්‌ඨාති, න ලිඞ්‌ගාදීනි. න ච ඉන්‌ද්‍රියමෙව ලිඞ්‌ගන්‌ති සක්‌කා වත්‌තුං ඉන්‌ද්‍රියලිඞ්‌ගානං භින්‌නසභාවත්‌තා. වුත්‌තඤ්‌හෙතං අට්‌ඨසාලිනියං (ධ. ස. අට්‌ඨ. 632) –
Yasmā cassa ekameva indriyaṃ hoti, tasmā itthiubhatobyañjanako sayampi gabbhaṃ gaṇhāti, parampi gaṇhāpeti. Purisaubhatobyañjanako paraṃ gaṇhāpeti, sayaṃ pana na gaṇhāti. Yadi paṭisandhiyaṃ purisaliṅgaṃ, yadi paṭisandhiyaṃ itthiliṅganti ca paṭisandhiyaṃ liṅgasabbhāvo kurundiyaṃvutto, so ca ayutto. Pavattiyaṃyeva hi itthiliṅgādīni samuṭṭhahanti, na paṭisandhiyaṃ. Paṭisandhiyaṃ pana indriyameva samuṭṭhāti, na liṅgādīni. Na ca indriyameva liṅganti sakkā vattuṃ indriyaliṅgānaṃ bhinnasabhāvattā. Vuttañhetaṃ aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 632) –
‘‘ඉත්‌ථත්‌තං ඉත්‌ථිභාවොති උභයං එකත්‌ථං, ඉත්‌ථිසභාවොති අත්‌ථො. අයං කම්‌මජො පටිසන්‌ධිසමුට්‌ඨිතො. ඉත්‌ථිලිඞ්‌ගාදි පන ඉත්‌ථින්‌ද්‍රියං පටිච්‌ච පවත්‌තෙ සමුට්‌ඨිතං. යථා බීජෙ සති බීජං පටිච්‌ච බීජපච්‌චයා රුක්‌ඛො වඩ්‌ඪිත්‌වා සාඛාවිටපසම්‌පන්‌නො හුත්‌වා ආකාසං පූරෙත්‌වා තිට්‌ඨති, එවමෙව ඉත්‌ථිභාවසඞ්‌ඛාතෙ ඉත්‌ථින්‌ද්‍රියෙ සති ඉත්‌ථිලිඞ්‌ගාදීනි හොන්‌ති. බීජං විය හි ඉත්‌ථින්‌ද්‍රියං, බීජං පටිච්‌ච වඩ්‌ඪිත්‌වා ආකාසං පූරෙත්‌වා ඨිතරුක්‌ඛො විය ඉත්‌ථින්‌ද්‍රියං පටිච්‌ච ඉත්‌ථිලිඞ්‌ගාදීනි පවත්‌තෙ සමුට්‌ඨහන්‌ති. තත්‌ථ ඉත්‌ථින්‌ද්‍රියං න චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤෙය්‍යං, මනොවිඤ්‌ඤෙය්‍යමෙව. ඉත්‌ථිලිඞ්‌ගාදීනි චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤෙය්‍යානිපි මනොවිඤ්‌ඤෙය්‍යානිපී’’ති.
‘‘Itthattaṃ itthibhāvoti ubhayaṃ ekatthaṃ, itthisabhāvoti attho. Ayaṃ kammajo paṭisandhisamuṭṭhito. Itthiliṅgādi pana itthindriyaṃ paṭicca pavatte samuṭṭhitaṃ. Yathā bīje sati bījaṃ paṭicca bījapaccayā rukkho vaḍḍhitvā sākhāviṭapasampanno hutvā ākāsaṃ pūretvā tiṭṭhati, evameva itthibhāvasaṅkhāte itthindriye sati itthiliṅgādīni honti. Bījaṃ viya hi itthindriyaṃ, bījaṃ paṭicca vaḍḍhitvā ākāsaṃ pūretvā ṭhitarukkho viya itthindriyaṃ paṭicca itthiliṅgādīni pavatte samuṭṭhahanti. Tattha itthindriyaṃ na cakkhuviññeyyaṃ, manoviññeyyameva. Itthiliṅgādīni cakkhuviññeyyānipi manoviññeyyānipī’’ti.
තෙනෙවාහ ‘‘තත්‌ථ විචාරණක්‌කමො විත්‌ථාරතො අට්‌ඨසාලිනියා ධම්‌මසඞ්‌ගහට්‌ඨකථාය වෙදිතබ්‌බො’’ති.
Tenevāha ‘‘tattha vicāraṇakkamo vitthārato aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāya veditabbo’’ti.
උභතොබ්‍යඤ්‌ජනකවත්‌ථුකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Ubhatobyañjanakavatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවග්‌ගපාළි • Mahāvaggapāḷi / 54. උභතොබ්‍යඤ්‌ජනකවත්‌ථු • 54. Ubhatobyañjanakavatthu
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvagga-aṭṭhakathā / උභතොබ්‍යඤ්‌ජනකවත්‌ථුකථා • Ubhatobyañjanakavatthukathā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / උභතොබ්‍යඤ්‌ජනකවත්‌ථුකථාවණ්‌ණනා • Ubhatobyañjanakavatthukathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / උභතොබ්‍යඤ්‌ජනකවත්‌ථුකථාවණ්‌ණනා • Ubhatobyañjanakavatthukathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / පාචිත්‍යාදියොජනාපාළි • Pācityādiyojanāpāḷi / 54. උභතොබ්‍යඤ්‌ජනකවත්‌ථුකථා • 54. Ubhatobyañjanakavatthukathā
