Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఇతివుత్తక-అట్ఠకథా • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
౩. ఉభయత్థసుత్తవణ్ణనా
3. Ubhayatthasuttavaṇṇanā
౨౩. తతియే భావితోతి ఉప్పాదితో చ వడ్ఢితో చ. బహులీకతోతి పునప్పునం కతో. అత్థోతి హితం. తఞ్హి అరణీయతో ఉపగన్తబ్బతో అత్థోతి వుచ్చతి. సమధిగయ్హ తిట్ఠతీతి సమ్మా పరిగ్గహేత్వా అవిజహిత్వా వత్తతి. దిట్ఠధమ్మికన్తి దిట్ఠధమ్మో వుచ్చతి పచ్చక్ఖభూతో అత్తభావో, దిట్ఠధమ్మే భవం దిట్ఠధమ్మికం, ఇధలోకపరియాపన్నన్తి అత్థో. సమ్పరాయికన్తి ధమ్మవసేన సమ్పరేతబ్బతో సమ్పరాయో, పరలోకో, సమ్పరాయే భవం సమ్పరాయికం, పరలోకపరియాపన్నన్తి వుత్తం హోతి.
23. Tatiye bhāvitoti uppādito ca vaḍḍhito ca. Bahulīkatoti punappunaṃ kato. Atthoti hitaṃ. Tañhi araṇīyato upagantabbato atthoti vuccati. Samadhigayha tiṭṭhatīti sammā pariggahetvā avijahitvā vattati. Diṭṭhadhammikanti diṭṭhadhammo vuccati paccakkhabhūto attabhāvo, diṭṭhadhamme bhavaṃ diṭṭhadhammikaṃ, idhalokapariyāpannanti attho. Samparāyikanti dhammavasena samparetabbato samparāyo, paraloko, samparāye bhavaṃ samparāyikaṃ, paralokapariyāpannanti vuttaṃ hoti.
కో పనేస దిట్ఠధమ్మికో నామ అత్థో, కో వా సమ్పరాయికోతి? సఙ్ఖేపేన తావ యం ఇధలోకసుఖం, యఞ్చేతరహి ఇధలోకసుఖావహం, అయం దిట్ఠధమ్మికో అత్థో. సేయ్యథిదం – గహట్ఠానం తావ ఇధ యం కిఞ్చి విత్తూపకరణం, అనాకులకమ్మన్తతా, ఆరోగ్యసంవిధానం, వత్థువిసదకిరియాయోగవిహితాని సిప్పాయతనవిజ్జాట్ఠానాని సఙ్గహితపరిజనతాతి ఏవమాది. పబ్బజితానం పన యే ఇమే జీవితపరిక్ఖారా చీవరపిణ్డపాతసేనాసనగిలానప్పచ్చయభేసజ్జపరిక్ఖారా. తేసం అకిచ్ఛలాభో, తత్థ చ సఙ్ఖాయ పటిసేవనా , సఙ్ఖాయ పరివజ్జనా, వత్థువిసదకిరియా, అప్పిచ్ఛతా, సన్తుట్ఠి, పవివేకో, అసంసగ్గోతి ఏవమాది. పతిరూపదేసవాససప్పురిసూపనిస్సయసద్ధమ్మస్సవనయోనిసోమనసికారాదయో పన ఉభయేసం సాధారణా ఉభయానురూపా చాతి వేదితబ్బా.
Ko panesa diṭṭhadhammiko nāma attho, ko vā samparāyikoti? Saṅkhepena tāva yaṃ idhalokasukhaṃ, yañcetarahi idhalokasukhāvahaṃ, ayaṃ diṭṭhadhammiko attho. Seyyathidaṃ – gahaṭṭhānaṃ tāva idha yaṃ kiñci vittūpakaraṇaṃ, anākulakammantatā, ārogyasaṃvidhānaṃ, vatthuvisadakiriyāyogavihitāni sippāyatanavijjāṭṭhānāni saṅgahitaparijanatāti evamādi. Pabbajitānaṃ pana ye ime jīvitaparikkhārā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārā. Tesaṃ akicchalābho, tattha ca saṅkhāya paṭisevanā , saṅkhāya parivajjanā, vatthuvisadakiriyā, appicchatā, santuṭṭhi, paviveko, asaṃsaggoti evamādi. Patirūpadesavāsasappurisūpanissayasaddhammassavanayonisomanasikārādayo pana ubhayesaṃ sādhāraṇā ubhayānurūpā cāti veditabbā.
అప్పమాదోతి ఏత్థ అప్పమాదో పమాదప్పటిపక్ఖతో వేదితబ్బో. కో పనేస పమాదో నామ? పమజ్జనాకారో. వుత్తం హేతం –
Appamādoti ettha appamādo pamādappaṭipakkhato veditabbo. Ko panesa pamādo nāma? Pamajjanākāro. Vuttaṃ hetaṃ –
‘‘తత్థ కతమో పమాదో? కాయదుచ్చరితే వా వచీదుచ్చరితే వా మనోదుచ్చరితే వా పఞ్చసు వా కామగుణేసు చిత్తస్స వోస్సగ్గో వోస్సగ్గానుప్పాదనం కుసలానం వా ధమ్మానం భావనాయ అసక్కచ్చకిరియతా అసాతచ్చకిరియతా అనట్ఠితకిరియతా ఓలీనవుత్తితా నిక్ఖిత్తఛన్దతా నిక్ఖిత్తధురతా అనాసేవనా అభావనా అబహులీకమ్మం అనధిట్ఠానం అననుయోగోపమాదో. యో ఏవరూపో పమాదో పమజ్జనా పమజ్జితత్తం. అయం వుచ్చతి పమాదో’’తి (విభ॰ ౮౪౬).
‘‘Tattha katamo pamādo? Kāyaduccarite vā vacīduccarite vā manoduccarite vā pañcasu vā kāmaguṇesu cittassa vossaggo vossaggānuppādanaṃ kusalānaṃ vā dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā asātaccakiriyatā anaṭṭhitakiriyatā olīnavuttitā nikkhittachandatā nikkhittadhuratā anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ anadhiṭṭhānaṃ ananuyogopamādo. Yo evarūpo pamādo pamajjanā pamajjitattaṃ. Ayaṃ vuccati pamādo’’ti (vibha. 846).
తస్మా వుత్తప్పటిపక్ఖతో అప్పమాదో వేదితబ్బో. అత్థతో హి సో సతియా అవిప్పవాసో, నిచ్చం ఉపట్ఠితస్సతియా ఏతం నామం. అపరే పన ‘‘సతిసమ్పజఞ్ఞయోగేన పవత్తా చత్తారో అరూపినో ఖన్ధా అప్పమాదో’’తి వదన్తి.
Tasmā vuttappaṭipakkhato appamādo veditabbo. Atthato hi so satiyā avippavāso, niccaṃ upaṭṭhitassatiyā etaṃ nāmaṃ. Apare pana ‘‘satisampajaññayogena pavattā cattāro arūpino khandhā appamādo’’ti vadanti.
‘‘భావితో బహూలీకతో’’తి వుత్తం, కథం పనాయం అప్పమాదో భావేతబ్బోతి? న అప్పమాదభావనా నామ విసుం ఏకభావనా అత్థి. యా హి కాచి పుఞ్ఞకిరియా కుసలకిరియా, సబ్బా సా అప్పమాదభావనాత్వేవ వేదితబ్బా. విసేసతో పన వివట్టూపనిస్సయం సరణగమనం కాయికవాచసికసంవరఞ్చ ఉపాదాయ సబ్బా సీలభావనా, సబ్బా సమాధిభావనా, సబ్బా పఞ్ఞాభావనా, సబ్బా కుసలభావనా, అనవజ్జభావనా, అప్పమాదభావనాతి వేదితబ్బా. ‘‘అప్పమాదో’’తి హి ఇదం మహన్తం అత్థం దీపేతి, మహన్తం అత్థం పరిగ్గహేత్వా తిట్ఠతి. సకలమ్పి తేపిటకం బుద్ధవచనం ఆహరిత్వా అప్పమాదపదస్స అత్థం కత్వా కథేన్తో ధమ్మకథికో ‘‘అతిత్థేన పక్ఖన్దో’’తి న వత్తబ్బో. కస్మా? అప్పమాదపదస్స మహన్తభావతో. తథా హి సమ్మాసమ్బుద్ధో కుసినారాయం యమకసాలానమన్తరే పరినిబ్బానసమయే నిపన్నో అభిసమ్బోధితో పట్ఠాయ పఞ్చచత్తాలీసాయ వస్సేసు అత్తనా భాసితం ధమ్మం ఏకేన పదేన సఙ్గహేత్వా దస్సేన్తో – ‘‘అప్పమాదేన సమ్పాదేథా’’తి భిక్ఖూనం ఓవాదమదాసి. తథా చ వుత్తం –
‘‘Bhāvito bahūlīkato’’ti vuttaṃ, kathaṃ panāyaṃ appamādo bhāvetabboti? Na appamādabhāvanā nāma visuṃ ekabhāvanā atthi. Yā hi kāci puññakiriyā kusalakiriyā, sabbā sā appamādabhāvanātveva veditabbā. Visesato pana vivaṭṭūpanissayaṃ saraṇagamanaṃ kāyikavācasikasaṃvarañca upādāya sabbā sīlabhāvanā, sabbā samādhibhāvanā, sabbā paññābhāvanā, sabbā kusalabhāvanā, anavajjabhāvanā, appamādabhāvanāti veditabbā. ‘‘Appamādo’’ti hi idaṃ mahantaṃ atthaṃ dīpeti, mahantaṃ atthaṃ pariggahetvā tiṭṭhati. Sakalampi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ āharitvā appamādapadassa atthaṃ katvā kathento dhammakathiko ‘‘atitthena pakkhando’’ti na vattabbo. Kasmā? Appamādapadassa mahantabhāvato. Tathā hi sammāsambuddho kusinārāyaṃ yamakasālānamantare parinibbānasamaye nipanno abhisambodhito paṭṭhāya pañcacattālīsāya vassesu attanā bhāsitaṃ dhammaṃ ekena padena saṅgahetvā dassento – ‘‘appamādena sampādethā’’ti bhikkhūnaṃ ovādamadāsi. Tathā ca vuttaṃ –
‘‘సేయ్యథాపి, భిక్ఖవే , యాని కానిచి జఙ్గలానం పాణానం పదజాతాని, సబ్బాని తాని హత్థిపదే సమోధానం గచ్ఛన్తి, హత్థిపదం తేసం అగ్గమక్ఖాయతి యదిదం మహన్తట్ఠేన; ఏవమేవ ఖో, భిక్ఖవే, యే కేచి కుసలా ధమ్మా, సబ్బేతే అప్పమాదమూలకా అప్పమాదసమోసరణా, అప్పమాదో తేసం ధమ్మానం అగ్గమక్ఖాయతీ’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౩౦౦).
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave , yāni kānici jaṅgalānaṃ pāṇānaṃ padajātāni, sabbāni tāni hatthipade samodhānaṃ gacchanti, hatthipadaṃ tesaṃ aggamakkhāyati yadidaṃ mahantaṭṭhena; evameva kho, bhikkhave, ye keci kusalā dhammā, sabbete appamādamūlakā appamādasamosaraṇā, appamādo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatī’’ti (ma. ni. 1.300).
గాథాసు అప్పమాదం పసంసన్తీతి దానాదిపుఞ్ఞకిరియాసు అప్పమాదం అప్పమజ్జనం పణ్డితా సప్పఞ్ఞా బుద్ధాదయో పసంసన్తి, వణ్ణేన్తి థోమేన్తి. కస్మా? యస్మా అప్పమత్తో ఉభో అత్థే అధిగణ్హాతి పణ్డితో. కే పన తే ఉభో అత్థాతి ఆహ – ‘‘దిట్ఠే ధమ్మే చ యో అత్థో, యో చత్థో సమ్పరాయికో’’తి, ఏవమేత్థ పదయోజనా వేదితబ్బా. ఇధాపి దిట్ఠే ధమ్మే చ యో అత్థోతి గహట్ఠస్స తావ ‘‘అనవజ్జాని కమ్మాని, అనాకులా చ కమ్మన్తా’’తిఆదినా నయేన వుత్తో కసిగోరక్ఖాదివిధినా లద్ధబ్బో అత్థో, పబ్బజితస్స పన అవిప్పటిసారాదిఅత్థో వేదితబ్బో. యో చత్థో సమ్పరాయికోతి పన ఉభయేసమ్పి ధమ్మచరియావ వుత్తాతి వేదితబ్బా. అత్థాభిసమయాతి దువిధస్సపి అత్థస్స హితస్స పటిలాభా, లద్ధబ్బేన సమితి సఙ్గతి సమోధానన్తి సమయో, లాభో. సమయో ఏవ అభిసమయో, అభిముఖభావేన వా సమయో అభిసమయోతి ఏవమేత్థ అభిసమయో వేదితబ్బో. ధితిసమ్పన్నత్తా ధీరో. తతియేన చేత్థ అత్థ-సద్దేన పరమత్థస్స నిబ్బానస్సాపి సఙ్గహో వేదితబ్బో. సేసం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ. ఇతి ఇమస్మిం సుత్తే వట్టసమ్పత్తి ఏవ కథితా. గాథాయం పన వివట్టస్సపి సఙ్గహో దట్ఠబ్బో. తథా హి వుత్తం –
Gāthāsu appamādaṃ pasaṃsantīti dānādipuññakiriyāsu appamādaṃ appamajjanaṃ paṇḍitā sappaññā buddhādayo pasaṃsanti, vaṇṇenti thomenti. Kasmā? Yasmā appamatto ubho atthe adhigaṇhāti paṇḍito. Ke pana te ubho atthāti āha – ‘‘diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko’’ti, evamettha padayojanā veditabbā. Idhāpi diṭṭhe dhamme ca yo atthoti gahaṭṭhassa tāva ‘‘anavajjāni kammāni, anākulā ca kammantā’’tiādinā nayena vutto kasigorakkhādividhinā laddhabbo attho, pabbajitassa pana avippaṭisārādiattho veditabbo. Yo cattho samparāyikoti pana ubhayesampi dhammacariyāva vuttāti veditabbā. Atthābhisamayāti duvidhassapi atthassa hitassa paṭilābhā, laddhabbena samiti saṅgati samodhānanti samayo, lābho. Samayo eva abhisamayo, abhimukhabhāvena vā samayo abhisamayoti evamettha abhisamayo veditabbo. Dhitisampannattā dhīro. Tatiyena cettha attha-saddena paramatthassa nibbānassāpi saṅgaho veditabbo. Sesaṃ suviññeyyameva. Iti imasmiṃ sutte vaṭṭasampatti eva kathitā. Gāthāyaṃ pana vivaṭṭassapi saṅgaho daṭṭhabbo. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘అప్పమాదో అమతపదం, పమాదో మచ్చునో పదం;
‘‘Appamādo amatapadaṃ, pamādo maccuno padaṃ;
అప్పమత్తా న మీయన్తి, యే పమత్తా యథా మతా.
Appamattā na mīyanti, ye pamattā yathā matā.
‘‘ఏవం విసేసతో ఞత్వా, అప్పమాదమ్హి పణ్డితా;
‘‘Evaṃ visesato ñatvā, appamādamhi paṇḍitā;
అప్పమాదే పమోదన్తి, అరియానం గోచరే రతా.
Appamāde pamodanti, ariyānaṃ gocare ratā.
‘‘తే ఝాయినో సాతతికా, నిచ్చం దళ్హపరక్కమా;
‘‘Te jhāyino sātatikā, niccaṃ daḷhaparakkamā;
ఫుసన్తి ధీరా నిబ్బానం, యోగక్ఖేమం అనుత్తర’’న్తి. (ధ॰ ప॰ ౨౧-౨౩);
Phusanti dhīrā nibbānaṃ, yogakkhemaṃ anuttara’’nti. (dha. pa. 21-23);
తస్మా ‘‘అత్థాభిసమయా’’తి ఏత్థ లోకుత్తరత్థవసేనపి అత్థో వేదితబ్బో.
Tasmā ‘‘atthābhisamayā’’ti ettha lokuttaratthavasenapi attho veditabbo.
తతియసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ఇతివుత్తకపాళి • Itivuttakapāḷi / ౩. ఉభయత్థసుత్తం • 3. Ubhayatthasuttaṃ