| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ឥតិវុត្តក-អដ្ឋកថា • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
៣. ឧភយត្ថសុត្តវណ្ណនា
3. Ubhayatthasuttavaṇṇanā
២៣. តតិយេ ភាវិតោតិ ឧប្បាទិតោ ច វឌ្ឍិតោ ច។ ពហុលីកតោតិ បុនប្បុនំ កតោ។ អត្ថោតិ ហិតំ។ តញ្ហិ អរណីយតោ ឧបគន្តព្ពតោ អត្ថោតិ វុច្ចតិ។ សមធិគយ្ហ តិដ្ឋតីតិ សម្មា បរិគ្គហេត្វា អវិជហិត្វា វត្តតិ។ ទិដ្ឋធម្មិកន្តិ ទិដ្ឋធម្មោ វុច្ចតិ បច្ចក្ខភូតោ អត្តភាវោ, ទិដ្ឋធម្មេ ភវំ ទិដ្ឋធម្មិកំ, ឥធលោកបរិយាបន្នន្តិ អត្ថោ។ សម្បរាយិកន្តិ ធម្មវសេន សម្បរេតព្ពតោ សម្បរាយោ, បរលោកោ, សម្បរាយេ ភវំ សម្បរាយិកំ, បរលោកបរិយាបន្នន្តិ វុត្តំ ហោតិ។
23. Tatiye bhāvitoti uppādito ca vaḍḍhito ca. Bahulīkatoti punappunaṃ kato. Atthoti hitaṃ. Tañhi araṇīyato upagantabbato atthoti vuccati. Samadhigayha tiṭṭhatīti sammā pariggahetvā avijahitvā vattati. Diṭṭhadhammikanti diṭṭhadhammo vuccati paccakkhabhūto attabhāvo, diṭṭhadhamme bhavaṃ diṭṭhadhammikaṃ, idhalokapariyāpannanti attho. Samparāyikanti dhammavasena samparetabbato samparāyo, paraloko, samparāye bhavaṃ samparāyikaṃ, paralokapariyāpannanti vuttaṃ hoti.
កោ បនេស ទិដ្ឋធម្មិកោ នាម អត្ថោ, កោ វា សម្បរាយិកោតិ? សង្ខេបេន តាវ យំ ឥធលោកសុខំ, យញ្ចេតរហិ ឥធលោកសុខាវហំ, អយំ ទិដ្ឋធម្មិកោ អត្ថោ។ សេយ្យថិទំ – គហដ្ឋានំ តាវ ឥធ យំ កិញ្ចិ វិត្តូបករណំ, អនាកុលកម្មន្តតា, អារោគ្យសំវិធានំ, វត្ថុវិសទកិរិយាយោគវិហិតានិ សិប្បាយតនវិជ្ជាដ្ឋានានិ សង្គហិតបរិជនតាតិ ឯវមាទិ។ បព្ពជិតានំ បន យេ ឥមេ ជីវិតបរិក្ខារា ចីវរបិណ្ឌបាតសេនាសនគិលានប្បច្ចយភេសជ្ជបរិក្ខារា។ តេសំ អកិច្ឆលាភោ, តត្ថ ច សង្ខាយ បដិសេវនា , សង្ខាយ បរិវជ្ជនា, វត្ថុវិសទកិរិយា, អប្បិច្ឆតា, សន្តុដ្ឋិ, បវិវេកោ, អសំសគ្គោតិ ឯវមាទិ។ បតិរូបទេសវាសសប្បុរិសូបនិស្សយសទ្ធម្មស្សវនយោនិសោមនសិការាទយោ បន ឧភយេសំ សាធារណា ឧភយានុរូបា ចាតិ វេទិតព្ពា។
Ko panesa diṭṭhadhammiko nāma attho, ko vā samparāyikoti? Saṅkhepena tāva yaṃ idhalokasukhaṃ, yañcetarahi idhalokasukhāvahaṃ, ayaṃ diṭṭhadhammiko attho. Seyyathidaṃ – gahaṭṭhānaṃ tāva idha yaṃ kiñci vittūpakaraṇaṃ, anākulakammantatā, ārogyasaṃvidhānaṃ, vatthuvisadakiriyāyogavihitāni sippāyatanavijjāṭṭhānāni saṅgahitaparijanatāti evamādi. Pabbajitānaṃ pana ye ime jīvitaparikkhārā cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārā. Tesaṃ akicchalābho, tattha ca saṅkhāya paṭisevanā , saṅkhāya parivajjanā, vatthuvisadakiriyā, appicchatā, santuṭṭhi, paviveko, asaṃsaggoti evamādi. Patirūpadesavāsasappurisūpanissayasaddhammassavanayonisomanasikārādayo pana ubhayesaṃ sādhāraṇā ubhayānurūpā cāti veditabbā.
អប្បមាទោតិ ឯត្ថ អប្បមាទោ បមាទប្បដិបក្ខតោ វេទិតព្ពោ។ កោ បនេស បមាទោ នាម? បមជ្ជនាការោ។ វុត្តំ ហេតំ –
Appamādoti ettha appamādo pamādappaṭipakkhato veditabbo. Ko panesa pamādo nāma? Pamajjanākāro. Vuttaṃ hetaṃ –
‘‘តត្ថ កតមោ បមាទោ? កាយទុច្ចរិតេ វា វចីទុច្ចរិតេ វា មនោទុច្ចរិតេ វា បញ្ចសុ វា កាមគុណេសុ ចិត្តស្ស វោស្សគ្គោ វោស្សគ្គានុប្បាទនំ កុសលានំ វា ធម្មានំ ភាវនាយ អសក្កច្ចកិរិយតា អសាតច្ចកិរិយតា អនដ្ឋិតកិរិយតា ឱលីនវុត្តិតា និក្ខិត្តឆន្ទតា និក្ខិត្តធុរតា អនាសេវនា អភាវនា អពហុលីកម្មំ អនធិដ្ឋានំ អននុយោគោបមាទោ។ យោ ឯវរូបោ បមាទោ បមជ្ជនា បមជ្ជិតត្តំ។ អយំ វុច្ចតិ បមាទោ’’តិ (វិភ. ៨៤៦)។
‘‘Tattha katamo pamādo? Kāyaduccarite vā vacīduccarite vā manoduccarite vā pañcasu vā kāmaguṇesu cittassa vossaggo vossaggānuppādanaṃ kusalānaṃ vā dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā asātaccakiriyatā anaṭṭhitakiriyatā olīnavuttitā nikkhittachandatā nikkhittadhuratā anāsevanā abhāvanā abahulīkammaṃ anadhiṭṭhānaṃ ananuyogopamādo. Yo evarūpo pamādo pamajjanā pamajjitattaṃ. Ayaṃ vuccati pamādo’’ti (vibha. 846).
តស្មា វុត្តប្បដិបក្ខតោ អប្បមាទោ វេទិតព្ពោ។ អត្ថតោ ហិ សោ សតិយា អវិប្បវាសោ, និច្ចំ ឧបដ្ឋិតស្សតិយា ឯតំ នាមំ។ អបរេ បន ‘‘សតិសម្បជញ្ញយោគេន បវត្តា ចត្តារោ អរូបិនោ ខន្ធា អប្បមាទោ’’តិ វទន្តិ។
Tasmā vuttappaṭipakkhato appamādo veditabbo. Atthato hi so satiyā avippavāso, niccaṃ upaṭṭhitassatiyā etaṃ nāmaṃ. Apare pana ‘‘satisampajaññayogena pavattā cattāro arūpino khandhā appamādo’’ti vadanti.
‘‘ភាវិតោ ពហូលីកតោ’’តិ វុត្តំ, កថំ បនាយំ អប្បមាទោ ភាវេតព្ពោតិ? ន អប្បមាទភាវនា នាម វិសុំ ឯកភាវនា អត្ថិ។ យា ហិ កាចិ បុញ្ញកិរិយា កុសលកិរិយា, សព្ពា សា អប្បមាទភាវនាត្វេវ វេទិតព្ពា។ វិសេសតោ បន វិវដ្ដូបនិស្សយំ សរណគមនំ កាយិកវាចសិកសំវរញ្ច ឧបាទាយ សព្ពា សីលភាវនា, សព្ពា សមាធិភាវនា, សព្ពា បញ្ញាភាវនា, សព្ពា កុសលភាវនា, អនវជ្ជភាវនា, អប្បមាទភាវនាតិ វេទិតព្ពា។ ‘‘អប្បមាទោ’’តិ ហិ ឥទំ មហន្តំ អត្ថំ ទីបេតិ, មហន្តំ អត្ថំ បរិគ្គហេត្វា តិដ្ឋតិ។ សកលម្បិ តេបិដកំ ពុទ្ធវចនំ អាហរិត្វា អប្បមាទបទស្ស អត្ថំ កត្វា កថេន្តោ ធម្មកថិកោ ‘‘អតិត្ថេន បក្ខន្ទោ’’តិ ន វត្តព្ពោ។ កស្មា? អប្បមាទបទស្ស មហន្តភាវតោ។ តថា ហិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ កុសិនារាយំ យមកសាលានមន្តរេ បរិនិព្ពានសមយេ និបន្នោ អភិសម្ពោធិតោ បដ្ឋាយ បញ្ចចត្តាលីសាយ វស្សេសុ អត្តនា ភាសិតំ ធម្មំ ឯកេន បទេន សង្គហេត្វា ទស្សេន្តោ – ‘‘អប្បមាទេន សម្បាទេថា’’តិ ភិក្ខូនំ ឱវាទមទាសិ។ តថា ច វុត្តំ –
‘‘Bhāvito bahūlīkato’’ti vuttaṃ, kathaṃ panāyaṃ appamādo bhāvetabboti? Na appamādabhāvanā nāma visuṃ ekabhāvanā atthi. Yā hi kāci puññakiriyā kusalakiriyā, sabbā sā appamādabhāvanātveva veditabbā. Visesato pana vivaṭṭūpanissayaṃ saraṇagamanaṃ kāyikavācasikasaṃvarañca upādāya sabbā sīlabhāvanā, sabbā samādhibhāvanā, sabbā paññābhāvanā, sabbā kusalabhāvanā, anavajjabhāvanā, appamādabhāvanāti veditabbā. ‘‘Appamādo’’ti hi idaṃ mahantaṃ atthaṃ dīpeti, mahantaṃ atthaṃ pariggahetvā tiṭṭhati. Sakalampi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ āharitvā appamādapadassa atthaṃ katvā kathento dhammakathiko ‘‘atitthena pakkhando’’ti na vattabbo. Kasmā? Appamādapadassa mahantabhāvato. Tathā hi sammāsambuddho kusinārāyaṃ yamakasālānamantare parinibbānasamaye nipanno abhisambodhito paṭṭhāya pañcacattālīsāya vassesu attanā bhāsitaṃ dhammaṃ ekena padena saṅgahetvā dassento – ‘‘appamādena sampādethā’’ti bhikkhūnaṃ ovādamadāsi. Tathā ca vuttaṃ –
‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ , យានិ កានិចិ ជង្គលានំ បាណានំ បទជាតានិ, សព្ពានិ តានិ ហត្ថិបទេ សមោធានំ គច្ឆន្តិ, ហត្ថិបទំ តេសំ អគ្គមក្ខាយតិ យទិទំ មហន្តដ្ឋេន; ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, យេ កេចិ កុសលា ធម្មា, សព្ពេតេ អប្បមាទមូលកា អប្បមាទសមោសរណា, អប្បមាទោ តេសំ ធម្មានំ អគ្គមក្ខាយតី’’តិ (ម. និ. ១.៣០០)។
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave , yāni kānici jaṅgalānaṃ pāṇānaṃ padajātāni, sabbāni tāni hatthipade samodhānaṃ gacchanti, hatthipadaṃ tesaṃ aggamakkhāyati yadidaṃ mahantaṭṭhena; evameva kho, bhikkhave, ye keci kusalā dhammā, sabbete appamādamūlakā appamādasamosaraṇā, appamādo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatī’’ti (ma. ni. 1.300).
គាថាសុ អប្បមាទំ បសំសន្តីតិ ទានាទិបុញ្ញកិរិយាសុ អប្បមាទំ អប្បមជ្ជនំ បណ្ឌិតា សប្បញ្ញា ពុទ្ធាទយោ បសំសន្តិ, វណ្ណេន្តិ ថោមេន្តិ។ កស្មា? យស្មា អប្បមត្តោ ឧភោ អត្ថេ អធិគណ្ហាតិ បណ្ឌិតោ។ កេ បន តេ ឧភោ អត្ថាតិ អាហ – ‘‘ទិដ្ឋេ ធម្មេ ច យោ អត្ថោ, យោ ចត្ថោ សម្បរាយិកោ’’តិ, ឯវមេត្ថ បទយោជនា វេទិតព្ពា។ ឥធាបិ ទិដ្ឋេ ធម្មេ ច យោ អត្ថោតិ គហដ្ឋស្ស តាវ ‘‘អនវជ្ជានិ កម្មានិ, អនាកុលា ច កម្មន្តា’’តិអាទិនា នយេន វុត្តោ កសិគោរក្ខាទិវិធិនា លទ្ធព្ពោ អត្ថោ, បព្ពជិតស្ស បន អវិប្បដិសារាទិអត្ថោ វេទិតព្ពោ។ យោ ចត្ថោ សម្បរាយិកោតិ បន ឧភយេសម្បិ ធម្មចរិយាវ វុត្តាតិ វេទិតព្ពា។ អត្ថាភិសមយាតិ ទុវិធស្សបិ អត្ថស្ស ហិតស្ស បដិលាភា, លទ្ធព្ពេន សមិតិ សង្គតិ សមោធានន្តិ សមយោ, លាភោ។ សមយោ ឯវ អភិសមយោ, អភិមុខភាវេន វា សមយោ អភិសមយោតិ ឯវមេត្ថ អភិសមយោ វេទិតព្ពោ។ ធិតិសម្បន្នត្តា ធីរោ។ តតិយេន ចេត្ថ អត្ថ-សទ្ទេន បរមត្ថស្ស និព្ពានស្សាបិ សង្គហោ វេទិតព្ពោ។ សេសំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។ ឥតិ ឥមស្មិំ សុត្តេ វដ្ដសម្បត្តិ ឯវ កថិតា។ គាថាយំ បន វិវដ្ដស្សបិ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។ តថា ហិ វុត្តំ –
Gāthāsu appamādaṃ pasaṃsantīti dānādipuññakiriyāsu appamādaṃ appamajjanaṃ paṇḍitā sappaññā buddhādayo pasaṃsanti, vaṇṇenti thomenti. Kasmā? Yasmā appamatto ubho atthe adhigaṇhāti paṇḍito. Ke pana te ubho atthāti āha – ‘‘diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko’’ti, evamettha padayojanā veditabbā. Idhāpi diṭṭhe dhamme ca yo atthoti gahaṭṭhassa tāva ‘‘anavajjāni kammāni, anākulā ca kammantā’’tiādinā nayena vutto kasigorakkhādividhinā laddhabbo attho, pabbajitassa pana avippaṭisārādiattho veditabbo. Yo cattho samparāyikoti pana ubhayesampi dhammacariyāva vuttāti veditabbā. Atthābhisamayāti duvidhassapi atthassa hitassa paṭilābhā, laddhabbena samiti saṅgati samodhānanti samayo, lābho. Samayo eva abhisamayo, abhimukhabhāvena vā samayo abhisamayoti evamettha abhisamayo veditabbo. Dhitisampannattā dhīro. Tatiyena cettha attha-saddena paramatthassa nibbānassāpi saṅgaho veditabbo. Sesaṃ suviññeyyameva. Iti imasmiṃ sutte vaṭṭasampatti eva kathitā. Gāthāyaṃ pana vivaṭṭassapi saṅgaho daṭṭhabbo. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘អប្បមាទោ អមតបទំ, បមាទោ មច្ចុនោ បទំ;
‘‘Appamādo amatapadaṃ, pamādo maccuno padaṃ;
អប្បមត្តា ន មីយន្តិ, យេ បមត្តា យថា មតា។
Appamattā na mīyanti, ye pamattā yathā matā.
‘‘ឯវំ វិសេសតោ ញត្វា, អប្បមាទម្ហិ បណ្ឌិតា;
‘‘Evaṃ visesato ñatvā, appamādamhi paṇḍitā;
អប្បមាទេ បមោទន្តិ, អរិយានំ គោចរេ រតា។
Appamāde pamodanti, ariyānaṃ gocare ratā.
‘‘តេ ឈាយិនោ សាតតិកា, និច្ចំ ទឡ្ហបរក្កមា;
‘‘Te jhāyino sātatikā, niccaṃ daḷhaparakkamā;
ផុសន្តិ ធីរា និព្ពានំ, យោគក្ខេមំ អនុត្តរ’’ន្តិ។ (ធ. ប. ២១-២៣);
Phusanti dhīrā nibbānaṃ, yogakkhemaṃ anuttara’’nti. (dha. pa. 21-23);
តស្មា ‘‘អត្ថាភិសមយា’’តិ ឯត្ថ លោកុត្តរត្ថវសេនបិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Tasmā ‘‘atthābhisamayā’’ti ettha lokuttaratthavasenapi attho veditabbo.
តតិយសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ឥតិវុត្តកបាឡិ • Itivuttakapāḷi / ៣. ឧភយត្ថសុត្តំ • 3. Ubhayatthasuttaṃ
