| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
१५४. उच्चासयनमहासयनपटिक्खेपकथा
154. Uccāsayanamahāsayanapaṭikkhepakathā
२५४. उच्चं आसयनं उच्चासयनं। महन्तं आसयनं महासयनं। आसन्दिआदीसु एवं विनिच्छयो वेदितब्बोति योजना। पमाणातिक्कन्तासनन्ति दीघासनं। तञ्हि आगम्म सदति निसीदतीति एत्थ, आयतं वा सुट्ठुं ददातीति आसन्दीति वुच्चति। वाळरूपानीति सीहब्यग्घादिवाळरूपानि। पादेसु वाळरूपानि परिच्छिन्दित्वा अङ्कीयति लक्खीयतीति पल्लङ्को। गोनकोति गवति दीघलोमेहि उग्गच्छति एत्थाति गोनको। कोजवोति कुयं भूमियं जवति गच्छतीति कोजवो। तस्साति गोनकस्स। लोमानि चतुरङ्गुलाधिकानि होन्ति किराति योजना। वानचित्रउण्णामयत्थरणोति वानेन सिब्बनेन सञ्जातं चित्ररूपमेत्थाति वानचित्रं, उण्णाय निब्बत्तो उण्णामयो, सोयेव अत्थरणो उण्णामयत्थरणो, वानचित्रञ्च तं उण्णामयत्थरणो चेति वानचित्रउण्णामयत्थरणो। सेतत्थरणोति सेतत्थिकेहि सेवीयतीति सोतो, सोयेव अत्थरणो सेतत्थरणो। इमिना अत्थेन पटति सेतभावं गच्छतीति पटिकाति कातब्बं। पटिकासद्दोयं अड्ढेन्दुपासाणेपि पवत्तति। घनपुप्फकोति घनं कथिनं पुप्फमेत्थाति घनपुप्फको। इमिना घनपुप्फसङ्खातं पटलमेत्थ अत्थीति पटलिकाति दस्सेति। सोति अत्थरणो। आमलकपटोति आमलकपुप्फं दस्सेत्वा कतो पटो। तूलिकाति तूलं पूरेत्वा कता तूलिका। विकतिकाति सीहब्यग्घादिरूपेहि (दी॰ नि॰ अट्ठ॰ १.१५) विचित्ताकारेन करीयतीति विकतिका। दीघनिकायट्ठकथायं ‘‘उद्दलोमीति उभतोदसं उण्णामयत्थरणं। एकन्तलोमीति एकतोदसं उण्णामयत्थरण’’न्ति वुत्तं। इध पन ‘‘उद्दलोमीति एकतो उग्गतलोमं उण्णामयत्थरणं, एकन्तलोमीति उभतो उग्गतलोमं उण्णामयत्थरण’’न्ति वुत्तं। तस्मा द्वे अट्ठकथायो अञ्ञमञ्ञं विसदिसा होन्ति। एत्थ दीघनिकायट्ठकथानयेन वचनत्थं करिस्सामि। उट्ठितं द्वीहि पक्खेहि, द्वीसु वा दसासङ्खातं लोममेत्थाति उद्दलोमी। निग्गहितागमं कत्वा ‘‘उन्दलोमी’’तिपि पाठो, अयमेवत्थो। एकस्मिं अन्ते दसासङ्खातं लोममेत्थाति एकन्तलोमीति। कोसेय्यकट्टिस्समयन्ति एत्थ कोसेय्यन्ति कोसियसुत्तं। कट्टिस्सन्ति कट्टिस्सनामकं वाकं। इमिना कोसेय्यञ्च कट्टिस्सञ्च कट्टिस्सानीति विरूपेकसेसं कत्वा कट्टिस्सेहि पकतं अत्थरणं कट्टिस्सन्ति अत्थं दस्सेति। सुद्धकोसेय्यन्ति रतनअपरिसिब्बितं सुद्धकोसेय्यं। इमिना सुद्धकट्टिस्सम्पि वट्टतीति दस्सेति।
254. Uccaṃ āsayanaṃ uccāsayanaṃ. Mahantaṃ āsayanaṃ mahāsayanaṃ. Āsandiādīsu evaṃ vinicchayo veditabboti yojanā. Pamāṇātikkantāsananti dīghāsanaṃ. Tañhi āgamma sadati nisīdatīti ettha, āyataṃ vā suṭṭhuṃ dadātīti āsandīti vuccati. Vāḷarūpānīti sīhabyagghādivāḷarūpāni. Pādesu vāḷarūpāni paricchinditvā aṅkīyati lakkhīyatīti pallaṅko. Gonakoti gavati dīghalomehi uggacchati etthāti gonako. Kojavoti kuyaṃ bhūmiyaṃ javati gacchatīti kojavo. Tassāti gonakassa. Lomāni caturaṅgulādhikāni honti kirāti yojanā. Vānacitrauṇṇāmayattharaṇoti vānena sibbanena sañjātaṃ citrarūpametthāti vānacitraṃ, uṇṇāya nibbatto uṇṇāmayo, soyeva attharaṇo uṇṇāmayattharaṇo, vānacitrañca taṃ uṇṇāmayattharaṇo ceti vānacitrauṇṇāmayattharaṇo. Setattharaṇoti setatthikehi sevīyatīti soto, soyeva attharaṇo setattharaṇo. Iminā atthena paṭati setabhāvaṃ gacchatīti paṭikāti kātabbaṃ. Paṭikāsaddoyaṃ aḍḍhendupāsāṇepi pavattati. Ghanapupphakoti ghanaṃ kathinaṃ pupphametthāti ghanapupphako. Iminā ghanapupphasaṅkhātaṃ paṭalamettha atthīti paṭalikāti dasseti. Soti attharaṇo. Āmalakapaṭoti āmalakapupphaṃ dassetvā kato paṭo. Tūlikāti tūlaṃ pūretvā katā tūlikā. Vikatikāti sīhabyagghādirūpehi (dī. ni. aṭṭha. 1.15) vicittākārena karīyatīti vikatikā. Dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ ‘‘uddalomīti ubhatodasaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ. Ekantalomīti ekatodasaṃ uṇṇāmayattharaṇa’’nti vuttaṃ. Idha pana ‘‘uddalomīti ekato uggatalomaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ, ekantalomīti ubhato uggatalomaṃ uṇṇāmayattharaṇa’’nti vuttaṃ. Tasmā dve aṭṭhakathāyo aññamaññaṃ visadisā honti. Ettha dīghanikāyaṭṭhakathānayena vacanatthaṃ karissāmi. Uṭṭhitaṃ dvīhi pakkhehi, dvīsu vā dasāsaṅkhātaṃ lomametthāti uddalomī. Niggahitāgamaṃ katvā ‘‘undalomī’’tipi pāṭho, ayamevattho. Ekasmiṃ ante dasāsaṅkhātaṃ lomametthāti ekantalomīti. Koseyyakaṭṭissamayanti ettha koseyyanti kosiyasuttaṃ. Kaṭṭissanti kaṭṭissanāmakaṃ vākaṃ. Iminā koseyyañca kaṭṭissañca kaṭṭissānīti virūpekasesaṃ katvā kaṭṭissehi pakataṃ attharaṇaṃ kaṭṭissanti atthaṃ dasseti. Suddhakoseyyanti ratanaaparisibbitaṃ suddhakoseyyaṃ. Iminā suddhakaṭṭissampi vaṭṭatīti dasseti.
सोळस नाटकित्थियो ठत्वा नच्चं करोन्ति एत्थाति कुत्तकन्ति अत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘सोळसन्न’’न्तिआदि। अजिनचम्मेहीति अजिनमिगचम्मेहि, कतइति सम्बन्धो। पवेणीति दुपट्टतिपट्टादीहि परंपरवसेन कतत्ता ‘‘पवेणी’’ति वुच्चति। अजिनचम्मानि हि सुखुमतरानि, तस्मा दुपट्टतिपट्टादीनि कत्वा पवेणिवसेन कतानि। तस्मा वुत्तं ‘‘अजिनपवेणी’’ति। ‘‘कदलिमिगचम्मं नामा’’ति इमिना तस्स चम्मं कदलिमिगइति गहेतब्बं उत्तरपदलोपवसेन वा उपचारेन वाति दस्सेति। पवरसद्दो उत्तमत्थोति आह ‘‘उत्तमपच्चत्थरण’’न्ति। तन्ति कदलिमिगपवरपच्चत्थरणं। सउत्तरच्छदन्ति एत्थ सकारो सहसद्दकारियोति दस्सेन्तो आह ‘‘सह उत्तरच्छदेना’’ति। ‘‘उपरी’’ति इमिना उत्तरसद्दस्स सेट्ठादयो निवत्तेति। ‘‘सद्धि’’न्ति इमिना सहसद्दस्स तुल्यत्थं निवत्तेति। ‘‘सेत…पे॰… न वट्टती’’ति इमिना रत्तवितानं हेट्ठा कप्पियपच्चत्थरणे सतिपि न वट्टतीति दस्सेति । कस्मा? रत्तवितानस्स अकप्पियत्ता। उभतोलोहितकूपधानन्ति एत्थ उभसरूपं दस्सेतुं वुत्तं ‘‘सीसूपधानञ्च पादूपधानञ्चा’’ति। सीसो उपगन्त्वा तिट्ठति एत्थाति उपधानं, उप भुसं वा सुखं धारेतीति उपधानं, बिब्बोहनं। सचे पमाणयुत्तं, तं उपधानं वट्टतीति योजना।
Soḷasa nāṭakitthiyo ṭhatvā naccaṃ karonti etthāti kuttakanti atthaṃ dassento āha ‘‘soḷasanna’’ntiādi. Ajinacammehīti ajinamigacammehi, kataiti sambandho. Paveṇīti dupaṭṭatipaṭṭādīhi paraṃparavasena katattā ‘‘paveṇī’’ti vuccati. Ajinacammāni hi sukhumatarāni, tasmā dupaṭṭatipaṭṭādīni katvā paveṇivasena katāni. Tasmā vuttaṃ ‘‘ajinapaveṇī’’ti. ‘‘Kadalimigacammaṃ nāmā’’ti iminā tassa cammaṃ kadalimigaiti gahetabbaṃ uttarapadalopavasena vā upacārena vāti dasseti. Pavarasaddo uttamatthoti āha ‘‘uttamapaccattharaṇa’’nti. Tanti kadalimigapavarapaccattharaṇaṃ. Sauttaracchadanti ettha sakāro sahasaddakāriyoti dassento āha ‘‘saha uttaracchadenā’’ti. ‘‘Uparī’’ti iminā uttarasaddassa seṭṭhādayo nivatteti. ‘‘Saddhi’’nti iminā sahasaddassa tulyatthaṃ nivatteti. ‘‘Seta…pe… na vaṭṭatī’’ti iminā rattavitānaṃ heṭṭhā kappiyapaccattharaṇe satipi na vaṭṭatīti dasseti . Kasmā? Rattavitānassa akappiyattā. Ubhatolohitakūpadhānanti ettha ubhasarūpaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘sīsūpadhānañca pādūpadhānañcā’’ti. Sīso upagantvā tiṭṭhati etthāti upadhānaṃ, upa bhusaṃ vā sukhaṃ dhāretīti upadhānaṃ, bibbohanaṃ. Sace pamāṇayuttaṃ, taṃ upadhānaṃ vaṭṭatīti yojanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / १५४. उच्चासयनमहासयनपटिक्खेपो • 154. Uccāsayanamahāsayanapaṭikkhepo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / यानादिपटिक्खेपकथा • Yānādipaṭikkhepakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / उच्चासयनमहासयनपटिक्खेपकथावण्णना • Uccāsayanamahāsayanapaṭikkhepakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / यानादिपटिक्खेपकथावण्णना • Yānādipaṭikkhepakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / अज्झारामेउपाहनपटिक्खेपकथादिवण्णना • Ajjhārāmeupāhanapaṭikkhepakathādivaṇṇanā
