| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
อุจฺจาสยนมหาสยนปฎิเกฺขปกถาวณฺณนา
Uccāsayanamahāsayanapaṭikkhepakathāvaṇṇanā
๒๕๔. วาฬรูปานีติ อาหริมานิ วาฬรูปานิฯ ‘‘อกปฺปิยรูปากุโล อกปฺปิยมโญฺจ ปลฺลโงฺก’’ติ สารสมาเส วุตฺตํฯ ‘‘ทีฆโลมโก มหาโกชโวติ จตุรงฺคุลาธิกโลโม กาฬโกชโวฯ ‘‘จตุรงฺคุลาธิกานิ กิร ตสฺส โลมานี’’ติ วจนโต จตุรงฺคุลโต เหฎฺฐา วฎฺฎตีติ วทนฺติฯ วานจิโตฺร อุณฺณามยตฺถรโณติ ภิตฺติเจฺฉทาทิวเสน วิจิโตฺร อุณฺณามยตฺถรโณฯ ฆนปุปฺผโก อุณฺณามยตฺถรโณติ อุณฺณามยโลหิตตฺถรโณฯ ปกติตูลิกาติ รุกฺขตูลลตาตูลโปฎกีตูลสงฺขาตานํ ติณฺณํ ตูลานํ อญฺญตรปุณฺณา ตูลิกาฯ ‘‘อุทฺทโลมีติ อุภโตทสํ อุณฺณามยตฺถรณํฯ เอกนฺตโลมีติ เอกโตทสํ อุณฺณามยตฺถรณ’’นฺติ ทีฆนิกายฎฺฐกถายํ (ที. นิ. อฎฺฐ. ๑.๑๕) วุตฺตํ, สารสมาเส ปน ‘‘อุทฺทโลมีติ เอกโต อุคฺคตปุปฺผํฯ เอกนฺตโลมีติ อุภโต อุคฺคตปุปฺผ’’นฺติ วุตฺตํฯ ‘‘โกเสยฺยกฎฺฎิสฺสมยนฺติ โกเสยฺยกสฎมย’’นฺติ อาจริยธมฺมปาลเตฺถเรน วุตฺตํฯ สุทฺธโกเสยฺยนฺติ รตนปริสิพฺพนรหิตํฯ ทีฆนิกายฎฺฐกถายํ ปเนตฺถ ‘‘ฐเปตฺวา ตูลิกํ สพฺพาเนว โคนกาทีนิ รตนปริสิพฺพิตานิ วฎฺฎนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘ฐเปตฺวา ตูลิก’’นฺติ เอเตน รตนปริสิพฺพนรหิตาปิ ตูลิกา น วฎฺฎตีติ ทีเปติฯ ‘‘รตนปริสิพฺพิตานิ วฎฺฎนฺตี’’ติ อิมินา ปน ยานิ รตนปริสิพฺพิตานิ, ตานิ ภูมตฺถรณวเสน ยถานุรูปํ มญฺจาทีสุ จ อุปเนตุํ วฎฺฎตีติ ทีปิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ เอตฺถ จ วินยปริยายํ ปตฺวา ครุเก ฐาตพฺพตฺตา อิธ วุตฺตนเยเนเวตฺถ วินิจฺฉโย เวทิตโพฺพฯ สุตฺตนฺติกเทสนายํ ปน คหฎฺฐานมฺปิ วเสน วุตฺตตฺตา เตสํ สงฺคณฺหนตฺถํ ‘‘ฐเปตฺวา ตูลิกํ…เป.… วฎฺฎนฺตี’’ติ วุตฺตนฺติ อปเรฯ
254.Vāḷarūpānīti āharimāni vāḷarūpāni. ‘‘Akappiyarūpākulo akappiyamañco pallaṅko’’ti sārasamāse vuttaṃ. ‘‘Dīghalomako mahākojavoti caturaṅgulādhikalomo kāḷakojavo. ‘‘Caturaṅgulādhikāni kira tassa lomānī’’ti vacanato caturaṅgulato heṭṭhā vaṭṭatīti vadanti. Vānacitro uṇṇāmayattharaṇoti bhitticchedādivasena vicitro uṇṇāmayattharaṇo. Ghanapupphako uṇṇāmayattharaṇoti uṇṇāmayalohitattharaṇo. Pakatitūlikāti rukkhatūlalatātūlapoṭakītūlasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ tūlānaṃ aññatarapuṇṇā tūlikā. ‘‘Uddalomīti ubhatodasaṃ uṇṇāmayattharaṇaṃ. Ekantalomīti ekatodasaṃ uṇṇāmayattharaṇa’’nti dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.15) vuttaṃ, sārasamāse pana ‘‘uddalomīti ekato uggatapupphaṃ. Ekantalomīti ubhato uggatapuppha’’nti vuttaṃ. ‘‘Koseyyakaṭṭissamayanti koseyyakasaṭamaya’’nti ācariyadhammapālattherena vuttaṃ. Suddhakoseyyanti ratanaparisibbanarahitaṃ. Dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ panettha ‘‘ṭhapetvā tūlikaṃ sabbāneva gonakādīni ratanaparisibbitāni vaṭṭantī’’ti vuttaṃ. Tattha ‘‘ṭhapetvā tūlika’’nti etena ratanaparisibbanarahitāpi tūlikā na vaṭṭatīti dīpeti. ‘‘Ratanaparisibbitāni vaṭṭantī’’ti iminā pana yāni ratanaparisibbitāni, tāni bhūmattharaṇavasena yathānurūpaṃ mañcādīsu ca upanetuṃ vaṭṭatīti dīpitanti veditabbaṃ. Ettha ca vinayapariyāyaṃ patvā garuke ṭhātabbattā idha vuttanayenevettha vinicchayo veditabbo. Suttantikadesanāyaṃ pana gahaṭṭhānampi vasena vuttattā tesaṃ saṅgaṇhanatthaṃ ‘‘ṭhapetvā tūlikaṃ…pe… vaṭṭantī’’ti vuttanti apare.
อชินจเมฺมหีติ อชินมิคจเมฺมหิฯ ตานิ กิร จมฺมานิ สุขุมตรานิ, ตสฺมา ทุปฎฺฎติปฎฺฎานิ กตฺวา สิพฺพนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อชินปเวณี’’ติฯ อุตฺตรํ อุปริภาคํ ฉาเทตีติ อุตฺตรจฺฉโท, วิตานํ, ตญฺจ โลหิตวิตานํ อิธาธิเปฺปตนฺติ อาห ‘‘อุปริพเทฺธน รตฺตวิตาเนนา’’ติฯ ‘‘รตฺตวิตาเนสุ จ กาสาวํ วฎฺฎติ, กุสุมฺภาทิรตฺตเมว น วฎฺฎตี’’ติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ มหาอุปธานนฺติ ปมาณาติกฺกนฺตํ อุปธานํฯ เอตฺถ จ กิญฺจาปิ ทีฆนิกายฎฺฐกถายํ (ที. นิ อฎฺฐ. ๑.๑๕) ‘‘อโลหิตกานิ เทฺวปิ วฎฺฎนฺติเยว, ตโต อุตฺตริ ลภิตฺวา อเญฺญสํ ทาตพฺพานิ, ทาตุํ อสโกฺกโนฺต มเญฺจ ติริยํ อตฺถริตฺวา อุปริ ปจฺจตฺถรณํ ทตฺวา นิปชฺชิตุมฺปิ ลภตี’’ติ อวิเสเสน วุตฺตํ, เสนาสนกฺขนฺธกวณฺณนายํ (จูฬว. อฎฺฐ. ๒๙๗) ปน ‘‘อคิลานสฺส สีสุปธานญฺจ ปาทุปธานญฺจาติ ทฺวยเมว วฎฺฎติ, คิลานสฺส พิโมฺพหนานิ สนฺถริตฺวา อุปริ ปจฺจตฺถรณํ ทตฺวา นิปชฺชิตุมฺปิ วฎฺฎตี’’ติ วุตฺตตฺตา คิลาโนเยว มเญฺจ ติริยํ อตฺถริตฺวา นิปชฺชิตุํ ลภตีติ เวทิตพฺพํฯ
Ajinacammehīti ajinamigacammehi. Tāni kira cammāni sukhumatarāni, tasmā dupaṭṭatipaṭṭāni katvā sibbanti. Tena vuttaṃ ‘‘ajinapaveṇī’’ti. Uttaraṃ uparibhāgaṃ chādetīti uttaracchado, vitānaṃ, tañca lohitavitānaṃ idhādhippetanti āha ‘‘uparibaddhena rattavitānenā’’ti. ‘‘Rattavitānesu ca kāsāvaṃ vaṭṭati, kusumbhādirattameva na vaṭṭatī’’ti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Mahāupadhānanti pamāṇātikkantaṃ upadhānaṃ. Ettha ca kiñcāpi dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ (dī. ni aṭṭha. 1.15) ‘‘alohitakāni dvepi vaṭṭantiyeva, tato uttari labhitvā aññesaṃ dātabbāni, dātuṃ asakkonto mañce tiriyaṃ attharitvā upari paccattharaṇaṃ datvā nipajjitumpi labhatī’’ti avisesena vuttaṃ, senāsanakkhandhakavaṇṇanāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 297) pana ‘‘agilānassa sīsupadhānañca pādupadhānañcāti dvayameva vaṭṭati, gilānassa bimbohanāni santharitvā upari paccattharaṇaṃ datvā nipajjitumpi vaṭṭatī’’ti vuttattā gilānoyeva mañce tiriyaṃ attharitvā nipajjituṃ labhatīti veditabbaṃ.
อุจฺจาสยนมหาสยนปฎิเกฺขปกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Uccāsayanamahāsayanapaṭikkhepakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi / ๑๕๔. อุจฺจาสยนมหาสยนปฎิเกฺขโป • 154. Uccāsayanamahāsayanapaṭikkhepo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ยานาทิปฎิเกฺขปกถา • Yānādipaṭikkhepakathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ยานาทิปฎิเกฺขปกถาวณฺณนา • Yānādipaṭikkhepakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / อชฺฌาราเมอุปาหนปฎิเกฺขปกถาทิวณฺณนา • Ajjhārāmeupāhanapaṭikkhepakathādivaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / ๑๕๔. อุจฺจาสยนมหาสยนปฎิเกฺขปกถา • 154. Uccāsayanamahāsayanapaṭikkhepakathā
