| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
उदककथावण्णना
Udakakathāvaṇṇanā
१०८. उदककथायं महाकुच्छिका उदकचाटि उदकमणिको, ‘‘समेखला चाटि उदकमणिको’’तिपि वदन्ति। तत्थाति तेसु भाजनेसु। भूतगामेन सद्धिम्पीति पि-सद्देन अकप्पियपथविम्पि सङ्गण्हाति। तळाकरक्खणत्थायाति ‘‘महोदकं आगन्त्वा तळाकमरियादं मा छिन्दी’’ति तळाकरक्खणत्थं। निब्बहनउदकन्ति एत्थ तळाकस्स एकेन उन्नतेन पस्सेन अधिकजलं निब्बहति निगच्छति एतेनाति ‘‘निब्बहन’’न्ति अधिकजलनिक्खमनमातिका वुच्चति। तत्थ गच्छमानं उदकं निब्बहनउदकं नाम। निद्धमनतुम्बन्ति सस्सादीनं अत्थाय इट्ठकादीहि कतं उदकनिक्खमनपनाळि। मरियादं दुब्बलं कत्वाति एत्थ दुब्बलं अकत्वापि यथावुत्तप्पयोगे कते मरियादं छिन्दित्वा निक्खन्तउदकग्घानुरूपेन अवहारेन कत्तब्बमेव। यत्तकं तप्पच्चया सस्सं उप्पज्जतीति बीजकसिकम्मादिब्बयं ठपेत्वा यं अधिकलाभं उप्पज्जति, तं सन्धाय वुत्तं। न हि तेहि कातब्बं वयकरणम्पि एतस्स दातब्बं। इदञ्च तरुणसस्से जाते उदकं विनासेन्तस्स युज्जति, सस्से पन सब्बथा अकतेयेव उदकं विनासेन्तेन च उदकग्घमेव दातब्बं, न तप्पच्चया सकलं सस्सं तेन विनासितभण्डस्सेव भण्डदेय्यत्ता, इतरथा वाणिज्जादिअत्थाय परेहि ठपितभण्डं अवहरन्तस्स तदुभयम्पि गहेत्वा भण्डग्घं कातब्बं सिया, तञ्च न युत्तन्ति अम्हाकं खन्ति। सामिकानं धुरनिक्खेपेनाति एत्थ एकस्स सन्तके तळाके खेत्ते च जाते तस्सेव धुरनिक्खेपेन पाराजिकं, यदि पन तं तळाकं सब्बसाधारणं, खेत्तानि पाटिपुग्गलिकानि, तस्स तस्स पुग्गलस्सेव धुरनिक्खेपे अवहारो, अथ खेत्तानिपि सब्बसाधारणानि, सब्बेसं धुरनिक्खेपेयेव पाराजिकं, नासतीति दट्ठब्बं।
108. Udakakathāyaṃ mahākucchikā udakacāṭi udakamaṇiko, ‘‘samekhalā cāṭi udakamaṇiko’’tipi vadanti. Tatthāti tesu bhājanesu. Bhūtagāmena saddhimpīti pi-saddena akappiyapathavimpi saṅgaṇhāti. Taḷākarakkhaṇatthāyāti ‘‘mahodakaṃ āgantvā taḷākamariyādaṃ mā chindī’’ti taḷākarakkhaṇatthaṃ. Nibbahanaudakanti ettha taḷākassa ekena unnatena passena adhikajalaṃ nibbahati nigacchati etenāti ‘‘nibbahana’’nti adhikajalanikkhamanamātikā vuccati. Tattha gacchamānaṃ udakaṃ nibbahanaudakaṃ nāma. Niddhamanatumbanti sassādīnaṃ atthāya iṭṭhakādīhi kataṃ udakanikkhamanapanāḷi. Mariyādaṃ dubbalaṃ katvāti ettha dubbalaṃ akatvāpi yathāvuttappayoge kate mariyādaṃ chinditvā nikkhantaudakagghānurūpena avahārena kattabbameva. Yattakaṃ tappaccayā sassaṃ uppajjatīti bījakasikammādibbayaṃ ṭhapetvā yaṃ adhikalābhaṃ uppajjati, taṃ sandhāya vuttaṃ. Na hi tehi kātabbaṃ vayakaraṇampi etassa dātabbaṃ. Idañca taruṇasasse jāte udakaṃ vināsentassa yujjati, sasse pana sabbathā akateyeva udakaṃ vināsentena ca udakagghameva dātabbaṃ, na tappaccayā sakalaṃ sassaṃ tena vināsitabhaṇḍasseva bhaṇḍadeyyattā, itarathā vāṇijjādiatthāya parehi ṭhapitabhaṇḍaṃ avaharantassa tadubhayampi gahetvā bhaṇḍagghaṃ kātabbaṃ siyā, tañca na yuttanti amhākaṃ khanti. Sāmikānaṃ dhuranikkhepenāti ettha ekassa santake taḷāke khette ca jāte tasseva dhuranikkhepena pārājikaṃ, yadi pana taṃ taḷākaṃ sabbasādhāraṇaṃ, khettāni pāṭipuggalikāni, tassa tassa puggalasseva dhuranikkhepe avahāro, atha khettānipi sabbasādhāraṇāni, sabbesaṃ dhuranikkhepeyeva pārājikaṃ, nāsatīti daṭṭhabbaṃ.
अनिग्गतेति अनिक्खन्ते, तळाकेयेव ठितेति अत्थो। परेसं मातिकामुखन्ति खुद्दकमातिकामुखं। असम्पत्तेवाति तळाकतो निक्खमित्वा महामातिकायं एव ठिते। अनिक्खन्ते बद्धा सुबद्धाति तळाकतो अनिक्खन्ते भण्डदेय्यम्पि न होति सब्बसाधारणत्ता उदकस्साति अधिप्पायो। निक्खन्ते पन पाटिपुग्गलिकं होतीति आह ‘‘निक्खन्ते बद्धा भण्डदेय्य’’न्ति। इध पन खुद्दकमातिकायं अप्पविट्ठत्ता अवहारो न जातो, ‘‘तळाकतो अनिग्गते परेसं मातिकामुखं असम्पत्तेवा’’ति हेट्ठा वुत्तस्स विकप्पद्वयस्स ‘‘अनिक्खन्ते बद्धा सुबद्धा, निक्खन्ते बद्धा भण्डदेय्य’’न्ति इदं द्वयं यथाक्कमेन योजनत्थं वुत्तं। नत्थि अवहारोति एत्थ ‘‘अवहारो नत्थि, भण्डदेय्यं पन होती’’ति केचि वदन्ति, तं न युत्तं। वत्थुं…पे॰… न समेतीति एत्थ तळाकगतउदकस्स सब्बसाधारणत्ता परसन्तकवत्थु न होतीति अधिप्पायो।
Aniggateti anikkhante, taḷākeyeva ṭhiteti attho. Paresaṃ mātikāmukhanti khuddakamātikāmukhaṃ. Asampattevāti taḷākato nikkhamitvā mahāmātikāyaṃ eva ṭhite. Anikkhante baddhā subaddhāti taḷākato anikkhante bhaṇḍadeyyampi na hoti sabbasādhāraṇattā udakassāti adhippāyo. Nikkhante pana pāṭipuggalikaṃ hotīti āha ‘‘nikkhante baddhā bhaṇḍadeyya’’nti. Idha pana khuddakamātikāyaṃ appaviṭṭhattā avahāro na jāto, ‘‘taḷākato aniggate paresaṃ mātikāmukhaṃ asampattevā’’ti heṭṭhā vuttassa vikappadvayassa ‘‘anikkhante baddhā subaddhā, nikkhante baddhā bhaṇḍadeyya’’nti idaṃ dvayaṃ yathākkamena yojanatthaṃ vuttaṃ. Natthi avahāroti ettha ‘‘avahāro natthi, bhaṇḍadeyyaṃ pana hotī’’ti keci vadanti, taṃ na yuttaṃ. Vatthuṃ…pe… na sametīti ettha taḷākagataudakassa sabbasādhāraṇattā parasantakavatthu na hotīti adhippāyo.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. दुतियपाराजिकं • 2. Dutiyapārājikaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / २. दुतियपाराजिकं • 2. Dutiyapārājikaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / उदककथावण्णना • Udakakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / भूमट्ठकथादिवण्णना • Bhūmaṭṭhakathādivaṇṇanā
