| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
३. उदानसुत्तवण्णना
3. Udānasuttavaṇṇanā
५५. उदानं उदाहरीति अत्तमनवाचं निच्छारेसि। एस वुत्तप्पकारो उदाहारो। भुसो निस्सयो उपनिस्सयो, दानमेव उपनिस्सयो दानूपनिस्सयो। एस नयो सेसेसुपि। तत्थ दानूपनिस्सयो अन्नादिवत्थूसु बलवाति बलवभावेन होति, तस्मा उपनिस्सयबहुलो कामरागप्पहानेनेव कतपरिचयत्ता विपस्सनमनुयुञ्जन्तो न चिरस्सेव अनागामिफलं पापुणाति, तथा सुविसुद्धसीलूपनिस्सयो कामदोसजिगुच्छनेन। यदि एवं कस्मा इमे द्वे उपनिस्सया दुब्बलाति वुत्ता ? विज्जूपमञ्ञाणस्सेव पच्चयभावतो। सोपि भावनूपनिस्सयसहायलाभेनेव, न केवलं। भावना पन पटिवेधस्स विसेसहेतुभावतो बलवा उपनिस्सयो। तथा हि सा वजिरूपमञाणस्स विसेसपच्चयो। तेनाह ‘‘भावनूपनिस्सयो अरहत्तं पापेती’’ति।
55.Udānaṃ udāharīti attamanavācaṃ nicchāresi. Esa vuttappakāro udāhāro. Bhuso nissayo upanissayo, dānameva upanissayo dānūpanissayo. Esa nayo sesesupi. Tattha dānūpanissayo annādivatthūsu balavāti balavabhāvena hoti, tasmā upanissayabahulo kāmarāgappahāneneva kataparicayattā vipassanamanuyuñjanto na cirasseva anāgāmiphalaṃ pāpuṇāti, tathā suvisuddhasīlūpanissayo kāmadosajigucchanena. Yadi evaṃ kasmā ime dve upanissayā dubbalāti vuttā ? Vijjūpamaññāṇasseva paccayabhāvato. Sopi bhāvanūpanissayasahāyalābheneva, na kevalaṃ. Bhāvanā pana paṭivedhassa visesahetubhāvato balavā upanissayo. Tathā hi sā vajirūpamañāṇassa visesapaccayo. Tenāha ‘‘bhāvanūpanissayo arahattaṃ pāpetī’’ti.
सोति मिलकत्थेरो। विहारन्ति वसनट्ठानं। विहारपच्चन्ते हि पण्णसालाय थेरो विहरति। उपट्ठाति एकलक्खणेन। कूटगोणो विय गमनवीथिं। तत्थाति अल्लकट्ठरासिम्हि। उदकमणिकानन्ति उदकथेवानं।
Soti milakatthero. Vihāranti vasanaṭṭhānaṃ. Vihārapaccante hi paṇṇasālāya thero viharati. Upaṭṭhāti ekalakkhaṇena. Kūṭagoṇo viya gamanavīthiṃ. Tatthāti allakaṭṭharāsimhi. Udakamaṇikānanti udakathevānaṃ.
अत्तनियेव उपनेसि उदानकथाय वुत्तधम्मानं परिपुण्णानं अत्तनि संविज्जमानत्ता। तेनाह ‘‘उट्ठानवता’’तिआदि। अयञ्हि मिलकत्थेरो सिक्खाय गारवो सप्पतिस्सो वत्तपटिवत्तं पूरेन्तो विसुद्धसीलो हुत्वा ठितो, तस्मा ‘‘दुब्बलूपनिस्सये’’ति वुत्तं। तेनाह भगवा उदानेन्तो ‘‘नो चस्सं…पे॰… सञ्ञोजनानी’’ति।
Attaniyevaupanesi udānakathāya vuttadhammānaṃ paripuṇṇānaṃ attani saṃvijjamānattā. Tenāha ‘‘uṭṭhānavatā’’tiādi. Ayañhi milakatthero sikkhāya gāravo sappatisso vattapaṭivattaṃ pūrento visuddhasīlo hutvā ṭhito, tasmā ‘‘dubbalūpanissaye’’ti vuttaṃ. Tenāha bhagavā udānento ‘‘no cassaṃ…pe… saññojanānī’’ti.
सचे अहं न भवेय्यन्ति यदि अहं नाम कोचि न भवेय्यं तादिसस्स अहंसद्दवचनीयस्स कस्सचि अत्थस्स अभावतो। ततो एव मम परिक्खारोपि न भवेय्यतस्स च पभङ्गुभावेन अनवट्ठितभावतो। एवं अत्तुद्देसिकभावेन पदद्वयस्स अत्थं वत्वा इदानि कम्मफलवसेन वत्तुं ‘‘सचे वा पना’’तिआदि वुत्तं। अतीतपच्चुप्पन्नवसेन सुञ्ञतं दस्सेत्वा इदानि पच्चुप्पन्नानागतवसेन तं दस्सेन्तो ‘‘इदानि पना’’तिआदि वुत्तं। एवं अधिमुच्चन्तोति एदिसं अधिमुत्तिं पवत्तेन्तो। विभविस्सतीति विनस्सिस्सति। विभवो हि विनासो। तेनाह ‘‘भिज्जिस्सती’’ति। विभवदस्सनं विभवोति उत्तरपदलोपेन वुत्तन्ति आह ‘‘विभवदस्सनेना’’ति। विभवदस्सनं नाम अच्चन्ताय विनासस्स दस्सनं। तन्ति अरियमग्गं। सामञ्ञजोतना हेसा विसेसनिट्ठा होतीति ततियमग्गवसेन अत्थो वेदितब्बो।
Sace ahaṃ na bhaveyyanti yadi ahaṃ nāma koci na bhaveyyaṃ tādisassa ahaṃsaddavacanīyassa kassaci atthassa abhāvato. Tato eva mama parikkhāropi na bhaveyyatassa ca pabhaṅgubhāvena anavaṭṭhitabhāvato. Evaṃ attuddesikabhāvena padadvayassa atthaṃ vatvā idāni kammaphalavasena vattuṃ ‘‘sace vā panā’’tiādi vuttaṃ. Atītapaccuppannavasena suññataṃ dassetvā idāni paccuppannānāgatavasena taṃ dassento ‘‘idāni panā’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ adhimuccantoti edisaṃ adhimuttiṃ pavattento. Vibhavissatīti vinassissati. Vibhavo hi vināso. Tenāha ‘‘bhijjissatī’’ti. Vibhavadassanaṃ vibhavoti uttarapadalopena vuttanti āha ‘‘vibhavadassanenā’’ti. Vibhavadassanaṃ nāma accantāya vināsassa dassanaṃ. Tanti ariyamaggaṃ. Sāmaññajotanā hesā visesaniṭṭhā hotīti tatiyamaggavasena attho veditabbo.
उपरि मग्गफलन्ति अग्गमग्गफलं। नत्थि एतिस्सा जातिया अन्तरन्ति अनन्तरा, अनन्तरा विपस्सना मग्गस्स। गोत्रभू पन अनुलोमवीथिपरियापन्नत्ता विपस्सनागतिकं वा सिया, निब्बानारम्मणत्ता मग्गगतिकं वाति न तेन मग्गो अन्तरिको नाम होति। तेनाह ‘‘विपस्सना मग्गस्स आसन्नानन्तरं नामा’’ति । फलं पन निब्बानारम्मणत्ता किलेसानं पजहनवसेन पवत्तनतो लोकुत्तरभावतो च कम्ममग्गगतिकमेव, कुसलविपाकभावेन पन नेसं अत्थो पभेदोति विपस्सनाय फलस्स सिया अनन्तरताति वुत्तं ‘‘फलस्स दूरानन्तरं नामा’’ति। ‘‘आसवानं खयो’’ति पन अग्गमग्गे वुच्चमाने विपस्सनानं आसन्नताय वत्तब्बमेव नत्थि। अतसितायेति न तसितब्बे तासं अनापज्जितब्बे। तासोति तासहेतु ‘‘तसति एतस्मा’’ति कत्वा। सोति अस्सुतवा पुथुज्जनो। तिलक्खणाहतन्ति अनिच्चतादिलक्खणत्तयलक्खितं। मनम्हि नट्ठोति ईसकं नट्ठोम्हि, ततो परम्पि तत्थेव ठत्वा किञ्चि अपूरितत्ता एव मुत्तोति अधिप्पायो। ‘‘न तासो नाम होती’’ति वत्वा तस्स अतासभावं दस्सेतुं ‘‘न ही’’तिआदि वुत्तं। कल्याणपुथुज्जनो हि भयतुपट्ठानञाणेन ‘‘सभया सङ्खारा’’ति विपस्सन्तो न उत्तसति।
Upari maggaphalanti aggamaggaphalaṃ. Natthi etissā jātiyā antaranti anantarā, anantarā vipassanā maggassa. Gotrabhū pana anulomavīthipariyāpannattā vipassanāgatikaṃ vā siyā, nibbānārammaṇattā maggagatikaṃ vāti na tena maggo antariko nāma hoti. Tenāha ‘‘vipassanā maggassa āsannānantaraṃ nāmā’’ti . Phalaṃ pana nibbānārammaṇattā kilesānaṃ pajahanavasena pavattanato lokuttarabhāvato ca kammamaggagatikameva, kusalavipākabhāvena pana nesaṃ attho pabhedoti vipassanāya phalassa siyā anantaratāti vuttaṃ ‘‘phalassa dūrānantaraṃ nāmā’’ti. ‘‘Āsavānaṃ khayo’’ti pana aggamagge vuccamāne vipassanānaṃ āsannatāya vattabbameva natthi. Atasitāyeti na tasitabbe tāsaṃ anāpajjitabbe. Tāsoti tāsahetu ‘‘tasati etasmā’’ti katvā. Soti assutavā puthujjano. Tilakkhaṇāhatanti aniccatādilakkhaṇattayalakkhitaṃ. Manamhi naṭṭhoti īsakaṃ naṭṭhomhi, tato parampi tattheva ṭhatvā kiñci apūritattā eva muttoti adhippāyo. ‘‘Na tāso nāma hotī’’ti vatvā tassa atāsabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘na hī’’tiādi vuttaṃ. Kalyāṇaputhujjano hi bhayatupaṭṭhānañāṇena ‘‘sabhayā saṅkhārā’’ti vipassanto na uttasati.
उदानसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Udānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. उदानसुत्तं • 3. Udānasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ३. उदानसुत्तवण्णना • 3. Udānasuttavaṇṇanā
