| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
९. उदपानसुत्तवण्णना
9. Udapānasuttavaṇṇanā
६९. नवमे मल्लेसूति मल्ला नाम जानपदिनो राजकुमारा, तेसं निवासो एकोपि जनपदो रुळ्हीवसेन ‘‘मल्ला’’ति वुच्चति, तेसु मल्लेसु, यं लोके ‘‘मल्लो’’ति वुच्चति। केचि पन ‘‘मालेसू’’ति पठन्ति। चारियं चरमानोति अतुरितचारिकावसेन महामण्डलजनपदचारिकं चरमानो। महता भिक्खुसङ्घेनाति अपरिच्छेदगुणेन महन्तेन समणगणेन। तदा हि भगवतो महाभिक्खुपरिवारो अहोसि। थूणं नाम मल्लानं ब्राह्मणगामोति पुरत्थिमदक्खिणाय दिसाय मज्झिमदेसस्स अवधिट्ठाने मल्लदेसे थूणनामको ब्राह्मणबहुलताय ब्राह्मणगामो। तदवसरीति तं अवसरि, थूणगाममग्गं पापुणीति अत्थो। अस्सोसुन्ति सुणिंसु, सोतद्वारसम्पत्तवचननिग्घोसानुसारेन जानिंसूति अत्थो। खोति पदपूरणे, अवधारणत्थे वा निपातो। तत्थ अवधारणत्थेन अस्सोसुंयेव, न तेसं सवनन्तरायो अहोसीति वुत्तं होति। पदपूरणेन पदब्यञ्जनसिलिट्ठत्तमत्तमेव। थूणेय्यकाति थूणगामवासिनो। ब्राह्मणगहपतिकाति एत्थ ब्रह्मं अणन्तीति ब्राह्मणा, मन्ते सज्झायन्तीति अत्थो। इदमेव हि जातिब्राह्मणानं निब्बचनं, अरिया पन बाहितपापत्ता ‘‘ब्राह्मणा’’ति वुच्चन्ति। गहपतिकाति खत्तियब्राह्मणे वज्जेत्वा ये केचि अगारं अज्झावसन्ता वुच्चन्ति, विसेसतो वेस्सा। ब्राह्मणा च गहपतिका च ब्राह्मणगहपतिका।
69. Navame mallesūti mallā nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīvasena ‘‘mallā’’ti vuccati, tesu mallesu, yaṃ loke ‘‘mallo’’ti vuccati. Keci pana ‘‘mālesū’’ti paṭhanti. Cāriyaṃ caramānoti aturitacārikāvasena mahāmaṇḍalajanapadacārikaṃ caramāno. Mahatā bhikkhusaṅghenāti aparicchedaguṇena mahantena samaṇagaṇena. Tadā hi bhagavato mahābhikkhuparivāro ahosi. Thūṇaṃ nāma mallānaṃ brāhmaṇagāmoti puratthimadakkhiṇāya disāya majjhimadesassa avadhiṭṭhāne malladese thūṇanāmako brāhmaṇabahulatāya brāhmaṇagāmo. Tadavasarīti taṃ avasari, thūṇagāmamaggaṃ pāpuṇīti attho. Assosunti suṇiṃsu, sotadvārasampattavacananigghosānusārena jāniṃsūti attho. Khoti padapūraṇe, avadhāraṇatthe vā nipāto. Tattha avadhāraṇatthena assosuṃyeva, na tesaṃ savanantarāyo ahosīti vuttaṃ hoti. Padapūraṇena padabyañjanasiliṭṭhattamattameva. Thūṇeyyakāti thūṇagāmavāsino. Brāhmaṇagahapatikāti ettha brahmaṃ aṇantīti brāhmaṇā, mante sajjhāyantīti attho. Idameva hi jātibrāhmaṇānaṃ nibbacanaṃ, ariyā pana bāhitapāpattā ‘‘brāhmaṇā’’ti vuccanti. Gahapatikāti khattiyabrāhmaṇe vajjetvā ye keci agāraṃ ajjhāvasantā vuccanti, visesato vessā. Brāhmaṇā ca gahapatikā ca brāhmaṇagahapatikā.
इदानि यमत्थं ते अस्सोसुं, तं दस्सेतुं ‘‘समणो खलु, भो, गोतमो’’तिआदि वुत्तं। तत्थ समितपापत्ता ‘‘समणो’’ति वेदितब्बो। वुत्तञ्हेतं – ‘‘समितास्स होन्ति पापका अकुसला धम्मा’’तिआदि (म॰ नि॰ १.४३४)। भगवा च अनुत्तरेन अरियमग्गेन सब्बसो समितपापो। तेनस्स यथाभुच्चगुणाधिगतमेतं नामं, यदिदं समणोति। खलूति अनुस्सवत्थे निपातो। भोति ब्राह्मणजातिकानं जातिसमुदागतं आलपनमत्तं। वुत्तम्पि चेतं ‘‘भोवादि नाम सो होति, सचे होति सकिञ्चनो’’ति (ध॰ प॰ ३९६)। गोतमोति गोत्तवसेन भगवतो परिकित्तनं। तस्मा ‘‘समणो खलु, भो, गोतमो’’ति समणो किर, भो, गोतमगोत्तोति अयमेत्थ अत्थो। सक्यपुत्तोति इदं पन भगवतो उच्चाकुलपरिदीपनं। सक्यकुला पब्बजितोति सद्धापब्बजितभावपरिदीपनं। केनचि पारिजुञ्ञेन अनभिभूतो अपरिक्खीणंयेव तं कुलं पहाय नेक्खम्माधिगमसद्धाय पब्बजितोति वुत्तं होति। उदपानं तिणस्स च भुसस्स च याव मुखतो पूरेसुन्ति पानीयकूपं तिणेन च भुसेन च मुखप्पमाणेन वड्ढेसुं, तिणादीनि पक्खिपित्वा कूपं पिदहिंसूति अत्थो।
Idāni yamatthaṃ te assosuṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘samaṇo khalu, bho, gotamo’’tiādi vuttaṃ. Tattha samitapāpattā ‘‘samaṇo’’ti veditabbo. Vuttañhetaṃ – ‘‘samitāssa honti pāpakā akusalā dhammā’’tiādi (ma. ni. 1.434). Bhagavā ca anuttarena ariyamaggena sabbaso samitapāpo. Tenassa yathābhuccaguṇādhigatametaṃ nāmaṃ, yadidaṃ samaṇoti. Khalūti anussavatthe nipāto. Bhoti brāhmaṇajātikānaṃ jātisamudāgataṃ ālapanamattaṃ. Vuttampi cetaṃ ‘‘bhovādi nāma so hoti, sace hoti sakiñcano’’ti (dha. pa. 396). Gotamoti gottavasena bhagavato parikittanaṃ. Tasmā ‘‘samaṇo khalu, bho, gotamo’’ti samaṇo kira, bho, gotamagottoti ayamettha attho. Sakyaputtoti idaṃ pana bhagavato uccākulaparidīpanaṃ. Sakyakulā pabbajitoti saddhāpabbajitabhāvaparidīpanaṃ. Kenaci pārijuññena anabhibhūto aparikkhīṇaṃyeva taṃ kulaṃ pahāya nekkhammādhigamasaddhāya pabbajitoti vuttaṃ hoti. Udapānaṃ tiṇassa ca bhusassa ca yāva mukhato pūresunti pānīyakūpaṃ tiṇena ca bhusena ca mukhappamāṇena vaḍḍhesuṃ, tiṇādīni pakkhipitvā kūpaṃ pidahiṃsūti attho.
तस्स किर गामस्स बहि भगवतो आगमनमग्गे ब्राह्मणानं परिभोगभूतो एको उदपानो अहोसि। तं ठपेत्वा तत्थ सब्बानि कूपतळाकादीनि उदकट्ठानानि तदा विसुक्खानि निरुदकानि अहेसुं। अथ थूणेय्यका रतनत्तये अप्पसन्ना मच्छेरपकता भगवतो आगमनं सुत्वा ‘‘सचे समणो गोतमो ससावको इमं गामं पविसित्वा द्वीहतीहं वसेय्य, सब्बं इमं जनं अत्तनो वचने ठपेय्य, ततो ब्राह्मणधम्मो पतिट्ठं न लभेय्या’’ति तत्थ भगवतो अवासाय परिसक्कन्ता ‘‘इमस्मिं गामे अञ्ञत्थ उदकं नत्थि, अमुं उदपानं अपरिभोगं करिस्साम, एवं समणो गोतमो ससावको इमं गामं न पविसिस्सती’’ति सम्मन्तयित्वा सब्बे गामवासिनो सत्ताहस्स उदकं गहेत्वा चाटिआदीनि पूरेत्वा उदपानं तिणेन च भुसेन च पिदहिंसु। तेन वुत्तं – ‘‘उदपानं तिणस्स च भुसस्स च याव मुखतो पूरेसुं, ‘मा ते मुण्डका समणका पानीयं अपंसू’’’ति।
Tassa kira gāmassa bahi bhagavato āgamanamagge brāhmaṇānaṃ paribhogabhūto eko udapāno ahosi. Taṃ ṭhapetvā tattha sabbāni kūpataḷākādīni udakaṭṭhānāni tadā visukkhāni nirudakāni ahesuṃ. Atha thūṇeyyakā ratanattaye appasannā maccherapakatā bhagavato āgamanaṃ sutvā ‘‘sace samaṇo gotamo sasāvako imaṃ gāmaṃ pavisitvā dvīhatīhaṃ vaseyya, sabbaṃ imaṃ janaṃ attano vacane ṭhapeyya, tato brāhmaṇadhammo patiṭṭhaṃ na labheyyā’’ti tattha bhagavato avāsāya parisakkantā ‘‘imasmiṃ gāme aññattha udakaṃ natthi, amuṃ udapānaṃ aparibhogaṃ karissāma, evaṃ samaṇo gotamo sasāvako imaṃ gāmaṃ na pavisissatī’’ti sammantayitvā sabbe gāmavāsino sattāhassa udakaṃ gahetvā cāṭiādīni pūretvā udapānaṃ tiṇena ca bhusena ca pidahiṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘udapānaṃ tiṇassa ca bhusassa ca yāva mukhato pūresuṃ, ‘mā te muṇḍakā samaṇakā pānīyaṃ apaṃsū’’’ti.
तत्थ मुण्डका समणकाति मुण्डे ‘‘मुण्डा’’ति समणे ‘‘समणा’’ति वत्तुं वट्टेय्य, ते पन खुंसनाधिप्पायेन हीळेन्ता एवमाहंसु। माति पटिसेधे, मा अपंसु मा पिविंसूति अत्थो। मग्गा ओक्कम्माति मग्गतो अपसक्कित्वा। एतम्हाति यो उदपानो तेहि तथा कतो, तमेव निद्दिसन्तो आह। किं पन भगवा तेसं ब्राह्मणानं विप्पकारं अनावज्जित्वा एवमाह – ‘‘एतम्हा उदपाना पानीयं आहरा’’ति, उदाहु आवज्जित्वा जानन्तोति? जानन्तो एव भगवा अत्तनो बुद्धानुभावं पकासेत्वा ते दमेत्वा निब्बिसेवने कातुं एवमाह, न पानीयं पातुकामो। तेनेवेत्थ महापरिनिब्बानसुत्ते विय ‘‘पिपासितोस्मी’’ति (दी॰ नि॰ २.१९१) न वुत्तं। धम्मभण्डागारिको पन सत्थु अज्झासयं अजानन्तो थूणेय्यकेहि कतं विप्पकारं आचिक्खन्तो ‘‘इदानि सो, भन्ते’’तिआदिमाह।
Tattha muṇḍakā samaṇakāti muṇḍe ‘‘muṇḍā’’ti samaṇe ‘‘samaṇā’’ti vattuṃ vaṭṭeyya, te pana khuṃsanādhippāyena hīḷentā evamāhaṃsu. Māti paṭisedhe, mā apaṃsu mā piviṃsūti attho. Maggā okkammāti maggato apasakkitvā. Etamhāti yo udapāno tehi tathā kato, tameva niddisanto āha. Kiṃ pana bhagavā tesaṃ brāhmaṇānaṃ vippakāraṃ anāvajjitvā evamāha – ‘‘etamhā udapānā pānīyaṃ āharā’’ti, udāhu āvajjitvā jānantoti? Jānanto eva bhagavā attano buddhānubhāvaṃ pakāsetvā te dametvā nibbisevane kātuṃ evamāha, na pānīyaṃ pātukāmo. Tenevettha mahāparinibbānasutte viya ‘‘pipāsitosmī’’ti (dī. ni. 2.191) na vuttaṃ. Dhammabhaṇḍāgāriko pana satthu ajjhāsayaṃ ajānanto thūṇeyyakehi kataṃ vippakāraṃ ācikkhanto ‘‘idāni so, bhante’’tiādimāha.
तत्थ इदानीति अधुना, अम्हाकं आगमनवेलायमेवाति अत्थो। एसो, भन्ते, उदपानोति पठन्ति। थेरो द्विक्खत्तुं पटिक्खिपित्वा ततियवारे ‘‘न खो तथागता तिक्खत्तुं पच्चनीका कातब्बा, कारणं दिट्ठं भविस्सति दीघदस्सिना’’ति महाराजदत्तियं भगवतो पत्तं गहेत्वा उदपानं अगमासि। गच्छन्ते थेरे उदपाने उदकं परिपुण्णं हुत्वा उत्तरित्वा समन्ततो सन्दति, सब्बं तिणं भुसञ्च उप्लवित्वा सयमेव अपगच्छि। तेन च सन्दमानेन सलिलेन उपरूपरि वड्ढन्तेन तस्मिं गामे सब्बेव पोक्खरणीआदयो जलासया विसुक्खा परिपूरिंसु, तथा परिखाकुसुब्भनिन्नादीनि च। सब्बो गामप्पदेसो महोघेन अज्झोत्थटो महावस्सकाले विय अहोसि। कुमुदुप्पलपदुमपुण्डरीकादीनि जलजपुप्फानि तत्थ तत्थ उब्भिज्जित्वा विकसमानानि उदकं सञ्छादिंसु। सरेसु हंसकोञ्चचक्कवाककारण्डवबकादया ए उदकसकुणिका वस्समाना तत्थ तत्थ विचरिंसु। थूणेय्यका तं महोघं तथा उत्तरन्तं समन्ततो वीचितरङ्गसमाकुलं परियन्ततो समुट्ठहमानं रुचिरं फेणबुब्बुळकं दिस्वा अच्छरियब्भुतचित्तजाता एवं सम्मन्तेसुं ‘‘मयं समणस्स गोतमस्स उदकुपच्छेदं कातुं वायमिम्हा, अयं पन महोघो तस्स आगमनकालतो पट्ठाय एवं अभिवड्ढति, निस्संसयं खो अयं तस्स इद्धानुभावो। महिद्धिको हि सो महानुभावो। ठानं खो पनेतं विज्जति, यथा यं महोघो उट्ठहित्वा अम्हाकं गामम्पि ओत्थरेय्य। हन्द मयं समणं गोतमं उपसङ्कमित्वा पयिरुपासित्वा अच्चयं देसेन्ता खमापेय्यामा’’ति।
Tattha idānīti adhunā, amhākaṃ āgamanavelāyamevāti attho. Eso, bhante, udapānoti paṭhanti. Thero dvikkhattuṃ paṭikkhipitvā tatiyavāre ‘‘na kho tathāgatā tikkhattuṃ paccanīkā kātabbā, kāraṇaṃ diṭṭhaṃ bhavissati dīghadassinā’’ti mahārājadattiyaṃ bhagavato pattaṃ gahetvā udapānaṃ agamāsi. Gacchante there udapāne udakaṃ paripuṇṇaṃ hutvā uttaritvā samantato sandati, sabbaṃ tiṇaṃ bhusañca uplavitvā sayameva apagacchi. Tena ca sandamānena salilena uparūpari vaḍḍhantena tasmiṃ gāme sabbeva pokkharaṇīādayo jalāsayā visukkhā paripūriṃsu, tathā parikhākusubbhaninnādīni ca. Sabbo gāmappadeso mahoghena ajjhotthaṭo mahāvassakāle viya ahosi. Kumuduppalapadumapuṇḍarīkādīni jalajapupphāni tattha tattha ubbhijjitvā vikasamānāni udakaṃ sañchādiṃsu. Saresu haṃsakoñcacakkavākakāraṇḍavabakādayā e udakasakuṇikā vassamānā tattha tattha vicariṃsu. Thūṇeyyakā taṃ mahoghaṃ tathā uttarantaṃ samantato vīcitaraṅgasamākulaṃ pariyantato samuṭṭhahamānaṃ ruciraṃ pheṇabubbuḷakaṃ disvā acchariyabbhutacittajātā evaṃ sammantesuṃ ‘‘mayaṃ samaṇassa gotamassa udakupacchedaṃ kātuṃ vāyamimhā, ayaṃ pana mahogho tassa āgamanakālato paṭṭhāya evaṃ abhivaḍḍhati, nissaṃsayaṃ kho ayaṃ tassa iddhānubhāvo. Mahiddhiko hi so mahānubhāvo. Ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati, yathā yaṃ mahogho uṭṭhahitvā amhākaṃ gāmampi otthareyya. Handa mayaṃ samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamitvā payirupāsitvā accayaṃ desentā khamāpeyyāmā’’ti.
ते सब्बेव एकज्झासया हुत्वा सङ्घसङ्घी गणीभूता गामतो निक्खमित्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु। उपसङ्कमित्वा अप्पेकच्चे भगवतो पादे सिरसा वन्दिंसु, अप्पेकच्चे अञ्जलिं पणामेसुं, अप्पेकच्चे भगवता सद्धिं सम्मोदिंसु, अप्पेकच्चे तुण्हीभूता निसीदिंसु, अप्पेकच्चे नामगोत्तं सावेसुं। एवं पन कत्वा सब्बेव एकमन्तं निसीदित्वा ‘‘इध मयं, भो गोतम, भोतो चेव गोतमस्स गोतमसावकानञ्च उदकप्पटिसेधं कारयिम्ह, अमुकस्मिं उदपाने तिणञ्च भुसञ्च पक्खिपिम्ह। सो पन उदपानो अचेतनोपि समानो सचेतनो विय भोतो गुणं जानन्तो विय सयमेव सब्बं तिणं भुसं अपनेत्वा सुविसुद्धो जातो, सब्बोपि चेत्थ निन्नप्पदेसो महता उदकोघेन परिपुण्णो रमणीयोव जातो, उदकूपजीविनो सत्ता परितुट्ठा। मयं पन मनुस्सापि समाना भोतो गुणे न जानिम्ह, ये मयं एवं अकरिम्ह, साधु नो भवं गोतमो तथा करोतु, यथायं महोघो इमं गामं न ओत्थरेय्य, अच्चयो नो अच्चगमा यथाबालं, तं नो भवं गोतमो अच्चयं पटिग्गण्हातु अनुकम्पं उपादाया’’ति अच्चयं देसेसुं। भगवापि ‘‘तग्घ तुम्हे अच्चयो अच्चगमा यथाबालं, तं वो मयं पटिग्गण्हाम आयतिं संवराया’’ति तेसं अच्चयं पटिग्गहेत्वा पसन्नचित्ततं ञत्वा उत्तरि अज्झासयानुरूपं धम्मं देसेसि। ते भगवतो धम्मदेसनं सुत्वा पसन्नचित्ता सरणादीसु पतिट्ठिता भगवन्तं वन्दित्वा पदक्खिणं कत्वा पक्कमिंसु। तेसं पन आगमनतो पुरेतरंयेव आयस्मा आनन्दो तं पाटिहारियं दिस्वा अच्छरियब्भुतचित्तजातो पत्तेन पानीयं आदाय भगवतो उपनामेत्वा तं पवत्तिं आरोचेसि। तेन वुत्तं – ‘‘एवं, भन्तेति खो आयस्मा आनन्दो’’तिआदि।
Te sabbeva ekajjhāsayā hutvā saṅghasaṅghī gaṇībhūtā gāmato nikkhamitvā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu. Upasaṅkamitvā appekacce bhagavato pāde sirasā vandiṃsu, appekacce añjaliṃ paṇāmesuṃ, appekacce bhagavatā saddhiṃ sammodiṃsu, appekacce tuṇhībhūtā nisīdiṃsu, appekacce nāmagottaṃ sāvesuṃ. Evaṃ pana katvā sabbeva ekamantaṃ nisīditvā ‘‘idha mayaṃ, bho gotama, bhoto ceva gotamassa gotamasāvakānañca udakappaṭisedhaṃ kārayimha, amukasmiṃ udapāne tiṇañca bhusañca pakkhipimha. So pana udapāno acetanopi samāno sacetano viya bhoto guṇaṃ jānanto viya sayameva sabbaṃ tiṇaṃ bhusaṃ apanetvā suvisuddho jāto, sabbopi cettha ninnappadeso mahatā udakoghena paripuṇṇo ramaṇīyova jāto, udakūpajīvino sattā parituṭṭhā. Mayaṃ pana manussāpi samānā bhoto guṇe na jānimha, ye mayaṃ evaṃ akarimha, sādhu no bhavaṃ gotamo tathā karotu, yathāyaṃ mahogho imaṃ gāmaṃ na otthareyya, accayo no accagamā yathābālaṃ, taṃ no bhavaṃ gotamo accayaṃ paṭiggaṇhātu anukampaṃ upādāyā’’ti accayaṃ desesuṃ. Bhagavāpi ‘‘taggha tumhe accayo accagamā yathābālaṃ, taṃ vo mayaṃ paṭiggaṇhāma āyatiṃ saṃvarāyā’’ti tesaṃ accayaṃ paṭiggahetvā pasannacittataṃ ñatvā uttari ajjhāsayānurūpaṃ dhammaṃ desesi. Te bhagavato dhammadesanaṃ sutvā pasannacittā saraṇādīsu patiṭṭhitā bhagavantaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu. Tesaṃ pana āgamanato puretaraṃyeva āyasmā ānando taṃ pāṭihāriyaṃ disvā acchariyabbhutacittajāto pattena pānīyaṃ ādāya bhagavato upanāmetvā taṃ pavattiṃ ārocesi. Tena vuttaṃ – ‘‘evaṃ, bhanteti kho āyasmā ānando’’tiādi.
तत्थ मुखतो ओवमित्वाति सब्बं तं तिणादिं मुखेन छड्डेत्वा। विस्सन्दन्तो मञ्ञेति पुब्बे दीघरज्जुकेन उदपानेन उस्सिञ्चित्वा गहेतब्बउदकोघो भगवतो पत्तं गहेत्वा थेरस्स गतकाले मुखेन विस्सन्दन्तो विय समतित्तिको काकपेय्यो हुत्वा अट्ठासि। इदञ्च थेरस्स गतकाले उदकप्पवत्तिं सन्धाय वुत्तं। ततो परं पन पुब्बे वुत्तनयेन तस्मिं गामे सकलं निन्नट्ठानं उदकेन परिपुण्णं अहोसीति। अयं पनिद्धि न बुद्धानं अधिट्ठानेन, नापि देवानुभावेन, अथ खो भगवतो पुञ्ञानुभावेन परित्तदेसनत्थं राजगहतो वेसालिगमने विय। केचि पन ‘‘थूणेय्यकानं भगवति पसादजननत्थं तेसं अत्थकामाहि देवताहि कत’’न्ति। अपरे ‘‘उदपानस्स हेट्ठा वसनकनागराजा एवमकासी’’ति। सब्बं तं अकारणं, यथा भगवतो पुञ्ञानुभावेनयेव तथा उदकुप्पत्तिया परिदीपितत्ता।
Tattha mukhato ovamitvāti sabbaṃ taṃ tiṇādiṃ mukhena chaḍḍetvā. Vissandanto maññeti pubbe dīgharajjukena udapānena ussiñcitvā gahetabbaudakogho bhagavato pattaṃ gahetvā therassa gatakāle mukhena vissandanto viya samatittiko kākapeyyo hutvā aṭṭhāsi. Idañca therassa gatakāle udakappavattiṃ sandhāya vuttaṃ. Tato paraṃ pana pubbe vuttanayena tasmiṃ gāme sakalaṃ ninnaṭṭhānaṃ udakena paripuṇṇaṃ ahosīti. Ayaṃ paniddhi na buddhānaṃ adhiṭṭhānena, nāpi devānubhāvena, atha kho bhagavato puññānubhāvena parittadesanatthaṃ rājagahato vesāligamane viya. Keci pana ‘‘thūṇeyyakānaṃ bhagavati pasādajananatthaṃ tesaṃ atthakāmāhi devatāhi kata’’nti. Apare ‘‘udapānassa heṭṭhā vasanakanāgarājā evamakāsī’’ti. Sabbaṃ taṃ akāraṇaṃ, yathā bhagavato puññānubhāvenayeva tathā udakuppattiyā paridīpitattā.
एतमत्थं विदित्वाति एतं अधिट्ठानेन विना अत्तना इच्छितनिप्फत्तिसङ्खातं अत्थं सब्बाकारतो विदित्वा तदत्थदीपनं इमं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ adhiṭṭhānena vinā attanā icchitanipphattisaṅkhātaṃ atthaṃ sabbākārato viditvā tadatthadīpanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ किं कयिरा उदपानेन, आपा चे सब्बदा सियुन्ति यस्स सब्बकालं सब्बत्थ च आपा चे यदि सियुं यदि उपलब्भेय्युं यदि आकङ्खामत्तपटिबद्धो, तेसं लाभो, तेन उदपानेन किं कयिरा किं करेय्य, किं पयोजनन्ति अत्थो। तण्हाय मूलतो छेत्वा, किस्स परियेसनं चरेति याय तण्हाय विनिबद्धा सत्ता अकतपुञ्ञा हुत्वा इच्छितालाभदुक्खेन विहञ्ञन्ति, तस्सा तण्हाय मूलं, मूले वा छिन्दित्वा ठितो मादिसो सब्बञ्ञुबुद्धो किस्स केन कारणेन पानीयपरियेसनं, अञ्ञं वा पच्चयपरियेसनं चरेय्य। ‘‘मूलतो छेत्ता’’तिपि पठन्ति, तण्हाय मूलं मूलेयेव वा छेदकोति अत्थो। अथ वा मूलतो छेत्ताति मूलतो पट्ठाय तण्हाय छेदको। इदं वुत्तं होति – यो बोधिया मूलभूतमहापणिधानतो पट्ठाय अपरिमितं सकलं पुञ्ञसम्भारं अत्तनो अचिन्तेत्वा लोकहितत्थमेव परिणामनवसेन परिपूरेन्तो मूलतो पभुति तण्हाय छेत्ता, सो तण्हाहेतुकस्स इच्छितालाभस्स अभावतो किस्स केन कारणेन उदकपरियेसनं चरेय्य, इमे पन थूणेय्यका अन्धबाला इमं कारणं अजानन्ता एवमकंसूति।
Tattha kiṃ kayirā udapānena, āpā ce sabbadā siyunti yassa sabbakālaṃ sabbattha ca āpā ce yadi siyuṃ yadi upalabbheyyuṃ yadi ākaṅkhāmattapaṭibaddho, tesaṃ lābho, tena udapānena kiṃ kayirā kiṃ kareyya, kiṃ payojananti attho. Taṇhāya mūlato chetvā, kissa pariyesanaṃ careti yāya taṇhāya vinibaddhā sattā akatapuññā hutvā icchitālābhadukkhena vihaññanti, tassā taṇhāya mūlaṃ, mūle vā chinditvā ṭhito mādiso sabbaññubuddho kissa kena kāraṇena pānīyapariyesanaṃ, aññaṃ vā paccayapariyesanaṃ careyya. ‘‘Mūlato chettā’’tipi paṭhanti, taṇhāya mūlaṃ mūleyeva vā chedakoti attho. Atha vā mūlato chettāti mūlato paṭṭhāya taṇhāya chedako. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo bodhiyā mūlabhūtamahāpaṇidhānato paṭṭhāya aparimitaṃ sakalaṃ puññasambhāraṃ attano acintetvā lokahitatthameva pariṇāmanavasena paripūrento mūlato pabhuti taṇhāya chettā, so taṇhāhetukassa icchitālābhassa abhāvato kissa kena kāraṇena udakapariyesanaṃ careyya, ime pana thūṇeyyakā andhabālā imaṃ kāraṇaṃ ajānantā evamakaṃsūti.
नवमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ९. उदपानसुत्तं • 9. Udapānasuttaṃ
