| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
२. उदरसंयतपञ्हो
2. Udarasaṃyatapañho
२. ‘‘भन्ते नागसेन, भासितम्पेतं भगवता –
2. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā –
‘‘‘उत्तिट्ठे नप्पमज्जेय्य, उदरे संयतो सिया’ति॥
‘‘‘Uttiṭṭhe nappamajjeyya, udare saṃyato siyā’ti.
‘‘पुन च भगवता भणितं ‘अहं खो पनुदायि, अप्पेकदा इमिना पत्तेन समतित्तिकम्पि भुञ्जामि, भिय्योपि भुञ्जामी’ति। यदि, भन्ते नागसेन, भगवता भणितं ‘उत्तिट्ठे नप्पमज्जेय्य, उदरे संयतो सिया’ति, तेन हि ‘अहं खो पनुदायि, अप्पेकदा इमिना पत्तेन समतित्थिकम्पि भुञ्जामि, भिय्योपि भुञ्जामी’ति यं वचनं, तं मिच्छा। यदि तथागतेन भणितं ‘अहं खो पनुदायि, अप्पेकदा इमिना पत्तेन समतित्थिकम्पि भुञ्जामि, भिय्योपि भुञ्जामी’ति, तेन हि ‘उत्तिट्ठे नप्पमज्जेय्य, उदरे संयतो सिया’ति तम्पि वचनं मिच्छा। अयम्पि उभतो कोटिको पञ्हो तवानुप्पत्तो, सो तया निब्बाहितब्बो’’ति।
‘‘Puna ca bhagavatā bhaṇitaṃ ‘ahaṃ kho panudāyi, appekadā iminā pattena samatittikampi bhuñjāmi, bhiyyopi bhuñjāmī’ti. Yadi, bhante nāgasena, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘uttiṭṭhe nappamajjeyya, udare saṃyato siyā’ti, tena hi ‘ahaṃ kho panudāyi, appekadā iminā pattena samatitthikampi bhuñjāmi, bhiyyopi bhuñjāmī’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi tathāgatena bhaṇitaṃ ‘ahaṃ kho panudāyi, appekadā iminā pattena samatitthikampi bhuñjāmi, bhiyyopi bhuñjāmī’ti, tena hi ‘uttiṭṭhe nappamajjeyya, udare saṃyato siyā’ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho tavānuppatto, so tayā nibbāhitabbo’’ti.
‘‘भासितम्पेतं, महाराज, भगवता ‘उत्तिट्ठे नप्पमज्जेय्य, उदरे संयतो सिया’ति, भणितञ्च ‘अहं खो पनुदायि, अप्पेकदा इमिना पत्तेन समतित्तिकम्पि भुञ्जामि, भिय्योपि भुञ्जामी’ति । यं, महाराज, भगवता भणितं ‘उत्तिट्ठे नप्पमज्जेय्य, उदरे संयतो सिया’ति, तं सभाववचनं असेसवचनं निस्सेसवचनं निप्परियायवचनं भूतवचनं तच्छवचनं याथाववचनं अविपरीतवचनं इसिवचनं मुनिवचनं भगवन्तवचनं अरहन्तवचनं पच्चेकबुद्धवचनं जिनवचनं सब्बञ्ञुवचनं तथागतस्स अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स वचनं।
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘uttiṭṭhe nappamajjeyya, udare saṃyato siyā’ti, bhaṇitañca ‘ahaṃ kho panudāyi, appekadā iminā pattena samatittikampi bhuñjāmi, bhiyyopi bhuñjāmī’ti . Yaṃ, mahārāja, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘uttiṭṭhe nappamajjeyya, udare saṃyato siyā’ti, taṃ sabhāvavacanaṃ asesavacanaṃ nissesavacanaṃ nippariyāyavacanaṃ bhūtavacanaṃ tacchavacanaṃ yāthāvavacanaṃ aviparītavacanaṃ isivacanaṃ munivacanaṃ bhagavantavacanaṃ arahantavacanaṃ paccekabuddhavacanaṃ jinavacanaṃ sabbaññuvacanaṃ tathāgatassa arahato sammāsambuddhassa vacanaṃ.
‘‘उदरे असंयतो, महाराज, पाणम्पि हनति, अदिन्नम्पि आदियति, परदारम्पि गच्छति, मुसापि भणति, मज्जम्पि पिवति, मातरम्पि जीविता वोरोपेति, पितरम्पि जीविता वोरोपेति, अरहन्तम्पि जीविता वोरोपेति, सङ्घम्पि भिन्दति, दुट्ठेन चित्तेन तथागतस्स लोहितम्पि उप्पादेति। ननु, महाराज, देवदत्तो उदरे असंयतो सङ्घं भिन्दित्वा कप्पट्ठियं कम्मं आयूहि 1। एवरूपानि, महाराज, अञ्ञानिपि बहुविधानि कारणानि दिस्वा भगवता भणितं ‘उत्तिट्ठे नप्पमज्जेय्य, उदरे संयतो सिया’ति।
‘‘Udare asaṃyato, mahārāja, pāṇampi hanati, adinnampi ādiyati, paradārampi gacchati, musāpi bhaṇati, majjampi pivati, mātarampi jīvitā voropeti, pitarampi jīvitā voropeti, arahantampi jīvitā voropeti, saṅghampi bhindati, duṭṭhena cittena tathāgatassa lohitampi uppādeti. Nanu, mahārāja, devadatto udare asaṃyato saṅghaṃ bhinditvā kappaṭṭhiyaṃ kammaṃ āyūhi 2. Evarūpāni, mahārāja, aññānipi bahuvidhāni kāraṇāni disvā bhagavatā bhaṇitaṃ ‘uttiṭṭhe nappamajjeyya, udare saṃyato siyā’ti.
‘‘उदरे संयतो, महाराज, चतुसच्चाभिसमयं अभिसमेति, चत्तारि सामञ्ञफलानि सच्छिकरोति, चतूसु पटिसम्भिदासु अट्ठसु समापत्तीसु छसु अभिञ्ञासु वसीभावं पापुणाति, केवलञ्च समणधम्मं पूरेति। ननु, महाराज, सुकपोतको उदरे संयतो हुत्वा याव तावतिंसभवनं कम्पेत्वा सक्कं देवानमिन्दं उपट्ठानमुपनेसि, एवरूपानि, महाराज, अञ्ञानिपि बहुविधानि कारणानि दिस्वा भगवता भणितं ‘उत्तिट्ठे नप्पमज्जेय्य, उदरे संयतो सिया’ति।
‘‘Udare saṃyato, mahārāja, catusaccābhisamayaṃ abhisameti, cattāri sāmaññaphalāni sacchikaroti, catūsu paṭisambhidāsu aṭṭhasu samāpattīsu chasu abhiññāsu vasībhāvaṃ pāpuṇāti, kevalañca samaṇadhammaṃ pūreti. Nanu, mahārāja, sukapotako udare saṃyato hutvā yāva tāvatiṃsabhavanaṃ kampetvā sakkaṃ devānamindaṃ upaṭṭhānamupanesi, evarūpāni, mahārāja, aññānipi bahuvidhāni kāraṇāni disvā bhagavatā bhaṇitaṃ ‘uttiṭṭhe nappamajjeyya, udare saṃyato siyā’ti.
‘‘यं पन, महाराज, भगवता भणितं ‘अहं खो पनुदायि अप्पेकदा इमिना पत्तेन समतित्तिकम्पि भुञ्जामि, भिय्योपि भुञ्जामी’ति, तं कतकिच्चेन निट्ठितकिरियेन सिद्धत्थेन वुसितवोसानेन निरावरणेन सब्बञ्ञुना सयम्भुना तथागतेन अत्तानं उपादाय भणितं।
‘‘Yaṃ pana, mahārāja, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘ahaṃ kho panudāyi appekadā iminā pattena samatittikampi bhuñjāmi, bhiyyopi bhuñjāmī’ti, taṃ katakiccena niṭṭhitakiriyena siddhatthena vusitavosānena nirāvaraṇena sabbaññunā sayambhunā tathāgatena attānaṃ upādāya bhaṇitaṃ.
‘‘यथा, महाराज, वन्तस्स विरित्तस्स अनुवासितस्स आतुरस्स सप्पायकिरिया इच्छितब्बा होति, एवमेव खो, महाराज, सकिलेसस्स अदिट्ठसच्चस्स उदरे संयमो करणीयो होति। यथा, महाराज, मणिरतनस्स सप्पभासस्स जातिमन्तस्स अभिजातिपरिसुद्धस्स मज्जननिघंसनपरिसोधनेन करणीयं न होति, एवमेव खो, महाराज, तथागतस्स बुद्धविसये पारमिं गतस्स किरियाकरणेसु आवरणं न होती’’ति। ‘‘साधु, भन्ते नागसेन, एवमेतं तथा सम्पटिच्छामी’’ति।
‘‘Yathā, mahārāja, vantassa virittassa anuvāsitassa āturassa sappāyakiriyā icchitabbā hoti, evameva kho, mahārāja, sakilesassa adiṭṭhasaccassa udare saṃyamo karaṇīyo hoti. Yathā, mahārāja, maṇiratanassa sappabhāsassa jātimantassa abhijātiparisuddhassa majjananighaṃsanaparisodhanena karaṇīyaṃ na hoti, evameva kho, mahārāja, tathāgatassa buddhavisaye pāramiṃ gatassa kiriyākaraṇesu āvaraṇaṃ na hotī’’ti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
उदरसंयतपञ्हो दुतियो।
Udarasaṃyatapañho dutiyo.
Footnotes:
