| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
६. उदयब्बयञाणनिद्देसवण्णना
6. Udayabbayañāṇaniddesavaṇṇanā
४९. इदानि अनन्तरं वुत्तस्स सम्मसनञाणस्स नानानयेहि भावनाथिरकरणेन पारं गन्त्वा ठितेन अनिच्चादितो दिट्ठे सङ्खारे उदयब्बयेन परिच्छिन्दित्वा अनिच्चादितो विपस्सनत्थं वुत्तस्स उदयब्बयानुपस्सनाञाणस्स निद्देसे जातं रूपन्तिआदीसु सन्ततिवसेन यथासकं पच्चयेहि निब्बत्तं रूपं। तस्स जातस्स रूपस्स निब्बत्तिलक्खणं जातिं उप्पादं अभिनवाकारं उदयोति, विपरिणामलक्खणं खयं भङ्गं वयोति, अनुपस्सना पुनप्पुनं निसामना, उदयब्बय अनुपस्सनाञाणन्ति अत्थो। वेदनादीसुपि एसेव नयो। जातिजरामरणवन्तानंयेव उदयब्बयस्स परिग्गहेतब्बत्ता जातिजरामरणानं उदयब्बयाभावतो जातिजरामरणं अनामसित्वा जातं चक्खु…पे॰… जातो भवोति पेय्यालं कतं। सो एवं पञ्चन्नं खन्धानं उदयब्बयं पस्सन्तो एवं जानाति ‘‘इमेसं खन्धानं उप्पत्तितो पुब्बे अनुप्पन्नानं रासि वा निचयो वा नत्थि, उप्पज्जमानानम्पि रासितो वा निचयतो वा आगमनं नाम नत्थि, निरुज्झमानानम्पि दिसाविदिसागमनं नाम नत्थि, निरुद्धानम्पि एकस्मिं ठाने रासितो निचयतो निधानतो अवट्ठानं नाम नत्थि। यथा पन वीणाय वादियमानाय उप्पन्नस्स सद्दस्स नेव उप्पत्तितो पुब्बे सन्निचयो अत्थि, न उप्पज्जमानो सन्निचयतो आगतो, न निरुज्झमानस्स दिसाविदिसागमनं अत्थि, न निरुद्धो कत्थचि सन्निचितो तिट्ठति, अथ खो वीणञ्च उपवीणञ्च पुरिसस्स च तज्जं वायामं पटिच्च अहुत्वा सम्भोति, हुत्वा पटिवेति, एवं सब्बेपि रूपारूपिनो धम्मा अहुत्वा सम्भोन्ति, हुत्वा पटिवेन्ती’’ति।
49. Idāni anantaraṃ vuttassa sammasanañāṇassa nānānayehi bhāvanāthirakaraṇena pāraṃ gantvā ṭhitena aniccādito diṭṭhe saṅkhāre udayabbayena paricchinditvā aniccādito vipassanatthaṃ vuttassa udayabbayānupassanāñāṇassa niddese jātaṃ rūpantiādīsu santativasena yathāsakaṃ paccayehi nibbattaṃ rūpaṃ. Tassa jātassa rūpassa nibbattilakkhaṇaṃ jātiṃ uppādaṃ abhinavākāraṃ udayoti, vipariṇāmalakkhaṇaṃ khayaṃ bhaṅgaṃ vayoti, anupassanā punappunaṃ nisāmanā, udayabbaya anupassanāñāṇanti attho. Vedanādīsupi eseva nayo. Jātijarāmaraṇavantānaṃyeva udayabbayassa pariggahetabbattā jātijarāmaraṇānaṃ udayabbayābhāvato jātijarāmaraṇaṃ anāmasitvā jātaṃ cakkhu…pe… jāto bhavoti peyyālaṃ kataṃ. So evaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ udayabbayaṃ passanto evaṃ jānāti ‘‘imesaṃ khandhānaṃ uppattito pubbe anuppannānaṃ rāsi vā nicayo vā natthi, uppajjamānānampi rāsito vā nicayato vā āgamanaṃ nāma natthi, nirujjhamānānampi disāvidisāgamanaṃ nāma natthi, niruddhānampi ekasmiṃ ṭhāne rāsito nicayato nidhānato avaṭṭhānaṃ nāma natthi. Yathā pana vīṇāya vādiyamānāya uppannassa saddassa neva uppattito pubbe sannicayo atthi, na uppajjamāno sannicayato āgato, na nirujjhamānassa disāvidisāgamanaṃ atthi, na niruddho katthaci sannicito tiṭṭhati, atha kho vīṇañca upavīṇañca purisassa ca tajjaṃ vāyāmaṃ paṭicca ahutvā sambhoti, hutvā paṭiveti, evaṃ sabbepi rūpārūpino dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti.
५०. एवं सङ्खेपतो उदयब्बयदस्सनं दस्सेत्वा इदानि वित्थारतो दस्सेतुं पञ्चन्नं खन्धानं उदयं पस्सन्तो कति लक्खणानि पस्सतीतिआदीहि रासितो गणनं पुच्छित्वा, पञ्चन्नं खन्धानं उदयं पस्सन्तो पञ्चवीसति लक्खणानि पस्सतीतिआदीहि रासितोव गणनं विस्सज्जेत्वा, पुन रूपक्खन्धस्स उदयं पस्सन्तो कति लक्खणानि पस्सतीतिआदीहि विभागतो गणनं पुच्छित्वा रूपक्खन्धस्स उदयं पस्सन्तो पञ्च लक्खणानि पस्सतीतिआदीहि विभागतो गणनं विस्सज्जेत्वा, पुन रूपक्खन्धस्स उदयं पस्सन्तो कतमानि पञ्च लक्खणानि पस्सतीतिआदीहि लक्खणविभागं पुच्छित्वा विस्सज्जनं कतं।
50. Evaṃ saṅkhepato udayabbayadassanaṃ dassetvā idāni vitthārato dassetuṃ pañcannaṃ khandhānaṃ udayaṃ passanto kati lakkhaṇāni passatītiādīhi rāsito gaṇanaṃ pucchitvā, pañcannaṃ khandhānaṃ udayaṃ passanto pañcavīsati lakkhaṇāni passatītiādīhi rāsitova gaṇanaṃ vissajjetvā, puna rūpakkhandhassa udayaṃ passanto kati lakkhaṇāni passatītiādīhi vibhāgato gaṇanaṃ pucchitvā rūpakkhandhassa udayaṃ passanto pañca lakkhaṇāni passatītiādīhi vibhāgato gaṇanaṃ vissajjetvā, puna rūpakkhandhassa udayaṃ passanto katamāni pañca lakkhaṇāni passatītiādīhi lakkhaṇavibhāgaṃ pucchitvā vissajjanaṃ kataṃ.
तत्थ अविज्जासमुदया रूपसमुदयोति ‘‘पुरिमकम्मभवस्मिं मोहो अविज्जा’’ति वुत्ताय अविज्जाय सति इमस्मिं भवे रूपस्स उप्पादो होतीति अत्थो। पच्चयसमुदयट्ठेनाति पच्चयस्स उप्पन्नभावेनाति अत्थो। अविज्जातण्हाकम्मानि चेत्थ इध पटिसन्धिहेतुभूता अतीतपच्चया । इमेसु च तीसु गहितेसु सङ्खारुपादानानि गहितानेव होन्ति। आहारसमुदयाति पवत्तिपच्चयेसु कबळीकाराहारस्स बलवत्ता सोयेव गहितो। तस्मिं पन गहिते पवत्तिहेतुभूतानि उतुचित्तानिपि गहितानेव होन्ति। निब्बत्तिलक्खणन्ति अद्धासन्ततिखणवसेन रूपस्स उप्पादं, उप्पादोयेव सङ्खतलक्खणत्ता लक्खणन्ति च वुत्तो। पञ्च लक्खणानीति अविज्जा तण्हा कम्माहारा निब्बत्ति चाति इमानि पञ्च लक्खणानि। अविज्जादयोपि हि रूपस्स उदयो लक्खीयति एतेहीति लक्खणानि। निब्बत्ति पन सङ्खतलक्खणमेव, तम्पि सङ्खतन्ति लक्खीयति एतेनाति लक्खणं।
Tattha avijjāsamudayā rūpasamudayoti ‘‘purimakammabhavasmiṃ moho avijjā’’ti vuttāya avijjāya sati imasmiṃ bhave rūpassa uppādo hotīti attho. Paccayasamudayaṭṭhenāti paccayassa uppannabhāvenāti attho. Avijjātaṇhākammāni cettha idha paṭisandhihetubhūtā atītapaccayā . Imesu ca tīsu gahitesu saṅkhārupādānāni gahitāneva honti. Āhārasamudayāti pavattipaccayesu kabaḷīkārāhārassa balavattā soyeva gahito. Tasmiṃ pana gahite pavattihetubhūtāni utucittānipi gahitāneva honti. Nibbattilakkhaṇanti addhāsantatikhaṇavasena rūpassa uppādaṃ, uppādoyeva saṅkhatalakkhaṇattā lakkhaṇanti ca vutto. Pañca lakkhaṇānīti avijjā taṇhā kammāhārā nibbatti cāti imāni pañca lakkhaṇāni. Avijjādayopi hi rūpassa udayo lakkhīyati etehīti lakkhaṇāni. Nibbatti pana saṅkhatalakkhaṇameva, tampi saṅkhatanti lakkhīyati etenāti lakkhaṇaṃ.
अविज्जानिरोधा रूपनिरोधोति अनागतभवस्स पच्चयभूताय इमस्मिं भवे अविज्जाय अरहत्तमग्गञाणेन निरोधे कते पच्चयाभावा अनागतस्स रूपस्स अनुप्पादो निरोधो होतीति अत्थो। पच्चयनिरोधट्ठेनाति पच्चयस्स निरुद्धभावेनाति अत्थो। निरोधो चेत्थ अनागतपटिसन्धिपच्चयानं इध अविज्जातण्हाकम्मानंयेव निरोधो। आहारनिरोधा रूपनिरोधोति पवत्तिपच्चयस्स कबळीकाराहारस्स अभावे तंसमुट्ठानरूपाभावो होति। विपरिणामलक्खणन्ति अद्धासन्ततिखणवसेन रूपस्स भङ्गं, भङ्गोयेव सङ्खतलक्खणत्ता लक्खणन्ति वुत्तो। इध पञ्च लक्खणानीति अविज्जातण्हाकम्माहारानं अभावनिरोधा चत्तारि, विपरिणामो एकन्ति पञ्च। एस नयो वेदनाक्खन्थादीसु। अयं पन विसेसो – अरूपक्खन्धानं उदयब्बयदस्सनं अद्धासन्ततिवसेन, न खणवसेन। फस्सो वेदनासञ्ञासङ्खारक्खन्धानं पवत्तिपच्चयो, तंनिरोधा च तेसं निरोधो। नामरूपं विञ्ञाणक्खन्धस्स पवत्तिपच्चयो, तंनिरोधा च तस्स निरोधोति।
Avijjānirodhā rūpanirodhoti anāgatabhavassa paccayabhūtāya imasmiṃ bhave avijjāya arahattamaggañāṇena nirodhe kate paccayābhāvā anāgatassa rūpassa anuppādo nirodho hotīti attho. Paccayanirodhaṭṭhenāti paccayassa niruddhabhāvenāti attho. Nirodho cettha anāgatapaṭisandhipaccayānaṃ idha avijjātaṇhākammānaṃyeva nirodho. Āhāranirodhā rūpanirodhoti pavattipaccayassa kabaḷīkārāhārassa abhāve taṃsamuṭṭhānarūpābhāvo hoti. Vipariṇāmalakkhaṇanti addhāsantatikhaṇavasena rūpassa bhaṅgaṃ, bhaṅgoyeva saṅkhatalakkhaṇattā lakkhaṇanti vutto. Idha pañca lakkhaṇānīti avijjātaṇhākammāhārānaṃ abhāvanirodhā cattāri, vipariṇāmo ekanti pañca. Esa nayo vedanākkhanthādīsu. Ayaṃ pana viseso – arūpakkhandhānaṃ udayabbayadassanaṃ addhāsantativasena, na khaṇavasena. Phasso vedanāsaññāsaṅkhārakkhandhānaṃ pavattipaccayo, taṃnirodhā ca tesaṃ nirodho. Nāmarūpaṃ viññāṇakkhandhassa pavattipaccayo, taṃnirodhā ca tassa nirodhoti.
केचि पनाहु – ‘‘चतुधा पच्चयतो उदयब्बयदस्सने अतीतादिविभागं अनामसित्वाव सब्बसामञ्ञवसेन अविज्जादीहि उदेतीति उप्पज्जमानभावमत्तं गण्हाति, न उप्पादं। अविज्जादिनिरोधा निरुज्जतीति अनुप्पज्जमानभावमत्तं गण्हाति, न भङ्गं। खणतो उदयब्बयदस्सने पच्चुप्पन्नानं उप्पादं भङ्गं गण्हाती’’ति।
Keci panāhu – ‘‘catudhā paccayato udayabbayadassane atītādivibhāgaṃ anāmasitvāva sabbasāmaññavasena avijjādīhi udetīti uppajjamānabhāvamattaṃ gaṇhāti, na uppādaṃ. Avijjādinirodhā nirujjatīti anuppajjamānabhāvamattaṃ gaṇhāti, na bhaṅgaṃ. Khaṇato udayabbayadassane paccuppannānaṃ uppādaṃ bhaṅgaṃ gaṇhātī’’ti.
विपस्समानो पन विपस्सको पठमं पच्चयतो उदयब्बयं मनसिकरित्वा विपस्सनाकाले अविज्जादिके चतुरो धम्मे विस्सज्जेत्वा उदयब्बयवन्तेयेव खन्धे गहेत्वा तेसं उदयब्बयं पस्सति, एवञ्च तस्स विपस्सकस्स ‘‘एवं रूपादीनं उदयो, एवं वयो, एवं रूपादयो उदेन्ति, एवं वेन्ती’’ति पच्चयतो च खणतो च वित्थारेन उदयब्बयं पस्सतो ‘‘इति किर इमे धम्मा अहुत्वा सम्भोन्ति, हुत्वा पटिवेन्ती’’ति ञाणं विसदतरं होति, सच्चपटिच्चसमुप्पादनयलक्खणभेदा पाकटा होन्ति । यञ्हि सो अविज्जादिसमुदया खन्धानं समुदयं अविज्जादिनिरोधा च खन्धानं निरोधं पस्सति, इदमस्स पच्चयतो उदयब्बयदस्सनं। यं पन निब्बत्तिलक्खणविपरिणामलक्खणानि पस्सन्तो खन्धानं उदयब्बयं पस्सति, इदमस्स खणतो उदयब्बयदस्सनं। उप्पत्तिक्खणेयेव हि निब्बत्तिलक्खणं, भङ्गक्खणे च विपरिणामलक्खणं।
Vipassamāno pana vipassako paṭhamaṃ paccayato udayabbayaṃ manasikaritvā vipassanākāle avijjādike caturo dhamme vissajjetvā udayabbayavanteyeva khandhe gahetvā tesaṃ udayabbayaṃ passati, evañca tassa vipassakassa ‘‘evaṃ rūpādīnaṃ udayo, evaṃ vayo, evaṃ rūpādayo udenti, evaṃ ventī’’ti paccayato ca khaṇato ca vitthārena udayabbayaṃ passato ‘‘iti kira ime dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti ñāṇaṃ visadataraṃ hoti, saccapaṭiccasamuppādanayalakkhaṇabhedā pākaṭā honti . Yañhi so avijjādisamudayā khandhānaṃ samudayaṃ avijjādinirodhā ca khandhānaṃ nirodhaṃ passati, idamassa paccayato udayabbayadassanaṃ. Yaṃ pana nibbattilakkhaṇavipariṇāmalakkhaṇāni passanto khandhānaṃ udayabbayaṃ passati, idamassa khaṇato udayabbayadassanaṃ. Uppattikkhaṇeyeva hi nibbattilakkhaṇaṃ, bhaṅgakkhaṇe ca vipariṇāmalakkhaṇaṃ.
इच्चस्सेवं पच्चयतो चेव खणतो च द्वेधा उदयब्बयं पस्सतो पच्चयतो उदयदस्सनेन समुदयसच्चं पाकटं होति जनकावबोधतो। खणतो उदयदस्सनेन दुक्खसच्चं पाकटं होति जातिदुक्खावबोधतो। पच्चयतो वयदस्सनेन निरोधसच्चं पाकटं होति पच्चयानुप्पादेन पच्चयवतं अनुप्पादावबोधतो। खणतो वयदस्सनेन दुक्खसच्चमेव पाकटं होति मरणदुक्खावबोधतो। यञ्चस्स उदयब्बयदस्सनं, मग्गोवायं लोकिकोति मग्गसच्चं पाकटं होति तत्र सम्मोहविघाततो।
Iccassevaṃ paccayato ceva khaṇato ca dvedhā udayabbayaṃ passato paccayato udayadassanena samudayasaccaṃ pākaṭaṃ hoti janakāvabodhato. Khaṇato udayadassanena dukkhasaccaṃ pākaṭaṃ hoti jātidukkhāvabodhato. Paccayato vayadassanena nirodhasaccaṃ pākaṭaṃ hoti paccayānuppādena paccayavataṃ anuppādāvabodhato. Khaṇato vayadassanena dukkhasaccameva pākaṭaṃ hoti maraṇadukkhāvabodhato. Yañcassa udayabbayadassanaṃ, maggovāyaṃ lokikoti maggasaccaṃ pākaṭaṃ hoti tatra sammohavighātato.
पच्चयतो चस्स उदयदस्सनेन अनुलोमो पटिच्चसमुप्पादो पाकटो होति ‘‘इमस्मिं सति इदं होती’’ति (म॰ नि॰ १.४०४; सं॰ नि॰ २.२१; उदा॰ १) अवबोधतो। पच्चयतो वयदस्सनेन पटिलोमो पटिच्चसमुप्पादो पाकटो होति ‘‘इमस्स निरोधा इदं निरुज्झती’’ति (म॰ नि॰ १.४०६; सं॰ नि॰ २.२१; उदा॰ २) अवबोधतो। खणतो पन उदयब्बयदस्सनेन पटिच्चसमुप्पन्ना धम्मा पाकटा होन्ति सङ्खतलक्खणावबोधतो। उदयब्बयवन्तो हि सङ्खता, ते च पटिच्चसमुप्पन्नाति।
Paccayato cassa udayadassanena anulomo paṭiccasamuppādo pākaṭo hoti ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hotī’’ti (ma. ni. 1.404; saṃ. ni. 2.21; udā. 1) avabodhato. Paccayato vayadassanena paṭilomo paṭiccasamuppādo pākaṭo hoti ‘‘imassa nirodhā idaṃ nirujjhatī’’ti (ma. ni. 1.406; saṃ. ni. 2.21; udā. 2) avabodhato. Khaṇato pana udayabbayadassanena paṭiccasamuppannā dhammā pākaṭā honti saṅkhatalakkhaṇāvabodhato. Udayabbayavanto hi saṅkhatā, te ca paṭiccasamuppannāti.
पच्चयतो चस्स उदयदस्सनेन एकत्तनयो पाकटो होति हेतुफलसम्बन्धेन सन्तानस्स अनुपच्छेदावबोधतो। अथ सुट्ठुतरं उच्छेददिट्ठिं पजहति। खणतो उदयदस्सनेन नानत्तनयो पाकटो होति नवनवानं उप्पादावबोधतो। अथ सुट्ठुतरं सस्सतदिट्ठिं पजहति। पच्चयतो चस्स उदयब्बयदस्सनेन अब्यापारनयो पाकटो होति धम्मानं अवसवत्तिभावावबोधतो। अथ सुट्ठुतरं अत्तदिट्ठिं पजहति। पच्चयतो पन उदयदस्सनेन एवंधम्मतानयो पाकटो होति पच्चयानुरूपेन फलस्सुप्पादावबोधतो। अथ सुट्ठुतरं अकिरियदिट्ठिं पजहति।
Paccayato cassa udayadassanena ekattanayo pākaṭo hoti hetuphalasambandhena santānassa anupacchedāvabodhato. Atha suṭṭhutaraṃ ucchedadiṭṭhiṃ pajahati. Khaṇato udayadassanena nānattanayo pākaṭo hoti navanavānaṃ uppādāvabodhato. Atha suṭṭhutaraṃ sassatadiṭṭhiṃ pajahati. Paccayato cassa udayabbayadassanena abyāpāranayo pākaṭo hoti dhammānaṃ avasavattibhāvāvabodhato. Atha suṭṭhutaraṃ attadiṭṭhiṃ pajahati. Paccayato pana udayadassanena evaṃdhammatānayo pākaṭo hoti paccayānurūpena phalassuppādāvabodhato. Atha suṭṭhutaraṃ akiriyadiṭṭhiṃ pajahati.
पच्चयतो चस्स उदयदस्सनेन अनत्तलक्खणं पाकटं होति धम्मानं निरीहकत्तपच्चयपटिबद्धवुत्तितावबोधतो। खणतो उदयब्बयदस्सनेन अनिच्चलक्खणं पाकटं होति हुत्वा अभावावबोधतो, पुब्बन्तापरन्तविवेकावबोधतो च। दुक्खलक्खणम्पि पाकटं होति उदयब्बयेहि पटिपीळनावबोधतो। सभावलक्खणम्पि पाकटं होति उदयब्बयपरिच्छिन्नावबोधतो । सभावलक्खणे सङ्खतलक्खणस्स तावकालिकत्तम्पि पाकटं होति, उदयक्खणे वयस्स, वयक्खणे च उदयस्स अभावावबोधतोति।
Paccayato cassa udayadassanena anattalakkhaṇaṃ pākaṭaṃ hoti dhammānaṃ nirīhakattapaccayapaṭibaddhavuttitāvabodhato. Khaṇato udayabbayadassanena aniccalakkhaṇaṃ pākaṭaṃ hoti hutvā abhāvāvabodhato, pubbantāparantavivekāvabodhato ca. Dukkhalakkhaṇampi pākaṭaṃ hoti udayabbayehi paṭipīḷanāvabodhato. Sabhāvalakkhaṇampi pākaṭaṃ hoti udayabbayaparicchinnāvabodhato . Sabhāvalakkhaṇe saṅkhatalakkhaṇassa tāvakālikattampi pākaṭaṃ hoti, udayakkhaṇe vayassa, vayakkhaṇe ca udayassa abhāvāvabodhatoti.
तस्सेवं पाकटीभूतसच्चपटिच्चसमुप्पादनयलक्खणभेदस्स ‘‘एवं किर नामिमे धम्मा अनुप्पन्नपुब्बा उप्पज्जन्ति, उप्पन्ना निरुज्झन्ती’’ति निच्चनवाव हुत्वा सङ्खारा उपट्ठहन्ति। न केवलञ्च निच्चनवाव, सूरियुग्गमने उस्सावबिन्दु विय उदकपुब्बुळो विय उदके दण्डराजि विय आरग्गे सासपो विय विज्जुप्पादो विय च परित्तट्ठायिनो मायामरीचिसुपिनन्तअलातचक्कगन्धब्बनगरफेणकदलिआदयो विय असारा निस्साराति चापि उपट्ठहन्ति। एत्तावता तेन ‘‘वयधम्ममेव उप्पज्जति, उप्पन्नञ्च वयं उपेती’’ति इमिना आकारेन समपञ्ञास लक्खणानि पटिविज्झित्वा ठितं उदयब्बयानुपस्सना नाम पठमं तरुणविपस्सनाञाणं अधिगतं होति, यस्साधिगमा ‘‘आरद्धविपस्सको’’ति सङ्खं गच्छति। इमस्मिं ञाणे ठितस्स ओभासादयो दस विपस्सनूपक्किलेसा उप्पज्जन्ति, येसं उप्पत्तिया अकुसलो योगावचरो तेसु मग्गञाणसञ्ञी हुत्वा अमग्गमेव ‘‘मग्गो’’ति गण्हाति, उपक्किलेसजटाजटितो च होति। कुसलो पन योगावचरो तेसु विपस्सनं आरोपेन्तो उपक्किलेसजटं विजटेत्वा ‘‘एते धम्मा न मग्गो, उपक्किलेसविमुत्तं पन वीथिपटिपन्नं विपस्सनाञाणं मग्गो’’ति मग्गञ्च अमग्गञ्च ववत्थपेति। तस्सेवं मग्गञ्च अमग्गञ्च ञत्वा ठितं ञाणं मग्गामग्गञाणदस्सनविसुद्धि नाम।
Tassevaṃ pākaṭībhūtasaccapaṭiccasamuppādanayalakkhaṇabhedassa ‘‘evaṃ kira nāmime dhammā anuppannapubbā uppajjanti, uppannā nirujjhantī’’ti niccanavāva hutvā saṅkhārā upaṭṭhahanti. Na kevalañca niccanavāva, sūriyuggamane ussāvabindu viya udakapubbuḷo viya udake daṇḍarāji viya āragge sāsapo viya vijjuppādo viya ca parittaṭṭhāyino māyāmarīcisupinantaalātacakkagandhabbanagarapheṇakadaliādayo viya asārā nissārāti cāpi upaṭṭhahanti. Ettāvatā tena ‘‘vayadhammameva uppajjati, uppannañca vayaṃ upetī’’ti iminā ākārena samapaññāsa lakkhaṇāni paṭivijjhitvā ṭhitaṃ udayabbayānupassanā nāma paṭhamaṃ taruṇavipassanāñāṇaṃ adhigataṃ hoti, yassādhigamā ‘‘āraddhavipassako’’ti saṅkhaṃ gacchati. Imasmiṃ ñāṇe ṭhitassa obhāsādayo dasa vipassanūpakkilesā uppajjanti, yesaṃ uppattiyā akusalo yogāvacaro tesu maggañāṇasaññī hutvā amaggameva ‘‘maggo’’ti gaṇhāti, upakkilesajaṭājaṭito ca hoti. Kusalo pana yogāvacaro tesu vipassanaṃ āropento upakkilesajaṭaṃ vijaṭetvā ‘‘ete dhammā na maggo, upakkilesavimuttaṃ pana vīthipaṭipannaṃ vipassanāñāṇaṃ maggo’’ti maggañca amaggañca vavatthapeti. Tassevaṃ maggañca amaggañca ñatvā ṭhitaṃ ñāṇaṃ maggāmaggañāṇadassanavisuddhi nāma.
एत्तावता च पन तेन चतुन्नं सच्चानं ववत्थानं कतं होति। कथं? नामरूपपरिग्गहे सति पच्चयपरिग्गहसम्भवतो धम्मट्ठितिञाणवचनेनेव वुत्तेन दिट्ठिविसुद्धिसङ्खातेन नामरूपववत्थापनेन दुक्खसच्चस्स ववत्थानं कतं होति, कङ्खावितरणविसुद्धिसङ्खातेन पच्चयपरिग्गहणेन समुदयसच्चस्स ववत्थानं, उदयब्बयानुपस्सनेन च खणतो उदयब्बयदस्सनेन दुक्खसच्चस्स ववत्थानं कतं, पच्चयतो उदयदस्सनेन समुदयसच्चस्स ववत्थानं, पच्चयतो वयदस्सनेन निरोधसच्चस्स ववत्थानं, यञ्चस्स उदयब्बयदस्सनं, मग्गोवायं लोकिकोति तत्र सम्मोहविघाततो इमिस्सञ्च मग्गामग्गञाणदस्सनविसुद्धियं विपस्सतो सम्मा मग्गस्स अवधारणेन मग्गसच्चस्स ववत्थानं कतं। एवं लोकियेन ताव ञाणेन चतुन्नं सच्चानं ववत्थानं कतं होतीति।
Ettāvatā ca pana tena catunnaṃ saccānaṃ vavatthānaṃ kataṃ hoti. Kathaṃ? Nāmarūpapariggahe sati paccayapariggahasambhavato dhammaṭṭhitiñāṇavacaneneva vuttena diṭṭhivisuddhisaṅkhātena nāmarūpavavatthāpanena dukkhasaccassa vavatthānaṃ kataṃ hoti, kaṅkhāvitaraṇavisuddhisaṅkhātena paccayapariggahaṇena samudayasaccassa vavatthānaṃ, udayabbayānupassanena ca khaṇato udayabbayadassanena dukkhasaccassa vavatthānaṃ kataṃ, paccayato udayadassanena samudayasaccassa vavatthānaṃ, paccayato vayadassanena nirodhasaccassa vavatthānaṃ, yañcassa udayabbayadassanaṃ, maggovāyaṃ lokikoti tatra sammohavighātato imissañca maggāmaggañāṇadassanavisuddhiyaṃ vipassato sammā maggassa avadhāraṇena maggasaccassa vavatthānaṃ kataṃ. Evaṃ lokiyena tāva ñāṇena catunnaṃ saccānaṃ vavatthānaṃ kataṃ hotīti.
उदयब्बयञाणनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Udayabbayañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ६. उदयब्बयञाणनिद्देसो • 6. Udayabbayañāṇaniddeso
