| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi |
१३. उदयमाणवपुच्छानिद्देसो
13. Udayamāṇavapucchāniddeso
७४.
74.
झायिं विरजमासीनं, [इच्चायस्मा उदयो]
Jhāyiṃvirajamāsīnaṃ, [iccāyasmā udayo]
कतकिच्चं अनासवं।
Katakiccaṃ anāsavaṃ;
पारगुं सब्बधम्मानं, अत्थि पञ्हेन आगमं।
Pāraguṃ sabbadhammānaṃ, atthi pañhena āgamaṃ;
झायिं विरजमासीनन्ति। झायिन्ति झायी भगवा। पठमेनपि झानेन झायी, दुतियेनपि झानेन झायी, ततियेनपि झानेन झायी, चतुत्थेनपि झानेन झायी, सवितक्कसविचारेनपि झानेन झायी, अवितक्कविचारमत्तेनपि झानेन झायी, अवितक्कअविचारेनपि झानेन झायी, सप्पीतिकेनपि झानेन झायी, निप्पीतिकेनपि झानेन झायी, सातसहगतेनपि झानेन झायी, उपेक्खासहगतेनपि झानेन झायी, सुञ्ञतेनपि झानेन झायी, अनिमित्तेनपि झानेन झायी, अप्पणिहितेनपि झानेन झायी, लोकियेनपि झानेन झायी, लोकुत्तरेनपि झानेन झायी झानरतो एकत्तमनुयुत्तो सदत्थगरुकोति – झायिं। विरजन्ति रागो रजो, दोसो रजो, मोहो रजो, कोधो रजो, उपनाहो रजो…पे॰… सब्बाकुसलाभिसङ्खारा रजा। ते रजा बुद्धस्स भगवतो पहीना उच्छिन्नमूला तालावत्थुकता अनभावंकता आयतिं अनुप्पादधम्मा। तस्मा बुद्धो अरजो विरजो निरजो रजापगतो रजविप्पहीनो रजविप्पयुत्तो सब्बरजवीतिवत्तो।
Jhāyiṃ virajamāsīnanti. Jhāyinti jhāyī bhagavā. Paṭhamenapi jhānena jhāyī, dutiyenapi jhānena jhāyī, tatiyenapi jhānena jhāyī, catutthenapi jhānena jhāyī, savitakkasavicārenapi jhānena jhāyī, avitakkavicāramattenapi jhānena jhāyī, avitakkaavicārenapi jhānena jhāyī, sappītikenapi jhānena jhāyī, nippītikenapi jhānena jhāyī, sātasahagatenapi jhānena jhāyī, upekkhāsahagatenapi jhānena jhāyī, suññatenapi jhānena jhāyī, animittenapi jhānena jhāyī, appaṇihitenapi jhānena jhāyī, lokiyenapi jhānena jhāyī, lokuttarenapi jhānena jhāyī jhānarato ekattamanuyutto sadatthagarukoti – jhāyiṃ. Virajanti rāgo rajo, doso rajo, moho rajo, kodho rajo, upanāho rajo…pe… sabbākusalābhisaṅkhārā rajā. Te rajā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho arajo virajo nirajo rajāpagato rajavippahīno rajavippayutto sabbarajavītivatto.
रागो रजो न च पन रेणु वुच्चति,
Rāgo rajo na ca pana reṇu vuccati,
रागस्सेतं अधिवचनं रजोति।
Rāgassetaṃ adhivacanaṃ rajoti;
एतं रजं विप्पजहित्वा 3 चक्खुमा, तस्मा जिनो विगतरजोति वुच्चति॥
Etaṃ rajaṃ vippajahitvā 4 cakkhumā, tasmā jino vigatarajoti vuccati.
दोसो रजो न च पन रेणु वुच्चति, दोसस्सेतं अधिवचनं रजोति।
Doso rajo na ca pana reṇu vuccati, dosassetaṃ adhivacanaṃ rajoti;
एतं रजं विप्पजहित्वा चक्खुमा, तस्मा जिनो विगतरजोति वुच्चति॥
Etaṃ rajaṃ vippajahitvā cakkhumā, tasmā jino vigatarajoti vuccati.
मोहो रजो न च पन रेणु वुच्चति, मोहस्सेतं अधिवचनं रजोति।
Moho rajo na ca pana reṇu vuccati, mohassetaṃ adhivacanaṃ rajoti;
एतं रजं विप्पजहित्वा चक्खुमा, तस्मा जिनो विगतरजोति वुच्चतीति॥ –
Etaṃ rajaṃ vippajahitvā cakkhumā, tasmā jino vigatarajoti vuccatīti. –
विरजं …पे॰…।
Virajaṃ …pe….
आसीनन्ति निसिन्नो भगवा पासाणके चेतियेति – आसीनो।
Āsīnanti nisinno bhagavā pāsāṇake cetiyeti – āsīno.
सावका पयिरुपासन्ति, तेविज्जा मच्चुहायिनोति॥
Sāvakā payirupāsanti, tevijjā maccuhāyinoti.
एवम्पि भगवा आसीनो। अथ वा, भगवा सब्बोस्सुक्कपटिप्पस्सद्धत्ता आसीनो वुत्थवासो चिण्णचरणो…पे॰… जातिमरणसंसारो नत्थि तस्स पुनब्भवोति। एवम्पि भगवा आसीनोति – झायिं विरजमासीनं ।
Evampi bhagavā āsīno. Atha vā, bhagavā sabbossukkapaṭippassaddhattā āsīno vutthavāso ciṇṇacaraṇo…pe… jātimaraṇasaṃsāro natthi tassa punabbhavoti. Evampi bhagavā āsīnoti – jhāyiṃ virajamāsīnaṃ .
इच्चायस्मा उदयोति। इच्चाति पदसन्धि…पे॰… आयस्माति पियवचनं…पे॰… उदयोति तस्स ब्राह्मणस्स नामं…पे॰… अभिलापोति – इच्चायस्मा उदयो।
Iccāyasmā udayoti. Iccāti padasandhi…pe… āyasmāti piyavacanaṃ…pe… udayoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā udayo.
कतकिच्चं अनासवन्ति बुद्धस्स भगवतो किच्चाकिच्चं करणीयाकरणीयं पहीनं उच्छिन्नमूलं तालावत्थुकतं अनभावंकतं आयतिं अनुप्पादधम्मं। तस्मा बुद्धो कतकिच्चो।
Katakiccaṃ anāsavanti buddhassa bhagavato kiccākiccaṃ karaṇīyākaraṇīyaṃ pahīnaṃ ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhāvaṃkataṃ āyatiṃ anuppādadhammaṃ. Tasmā buddho katakicco.
किच्चाकिच्चप्पहीनस्स, परिळाहो न विज्जतीति॥
Kiccākiccappahīnassa, pariḷāho na vijjatīti.
कतकिच्चं अनासवन्ति। आसवाति चत्तारो आसवा – कामासवो, भवासवो, दिट्ठासवो, अविज्जासवो। ते आसवा बुद्धस्स भगवतो पहीना उच्छिन्नमूला तालावत्थुकता अनभावंकता आयतिं अनुप्पादधम्मा। तस्मा बुद्धो अनासवोति – कतकिच्चं अनासवं।
Katakiccaṃ anāsavanti. Āsavāti cattāro āsavā – kāmāsavo, bhavāsavo, diṭṭhāsavo, avijjāsavo. Te āsavā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho anāsavoti – katakiccaṃ anāsavaṃ.
पारगुं सब्बधम्मानन्ति भगवा सब्बधम्मानं अभिञ्ञापारगू परिञ्ञापारगू पहानपारगू भावनापारगू सच्छिकिरियापारगू समापत्तिपारगू। अभिञ्ञापारगू सब्बधम्मानं, परिञ्ञापारगू सब्बदुक्खानं, पहानपारगू सब्बकिलेसानं, भावनापारगू चतुन्नं मग्गानं, सच्छिकिरियापारगू निरोधस्स, समापत्तिपारगू सब्बसमापत्तीनं। सो वसिप्पत्तो पारमिप्पत्तो अरियस्मिं सीलस्मिं; वसिप्पत्तो पारमिप्पत्तो अरियस्मिं समाधिस्मिं; वसिप्पत्तो पारमिप्पत्तो अरियाय पञ्ञाय; वसिप्पत्तो पारमिप्पत्तो अरियाय विमुत्तिया। सो पारगतो पारप्पत्तो अन्तगतो अन्तप्पत्तो कोटिगतो कोटिप्पत्तो परियन्तगतो परियन्तप्पत्तो वोसानगतो वोसानप्पत्तो ताणगतो ताणप्पत्तो लेणगतो लेणप्पत्तो सरणगतो सरणप्पत्तो अभयगतो अभयप्पत्तो अच्चुतगतो अच्चुतप्पत्तो अमतगतो अमतप्पत्तो निब्बानगतो निब्बानप्पत्तो। सो वुत्तवासो चिण्णचरणो…पे॰… जातिमरणसंसारो नत्थि तस्स पुनब्भवोति – पारगुं सब्बधम्मानं।
Pāraguṃ sabbadhammānanti bhagavā sabbadhammānaṃ abhiññāpāragū pariññāpāragū pahānapāragū bhāvanāpāragū sacchikiriyāpāragū samāpattipāragū. Abhiññāpāragū sabbadhammānaṃ, pariññāpāragū sabbadukkhānaṃ, pahānapāragū sabbakilesānaṃ, bhāvanāpāragū catunnaṃ maggānaṃ, sacchikiriyāpāragū nirodhassa, samāpattipāragū sabbasamāpattīnaṃ. So vasippatto pāramippatto ariyasmiṃ sīlasmiṃ; vasippatto pāramippatto ariyasmiṃ samādhismiṃ; vasippatto pāramippatto ariyāya paññāya; vasippatto pāramippatto ariyāya vimuttiyā. So pāragato pārappatto antagato antappatto koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto leṇagato leṇappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato nibbānappatto. So vuttavāso ciṇṇacaraṇo…pe… jātimaraṇasaṃsāro natthi tassa punabbhavoti – pāraguṃ sabbadhammānaṃ.
अत्थि पञ्हेन आगमन्ति पञ्हेन अत्थिको आगतोम्हि, पञ्हं पुच्छितुकामो आगतोम्हि, पञ्हं सोतुकामो आगतोम्हीति, एवम्पि अत्थि पञ्हेन आगमं। अथ वा, पञ्हत्थिकानं पञ्हं पुच्छितुकामानं पञ्हं सोतुकामानं आगमनं अभिक्कमनं उपसङ्कमनं पयिरुपासनं अत्थीति, एवम्पि अत्थि पञ्हेन आगमं। अथ वा, पञ्हागमो तुय्हं अत्थि, त्वम्पि पहु त्वमसि अलमत्तो मया पुच्छितं कथेतुं विसज्जेतुं, वहस्सेतं भारन्ति, एवम्पि अत्थि पञ्हेन आगमं।
Atthi pañhena āgamanti pañhena atthiko āgatomhi, pañhaṃ pucchitukāmo āgatomhi, pañhaṃ sotukāmo āgatomhīti, evampi atthi pañhena āgamaṃ. Atha vā, pañhatthikānaṃ pañhaṃ pucchitukāmānaṃ pañhaṃ sotukāmānaṃ āgamanaṃ abhikkamanaṃ upasaṅkamanaṃ payirupāsanaṃ atthīti, evampi atthi pañhena āgamaṃ. Atha vā, pañhāgamo tuyhaṃ atthi, tvampi pahu tvamasi alamatto mayā pucchitaṃ kathetuṃ visajjetuṃ, vahassetaṃ bhāranti, evampi atthi pañhena āgamaṃ.
अञ्ञाविमोक्खं पब्रूहीति अञ्ञाविमोक्खो वुच्चति अरहत्तविमोक्खो। अरहत्तविमोक्खं पब्रूहि आचिक्खाहि देसेहि पञ्ञपेहि पट्ठपेहि विवराहि विभजाहि उत्तानीकरोहि पकासेहीति – अञ्ञाविमोक्खं पब्रूहि।
Aññāvimokkhaṃ pabrūhīti aññāvimokkho vuccati arahattavimokkho. Arahattavimokkhaṃ pabrūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – aññāvimokkhaṃ pabrūhi.
अविज्जाय पभेदनन्ति अविज्जाय भेदनं पभेदनं पहानं वूपसमं पटिनिस्सग्गं पटिप्पस्सद्धं अमतं निब्बानन्ति – अविज्जाय पभेदनं। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Avijjāyapabhedananti avijjāya bhedanaṃ pabhedanaṃ pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhaṃ amataṃ nibbānanti – avijjāya pabhedanaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘झायिं विरजमासीनं, [इच्चायस्मा उदयो]
‘‘Jhāyiṃ virajamāsīnaṃ, [iccāyasmā udayo]
कतकिच्चं अनासवं।
Katakiccaṃ anāsavaṃ;
पारगुं सब्बधम्मानं, अत्थि पञ्हेन आगमं।
Pāraguṃ sabbadhammānaṃ, atthi pañhena āgamaṃ;
अञ्ञाविमोक्खं पब्रूहि, अविज्जाय पभेदन’’न्ति॥
Aññāvimokkhaṃ pabrūhi, avijjāya pabhedana’’nti.
७५.
75.
पहानं कामच्छन्दानं, [उदयाति भगवा]
Pahānaṃkāmacchandānaṃ, [udayāti bhagavā]
दोमनस्सान चूभयं।
Domanassāna cūbhayaṃ;
पहानं कामच्छन्दानन्ति। छन्दोति यो कामेसु कामच्छन्दो कामरागो कामनन्दी कामतण्हा कामसिनेहो कामपिपासा कामपरिळाहो काममुच्छा कामज्झोसानं कामोघो कामयोगो कामुपादानं कामच्छन्दनीवरणं। पहानं कामच्छन्दानन्ति कामच्छन्दानं पहानं वूपसमं पटिनिस्सग्गं पटिप्पस्सद्धिं अमतं निब्बानन्ति – पहानं कामच्छन्दानं। उदयाति भगवाति। उदयाति भगवा तं ब्राह्मणं नामेन आलपति। भगवाति गारवाधिवचनमेतं…पे॰… सच्छिका पञ्ञत्ति, यदिदं भगवाति – उदयाति भगवा।
Pahānaṃ kāmacchandānanti. Chandoti yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasineho kāmapipāsā kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ kāmogho kāmayogo kāmupādānaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ. Pahānaṃ kāmacchandānanti kāmacchandānaṃ pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – pahānaṃ kāmacchandānaṃ. Udayāti bhagavāti. Udayāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – udayāti bhagavā.
दोमनस्सान चूभयन्ति। दोमनस्साति यं चेतसिकं असातं चेतसिकं दुक्खं चेतोसम्फस्सजं असातं दुक्खं वेदयितं, चेतोसम्फस्सजा असाता दुक्खा वेदना। दोमनस्सान चूभयन्ति कामच्छन्दस्स च दोमनस्सस्स च उभिन्नं पहानं वूपसमं पटिनिस्सग्गं पटिप्पस्सद्धिं अमतं निब्बानन्ति – दोमनस्सान चूभयं।
Domanassāna cūbhayanti. Domanassāti yaṃ cetasikaṃ asātaṃ cetasikaṃ dukkhaṃ cetosamphassajaṃ asātaṃ dukkhaṃ vedayitaṃ, cetosamphassajā asātā dukkhā vedanā. Domanassāna cūbhayanti kāmacchandassa ca domanassassa ca ubhinnaṃ pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – domanassāna cūbhayaṃ.
थिनस्स च पनूदनन्ति। थिनन्ति या चित्तस्स अकल्यता अकम्मञ्ञता ओलीयना सल्लीयना लीना लीयना लीयितत्तं थिनं थियना 11 थियितत्तं चित्तस्स। पनूदनन्ति थिनस्स च पनूदनं पहानं वूपसमं पटिनिस्सग्गं पटिप्पस्सद्धिं अमतं निब्बानन्ति – थिनस्स च पनूदनं।
Thinassa ca panūdananti. Thinanti yā cittassa akalyatā akammaññatā olīyanā sallīyanā līnā līyanā līyitattaṃ thinaṃ thiyanā 12 thiyitattaṃ cittassa. Panūdananti thinassa ca panūdanaṃ pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – thinassa ca panūdanaṃ.
कुक्कुच्चानं निवारणन्ति। कुक्कुच्चन्ति हत्थकुक्कुच्चम्पि कुक्कुच्चं, पादकुक्कुच्चम्पि कुक्कुच्चं, हत्थपादकुक्कुच्चम्पि कुक्कुच्चं। अकप्पिये कप्पियसञ्ञिता, कप्पिये अकप्पियसञ्ञिता…पे॰… अवज्जे वज्जसञ्ञिता, वज्जे अवज्जसञ्ञिता। यं एवरूपं कुक्कुच्चं कुक्कुच्चायना कुक्कुच्चायितत्तं चेतसो विप्पटिसारो मनोविलेखो, इदं वुच्चति कुक्कुच्चं। अपि च, द्वीहि कारणेहि उप्पज्जति कुक्कुच्चं चेतसो विप्पटिसारो मनोविलेखो – कतत्ता च अकतत्ता च। कथं कतत्ता च अकतत्ता च उप्पज्जति कुक्कुच्चं चेतसो विप्पटिसारो मनोविलेखो? ‘‘कतं मे कायदुच्चरितं, अकतं मे कायसुचरित’’न्ति उप्पज्जति कुक्कुच्चं चेतसो विप्पटिसारो मनोविलेखो । ‘‘कतं मे वचीदुच्चरितं, अकतं मे वचीसुचरित’’न्ति…पे॰… ‘‘कतं मे मनोदुच्चरितं, अकतं मे मनोसुचरित’’न्ति…पे॰… ‘‘कतो मे पाणातिपातो, अकता मे पाणातिपाता वेरमणी’’ति…पे॰… ‘‘कतं मे अदिन्नादानं, अकता मे अदिन्नादाना वेरमणी’’ति…पे॰… ‘‘कतो मे कामेसुमिच्छाचारो, अकता मे कामेसुमिच्छाचारा वेरमणी’’ति…पे॰… ‘‘कतो मे मुसावादो, अकता मे मुसावादा वेरमणी’’ति…पे॰… ‘‘कता मे पिसुणा वाचा 13, अकता मे पिसुणाय वाचाय वेरमणी’’ति…पे॰… ‘‘कता मे फरुसा वाचा, अकता मे फरुसाय वाचाय वेरमणी’’ति…पे॰… ‘‘कतो मे सम्फप्पलापो, अकता मे सम्फप्पलापा वेरमणी’’ति…पे॰… ‘‘कता मे अभिज्झा, अकता मे अनभिज्झा’’ति…पे॰… ‘‘कतो मे ब्यापादो, अकतो मे अब्यापादो’’ति…पे॰… ‘‘कता मे मिच्छादिट्ठि, अकता मे सम्मादिट्ठी’’ति , उप्पज्जति कुक्कुच्चं चेतसो विप्पटिसारो मनोविलेखो। एवं कतत्ता च अकतत्ता च उप्पज्जति कुक्कुच्चं चेतसो विप्पटिसारो मनोविलेखो।
Kukkuccānaṃ nivāraṇanti. Kukkuccanti hatthakukkuccampi kukkuccaṃ, pādakukkuccampi kukkuccaṃ, hatthapādakukkuccampi kukkuccaṃ. Akappiye kappiyasaññitā, kappiye akappiyasaññitā…pe… avajje vajjasaññitā, vajje avajjasaññitā. Yaṃ evarūpaṃ kukkuccaṃ kukkuccāyanā kukkuccāyitattaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho, idaṃ vuccati kukkuccaṃ. Api ca, dvīhi kāraṇehi uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho – katattā ca akatattā ca. Kathaṃ katattā ca akatattā ca uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho? ‘‘Kataṃ me kāyaduccaritaṃ, akataṃ me kāyasucarita’’nti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho . ‘‘Kataṃ me vacīduccaritaṃ, akataṃ me vacīsucarita’’nti…pe… ‘‘kataṃ me manoduccaritaṃ, akataṃ me manosucarita’’nti…pe… ‘‘kato me pāṇātipāto, akatā me pāṇātipātā veramaṇī’’ti…pe… ‘‘kataṃ me adinnādānaṃ, akatā me adinnādānā veramaṇī’’ti…pe… ‘‘kato me kāmesumicchācāro, akatā me kāmesumicchācārā veramaṇī’’ti…pe… ‘‘kato me musāvādo, akatā me musāvādā veramaṇī’’ti…pe… ‘‘katā me pisuṇā vācā 14, akatā me pisuṇāya vācāya veramaṇī’’ti…pe… ‘‘katā me pharusā vācā, akatā me pharusāya vācāya veramaṇī’’ti…pe… ‘‘kato me samphappalāpo, akatā me samphappalāpā veramaṇī’’ti…pe… ‘‘katā me abhijjhā, akatā me anabhijjhā’’ti…pe… ‘‘kato me byāpādo, akato me abyāpādo’’ti…pe… ‘‘katā me micchādiṭṭhi, akatā me sammādiṭṭhī’’ti , uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Evaṃ katattā ca akatattā ca uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho.
अथ वा, ‘‘सीलेसुम्हि अपरिपूरकारी’’ति उप्पज्जति कुक्कुच्चं चेतसो विप्पटिसारो मनोविलेखो; ‘‘इन्द्रियेसुम्हि अगुत्तद्वारो’’ति…पे॰… ‘‘भोजने अमत्तञ्ञुम्ही’’ति… ‘‘जागरियं अननुयुत्तोम्ही’’ति… ‘‘न सतिसम्पजञ्ञेन समन्नागतोम्ही’’ति… ‘‘अभाविता मे चत्तारो सतिपट्ठानाति, चत्तारो सम्मप्पधानाति चत्तारो इद्धिपादाति, पञ्चिन्द्रियानीति, पञ्च बलानीति, सत्त बोज्झङ्गाति, अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो’’ति… ‘‘दुक्खं मे अपरिञ्ञातं, समुदयो मे अप्पहीनो, मग्गो मे अभावितो, निरोधो मे असच्छिकतो’’ति उप्पज्जति कुक्कुच्चं चेतसो विप्पटिसारो मनोविलेखो।
Atha vā, ‘‘sīlesumhi aparipūrakārī’’ti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho; ‘‘indriyesumhi aguttadvāro’’ti…pe… ‘‘bhojane amattaññumhī’’ti… ‘‘jāgariyaṃ ananuyuttomhī’’ti… ‘‘na satisampajaññena samannāgatomhī’’ti… ‘‘abhāvitā me cattāro satipaṭṭhānāti, cattāro sammappadhānāti cattāro iddhipādāti, pañcindriyānīti, pañca balānīti, satta bojjhaṅgāti, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti… ‘‘dukkhaṃ me apariññātaṃ, samudayo me appahīno, maggo me abhāvito, nirodho me asacchikato’’ti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho.
कुक्कुच्चानं निवारणन्ति कुक्कुच्चानं आवरणं नीवरणं पहानं उपसमं वूपसमं पटिनिस्सग्गं पटिप्पस्सद्धिं अमतं निब्बानन्ति – कुक्कुच्चानं निवारणं। तेनाह भगवा –
Kukkuccānaṃ nivāraṇanti kukkuccānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ pahānaṃ upasamaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – kukkuccānaṃ nivāraṇaṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘पहानं कामच्छन्दानं, [उदयाति भगवा]
‘‘Pahānaṃ kāmacchandānaṃ, [udayāti bhagavā]
दोमनस्सान चूभयं।
Domanassāna cūbhayaṃ;
थिनस्स च पनूदनं, कुक्कुच्चानं निवारण’’न्ति॥
Thinassa ca panūdanaṃ, kukkuccānaṃ nivāraṇa’’nti.
७६.
76.
उपेक्खासतिसंसुद्धं , धम्मतक्कपुरेजवं।
Upekkhāsatisaṃsuddhaṃ, dhammatakkapurejavaṃ;
अञ्ञाविमोक्खं पब्रूमि, अविज्जाय पभेदनं॥
Aññāvimokkhaṃ pabrūmi, avijjāya pabhedanaṃ.
उपेक्खासतिसंसुद्धन्ति। उपेक्खाति या चतुत्थे झाने उपेक्खा उपेक्खना अज्झुपेक्खना चित्तसमता 15 चित्तप्पस्सद्धता मज्झत्तता चित्तस्स। सतीति या चतुत्थे झाने उपेक्खं आरब्भ सति अनुस्सति…पे॰… सम्मासति। उपेक्खासतिसंसुद्धन्ति चतुत्थे झाने उपेक्खा च सति च सुद्धा होन्ति विसुद्धा संसुद्धा परिसुद्धा परियोदाता अनङ्गणा विगतूपक्किलेसा मुदुभूता कम्मनिया ठिता आनेञ्जप्पत्ताति – उपेक्खासतिसंसुद्धं।
Upekkhāsatisaṃsuddhanti. Upekkhāti yā catutthe jhāne upekkhā upekkhanā ajjhupekkhanā cittasamatā 16 cittappassaddhatā majjhattatā cittassa. Satīti yā catutthe jhāne upekkhaṃ ārabbha sati anussati…pe… sammāsati. Upekkhāsatisaṃsuddhanti catutthe jhāne upekkhā ca sati ca suddhā honti visuddhā saṃsuddhā parisuddhā pariyodātā anaṅgaṇā vigatūpakkilesā mudubhūtā kammaniyā ṭhitā āneñjappattāti – upekkhāsatisaṃsuddhaṃ.
धम्मतक्कपुरेजवन्ति धम्मतक्को वुच्चति सम्मासङ्कप्पो। सो आदितो होति, पुरतो होति, पुब्बङ्गमो होति अञ्ञाविमोक्खस्साति, एवम्पि धम्मतक्कपुरेजवं। अथ वा, धम्मतक्को वुच्चति सम्मादिट्ठि। सा आदितो होति, पुरतो होति, पुब्बङ्गमो होति अञ्ञाविमोक्खस्साति , एवम्पि धम्मतक्कपुरेजवं। अथ वा, धम्मतक्को वुच्चति चतुन्नं मग्गानं पुब्बभागविपस्सना। सा आदितो होति, पुरतो होति, पुब्बङ्गमो होति अञ्ञाविमोक्खस्साति – एवम्पि धम्मतक्कपुरेजवं।
Dhammatakkapurejavanti dhammatakko vuccati sammāsaṅkappo. So ādito hoti, purato hoti, pubbaṅgamo hoti aññāvimokkhassāti, evampi dhammatakkapurejavaṃ. Atha vā, dhammatakko vuccati sammādiṭṭhi. Sā ādito hoti, purato hoti, pubbaṅgamo hoti aññāvimokkhassāti , evampi dhammatakkapurejavaṃ. Atha vā, dhammatakko vuccati catunnaṃ maggānaṃ pubbabhāgavipassanā. Sā ādito hoti, purato hoti, pubbaṅgamo hoti aññāvimokkhassāti – evampi dhammatakkapurejavaṃ.
अञ्ञाविमोक्खं पब्रूमीति अञ्ञाविमोक्खो वुच्चति अरहत्तविमोक्खो। अरहत्तविमोक्खं पब्रूमि आचिक्खामि देसेमि पञ्ञपेमि पट्ठपेमि विवरामि विभजामि उत्तानीकरोमि पकासेमीति – अञ्ञाविमोक्खं पब्रूमि।
Aññāvimokkhaṃ pabrūmīti aññāvimokkho vuccati arahattavimokkho. Arahattavimokkhaṃ pabrūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti – aññāvimokkhaṃ pabrūmi.
अविज्जाय पभेदनन्ति। अविज्जाति दुक्खे अञ्ञाणं…पे॰… अविज्जा मोहो अकुसलमूलं। पभेदनन्ति अविज्जाय पभेदनं पहानं वूपसमं पटिनिस्सग्गं पटिप्पस्सद्धिं अमतं निब्बानन्ति – अविज्जाय पभेदनं। तेनाह भगवा –
Avijjāya pabhedananti. Avijjāti dukkhe aññāṇaṃ…pe… avijjā moho akusalamūlaṃ. Pabhedananti avijjāya pabhedanaṃ pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – avijjāya pabhedanaṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘उपेक्खासतिसंसुद्धं, धम्मतक्कपुरेजवं।
‘‘Upekkhāsatisaṃsuddhaṃ, dhammatakkapurejavaṃ;
अञ्ञाविमोक्खं पब्रूमि, अविज्जाय पभेदन’’न्ति॥
Aññāvimokkhaṃ pabrūmi, avijjāya pabhedana’’nti.
७७.
77.
किंसु संयोजनो लोको, किंसु तस्स विचारणं।
Kiṃsu saṃyojano loko, kiṃsu tassa vicāraṇaṃ;
किस्सस्स विप्पहानेन, निब्बानं इति वुच्चति॥
Kissassa vippahānena, nibbānaṃ iti vuccati.
किंसु संयोजनो लोकोति लोकस्स संयोजनं लग्गनं बन्धनं उपक्किलेसो। केन लोको युत्तो पयुत्तो आयुत्तो समायुत्तो लग्गो लग्गितो पलिबुद्धोति – किंसु संयोजनो लोको।
Kiṃsusaṃyojano lokoti lokassa saṃyojanaṃ lagganaṃ bandhanaṃ upakkileso. Kena loko yutto payutto āyutto samāyutto laggo laggito palibuddhoti – kiṃsu saṃyojano loko.
किंसु तस्स विचारणन्ति किंसु तस्स चारणं विचारणं पटिविचारणं। केन लोको चरति विचरति पटिविचरतीति – किंसु तस्स विचारणं। किस्सस्स विप्पहानेन निब्बानं इति वुच्चतीति किस्सस्स विप्पहानेन वूपसमेन पटिनिस्सग्गेन पटिप्पस्सद्धिया निब्बानं इति वुच्चति पवुच्चति कथीयति भणीयति दीपीयति वोहरीयतीति – किस्सस्स विप्पहानेन निब्बानं इति वुच्चति। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Kiṃsu tassa vicāraṇanti kiṃsu tassa cāraṇaṃ vicāraṇaṃ paṭivicāraṇaṃ. Kena loko carati vicarati paṭivicaratīti – kiṃsu tassa vicāraṇaṃ. Kissassa vippahānena nibbānaṃ iti vuccatīti kissassa vippahānena vūpasamena paṭinissaggena paṭippassaddhiyā nibbānaṃ iti vuccati pavuccati kathīyati bhaṇīyati dīpīyati voharīyatīti – kissassa vippahānena nibbānaṃ iti vuccati. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘किंसु संयोजनो लोको, किंसु तस्स विचारणं।
‘‘Kiṃsu saṃyojano loko, kiṃsu tassa vicāraṇaṃ;
किस्सस्स विप्पहानेन, निब्बानं इति वुच्चती’’ति॥
Kissassa vippahānena, nibbānaṃ iti vuccatī’’ti.
७८.
78.
नन्दिसंयोजनो लोको, वितक्कस्स विचारणा।
Nandisaṃyojanoloko, vitakkassa vicāraṇā;
तण्हाय विप्पहानेन, निब्बानं इति वुच्चति॥
Taṇhāya vippahānena, nibbānaṃ iti vuccati.
नन्दिसंयोजनो लोकोति नन्दी वुच्चति तण्हा। यो रागो सारागो…पे॰… अभिज्झा लोभो अकुसलमूलं, अयं वुच्चति नन्दी। या नन्दी लोकस्स संयोजनं लग्गनं बन्धनं उपक्किलेसो, इमाय नन्दिया लोको युत्तो पयुत्तो आयुत्तो समायुत्तो लग्गो लग्गितो पलिबुद्धोति – नन्दिसंयोजनो लोको।
Nandisaṃyojano lokoti nandī vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ, ayaṃ vuccati nandī. Yā nandī lokassa saṃyojanaṃ lagganaṃ bandhanaṃ upakkileso, imāya nandiyā loko yutto payutto āyutto samāyutto laggo laggito palibuddhoti – nandisaṃyojano loko.
वितक्कस्स विचारणाति। वितक्काति नव वितक्का – कामवितक्को, ब्यापादवितक्को, विहिंसावितक्को, ञातिवितक्को जनपदवितक्को , अमरावितक्को, परानुदयतापटिसंयुत्तो वितक्को, लाभसक्कारसिलोकपटिसंयुत्तो वितक्को, अनवञ्ञत्तिपटिसंयुत्तो वितक्को। इमे वुच्चन्ति नव वितक्का। इमे नव वितक्का लोकस्स चारणा विचारणा पटिविचारणा। इमेहि नवहि वितक्केहि लोको चरति विचरति पटिविचरतीति – वितक्कस्स विचारणा।
Vitakkassa vicāraṇāti. Vitakkāti nava vitakkā – kāmavitakko, byāpādavitakko, vihiṃsāvitakko, ñātivitakko janapadavitakko , amarāvitakko, parānudayatāpaṭisaṃyutto vitakko, lābhasakkārasilokapaṭisaṃyutto vitakko, anavaññattipaṭisaṃyutto vitakko. Ime vuccanti nava vitakkā. Ime nava vitakkā lokassa cāraṇā vicāraṇā paṭivicāraṇā. Imehi navahi vitakkehi loko carati vicarati paṭivicaratīti – vitakkassa vicāraṇā.
तण्हाय विप्पहानेन निब्बानं इति वुच्चतीति। तण्हाति रूपतण्हा…पे॰… धम्मतण्हा। तण्हाय विप्पहानेन निब्बानं इति वुच्चतीति तण्हाय विप्पहानेन वूपसमेन पटिनिस्सग्गेन पटिप्पस्सद्धिया निब्बानं इति वुच्चति पवुच्चति कथीयति भणीयति दीपीयति वोहरीयतीति – तण्हाय विप्पहानेन निब्बानं इति वुच्चति। तेनाह भगवा –
Taṇhāya vippahānena nibbānaṃ iti vuccatīti. Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Taṇhāya vippahānena nibbānaṃ iti vuccatīti taṇhāya vippahānena vūpasamena paṭinissaggena paṭippassaddhiyā nibbānaṃ iti vuccati pavuccati kathīyati bhaṇīyati dīpīyati voharīyatīti – taṇhāya vippahānena nibbānaṃ iti vuccati. Tenāha bhagavā –
‘‘नन्दिसंयोजनो लोको, वितक्कस्स विचारणा।
‘‘Nandisaṃyojano loko, vitakkassa vicāraṇā;
तण्हाय विप्पहानेन, निब्बानं इति वुच्चती’’ति॥
Taṇhāya vippahānena, nibbānaṃ iti vuccatī’’ti.
७९.
79.
कथं सतस्स चरतो, विञ्ञाणं उपरुज्झति।
Kathaṃ satassa carato, viññāṇaṃ uparujjhati;
भगवन्तं पुट्ठुमागमा, तं सुणोम वचो तव॥
Bhagavantaṃ puṭṭhumāgamā, taṃ suṇoma vaco tava.
कथं सतस्स चरतोति कथं सतस्स सम्पजानस्स चरतो विहरतो इरियतो वत्तयतो पालयतो यपयतो यापयतोति – कथं सतस्स चरतो।
Kathaṃ satassa caratoti kathaṃ satassa sampajānassa carato viharato iriyato vattayato pālayato yapayato yāpayatoti – kathaṃ satassa carato.
विञ्ञाणं उपरुज्झतीति विञ्ञाणं निरुज्झति वूपसम्मति अत्थं गच्छति पटिप्पस्सम्भतीति – विञ्ञाणं उपरुज्झति।
Viññāṇaṃuparujjhatīti viññāṇaṃ nirujjhati vūpasammati atthaṃ gacchati paṭippassambhatīti – viññāṇaṃ uparujjhati.
भगवन्तं पुट्ठुमागमाति बुद्धं भगवन्तं पुट्ठुं पुच्छितुं याचितुं अज्झेसितुं पसादेतुं आगम्हा आगतम्हा उपागतम्हा सम्पत्तम्हा, ‘‘तया सद्धिं समागतम्हा’’ति – भगवन्तं पुट्ठुमागमा।
Bhagavantaṃ puṭṭhumāgamāti buddhaṃ bhagavantaṃ puṭṭhuṃ pucchituṃ yācituṃ ajjhesituṃ pasādetuṃ āgamhā āgatamhā upāgatamhā sampattamhā, ‘‘tayā saddhiṃ samāgatamhā’’ti – bhagavantaṃ puṭṭhumāgamā.
तं सुणोम वचो तवाति। तन्ति तुय्हं वचनं ब्यप्पथं देसनं अनुसासनं अनुसिट्ठं सुणोम उग्गण्हाम धारेम उपधारेम उपलक्खेमाति – तं सुणोम वचो तव। तेनाह सो ब्राह्मणो –
Taṃ suṇoma vaco tavāti. Tanti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhaṃ suṇoma uggaṇhāma dhārema upadhārema upalakkhemāti – taṃ suṇoma vaco tava. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘कथं सतस्स चरतो, विञ्ञाणं उपरुज्झति।
‘‘Kathaṃ satassa carato, viññāṇaṃ uparujjhati;
भगवन्तं पुट्ठुमागमा, तं सुणोम वचो तवा’’ति॥
Bhagavantaṃ puṭṭhumāgamā, taṃ suṇoma vaco tavā’’ti.
८०.
80.
अज्झत्तञ्च बहिद्धा च, वेदनं नाभिनन्दतो।
Ajjhattañca bahiddhā ca, vedanaṃ nābhinandato;
एवं सतस्स चरतो, विञ्ञाणं उपरुज्झति॥
Evaṃ satassa carato, viññāṇaṃ uparujjhati.
अज्झत्तञ्च बहिद्धा च वेदनं नाभिनन्दतोति अज्झत्तं वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरन्तो वेदनं नाभिनन्दति नाभिवदति न अज्झोसेति 17, अभिनन्दनं अभिवदनं अज्झोसानं गाहं परामासं अभिनिवेसं पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति; बहिद्धा वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरन्तो वेदनं नाभिनन्दति नाभिवदति न अज्झोसेति, अभिनन्दनं अभिवदनं अज्झोसानं गाहं परामासं अभिनिवेसं पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति; अज्झत्तबहिद्धा वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरन्तो वेदनं नाभिनन्दति नाभिवदति न अज्झोसेति, अभिनन्दनं अभिवदनं अज्झोसानं गाहं परामासं अभिनिवेसं पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति। अज्झत्तं समुदयधम्मानुपस्सी वेदनासु वेदनानुपस्सी 18 विहरन्तो वेदनं नाभिनन्दति नाभिवदति न अज्झोसेति, अभिनन्दनं अभिवदनं अज्झोसानं गाहं परामासं अभिनिवेसं पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति; अज्झत्तं वयधम्मानुपस्सी वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरन्तो…पे॰… अज्झत्तं समुदयवयधम्मानुपस्सी वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरन्तो…पे॰… बहिद्धा समुदयधम्मानुपस्सी वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरन्तो वेदनं नाभिनन्दति नाभिवदति न अज्झोसेति, अभिनन्दनं अभिवदनं अज्झोसानं गाहं परामासं अभिनिवेसं पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति; बहिद्धा वयधम्मानुपस्सी वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरन्तो…पे॰… बहिद्धा समुदयवयधम्मानुपस्सी वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरन्तो…पे॰… अज्झत्तबहिद्धा समुदयधम्मानुपस्सी वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरन्तो…पे॰… अज्झत्तबहिद्धा वयधम्मानुपस्सी वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरन्तो…पे॰… अज्झत्तबहिद्धा समुदयवयधम्मानुपस्सी वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरन्तो वेदनं नाभिनन्दति नाभिवदति न अज्झोसेति, अभिनन्दनं अभिवदनं अज्झोसानं गाहं परामासं अभिनिवेसं पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति। इमेहि द्वादसहि आकारेहि वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरन्तो…पे॰… अनभावं गमेति।
Ajjhattañca bahiddhā ca vedanaṃ nābhinandatoti ajjhattaṃ vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti 19, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti; bahiddhā vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti; ajjhattabahiddhā vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Ajjhattaṃ samudayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī 20 viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti; ajjhattaṃ vayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… ajjhattaṃ samudayavayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… bahiddhā samudayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti; bahiddhā vayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… bahiddhā samudayavayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… ajjhattabahiddhā samudayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… ajjhattabahiddhā vayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… ajjhattabahiddhā samudayavayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Imehi dvādasahi ākārehi vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… anabhāvaṃ gameti.
अथ वा, वेदनं अनिच्चतो पस्सन्तो वेदनं नाभिनन्दति नाभिवदति न अज्झोसेति, अभिनन्दनं अभिवदनं अज्झोसानं गाहं परामासं अभिनिवेसं पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति। वेदनं दुक्खतो रोगतो गण्डतो सल्लतो अघतो आबाधतो…पे॰… निस्सरणतो पस्सन्तो वेदनं नाभिनन्दति नाभिवदति न अज्झोसेति, अभिनन्दनं अभिवदनं अज्झोसानं गाहं परामासं अभिनिवेसं पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेति। इमेहि चत्तालीसाय 21 आकारेहि वेदनासु वेदनानुपस्सी विहरन्तो वेदनं नाभिनन्दति नाभिवदति न अज्झोसेति, अभिनन्दनं अभिवदनं अज्झोसानं गाहं परामासं अभिनिवेसं पजहति विनोदेति ब्यन्तीकरोति अनभावं गमेतीति – अज्झत्तञ्च बहिद्धा च वेदनं नाभिनन्दतो।
Atha vā, vedanaṃ aniccato passanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Vedanaṃ dukkhato rogato gaṇḍato sallato aghato ābādhato…pe… nissaraṇato passanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Imehi cattālīsāya 22 ākārehi vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gametīti – ajjhattañca bahiddhā ca vedanaṃ nābhinandato.
एवं सतस्स चरतोति एवं सतस्स सम्पजानस्स चरतो विहरतो इरियतो वत्तयतो पालयतो यपयतो यापयतोति – एवं सतस्स चरतो।
Evaṃsatassa caratoti evaṃ satassa sampajānassa carato viharato iriyato vattayato pālayato yapayato yāpayatoti – evaṃ satassa carato.
विञ्ञाणं उपरुज्झतीति पुञ्ञाभिसङ्खारसहगतं विञ्ञाणं अपुञ्ञाभिसङ्खारसहगतं विञ्ञाणं आनेञ्जाभिसङ्खारसहगतं विञ्ञाणं निरुज्झति वूपसम्मति अत्थं गच्छति पटिप्पस्सम्भतीति – विञ्ञाणं उपरुज्झती। तेनाह भगवा –
Viññāṇaṃ uparujjhatīti puññābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ apuññābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ āneñjābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ nirujjhati vūpasammati atthaṃ gacchati paṭippassambhatīti – viññāṇaṃ uparujjhatī. Tenāha bhagavā –
‘‘अज्झत्तञ्च बहिद्धा च, वेदनं नाभिनन्दतो।
‘‘Ajjhattañca bahiddhā ca, vedanaṃ nābhinandato;
एवं सतस्स चरतो, विञ्ञाणं उपरुज्झती’’ति॥
Evaṃ satassa carato, viññāṇaṃ uparujjhatī’’ti.
सह गाथापरियोसाना…पे॰… सत्था मे, भन्ते भगवा, सावकोहमस्मीति।
Saha gāthāpariyosānā…pe… satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.
उदयमाणवपुच्छानिद्देसो तेरसमो।
Udayamāṇavapucchāniddeso terasamo.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / १३. उदयमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना • 13. Udayamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
