Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / චූළනිද්දෙසපාළි • Cūḷaniddesapāḷi |
13. උදයමාණවපුච්ඡානිද්දෙසො
13. Udayamāṇavapucchāniddeso
74.
74.
ඣායිං විරජමාසීනං, [ඉච්චායස්මා උදයො]
Jhāyiṃvirajamāsīnaṃ, [iccāyasmā udayo]
කතකිච්චං අනාසවං;
Katakiccaṃ anāsavaṃ;
පාරගුං සබ්බධම්මානං, අත්ථි පඤ්හෙන ආගමං;
Pāraguṃ sabbadhammānaṃ, atthi pañhena āgamaṃ;
ඣායිං විරජමාසීනන්ති. ඣායින්ති ඣායී භගවා. පඨමෙනපි ඣානෙන ඣායී, දුතියෙනපි ඣානෙන ඣායී, තතියෙනපි ඣානෙන ඣායී, චතුත්ථෙනපි ඣානෙන ඣායී, සවිතක්කසවිචාරෙනපි ඣානෙන ඣායී, අවිතක්කවිචාරමත්තෙනපි ඣානෙන ඣායී, අවිතක්කඅවිචාරෙනපි ඣානෙන ඣායී, සප්පීතිකෙනපි ඣානෙන ඣායී, නිප්පීතිකෙනපි ඣානෙන ඣායී, සාතසහගතෙනපි ඣානෙන ඣායී, උපෙක්ඛාසහගතෙනපි ඣානෙන ඣායී, සුඤ්ඤතෙනපි ඣානෙන ඣායී, අනිමිත්තෙනපි ඣානෙන ඣායී, අප්පණිහිතෙනපි ඣානෙන ඣායී, ලොකියෙනපි ඣානෙන ඣායී, ලොකුත්තරෙනපි ඣානෙන ඣායී ඣානරතො එකත්තමනුයුත්තො සදත්ථගරුකොති – ඣායිං. විරජන්ති රාගො රජො, දොසො රජො, මොහො රජො, කොධො රජො, උපනාහො රජො…පෙ.… සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරා රජා. තෙ රජා බුද්ධස්ස භගවතො පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. තස්මා බුද්ධො අරජො විරජො නිරජො රජාපගතො රජවිප්පහීනො රජවිප්පයුත්තො සබ්බරජවීතිවත්තො.
Jhāyiṃ virajamāsīnanti. Jhāyinti jhāyī bhagavā. Paṭhamenapi jhānena jhāyī, dutiyenapi jhānena jhāyī, tatiyenapi jhānena jhāyī, catutthenapi jhānena jhāyī, savitakkasavicārenapi jhānena jhāyī, avitakkavicāramattenapi jhānena jhāyī, avitakkaavicārenapi jhānena jhāyī, sappītikenapi jhānena jhāyī, nippītikenapi jhānena jhāyī, sātasahagatenapi jhānena jhāyī, upekkhāsahagatenapi jhānena jhāyī, suññatenapi jhānena jhāyī, animittenapi jhānena jhāyī, appaṇihitenapi jhānena jhāyī, lokiyenapi jhānena jhāyī, lokuttarenapi jhānena jhāyī jhānarato ekattamanuyutto sadatthagarukoti – jhāyiṃ. Virajanti rāgo rajo, doso rajo, moho rajo, kodho rajo, upanāho rajo…pe… sabbākusalābhisaṅkhārā rajā. Te rajā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho arajo virajo nirajo rajāpagato rajavippahīno rajavippayutto sabbarajavītivatto.
රාගො රජො න ච පන රෙණු වුච්චති,
Rāgo rajo na ca pana reṇu vuccati,
රාගස්සෙතං අධිවචනං රජොති;
Rāgassetaṃ adhivacanaṃ rajoti;
එතං රජං විප්පජහිත්වා 3 චක්ඛුමා, තස්මා ජිනො විගතරජොති වුච්චති.
Etaṃ rajaṃ vippajahitvā 4 cakkhumā, tasmā jino vigatarajoti vuccati.
දොසො රජො න ච පන රෙණු වුච්චති, දොසස්සෙතං අධිවචනං රජොති;
Doso rajo na ca pana reṇu vuccati, dosassetaṃ adhivacanaṃ rajoti;
එතං රජං විප්පජහිත්වා චක්ඛුමා, තස්මා ජිනො විගතරජොති වුච්චති.
Etaṃ rajaṃ vippajahitvā cakkhumā, tasmā jino vigatarajoti vuccati.
මොහො රජො න ච පන රෙණු වුච්චති, මොහස්සෙතං අධිවචනං රජොති;
Moho rajo na ca pana reṇu vuccati, mohassetaṃ adhivacanaṃ rajoti;
එතං රජං විප්පජහිත්වා චක්ඛුමා, තස්මා ජිනො විගතරජොති වුච්චතීති. –
Etaṃ rajaṃ vippajahitvā cakkhumā, tasmā jino vigatarajoti vuccatīti. –
විරජං …පෙ.….
Virajaṃ …pe….
ආසීනන්ති නිසින්නො භගවා පාසාණකෙ චෙතියෙති – ආසීනො.
Āsīnanti nisinno bhagavā pāsāṇake cetiyeti – āsīno.
සාවකා පයිරුපාසන්ති, තෙවිජ්ජා මච්චුහායිනොති.
Sāvakā payirupāsanti, tevijjā maccuhāyinoti.
එවම්පි භගවා ආසීනො. අථ වා, භගවා සබ්බොස්සුක්කපටිප්පස්සද්ධත්තා ආසීනො වුත්ථවාසො චිණ්ණචරණො…පෙ.… ජාතිමරණසංසාරො නත්ථි තස්ස පුනබ්භවොති. එවම්පි භගවා ආසීනොති – ඣායිං විරජමාසීනං .
Evampi bhagavā āsīno. Atha vā, bhagavā sabbossukkapaṭippassaddhattā āsīno vutthavāso ciṇṇacaraṇo…pe… jātimaraṇasaṃsāro natthi tassa punabbhavoti. Evampi bhagavā āsīnoti – jhāyiṃ virajamāsīnaṃ .
ඉච්චායස්මා උදයොති. ඉච්චාති පදසන්ධි…පෙ.… ආයස්මාති පියවචනං…පෙ.… උදයොති තස්ස බ්රාහ්මණස්ස නාමං…පෙ.… අභිලාපොති – ඉච්චායස්මා උදයො.
Iccāyasmā udayoti. Iccāti padasandhi…pe… āyasmāti piyavacanaṃ…pe… udayoti tassa brāhmaṇassa nāmaṃ…pe… abhilāpoti – iccāyasmā udayo.
කතකිච්චං අනාසවන්ති බුද්ධස්ස භගවතො කිච්චාකිච්චං කරණීයාකරණීයං පහීනං උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවංකතං ආයතිං අනුප්පාදධම්මං. තස්මා බුද්ධො කතකිච්චො.
Katakiccaṃ anāsavanti buddhassa bhagavato kiccākiccaṃ karaṇīyākaraṇīyaṃ pahīnaṃ ucchinnamūlaṃ tālāvatthukataṃ anabhāvaṃkataṃ āyatiṃ anuppādadhammaṃ. Tasmā buddho katakicco.
කිච්චාකිච්චප්පහීනස්ස, පරිළාහො න විජ්ජතීති.
Kiccākiccappahīnassa, pariḷāho na vijjatīti.
කතකිච්චං අනාසවන්ති. ආසවාති චත්තාරො ආසවා – කාමාසවො, භවාසවො, දිට්ඨාසවො, අවිජ්ජාසවො. තෙ ආසවා බුද්ධස්ස භගවතො පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. තස්මා බුද්ධො අනාසවොති – කතකිච්චං අනාසවං.
Katakiccaṃ anāsavanti. Āsavāti cattāro āsavā – kāmāsavo, bhavāsavo, diṭṭhāsavo, avijjāsavo. Te āsavā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho anāsavoti – katakiccaṃ anāsavaṃ.
පාරගුං සබ්බධම්මානන්ති භගවා සබ්බධම්මානං අභිඤ්ඤාපාරගූ පරිඤ්ඤාපාරගූ පහානපාරගූ භාවනාපාරගූ සච්ඡිකිරියාපාරගූ සමාපත්තිපාරගූ. අභිඤ්ඤාපාරගූ සබ්බධම්මානං, පරිඤ්ඤාපාරගූ සබ්බදුක්ඛානං, පහානපාරගූ සබ්බකිලෙසානං, භාවනාපාරගූ චතුන්නං මග්ගානං, සච්ඡිකිරියාපාරගූ නිරොධස්ස, සමාපත්තිපාරගූ සබ්බසමාපත්තීනං. සො වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියස්මිං සීලස්මිං; වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියස්මිං සමාධිස්මිං; වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියාය පඤ්ඤාය; වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියාය විමුත්තියා. සො පාරගතො පාරප්පත්තො අන්තගතො අන්තප්පත්තො කොටිගතො කොටිප්පත්තො පරියන්තගතො පරියන්තප්පත්තො වොසානගතො වොසානප්පත්තො තාණගතො තාණප්පත්තො ලෙණගතො ලෙණප්පත්තො සරණගතො සරණප්පත්තො අභයගතො අභයප්පත්තො අච්චුතගතො අච්චුතප්පත්තො අමතගතො අමතප්පත්තො නිබ්බානගතො නිබ්බානප්පත්තො. සො වුත්තවාසො චිණ්ණචරණො…පෙ.… ජාතිමරණසංසාරො නත්ථි තස්ස පුනබ්භවොති – පාරගුං සබ්බධම්මානං.
Pāraguṃ sabbadhammānanti bhagavā sabbadhammānaṃ abhiññāpāragū pariññāpāragū pahānapāragū bhāvanāpāragū sacchikiriyāpāragū samāpattipāragū. Abhiññāpāragū sabbadhammānaṃ, pariññāpāragū sabbadukkhānaṃ, pahānapāragū sabbakilesānaṃ, bhāvanāpāragū catunnaṃ maggānaṃ, sacchikiriyāpāragū nirodhassa, samāpattipāragū sabbasamāpattīnaṃ. So vasippatto pāramippatto ariyasmiṃ sīlasmiṃ; vasippatto pāramippatto ariyasmiṃ samādhismiṃ; vasippatto pāramippatto ariyāya paññāya; vasippatto pāramippatto ariyāya vimuttiyā. So pāragato pārappatto antagato antappatto koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto leṇagato leṇappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato nibbānappatto. So vuttavāso ciṇṇacaraṇo…pe… jātimaraṇasaṃsāro natthi tassa punabbhavoti – pāraguṃ sabbadhammānaṃ.
අත්ථි පඤ්හෙන ආගමන්ති පඤ්හෙන අත්ථිකො ආගතොම්හි, පඤ්හං පුච්ඡිතුකාමො ආගතොම්හි, පඤ්හං සොතුකාමො ආගතොම්හීති, එවම්පි අත්ථි පඤ්හෙන ආගමං. අථ වා, පඤ්හත්ථිකානං පඤ්හං පුච්ඡිතුකාමානං පඤ්හං සොතුකාමානං ආගමනං අභික්කමනං උපසඞ්කමනං පයිරුපාසනං අත්ථීති, එවම්පි අත්ථි පඤ්හෙන ආගමං. අථ වා, පඤ්හාගමො තුය්හං අත්ථි, ත්වම්පි පහු ත්වමසි අලමත්තො මයා පුච්ඡිතං කථෙතුං විසජ්ජෙතුං, වහස්සෙතං භාරන්ති, එවම්පි අත්ථි පඤ්හෙන ආගමං.
Atthi pañhena āgamanti pañhena atthiko āgatomhi, pañhaṃ pucchitukāmo āgatomhi, pañhaṃ sotukāmo āgatomhīti, evampi atthi pañhena āgamaṃ. Atha vā, pañhatthikānaṃ pañhaṃ pucchitukāmānaṃ pañhaṃ sotukāmānaṃ āgamanaṃ abhikkamanaṃ upasaṅkamanaṃ payirupāsanaṃ atthīti, evampi atthi pañhena āgamaṃ. Atha vā, pañhāgamo tuyhaṃ atthi, tvampi pahu tvamasi alamatto mayā pucchitaṃ kathetuṃ visajjetuṃ, vahassetaṃ bhāranti, evampi atthi pañhena āgamaṃ.
අඤ්ඤාවිමොක්ඛං පබ්රූහීති අඤ්ඤාවිමොක්ඛො වුච්චති අරහත්තවිමොක්ඛො. අරහත්තවිමොක්ඛං පබ්රූහි ආචික්ඛාහි දෙසෙහි පඤ්ඤපෙහි පට්ඨපෙහි විවරාහි විභජාහි උත්තානීකරොහි පකාසෙහීති – අඤ්ඤාවිමොක්ඛං පබ්රූහි.
Aññāvimokkhaṃ pabrūhīti aññāvimokkho vuccati arahattavimokkho. Arahattavimokkhaṃ pabrūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – aññāvimokkhaṃ pabrūhi.
අවිජ්ජාය පභෙදනන්ති අවිජ්ජාය භෙදනං පභෙදනං පහානං වූපසමං පටිනිස්සග්ගං පටිප්පස්සද්ධං අමතං නිබ්බානන්ති – අවිජ්ජාය පභෙදනං. තෙනාහ සො බ්රාහ්මණො –
Avijjāyapabhedananti avijjāya bhedanaṃ pabhedanaṃ pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhaṃ amataṃ nibbānanti – avijjāya pabhedanaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘ඣායිං විරජමාසීනං, [ඉච්චායස්මා උදයො]
‘‘Jhāyiṃ virajamāsīnaṃ, [iccāyasmā udayo]
කතකිච්චං අනාසවං;
Katakiccaṃ anāsavaṃ;
පාරගුං සබ්බධම්මානං, අත්ථි පඤ්හෙන ආගමං;
Pāraguṃ sabbadhammānaṃ, atthi pañhena āgamaṃ;
අඤ්ඤාවිමොක්ඛං පබ්රූහි, අවිජ්ජාය පභෙදන’’න්ති.
Aññāvimokkhaṃ pabrūhi, avijjāya pabhedana’’nti.
75.
75.
පහානං කාමච්ඡන්දානං, [උදයාති භගවා]
Pahānaṃkāmacchandānaṃ, [udayāti bhagavā]
දොමනස්සාන චූභයං;
Domanassāna cūbhayaṃ;
පහානං කාමච්ඡන්දානන්ති. ඡන්දොති යො කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමරාගො කාමනන්දී කාමතණ්හා කාමසිනෙහො කාමපිපාසා කාමපරිළාහො කාමමුච්ඡා කාමජ්ඣොසානං කාමොඝො කාමයොගො කාමුපාදානං කාමච්ඡන්දනීවරණං. පහානං කාමච්ඡන්දානන්ති කාමච්ඡන්දානං පහානං වූපසමං පටිනිස්සග්ගං පටිප්පස්සද්ධිං අමතං නිබ්බානන්ති – පහානං කාමච්ඡන්දානං. උදයාති භගවාති. උදයාති භගවා තං බ්රාහ්මණං නාමෙන ආලපති. භගවාති ගාරවාධිවචනමෙතං…පෙ.… සච්ඡිකා පඤ්ඤත්ති, යදිදං භගවාති – උදයාති භගවා.
Pahānaṃ kāmacchandānanti. Chandoti yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasineho kāmapipāsā kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ kāmogho kāmayogo kāmupādānaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ. Pahānaṃ kāmacchandānanti kāmacchandānaṃ pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – pahānaṃ kāmacchandānaṃ. Udayāti bhagavāti. Udayāti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – udayāti bhagavā.
දොමනස්සාන චූභයන්ති. දොමනස්සාති යං චෙතසිකං අසාතං චෙතසිකං දුක්ඛං චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං, චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා. දොමනස්සාන චූභයන්ති කාමච්ඡන්දස්ස ච දොමනස්සස්ස ච උභින්නං පහානං වූපසමං පටිනිස්සග්ගං පටිප්පස්සද්ධිං අමතං නිබ්බානන්ති – දොමනස්සාන චූභයං.
Domanassāna cūbhayanti. Domanassāti yaṃ cetasikaṃ asātaṃ cetasikaṃ dukkhaṃ cetosamphassajaṃ asātaṃ dukkhaṃ vedayitaṃ, cetosamphassajā asātā dukkhā vedanā. Domanassāna cūbhayanti kāmacchandassa ca domanassassa ca ubhinnaṃ pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – domanassāna cūbhayaṃ.
ථිනස්ස ච පනූදනන්ති. ථිනන්ති යා චිත්තස්ස අකල්යතා අකම්මඤ්ඤතා ඔලීයනා සල්ලීයනා ලීනා ලීයනා ලීයිතත්තං ථිනං ථියනා 11 ථියිතත්තං චිත්තස්ස. පනූදනන්ති ථිනස්ස ච පනූදනං පහානං වූපසමං පටිනිස්සග්ගං පටිප්පස්සද්ධිං අමතං නිබ්බානන්ති – ථිනස්ස ච පනූදනං.
Thinassa ca panūdananti. Thinanti yā cittassa akalyatā akammaññatā olīyanā sallīyanā līnā līyanā līyitattaṃ thinaṃ thiyanā 12 thiyitattaṃ cittassa. Panūdananti thinassa ca panūdanaṃ pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – thinassa ca panūdanaṃ.
කුක්කුච්චානං නිවාරණන්ති. කුක්කුච්චන්ති හත්ථකුක්කුච්චම්පි කුක්කුච්චං, පාදකුක්කුච්චම්පි කුක්කුච්චං, හත්ථපාදකුක්කුච්චම්පි කුක්කුච්චං. අකප්පියෙ කප්පියසඤ්ඤිතා, කප්පියෙ අකප්පියසඤ්ඤිතා…පෙ.… අවජ්ජෙ වජ්ජසඤ්ඤිතා, වජ්ජෙ අවජ්ජසඤ්ඤිතා. යං එවරූපං කුක්කුච්චං කුක්කුච්චායනා කුක්කුච්චායිතත්තං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො, ඉදං වුච්චති කුක්කුච්චං. අපි ච, ද්වීහි කාරණෙහි උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො – කතත්තා ච අකතත්තා ච. කථං කතත්තා ච අකතත්තා ච උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො? ‘‘කතං මෙ කායදුච්චරිතං, අකතං මෙ කායසුචරිත’’න්ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො . ‘‘කතං මෙ වචීදුච්චරිතං, අකතං මෙ වචීසුචරිත’’න්ති…පෙ.… ‘‘කතං මෙ මනොදුච්චරිතං, අකතං මෙ මනොසුචරිත’’න්ති…පෙ.… ‘‘කතො මෙ පාණාතිපාතො, අකතා මෙ පාණාතිපාතා වෙරමණී’’ති…පෙ.… ‘‘කතං මෙ අදින්නාදානං, අකතා මෙ අදින්නාදානා වෙරමණී’’ති…පෙ.… ‘‘කතො මෙ කාමෙසුමිච්ඡාචාරො, අකතා මෙ කාමෙසුමිච්ඡාචාරා වෙරමණී’’ති…පෙ.… ‘‘කතො මෙ මුසාවාදො, අකතා මෙ මුසාවාදා වෙරමණී’’ති…පෙ.… ‘‘කතා මෙ පිසුණා වාචා 13, අකතා මෙ පිසුණාය වාචාය වෙරමණී’’ති…පෙ.… ‘‘කතා මෙ ඵරුසා වාචා, අකතා මෙ ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී’’ති…පෙ.… ‘‘කතො මෙ සම්ඵප්පලාපො, අකතා මෙ සම්ඵප්පලාපා වෙරමණී’’ති…පෙ.… ‘‘කතා මෙ අභිජ්ඣා, අකතා මෙ අනභිජ්ඣා’’ති…පෙ.… ‘‘කතො මෙ බ්යාපාදො, අකතො මෙ අබ්යාපාදො’’ති…පෙ.… ‘‘කතා මෙ මිච්ඡාදිට්ඨි, අකතා මෙ සම්මාදිට්ඨී’’ති , උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො. එවං කතත්තා ච අකතත්තා ච උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො.
Kukkuccānaṃ nivāraṇanti. Kukkuccanti hatthakukkuccampi kukkuccaṃ, pādakukkuccampi kukkuccaṃ, hatthapādakukkuccampi kukkuccaṃ. Akappiye kappiyasaññitā, kappiye akappiyasaññitā…pe… avajje vajjasaññitā, vajje avajjasaññitā. Yaṃ evarūpaṃ kukkuccaṃ kukkuccāyanā kukkuccāyitattaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho, idaṃ vuccati kukkuccaṃ. Api ca, dvīhi kāraṇehi uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho – katattā ca akatattā ca. Kathaṃ katattā ca akatattā ca uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho? ‘‘Kataṃ me kāyaduccaritaṃ, akataṃ me kāyasucarita’’nti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho . ‘‘Kataṃ me vacīduccaritaṃ, akataṃ me vacīsucarita’’nti…pe… ‘‘kataṃ me manoduccaritaṃ, akataṃ me manosucarita’’nti…pe… ‘‘kato me pāṇātipāto, akatā me pāṇātipātā veramaṇī’’ti…pe… ‘‘kataṃ me adinnādānaṃ, akatā me adinnādānā veramaṇī’’ti…pe… ‘‘kato me kāmesumicchācāro, akatā me kāmesumicchācārā veramaṇī’’ti…pe… ‘‘kato me musāvādo, akatā me musāvādā veramaṇī’’ti…pe… ‘‘katā me pisuṇā vācā 14, akatā me pisuṇāya vācāya veramaṇī’’ti…pe… ‘‘katā me pharusā vācā, akatā me pharusāya vācāya veramaṇī’’ti…pe… ‘‘kato me samphappalāpo, akatā me samphappalāpā veramaṇī’’ti…pe… ‘‘katā me abhijjhā, akatā me anabhijjhā’’ti…pe… ‘‘kato me byāpādo, akato me abyāpādo’’ti…pe… ‘‘katā me micchādiṭṭhi, akatā me sammādiṭṭhī’’ti , uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho. Evaṃ katattā ca akatattā ca uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho.
අථ වා, ‘‘සීලෙසුම්හි අපරිපූරකාරී’’ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො; ‘‘ඉන්ද්රියෙසුම්හි අගුත්තද්වාරො’’ති…පෙ.… ‘‘භොජනෙ අමත්තඤ්ඤුම්හී’’ති… ‘‘ජාගරියං අනනුයුත්තොම්හී’’ති… ‘‘න සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතොම්හී’’ති… ‘‘අභාවිතා මෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානාති, චත්තාරො සම්මප්පධානාති චත්තාරො ඉද්ධිපාදාති, පඤ්චින්ද්රියානීති, පඤ්ච බලානීති, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගාති, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො’’ති… ‘‘දුක්ඛං මෙ අපරිඤ්ඤාතං, සමුදයො මෙ අප්පහීනො, මග්ගො මෙ අභාවිතො, නිරොධො මෙ අසච්ඡිකතො’’ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො.
Atha vā, ‘‘sīlesumhi aparipūrakārī’’ti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho; ‘‘indriyesumhi aguttadvāro’’ti…pe… ‘‘bhojane amattaññumhī’’ti… ‘‘jāgariyaṃ ananuyuttomhī’’ti… ‘‘na satisampajaññena samannāgatomhī’’ti… ‘‘abhāvitā me cattāro satipaṭṭhānāti, cattāro sammappadhānāti cattāro iddhipādāti, pañcindriyānīti, pañca balānīti, satta bojjhaṅgāti, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti… ‘‘dukkhaṃ me apariññātaṃ, samudayo me appahīno, maggo me abhāvito, nirodho me asacchikato’’ti uppajjati kukkuccaṃ cetaso vippaṭisāro manovilekho.
කුක්කුච්චානං නිවාරණන්ති කුක්කුච්චානං ආවරණං නීවරණං පහානං උපසමං වූපසමං පටිනිස්සග්ගං පටිප්පස්සද්ධිං අමතං නිබ්බානන්ති – කුක්කුච්චානං නිවාරණං. තෙනාහ භගවා –
Kukkuccānaṃ nivāraṇanti kukkuccānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ pahānaṃ upasamaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – kukkuccānaṃ nivāraṇaṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘පහානං කාමච්ඡන්දානං, [උදයාති භගවා]
‘‘Pahānaṃ kāmacchandānaṃ, [udayāti bhagavā]
දොමනස්සාන චූභයං;
Domanassāna cūbhayaṃ;
ථිනස්ස ච පනූදනං, කුක්කුච්චානං නිවාරණ’’න්ති.
Thinassa ca panūdanaṃ, kukkuccānaṃ nivāraṇa’’nti.
76.
76.
උපෙක්ඛාසතිසංසුද්ධං , ධම්මතක්කපුරෙජවං;
Upekkhāsatisaṃsuddhaṃ, dhammatakkapurejavaṃ;
අඤ්ඤාවිමොක්ඛං පබ්රූමි, අවිජ්ජාය පභෙදනං.
Aññāvimokkhaṃ pabrūmi, avijjāya pabhedanaṃ.
උපෙක්ඛාසතිසංසුද්ධන්ති. උපෙක්ඛාති යා චතුත්ථෙ ඣානෙ උපෙක්ඛා උපෙක්ඛනා අජ්ඣුපෙක්ඛනා චිත්තසමතා 15 චිත්තප්පස්සද්ධතා මජ්ඣත්තතා චිත්තස්ස. සතීති යා චතුත්ථෙ ඣානෙ උපෙක්ඛං ආරබ්භ සති අනුස්සති…පෙ.… සම්මාසති. උපෙක්ඛාසතිසංසුද්ධන්ති චතුත්ථෙ ඣානෙ උපෙක්ඛා ච සති ච සුද්ධා හොන්ති විසුද්ධා සංසුද්ධා පරිසුද්ධා පරියොදාතා අනඞ්ගණා විගතූපක්කිලෙසා මුදුභූතා කම්මනියා ඨිතා ආනෙඤ්ජප්පත්තාති – උපෙක්ඛාසතිසංසුද්ධං.
Upekkhāsatisaṃsuddhanti. Upekkhāti yā catutthe jhāne upekkhā upekkhanā ajjhupekkhanā cittasamatā 16 cittappassaddhatā majjhattatā cittassa. Satīti yā catutthe jhāne upekkhaṃ ārabbha sati anussati…pe… sammāsati. Upekkhāsatisaṃsuddhanti catutthe jhāne upekkhā ca sati ca suddhā honti visuddhā saṃsuddhā parisuddhā pariyodātā anaṅgaṇā vigatūpakkilesā mudubhūtā kammaniyā ṭhitā āneñjappattāti – upekkhāsatisaṃsuddhaṃ.
ධම්මතක්කපුරෙජවන්ති ධම්මතක්කො වුච්චති සම්මාසඞ්කප්පො. සො ආදිතො හොති, පුරතො හොති, පුබ්බඞ්ගමො හොති අඤ්ඤාවිමොක්ඛස්සාති, එවම්පි ධම්මතක්කපුරෙජවං. අථ වා, ධම්මතක්කො වුච්චති සම්මාදිට්ඨි. සා ආදිතො හොති, පුරතො හොති, පුබ්බඞ්ගමො හොති අඤ්ඤාවිමොක්ඛස්සාති , එවම්පි ධම්මතක්කපුරෙජවං. අථ වා, ධම්මතක්කො වුච්චති චතුන්නං මග්ගානං පුබ්බභාගවිපස්සනා. සා ආදිතො හොති, පුරතො හොති, පුබ්බඞ්ගමො හොති අඤ්ඤාවිමොක්ඛස්සාති – එවම්පි ධම්මතක්කපුරෙජවං.
Dhammatakkapurejavanti dhammatakko vuccati sammāsaṅkappo. So ādito hoti, purato hoti, pubbaṅgamo hoti aññāvimokkhassāti, evampi dhammatakkapurejavaṃ. Atha vā, dhammatakko vuccati sammādiṭṭhi. Sā ādito hoti, purato hoti, pubbaṅgamo hoti aññāvimokkhassāti , evampi dhammatakkapurejavaṃ. Atha vā, dhammatakko vuccati catunnaṃ maggānaṃ pubbabhāgavipassanā. Sā ādito hoti, purato hoti, pubbaṅgamo hoti aññāvimokkhassāti – evampi dhammatakkapurejavaṃ.
අඤ්ඤාවිමොක්ඛං පබ්රූමීති අඤ්ඤාවිමොක්ඛො වුච්චති අරහත්තවිමොක්ඛො. අරහත්තවිමොක්ඛං පබ්රූමි ආචික්ඛාමි දෙසෙමි පඤ්ඤපෙමි පට්ඨපෙමි විවරාමි විභජාමි උත්තානීකරොමි පකාසෙමීති – අඤ්ඤාවිමොක්ඛං පබ්රූමි.
Aññāvimokkhaṃ pabrūmīti aññāvimokkho vuccati arahattavimokkho. Arahattavimokkhaṃ pabrūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti – aññāvimokkhaṃ pabrūmi.
අවිජ්ජාය පභෙදනන්ති. අවිජ්ජාති දුක්ඛෙ අඤ්ඤාණං…පෙ.… අවිජ්ජා මොහො අකුසලමූලං. පභෙදනන්ති අවිජ්ජාය පභෙදනං පහානං වූපසමං පටිනිස්සග්ගං පටිප්පස්සද්ධිං අමතං නිබ්බානන්ති – අවිජ්ජාය පභෙදනං. තෙනාහ භගවා –
Avijjāya pabhedananti. Avijjāti dukkhe aññāṇaṃ…pe… avijjā moho akusalamūlaṃ. Pabhedananti avijjāya pabhedanaṃ pahānaṃ vūpasamaṃ paṭinissaggaṃ paṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – avijjāya pabhedanaṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘උපෙක්ඛාසතිසංසුද්ධං, ධම්මතක්කපුරෙජවං;
‘‘Upekkhāsatisaṃsuddhaṃ, dhammatakkapurejavaṃ;
අඤ්ඤාවිමොක්ඛං පබ්රූමි, අවිජ්ජාය පභෙදන’’න්ති.
Aññāvimokkhaṃ pabrūmi, avijjāya pabhedana’’nti.
77.
77.
කිංසු සංයොජනො ලොකො, කිංසු තස්ස විචාරණං;
Kiṃsu saṃyojano loko, kiṃsu tassa vicāraṇaṃ;
කිස්සස්ස විප්පහානෙන, නිබ්බානං ඉති වුච්චති.
Kissassa vippahānena, nibbānaṃ iti vuccati.
කිංසු සංයොජනො ලොකොති ලොකස්ස සංයොජනං ලග්ගනං බන්ධනං උපක්කිලෙසො. කෙන ලොකො යුත්තො පයුත්තො ආයුත්තො සමායුත්තො ලග්ගො ලග්ගිතො පලිබුද්ධොති – කිංසු සංයොජනො ලොකො.
Kiṃsusaṃyojano lokoti lokassa saṃyojanaṃ lagganaṃ bandhanaṃ upakkileso. Kena loko yutto payutto āyutto samāyutto laggo laggito palibuddhoti – kiṃsu saṃyojano loko.
කිංසු තස්ස විචාරණන්ති කිංසු තස්ස චාරණං විචාරණං පටිවිචාරණං. කෙන ලොකො චරති විචරති පටිවිචරතීති – කිංසු තස්ස විචාරණං. කිස්සස්ස විප්පහානෙන නිබ්බානං ඉති වුච්චතීති කිස්සස්ස විප්පහානෙන වූපසමෙන පටිනිස්සග්ගෙන පටිප්පස්සද්ධියා නිබ්බානං ඉති වුච්චති පවුච්චති කථීයති භණීයති දීපීයති වොහරීයතීති – කිස්සස්ස විප්පහානෙන නිබ්බානං ඉති වුච්චති. තෙනාහ සො බ්රාහ්මණො –
Kiṃsu tassa vicāraṇanti kiṃsu tassa cāraṇaṃ vicāraṇaṃ paṭivicāraṇaṃ. Kena loko carati vicarati paṭivicaratīti – kiṃsu tassa vicāraṇaṃ. Kissassa vippahānena nibbānaṃ iti vuccatīti kissassa vippahānena vūpasamena paṭinissaggena paṭippassaddhiyā nibbānaṃ iti vuccati pavuccati kathīyati bhaṇīyati dīpīyati voharīyatīti – kissassa vippahānena nibbānaṃ iti vuccati. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘කිංසු සංයොජනො ලොකො, කිංසු තස්ස විචාරණං;
‘‘Kiṃsu saṃyojano loko, kiṃsu tassa vicāraṇaṃ;
කිස්සස්ස විප්පහානෙන, නිබ්බානං ඉති වුච්චතී’’ති.
Kissassa vippahānena, nibbānaṃ iti vuccatī’’ti.
78.
78.
නන්දිසංයොජනො ලොකො, විතක්කස්ස විචාරණා;
Nandisaṃyojanoloko, vitakkassa vicāraṇā;
තණ්හාය විප්පහානෙන, නිබ්බානං ඉති වුච්චති.
Taṇhāya vippahānena, nibbānaṃ iti vuccati.
නන්දිසංයොජනො ලොකොති නන්දී වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො…පෙ.… අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං, අයං වුච්චති නන්දී. යා නන්දී ලොකස්ස සංයොජනං ලග්ගනං බන්ධනං උපක්කිලෙසො, ඉමාය නන්දියා ලොකො යුත්තො පයුත්තො ආයුත්තො සමායුත්තො ලග්ගො ලග්ගිතො පලිබුද්ධොති – නන්දිසංයොජනො ලොකො.
Nandisaṃyojano lokoti nandī vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ, ayaṃ vuccati nandī. Yā nandī lokassa saṃyojanaṃ lagganaṃ bandhanaṃ upakkileso, imāya nandiyā loko yutto payutto āyutto samāyutto laggo laggito palibuddhoti – nandisaṃyojano loko.
විතක්කස්ස විචාරණාති. විතක්කාති නව විතක්කා – කාමවිතක්කො, බ්යාපාදවිතක්කො, විහිංසාවිතක්කො, ඤාතිවිතක්කො ජනපදවිතක්කො , අමරාවිතක්කො, පරානුදයතාපටිසංයුත්තො විතක්කො, ලාභසක්කාරසිලොකපටිසංයුත්තො විතක්කො, අනවඤ්ඤත්තිපටිසංයුත්තො විතක්කො. ඉමෙ වුච්චන්ති නව විතක්කා. ඉමෙ නව විතක්කා ලොකස්ස චාරණා විචාරණා පටිවිචාරණා. ඉමෙහි නවහි විතක්කෙහි ලොකො චරති විචරති පටිවිචරතීති – විතක්කස්ස විචාරණා.
Vitakkassa vicāraṇāti. Vitakkāti nava vitakkā – kāmavitakko, byāpādavitakko, vihiṃsāvitakko, ñātivitakko janapadavitakko , amarāvitakko, parānudayatāpaṭisaṃyutto vitakko, lābhasakkārasilokapaṭisaṃyutto vitakko, anavaññattipaṭisaṃyutto vitakko. Ime vuccanti nava vitakkā. Ime nava vitakkā lokassa cāraṇā vicāraṇā paṭivicāraṇā. Imehi navahi vitakkehi loko carati vicarati paṭivicaratīti – vitakkassa vicāraṇā.
තණ්හාය විප්පහානෙන නිබ්බානං ඉති වුච්චතීති. තණ්හාති රූපතණ්හා…පෙ.… ධම්මතණ්හා. තණ්හාය විප්පහානෙන නිබ්බානං ඉති වුච්චතීති තණ්හාය විප්පහානෙන වූපසමෙන පටිනිස්සග්ගෙන පටිප්පස්සද්ධියා නිබ්බානං ඉති වුච්චති පවුච්චති කථීයති භණීයති දීපීයති වොහරීයතීති – තණ්හාය විප්පහානෙන නිබ්බානං ඉති වුච්චති. තෙනාහ භගවා –
Taṇhāya vippahānena nibbānaṃ iti vuccatīti. Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Taṇhāya vippahānena nibbānaṃ iti vuccatīti taṇhāya vippahānena vūpasamena paṭinissaggena paṭippassaddhiyā nibbānaṃ iti vuccati pavuccati kathīyati bhaṇīyati dīpīyati voharīyatīti – taṇhāya vippahānena nibbānaṃ iti vuccati. Tenāha bhagavā –
‘‘නන්දිසංයොජනො ලොකො, විතක්කස්ස විචාරණා;
‘‘Nandisaṃyojano loko, vitakkassa vicāraṇā;
තණ්හාය විප්පහානෙන, නිබ්බානං ඉති වුච්චතී’’ති.
Taṇhāya vippahānena, nibbānaṃ iti vuccatī’’ti.
79.
79.
කථං සතස්ස චරතො, විඤ්ඤාණං උපරුජ්ඣති;
Kathaṃ satassa carato, viññāṇaṃ uparujjhati;
භගවන්තං පුට්ඨුමාගමා, තං සුණොම වචො තව.
Bhagavantaṃ puṭṭhumāgamā, taṃ suṇoma vaco tava.
කථං සතස්ස චරතොති කථං සතස්ස සම්පජානස්ස චරතො විහරතො ඉරියතො වත්තයතො පාලයතො යපයතො යාපයතොති – කථං සතස්ස චරතො.
Kathaṃ satassa caratoti kathaṃ satassa sampajānassa carato viharato iriyato vattayato pālayato yapayato yāpayatoti – kathaṃ satassa carato.
විඤ්ඤාණං උපරුජ්ඣතීති විඤ්ඤාණං නිරුජ්ඣති වූපසම්මති අත්ථං ගච්ඡති පටිප්පස්සම්භතීති – විඤ්ඤාණං උපරුජ්ඣති.
Viññāṇaṃuparujjhatīti viññāṇaṃ nirujjhati vūpasammati atthaṃ gacchati paṭippassambhatīti – viññāṇaṃ uparujjhati.
භගවන්තං පුට්ඨුමාගමාති බුද්ධං භගවන්තං පුට්ඨුං පුච්ඡිතුං යාචිතුං අජ්ඣෙසිතුං පසාදෙතුං ආගම්හා ආගතම්හා උපාගතම්හා සම්පත්තම්හා, ‘‘තයා සද්ධිං සමාගතම්හා’’ති – භගවන්තං පුට්ඨුමාගමා.
Bhagavantaṃ puṭṭhumāgamāti buddhaṃ bhagavantaṃ puṭṭhuṃ pucchituṃ yācituṃ ajjhesituṃ pasādetuṃ āgamhā āgatamhā upāgatamhā sampattamhā, ‘‘tayā saddhiṃ samāgatamhā’’ti – bhagavantaṃ puṭṭhumāgamā.
තං සුණොම වචො තවාති. තන්ති තුය්හං වචනං බ්යප්පථං දෙසනං අනුසාසනං අනුසිට්ඨං සුණොම උග්ගණ්හාම ධාරෙම උපධාරෙම උපලක්ඛෙමාති – තං සුණොම වචො තව. තෙනාහ සො බ්රාහ්මණො –
Taṃ suṇoma vaco tavāti. Tanti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhaṃ suṇoma uggaṇhāma dhārema upadhārema upalakkhemāti – taṃ suṇoma vaco tava. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘කථං සතස්ස චරතො, විඤ්ඤාණං උපරුජ්ඣති;
‘‘Kathaṃ satassa carato, viññāṇaṃ uparujjhati;
භගවන්තං පුට්ඨුමාගමා, තං සුණොම වචො තවා’’ති.
Bhagavantaṃ puṭṭhumāgamā, taṃ suṇoma vaco tavā’’ti.
80.
80.
අජ්ඣත්තඤ්ච බහිද්ධා ච, වෙදනං නාභිනන්දතො;
Ajjhattañca bahiddhā ca, vedanaṃ nābhinandato;
එවං සතස්ස චරතො, විඤ්ඤාණං උපරුජ්ඣති.
Evaṃ satassa carato, viññāṇaṃ uparujjhati.
අජ්ඣත්තඤ්ච බහිද්ධා ච වෙදනං නාභිනන්දතොති අජ්ඣත්තං වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරන්තො වෙදනං නාභිනන්දති නාභිවදති න අජ්ඣොසෙති 17, අභිනන්දනං අභිවදනං අජ්ඣොසානං ගාහං පරාමාසං අභිනිවෙසං පජහති විනොදෙති බ්යන්තීකරොති අනභාවං ගමෙති; බහිද්ධා වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරන්තො වෙදනං නාභිනන්දති නාභිවදති න අජ්ඣොසෙති, අභිනන්දනං අභිවදනං අජ්ඣොසානං ගාහං පරාමාසං අභිනිවෙසං පජහති විනොදෙති බ්යන්තීකරොති අනභාවං ගමෙති; අජ්ඣත්තබහිද්ධා වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරන්තො වෙදනං නාභිනන්දති නාභිවදති න අජ්ඣොසෙති, අභිනන්දනං අභිවදනං අජ්ඣොසානං ගාහං පරාමාසං අභිනිවෙසං පජහති විනොදෙති බ්යන්තීකරොති අනභාවං ගමෙති. අජ්ඣත්තං සමුදයධම්මානුපස්සී වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී 18 විහරන්තො වෙදනං නාභිනන්දති නාභිවදති න අජ්ඣොසෙති, අභිනන්දනං අභිවදනං අජ්ඣොසානං ගාහං පරාමාසං අභිනිවෙසං පජහති විනොදෙති බ්යන්තීකරොති අනභාවං ගමෙති; අජ්ඣත්තං වයධම්මානුපස්සී වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරන්තො…පෙ.… අජ්ඣත්තං සමුදයවයධම්මානුපස්සී වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරන්තො…පෙ.… බහිද්ධා සමුදයධම්මානුපස්සී වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරන්තො වෙදනං නාභිනන්දති නාභිවදති න අජ්ඣොසෙති, අභිනන්දනං අභිවදනං අජ්ඣොසානං ගාහං පරාමාසං අභිනිවෙසං පජහති විනොදෙති බ්යන්තීකරොති අනභාවං ගමෙති; බහිද්ධා වයධම්මානුපස්සී වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරන්තො…පෙ.… බහිද්ධා සමුදයවයධම්මානුපස්සී වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරන්තො…පෙ.… අජ්ඣත්තබහිද්ධා සමුදයධම්මානුපස්සී වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරන්තො…පෙ.… අජ්ඣත්තබහිද්ධා වයධම්මානුපස්සී වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරන්තො…පෙ.… අජ්ඣත්තබහිද්ධා සමුදයවයධම්මානුපස්සී වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරන්තො වෙදනං නාභිනන්දති නාභිවදති න අජ්ඣොසෙති, අභිනන්දනං අභිවදනං අජ්ඣොසානං ගාහං පරාමාසං අභිනිවෙසං පජහති විනොදෙති බ්යන්තීකරොති අනභාවං ගමෙති. ඉමෙහි ද්වාදසහි ආකාරෙහි වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරන්තො…පෙ.… අනභාවං ගමෙති.
Ajjhattañca bahiddhā ca vedanaṃ nābhinandatoti ajjhattaṃ vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti 19, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti; bahiddhā vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti; ajjhattabahiddhā vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Ajjhattaṃ samudayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī 20 viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti; ajjhattaṃ vayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… ajjhattaṃ samudayavayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… bahiddhā samudayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti; bahiddhā vayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… bahiddhā samudayavayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… ajjhattabahiddhā samudayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… ajjhattabahiddhā vayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… ajjhattabahiddhā samudayavayadhammānupassī vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Imehi dvādasahi ākārehi vedanāsu vedanānupassī viharanto…pe… anabhāvaṃ gameti.
අථ වා, වෙදනං අනිච්චතො පස්සන්තො වෙදනං නාභිනන්දති නාභිවදති න අජ්ඣොසෙති, අභිනන්දනං අභිවදනං අජ්ඣොසානං ගාහං පරාමාසං අභිනිවෙසං පජහති විනොදෙති බ්යන්තීකරොති අනභාවං ගමෙති. වෙදනං දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො…පෙ.… නිස්සරණතො පස්සන්තො වෙදනං නාභිනන්දති නාභිවදති න අජ්ඣොසෙති, අභිනන්දනං අභිවදනං අජ්ඣොසානං ගාහං පරාමාසං අභිනිවෙසං පජහති විනොදෙති බ්යන්තීකරොති අනභාවං ගමෙති. ඉමෙහි චත්තාලීසාය 21 ආකාරෙහි වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරන්තො වෙදනං නාභිනන්දති නාභිවදති න අජ්ඣොසෙති, අභිනන්දනං අභිවදනං අජ්ඣොසානං ගාහං පරාමාසං අභිනිවෙසං පජහති විනොදෙති බ්යන්තීකරොති අනභාවං ගමෙතීති – අජ්ඣත්තඤ්ච බහිද්ධා ච වෙදනං නාභිනන්දතො.
Atha vā, vedanaṃ aniccato passanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Vedanaṃ dukkhato rogato gaṇḍato sallato aghato ābādhato…pe… nissaraṇato passanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Imehi cattālīsāya 22 ākārehi vedanāsu vedanānupassī viharanto vedanaṃ nābhinandati nābhivadati na ajjhoseti, abhinandanaṃ abhivadanaṃ ajjhosānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ abhinivesaṃ pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gametīti – ajjhattañca bahiddhā ca vedanaṃ nābhinandato.
එවං සතස්ස චරතොති එවං සතස්ස සම්පජානස්ස චරතො විහරතො ඉරියතො වත්තයතො පාලයතො යපයතො යාපයතොති – එවං සතස්ස චරතො.
Evaṃsatassa caratoti evaṃ satassa sampajānassa carato viharato iriyato vattayato pālayato yapayato yāpayatoti – evaṃ satassa carato.
විඤ්ඤාණං උපරුජ්ඣතීති පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරසහගතං විඤ්ඤාණං අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරසහගතං විඤ්ඤාණං ආනෙඤ්ජාභිසඞ්ඛාරසහගතං විඤ්ඤාණං නිරුජ්ඣති වූපසම්මති අත්ථං ගච්ඡති පටිප්පස්සම්භතීති – විඤ්ඤාණං උපරුජ්ඣතී. තෙනාහ භගවා –
Viññāṇaṃ uparujjhatīti puññābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ apuññābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ āneñjābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ nirujjhati vūpasammati atthaṃ gacchati paṭippassambhatīti – viññāṇaṃ uparujjhatī. Tenāha bhagavā –
‘‘අජ්ඣත්තඤ්ච බහිද්ධා ච, වෙදනං නාභිනන්දතො;
‘‘Ajjhattañca bahiddhā ca, vedanaṃ nābhinandato;
එවං සතස්ස චරතො, විඤ්ඤාණං උපරුජ්ඣතී’’ති.
Evaṃ satassa carato, viññāṇaṃ uparujjhatī’’ti.
සහ ගාථාපරියොසානා…පෙ.… සත්ථා මෙ, භන්තෙ භගවා, සාවකොහමස්මීති.
Saha gāthāpariyosānā…pe… satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.
උදයමාණවපුච්ඡානිද්දෙසො තෙරසමො.
Udayamāṇavapucchāniddeso terasamo.
Footnotes:
Related texts:
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ඛුද්දකනිකාය (අට්ඨකථා) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / චූළනිද්දෙස-අට්ඨකථා • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / 13. උදයමාණවසුත්තනිද්දෙසවණ්ණනා • 13. Udayamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā