| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चूळनिद्देस-अट्ठकथा • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā |
१३. उदयमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना
13. Udayamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā
७४. तेरसमे उदयसुत्ते – अञ्ञाविमोक्खन्ति पञ्ञानुभावनिज्झानं तं विमोक्खं पुच्छति।
74. Terasame udayasutte – aññāvimokkhanti paññānubhāvanijjhānaṃ taṃ vimokkhaṃ pucchati.
पठमेनपि झानेन झायीति वितक्कविचारपीतिसुखचित्तेकग्गतासम्पयुत्तेन पञ्चङ्गिकेन पठमज्झानेन झायतीति झायी। दुतियेनाति पीतिसुखचित्तेकग्गतासम्पयुत्तेन। ततियेनाति सुखचित्तेकग्गतासम्पयुत्तेन। चतुत्थेनाति उपेक्खाचित्तेकग्गतासम्पयुत्तेन। सवितक्कसविचारेनपि झानेन झायीति चतुक्कनयपञ्चकनयेसु पठमज्झानेन सवितक्कसविचारेनपि झानेन झायतीति झायी। अवितक्कविचारमत्तेनाति पञ्चकनये दुतियेन झानेन। अवितक्कअविचारेनाति दुतियततियादिअवसेसझानेन। सप्पीतिकेनाति पीतिसम्पयुत्तेन दुकतिकझानेन। निप्पीतिकेनाति पीतिविरहितेन तदवसेसझानेन। सातसहगतेनाति सुखसहगतेन तिकचतुक्कझानेन। उपेक्खासहगतेनाति चतुक्कपञ्चकेन। सुञ्ञतेनपीति सुञ्ञतविमोक्खसम्पयुत्तेन। अनिमित्तेनपीति अनिच्चनिमित्तं धुवनिमित्तं अनिमित्तञ्च उग्घाटेत्वा पटिलद्धेन अनिमित्तेनपि झानेन झायतीति झायी। अप्पणिहितेनपीति मग्गागमनवसेन पणिधिं सोधेत्वा परियादियित्वा फलसमापत्तिवसेन अप्पणिहितेनपि। लोकियेनपीति लोकियेन पठमदुतियततियचतुत्थेन।
Paṭhamenapi jhānena jhāyīti vitakkavicārapītisukhacittekaggatāsampayuttena pañcaṅgikena paṭhamajjhānena jhāyatīti jhāyī. Dutiyenāti pītisukhacittekaggatāsampayuttena. Tatiyenāti sukhacittekaggatāsampayuttena. Catutthenāti upekkhācittekaggatāsampayuttena. Savitakkasavicārenapi jhānena jhāyīti catukkanayapañcakanayesu paṭhamajjhānena savitakkasavicārenapi jhānena jhāyatīti jhāyī. Avitakkavicāramattenāti pañcakanaye dutiyena jhānena. Avitakkaavicārenāti dutiyatatiyādiavasesajhānena. Sappītikenāti pītisampayuttena dukatikajhānena. Nippītikenāti pītivirahitena tadavasesajhānena. Sātasahagatenāti sukhasahagatena tikacatukkajhānena. Upekkhāsahagatenāti catukkapañcakena. Suññatenapīti suññatavimokkhasampayuttena. Animittenapīti aniccanimittaṃ dhuvanimittaṃ animittañca ugghāṭetvā paṭiladdhena animittenapi jhānena jhāyatīti jhāyī. Appaṇihitenapīti maggāgamanavasena paṇidhiṃ sodhetvā pariyādiyitvā phalasamāpattivasena appaṇihitenapi. Lokiyenapīti lokiyena paṭhamadutiyatatiyacatutthena.
लोकुत्तरेनपीति तेनेव लोकुत्तरसम्पयुत्तेन। झानरतोति झानेसु अभिरतो। एकत्तमनुयुत्तोति एकत्तं एकीभावं अनुयुत्तो पयुत्तो। सदत्थगरुकोति सकत्थगरुको, क-कारस्सायं द-कारो कतो। सदत्थोति च अरहत्तं वेदितब्बं। तञ्हि अत्तूपनिबद्धट्ठेन अत्तानं अविजहनट्ठेन अत्तनो परमत्थट्ठेन च अत्तनो अत्थत्ता सकत्थोति वुच्चति। फलसमापत्तिसमापज्जनवसेन सकत्थगरुको, ‘‘निब्बानगरुको’’ति एके। अरजोति निक्किलेसो। विरजोति विगतकिलेसो। निरजोति अपनीतकिलेसो , ‘‘वितरजो’’तिपि पाठो, सोयेवत्थो। रजापगतोति किलेसेहि दूरीभूतो। रजविप्पहीनोति किलेसप्पहीनो। रजविप्पयुत्तोति किलेसेहि मुत्तो।
Lokuttarenapīti teneva lokuttarasampayuttena. Jhānaratoti jhānesu abhirato. Ekattamanuyuttoti ekattaṃ ekībhāvaṃ anuyutto payutto. Sadatthagarukoti sakatthagaruko, ka-kārassāyaṃ da-kāro kato. Sadatthoti ca arahattaṃ veditabbaṃ. Tañhi attūpanibaddhaṭṭhena attānaṃ avijahanaṭṭhena attano paramatthaṭṭhena ca attano atthattā sakatthoti vuccati. Phalasamāpattisamāpajjanavasena sakatthagaruko, ‘‘nibbānagaruko’’ti eke. Arajoti nikkileso. Virajoti vigatakileso. Nirajoti apanītakileso , ‘‘vitarajo’’tipi pāṭho, soyevattho. Rajāpagatoti kilesehi dūrībhūto. Rajavippahīnoti kilesappahīno. Rajavippayuttoti kilesehi mutto.
पासाणके चेतियेति पासाणपिट्ठे पारायनसुत्तन्तदेसितट्ठाने। सब्बोस्सुक्कपटिप्पस्सद्धत्ताति सब्बेसं किलेसउस्सुक्कानं पटिप्पस्सद्धत्ता, नासितत्ता आसीनो।
Pāsāṇake cetiyeti pāsāṇapiṭṭhe pārāyanasuttantadesitaṭṭhāne. Sabbossukkapaṭippassaddhattāti sabbesaṃ kilesaussukkānaṃ paṭippassaddhattā, nāsitattā āsīno.
किच्चाकिच्चन्ति ‘‘इदं कत्तब्बं, इदं न कत्तब्ब’’न्ति एवं मनसा चिन्तेतब्बं। करणीयाकरणीयन्ति कायद्वारेन अवस्सं इदं करणीयं, इदं न करणीयन्ति एवं करणीयाकरणीयं। पहीनन्ति विस्सट्ठं। वसिप्पत्तोति पगुणभावप्पत्तो।
Kiccākiccanti ‘‘idaṃ kattabbaṃ, idaṃ na kattabba’’nti evaṃ manasā cintetabbaṃ. Karaṇīyākaraṇīyanti kāyadvārena avassaṃ idaṃ karaṇīyaṃ, idaṃ na karaṇīyanti evaṃ karaṇīyākaraṇīyaṃ. Pahīnanti vissaṭṭhaṃ. Vasippattoti paguṇabhāvappatto.
७५. अथ भगवा यस्मा उदयो चतुत्थज्झानलाभी, तस्मास्स पटिलद्धझानवसेन नानप्पकारतो अञ्ञाविमोक्खं दस्सेन्तो उपरूपरिगाथमाह। तत्थ पहानं कामच्छन्दानन्ति यदिदं पठमं झानं निब्बत्तेन्तस्स कामच्छन्दपहानं, तम्पि अञ्ञाविमोक्खन्ति पब्रूमि। एवं सब्बपदानि योजेतब्बानि।
75. Atha bhagavā yasmā udayo catutthajjhānalābhī, tasmāssa paṭiladdhajhānavasena nānappakārato aññāvimokkhaṃ dassento uparūparigāthamāha. Tattha pahānaṃ kāmacchandānanti yadidaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ nibbattentassa kāmacchandapahānaṃ, tampi aññāvimokkhanti pabrūmi. Evaṃ sabbapadāni yojetabbāni.
या चित्तस्स अकल्यताति चित्तस्स गिलानभावो। गिलानो हि अकल्लकोति वुच्चति। विनयेपि वुत्तं – ‘‘नाहं, भन्ते, अकल्लको’’ति (पारा॰ १५१)। अकम्मञ्ञताति चित्तगेलञ्ञसङ्खातोव अकम्मञ्ञताकारो। ओलीयनाति ओलीयनाकारो। इरियापथिकचित्तञ्हि इरियापथं सन्धारेतुं असक्कोन्तं रुक्खे वग्गुलि विय खीले लग्गितफाणितवारको विय च ओलीयति, तस्स तं आकारं सन्धाय ‘‘ओलीयना’’ति वुत्तं। दुतियपदं उपसग्गवसेन वड्ढितं। लीनाति अविप्फारिकताय पटिकुटितं। इतरे द्वे आकारभावनिद्देसा। थिनन्ति सप्पिपिण्डो विय अविप्फारिकताय घनभावेन ठितं। थियनाति आकारनिद्देसो। थियितभावो थियितत्तं, अविप्फारवसेनेव थद्धताति अत्थो (ध॰ स॰ अट्ठ॰ ११६२)।
Yā cittassa akalyatāti cittassa gilānabhāvo. Gilāno hi akallakoti vuccati. Vinayepi vuttaṃ – ‘‘nāhaṃ, bhante, akallako’’ti (pārā. 151). Akammaññatāti cittagelaññasaṅkhātova akammaññatākāro. Olīyanāti olīyanākāro. Iriyāpathikacittañhi iriyāpathaṃ sandhāretuṃ asakkontaṃ rukkhe vagguli viya khīle laggitaphāṇitavārako viya ca olīyati, tassa taṃ ākāraṃ sandhāya ‘‘olīyanā’’ti vuttaṃ. Dutiyapadaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ. Līnāti avipphārikatāya paṭikuṭitaṃ. Itare dve ākārabhāvaniddesā. Thinanti sappipiṇḍo viya avipphārikatāya ghanabhāvena ṭhitaṃ. Thiyanāti ākāraniddeso. Thiyitabhāvo thiyitattaṃ, avipphāravaseneva thaddhatāti attho (dha. sa. aṭṭha. 1162).
७६. उपेक्खासतिसंसुद्धन्ति चतुत्थज्झानउपेक्खासतीहि संसुद्धं। धम्मतक्कपुरेजवन्ति इमिना तस्मिं चतुत्थज्झानविमोक्खे ठत्वा झानङ्गानि विपस्सित्वा अधिगतं अरहत्तविमोक्खं वदति। अरहत्तविमोक्खस्स हि मग्गसम्पयुत्तसम्मासङ्कप्पादिभेदो धम्मतक्को पुरेजवो होति। तेनाह ‘‘धम्मतक्कपुरेजव’’न्ति। अविज्जाय पभेदनन्ति एतमेव च अञ्ञाविमोक्खं अविज्जापभेदनसङ्खातं निब्बानं निस्साय जातत्ता कारणोपचारेन ‘‘अविज्जाय पभेदन’’न्ति ब्रूमीति।
76.Upekkhāsatisaṃsuddhanti catutthajjhānaupekkhāsatīhi saṃsuddhaṃ. Dhammatakkapurejavanti iminā tasmiṃ catutthajjhānavimokkhe ṭhatvā jhānaṅgāni vipassitvā adhigataṃ arahattavimokkhaṃ vadati. Arahattavimokkhassa hi maggasampayuttasammāsaṅkappādibhedo dhammatakko purejavo hoti. Tenāha ‘‘dhammatakkapurejava’’nti. Avijjāya pabhedananti etameva ca aññāvimokkhaṃ avijjāpabhedanasaṅkhātaṃ nibbānaṃ nissāya jātattā kāraṇopacārena ‘‘avijjāya pabhedana’’nti brūmīti.
या चतुत्थे झाने उपेक्खाति एत्थ उपपत्तितो इक्खतीति उपेक्खा, समं पस्सति अपक्खपतिता हुत्वा पस्सतीति अत्थो। उपेक्खनाति आकारनिद्देसो। अज्झुपेक्खनाति उपसग्गवसेन पदं वड्ढितं। चित्तसमताति चित्तस्सेकग्गभावो। चित्तप्पस्सद्धताति चित्तस्स ऊनातिरित्तवज्जितभावो। मज्झत्तताति चित्तस्स मज्झे ठितभावो।
Yā catutthe jhāne upekkhāti ettha upapattito ikkhatīti upekkhā, samaṃ passati apakkhapatitā hutvā passatīti attho. Upekkhanāti ākāraniddeso. Ajjhupekkhanāti upasaggavasena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Cittasamatāti cittassekaggabhāvo. Cittappassaddhatāti cittassa ūnātirittavajjitabhāvo. Majjhattatāti cittassa majjhe ṭhitabhāvo.
७७. एवं अविज्जापभेदवचनेन वुत्तं निब्बानं सुत्वा ‘‘तं किस्स विप्पहानेन वुच्चती’’ति पुच्छन्तो ‘‘किंसु संयोजनो’’ति गाथमाह। तत्थ किंसु संयोजनोति किंसंयोजनो। विचारणन्ति विचारणकारणं। किस्सस्स विप्पहानेनाति किंनामकस्स अस्स धम्मस्स विप्पहानेन।
77. Evaṃ avijjāpabhedavacanena vuttaṃ nibbānaṃ sutvā ‘‘taṃ kissa vippahānena vuccatī’’ti pucchanto ‘‘kiṃsu saṃyojano’’ti gāthamāha. Tattha kiṃsu saṃyojanoti kiṃsaṃyojano. Vicāraṇanti vicāraṇakāraṇaṃ. Kissassa vippahānenāti kiṃnāmakassa assa dhammassa vippahānena.
७८. अथस्स भगवा तमत्थं ब्याकरोन्तो ‘‘नन्दिसंयोजनो’’ति गाथमाह। तत्थ वितक्कस्साति कामवितक्कादिको वितक्को अस्स।
78. Athassa bhagavā tamatthaṃ byākaronto ‘‘nandisaṃyojano’’ti gāthamāha. Tattha vitakkassāti kāmavitakkādiko vitakko assa.
७९. इदानि तस्स निब्बानस्स मग्गं पुच्छन्तो ‘‘कथं सतस्सा’’ति गाथमाह। तत्थ विञ्ञाणन्ति अभिसङ्खारविञ्ञाणं।
79. Idāni tassa nibbānassa maggaṃ pucchanto ‘‘kathaṃ satassā’’ti gāthamāha. Tattha viññāṇanti abhisaṅkhāraviññāṇaṃ.
८०.
80.
अथस्स मग्गं कथेन्तो भगवा ‘‘अज्झत्तञ्चा’’ति गाथमाह। तत्थ एवं सतस्साति एवं सतस्स सम्पजानस्स। सेसं सब्बत्थ पाकटमेव।
Athassa maggaṃ kathento bhagavā ‘‘ajjhattañcā’’ti gāthamāha. Tattha evaṃ satassāti evaṃ satassa sampajānassa. Sesaṃ sabbattha pākaṭameva.
एवं भगवा इदम्पि सुत्तं अरहत्तनिकूटेनेव देसेसि, देसनापरियोसाने च पुब्बसदिसोव धम्माभिसमयो अहोसीति।
Evaṃ bhagavā idampi suttaṃ arahattanikūṭeneva desesi, desanāpariyosāne ca pubbasadisova dhammābhisamayo ahosīti.
सद्धम्मप्पज्जोतिकाय चूळनिद्देस-अट्ठकथाय
Saddhammappajjotikāya cūḷaniddesa-aṭṭhakathāya
उदयमाणवसुत्तनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Udayamāṇavasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / चूळनिद्देसपाळि • Cūḷaniddesapāḷi
१३. उदयमाणवपुच्छा • 13. Udayamāṇavapucchā
१३. उदयमाणवपुच्छानिद्देसो • 13. Udayamāṇavapucchāniddeso
