| Library / Tipiṭaka / திபிடக • Tipiṭaka / த⁴ம்மஸங்க³ணீ-அனுடீகா • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
2. ரூபகண்ட³ங்
2. Rūpakaṇḍaṃ
உத்³தே³ஸவண்ணனா
Uddesavaṇṇanā
கேனசீதி ரூபேன வா அரூபேன வா. சித்துப்பாதே³ன தாவ ரூபஸ்ஸ ஸமயவவத்தா²னங் ந ஸக்கா காதுங் அப்³யாபிதாய அனேகந்திகதாய சாதி இமமத்த²ங் த³ஸ்ஸெந்தோ ‘‘அசித்தஸமுட்டா²னஸப்³பா⁴வதோ’’திஆதி³மாஹ. தத்த² அசித்தஸமுட்டா²னங் ரூபங் சித்தஸ்ஸ தீஸு க²ணேஸு உப்பஜ்ஜதீதி இமஸ்மிங் தாவ வாதே³ சித்துப்பத்திஸமயேன ரூபூபபத்திஸமயஸ்ஸ வவத்தா²னங் மா ஹோது, சித்தஸ்ஸ உப்பாத³க்க²ணேயேவ ஸப்³ப³ம்பி ரூபங் உப்பஜ்ஜதீதி இமஸ்மிங் பன வாதே³ கத²ந்தி? எத்தா²பி அசித்தஸமுட்டா²னங் ரூபங் சித்தேன ஸஹுப்பாதே³பி அனிந்த்³ரியப³த்³த⁴ரூபங் விய அசித்தபடி ப³ந்து⁴ப்பாத³தாய ந சித்தேன வவத்தா²பேதப்³ப³ஸமயந்தி வுத்தங் ‘‘அசித்தஸமுட்டா²னஸப்³பா⁴வதோ’’தி. தேன சித்துப்பாதே³ன ரூபஸ்ஸ ஸமயவவத்தா²னங் ந ப்³யாபீதி த³ஸ்ஸேதி. அனேகசித்தஸமுட்டா²னதாய வவத்தா²னாபா⁴வதோதி ஸம்ப³ந்தோ⁴. நியதே ஹி ஸமுட்டா²பகசித்தே சித்தஸமுட்டா²னரூபஸ்ஸ ஸியா வவத்தா²னந்தி.
Kenacīti rūpena vā arūpena vā. Cittuppādena tāva rūpassa samayavavatthānaṃ na sakkā kātuṃ abyāpitāya anekantikatāya cāti imamatthaṃ dassento ‘‘acittasamuṭṭhānasabbhāvato’’tiādimāha. Tattha acittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ cittassa tīsu khaṇesu uppajjatīti imasmiṃ tāva vāde cittuppattisamayena rūpūpapattisamayassa vavatthānaṃ mā hotu, cittassa uppādakkhaṇeyeva sabbampi rūpaṃ uppajjatīti imasmiṃ pana vāde kathanti? Etthāpi acittasamuṭṭhānaṃ rūpaṃ cittena sahuppādepi anindriyabaddharūpaṃ viya acittapaṭi bandhuppādatāya na cittena vavatthāpetabbasamayanti vuttaṃ ‘‘acittasamuṭṭhānasabbhāvato’’ti. Tena cittuppādena rūpassa samayavavatthānaṃ na byāpīti dasseti. Anekacittasamuṭṭhānatāya vavatthānābhāvatoti sambandho. Niyate hi samuṭṭhāpakacitte cittasamuṭṭhānarūpassa siyā vavatthānanti.
கேஸஞ்சீதி காமாவசரகுஸலாதீ³னங். கத்த²சீதி ஆருப்பே. கேஸஞ்சீதி வா கேஸஞ்சி பஞ்சவோகாரவிபாகானங். கத்த²சீதி படிஸந்தி⁴க்க²ணே சரிமக்க²ணே ச. ‘‘தஸ்மிங் ஸமயே ப²ஸ்ஸோ ஹோதீ’’திஆதி³னா (த⁴॰ ஸ॰ 1) சித்தஸஹபா⁴வினங் ஏவ சித்தேன ஸமயவவத்தா²னங் கதந்தி வுத்தங் ‘‘அசித்தஸஹபு⁴பா⁴வதோ’’தி. தேஸந்தி உபாதா³ரூபானங். யோ யஸ்ஸ ஸஹபா⁴வேன உபகாரகோ, ஸோ ஏவ தஸ்ஸ ஸமயவவத்தா²பகபா⁴வேன வுத்தோதி ஆஹ ‘‘ஸஹஜாத…பே॰… த்தனதோ’’தி. நாபி மஹாபூ⁴தேஹீதிஆதி³னா வவத்தா²னாபா⁴வமேவ த³ஸ்ஸேதி. கேஸஞ்சீதி அகம்மஜாதீ³னங். கேஹிசீதி கம்மஜாதீ³ஹி. பவத்திதோதி பவத்தனதோ. ஸஹாதி ஏகஸ்மிங் காலே. அபா⁴வாதி நியோக³தோ அபா⁴வா.
Kesañcīti kāmāvacarakusalādīnaṃ. Katthacīti āruppe. Kesañcīti vā kesañci pañcavokāravipākānaṃ. Katthacīti paṭisandhikkhaṇe carimakkhaṇe ca. ‘‘Tasmiṃ samaye phasso hotī’’tiādinā (dha. sa. 1) cittasahabhāvinaṃ eva cittena samayavavatthānaṃ katanti vuttaṃ ‘‘acittasahabhubhāvato’’ti. Tesanti upādārūpānaṃ. Yo yassa sahabhāvena upakārako, so eva tassa samayavavatthāpakabhāvena vuttoti āha ‘‘sahajāta…pe… ttanato’’ti. Nāpi mahābhūtehītiādinā vavatthānābhāvameva dasseti. Kesañcīti akammajādīnaṃ. Kehicīti kammajādīhi. Pavattitoti pavattanato. Sahāti ekasmiṃ kāle. Abhāvāti niyogato abhāvā.
விஞ்ஞத்தி …பே॰… ந ஸக்கா வத்துங் மஹாபூ⁴தேஹி ஸமயவவத்தா²னே கரியமானே தேஹி அயாவபா⁴விததாயாதி அதி⁴ப்பாயோ. ஏகஸ்மிங் காலேதிஆதி³னாபி மஹாபூ⁴தேஹி ஸமயனியமனே வவத்தா²னாபா⁴வமேவ விபா⁴வேதி. ‘‘ததா² விப⁴ஜனத்த²’’ந்தி, ‘‘அவிப⁴த்தங் அப்³யாகதங் அத்தீ²தி த³ஸ்ஸேது’’ந்தி ச இமேஸங் பதா³னங் ‘‘விப⁴த்தங் அவிப⁴த்தஞ்ச ஸப்³ப³ங் ஸங்க³ண்ஹந்தோ ஆஹா’’தி இமினா ஸம்ப³ந்தோ⁴. ஸமயவவத்தா²னங் கத்வா நித்³தி³ஸியமானஸ்ஸ நிப்பதே³ஸதாய அஸம்ப⁴வதோ ஏகதே³ஸங் நித்³தி³ஸித்வா ஸாமஞ்ஞேன நிக³மனங் யுத்தங், அகத்வா பன ஸமயவவத்தா²னங் ஸரூபதோ நித்³தி³ஸனேன ததா²தி இமமத்த²ங் ஆஹ ‘‘ஸமயவவத்தா²னேனா’’திஆதி³னா. அவிப⁴த்தேதி விபாககிரியாப்³யாகதங் விய ந புப்³பே³ விப⁴த்தே. விப⁴ஜிதப்³பே³தி பே⁴த³வந்ததாய விப⁴ஜனாரஹே. த³ஸ்ஸிதேதி உத்³தி³ஸனவஸேன த³ஸ்ஸிதே. வுத்தமேவத்த²ங் வித்தா²ரதரேன த³ஸ்ஸேதுங் ‘‘எத்த² பனா’’திஆதி³மாஹ.
Viññatti…pe… na sakkā vattuṃ mahābhūtehi samayavavatthāne kariyamāne tehi ayāvabhāvitatāyāti adhippāyo. Ekasmiṃ kāletiādināpi mahābhūtehi samayaniyamane vavatthānābhāvameva vibhāveti. ‘‘Tathā vibhajanattha’’nti, ‘‘avibhattaṃ abyākataṃ atthīti dassetu’’nti ca imesaṃ padānaṃ ‘‘vibhattaṃ avibhattañca sabbaṃ saṅgaṇhanto āhā’’ti iminā sambandho. Samayavavatthānaṃ katvā niddisiyamānassa nippadesatāya asambhavato ekadesaṃ niddisitvā sāmaññena nigamanaṃ yuttaṃ, akatvā pana samayavavatthānaṃ sarūpato niddisanena tathāti imamatthaṃ āha ‘‘samayavavatthānenā’’tiādinā. Avibhatteti vipākakiriyābyākataṃ viya na pubbe vibhatte. Vibhajitabbeti bhedavantatāya vibhajanārahe. Dassiteti uddisanavasena dassite. Vuttamevatthaṃ vitthāratarena dassetuṃ ‘‘ettha panā’’tiādimāha.
விபாகாதி³த⁴ம்மானங் நயனங் நயோ, ஸோவ த³ஸ்ஸனந்தி நயத³ஸ்ஸனங். ‘‘தே³ஸனா’’தி வுத்தங் ஹெட்டா² க³ஹணமேவ நயத³ஸ்ஸனந்தி. து³தியவிகப்பே பன காமாவசராதி³பா⁴வேன நீயதீதி நயோ, கிரியாப்³யாகதங். தஸ்ஸ த³ஸ்ஸனங் நயத³ஸ்ஸனந்தி யோஜேதப்³ப³ங். து³காதீ³ஸு நித்³தே³ஸவாரே ச ஹத³யவத்து²னோ அனாக³தத்தா தங் அக்³க³ஹெத்வா பட²மவிகப்போ வுத்தோ, ஏககே பன வத்து²பி க³ஹிதந்தி ‘‘ஹத³யவத்து²ஞ்சா’’தி து³தியவிகப்பே வுத்தங். கிங் பன காரணங் து³காதீ³ஸு நித்³தே³ஸவாரே ச ஹத³யவத்து² ந க³ஹிதந்தி? இதரவத்தூ²ஹி அஸமானக³திகத்தா தே³ஸனாபே⁴த³தோ ச. யதா² ஹி சக்கு²விஞ்ஞாணாதீ³னி ஏகந்ததோ சக்கா²தி³னிஸ்ஸயானி, ந ஏவங் மனோவிஞ்ஞாணங் ஏகந்ததோ ஹத³யவத்து²னிஸ்ஸயங், நிஸ்ஸிதமுகே²ன ச வத்து²து³காதி³தே³ஸனா பவத்தா. யம்பி ஏகந்ததோ ஹத³யவத்து²னிஸ்ஸயங், தஸ்ஸ வஸேன ‘‘அத்தி² ரூபங் மனோவிஞ்ஞாணஸ்ஸ வத்தூ²’’திஆதி³னா து³காதீ³ஸு வுச்சமானேஸுபி தத³னுகூலஆரம்மணது³காத³யோ ந ஸம்ப⁴வந்தி. ந ஹி ‘‘அத்தி² ரூபங் மனோவிஞ்ஞாணஸ்ஸ ஆரம்மணங், அத்தி² ரூபங் ந மனோவிஞ்ஞாணஸ்ஸ ஆரம்மண’’ந்திஆதி³னா ஸக்கா வத்துந்தி வத்தா²ரம்மணது³கதே³ஸனா பி⁴ன்னக³திகா ஸியுங், ஸமானக³திகா ச தா தே³ஸேதுங் ப⁴க³வதோ அஜ்ஜா²ஸயோ. ஏஸா ஹி ப⁴க³வதோ தே³ஸனா பகதி. தேனேவ ஹி நிக்கே²பகண்டே³ சித்துப்பாத³விபா⁴கே³ன அவுச்சமானத்தா அவிதக்காவிசாரபத³விஸ்ஸஜ்ஜனே விசாரோதி வத்துங் ந ஸக்காதி அவிதக்கவிசாரமத்தபத³விஸ்ஸஜ்ஜனே லப்³ப⁴மானோபி விதக்கோ ந உத்³த⁴டோ, அஞ்ஞதா² விதக்கோ சாதி வத்தப்³ப³ங் ஸியாதி. ஏவங் இதரவத்தூ²ஹி அஸமானக³திகத்தா தே³ஸனாபே⁴த³தோ ச து³காதீ³ஸு உத்³தே³ஸே ந க³ஹிதங். உத்³தி³ட்ட²ஸ்ஸேவ ஹி நித்³தி³ஸனதோ நித்³தே³ஸேபி ந க³ஹிதங் ஹத³யவத்தூ²தி வத³ந்தி.
Vipākādidhammānaṃ nayanaṃ nayo, sova dassananti nayadassanaṃ. ‘‘Desanā’’ti vuttaṃ heṭṭhā gahaṇameva nayadassananti. Dutiyavikappe pana kāmāvacarādibhāvena nīyatīti nayo, kiriyābyākataṃ. Tassa dassanaṃ nayadassananti yojetabbaṃ. Dukādīsu niddesavāre ca hadayavatthuno anāgatattā taṃ aggahetvā paṭhamavikappo vutto, ekake pana vatthupi gahitanti ‘‘hadayavatthuñcā’’ti dutiyavikappe vuttaṃ. Kiṃ pana kāraṇaṃ dukādīsu niddesavāre ca hadayavatthu na gahitanti? Itaravatthūhi asamānagatikattā desanābhedato ca. Yathā hi cakkhuviññāṇādīni ekantato cakkhādinissayāni, na evaṃ manoviññāṇaṃ ekantato hadayavatthunissayaṃ, nissitamukhena ca vatthudukādidesanā pavattā. Yampi ekantato hadayavatthunissayaṃ, tassa vasena ‘‘atthi rūpaṃ manoviññāṇassa vatthū’’tiādinā dukādīsu vuccamānesupi tadanukūlaārammaṇadukādayo na sambhavanti. Na hi ‘‘atthi rūpaṃ manoviññāṇassa ārammaṇaṃ, atthi rūpaṃ na manoviññāṇassa ārammaṇa’’ntiādinā sakkā vattunti vatthārammaṇadukadesanā bhinnagatikā siyuṃ, samānagatikā ca tā desetuṃ bhagavato ajjhāsayo. Esā hi bhagavato desanā pakati. Teneva hi nikkhepakaṇḍe cittuppādavibhāgena avuccamānattā avitakkāvicārapadavissajjane vicāroti vattuṃ na sakkāti avitakkavicāramattapadavissajjane labbhamānopi vitakko na uddhaṭo, aññathā vitakko cāti vattabbaṃ siyāti. Evaṃ itaravatthūhi asamānagatikattā desanābhedato ca dukādīsu uddese na gahitaṃ. Uddiṭṭhasseva hi niddisanato niddesepi na gahitaṃ hadayavatthūti vadanti.
சக்கா²தி³த³ஸகா ஸத்தாதி சக்கு²ஸோதகா⁴னஜிவ்ஹாகாயஇத்தி²பா⁴வபுரிஸபா⁴வத³ஸகா ஸத்த, ஏகஸந்தானவஸேன வா சக்கு²ஸோதகா⁴னஜிவ்ஹாகாயபா⁴வவத்து²த³ஸகா ஸத்த. நிப்³பா³னஸ்ஸ அஸதிபி பரமத்த²தோ பே⁴தே³ பரிகப்பிதபே⁴தோ³பி பே⁴தோ³யேவ வோஹாரவிஸயேதி கத்வா ஸோபாதி³ஸேஸாதி³பே⁴தோ³ வுத்தோ.
Cakkhādidasakāsattāti cakkhusotaghānajivhākāyaitthibhāvapurisabhāvadasakā satta, ekasantānavasena vā cakkhusotaghānajivhākāyabhāvavatthudasakā satta. Nibbānassa asatipi paramatthato bhede parikappitabhedopi bhedoyeva vohāravisayeti katvā sopādisesādibhedo vutto.
584. கிஞ்சாபி அஞ்ஞத்த² குக்குடண்ட³ஸண்டா²னே பரிமண்ட³ல-ஸத்³தோ³ தி³ஸ்ஸதி, சக்கஸண்டா²னதா பன வட்டஸண்டா²னே சக்கவாளே வுச்சமானோ பரிமண்ட³ல-ஸத்³தோ³ வட்டபரியாயோ ஸியா. அனேகத்தா² ஹி ஸத்³தா³தி அதி⁴ப்பாயேனாஹ ‘‘வட்டங் பரிமண்ட³ல’’ந்தி. எத்த² ச ஸினேருயுக³ந்த⁴ராதீ³னங் ஸமுத்³த³தோ உபரிஅதோ⁴பா⁴கா³னங் வஸேன உப்³பே³தோ⁴ வுத்தோ, ஆயாமவித்தா²ரேஹிபி ஸினேரு சதுராஸீதியோஜனஸஹஸ்ஸபரிமாணோவ. யதா²ஹ ‘‘ஸினேரு, பி⁴க்க²வே, பப்³ப³தராஜா சதுராஸீதி யோஜனஸஹஸ்ஸானி ஆயாமேன, சதுராஸீதி யோஜனஸஹஸ்ஸானி வித்தா²ரேனா’’தி (அ॰ நி॰ 7.66). ஸினேருங் பாகாரபரிக்கே²பவஸேன பரிக்கி²பித்வா டி²தா யுக³ந்த⁴ராத³யோ, ஸினேருயுக³ந்த⁴ராதீ³னங் அந்தரேபி ஸீதஸமுத்³தா³ நாம. ‘‘தே விஸாலதோ யதா²க்கமங் ஸினேருஆதீ³னங் அச்சுக்³க³மனஸமானபரிமாணா’’தி வத³ந்தி.
584. Kiñcāpi aññattha kukkuṭaṇḍasaṇṭhāne parimaṇḍala-saddo dissati, cakkasaṇṭhānatā pana vaṭṭasaṇṭhāne cakkavāḷe vuccamāno parimaṇḍala-saddo vaṭṭapariyāyo siyā. Anekatthā hi saddāti adhippāyenāha ‘‘vaṭṭaṃ parimaṇḍala’’nti. Ettha ca sineruyugandharādīnaṃ samuddato upariadhobhāgānaṃ vasena ubbedho vutto, āyāmavitthārehipi sineru caturāsītiyojanasahassaparimāṇova. Yathāha ‘‘sineru, bhikkhave, pabbatarājā caturāsīti yojanasahassāni āyāmena, caturāsīti yojanasahassāni vitthārenā’’ti (a. ni. 7.66). Sineruṃ pākāraparikkhepavasena parikkhipitvā ṭhitā yugandharādayo, sineruyugandharādīnaṃ antarepi sītasamuddā nāma. ‘‘Te visālato yathākkamaṃ sineruādīnaṃ accuggamanasamānaparimāṇā’’ti vadanti.
கோடிஸதஸஹஸ்ஸசக்கவாளஸ்ஸேவ ஆணாகெ²த்தபா⁴வோ த³ஸஸஹஸ்ஸசக்கவாளஸ்ஸ ஜாதிகெ²த்தபா⁴வோ விய த⁴ம்மதாவஸேனேவ வேதி³தப்³போ³. விகப்பஸமானஸமுச்சயவிபா⁴வனேஸு விய அவதா⁴ரணே அனியமே ச வா-ஸத்³தோ³ வத்ததீதி ததா² யோஜனா கதா. அனேகத்தா² ஹி நிபாதாதி. தத்த² அனேகந்திகத்தோ² அனியமத்தோ².
Koṭisatasahassacakkavāḷasseva āṇākhettabhāvo dasasahassacakkavāḷassa jātikhettabhāvo viya dhammatāvaseneva veditabbo. Vikappasamānasamuccayavibhāvanesu viya avadhāraṇe aniyame ca vā-saddo vattatīti tathā yojanā katā. Anekatthā hi nipātāti. Tattha anekantikattho aniyamattho.
ஸீலாதி³விஸுத்³தி⁴ஸம்பாத³னேன, சதுதா⁴துவவத்தா²னவஸேனேவ வா மஹாகிச்சதாய மஹந்தேன வாயாமேன. ஸதிபி லக்க²ணாதி³பே⁴தே³ ஏகஸ்மிங் ஏவ காலே ஏகஸ்மிங் ஸந்தானே அனேகஸதஸஹஸ்ஸகலாபவுத்திதோ மஹந்தானி ப³ஹூனி பூ⁴தானி பரமத்த²தோ விஜ்ஜமானானீதி வா மஹாபூ⁴தானி யதா² ‘‘மஹாஜனோ’’தி. ஏவந்தி ‘‘உபாதா³ய பவத்த’’ந்தி அத்தே² ஸதி படிச்சஸமுப்பன்னதா வுத்தா ஹோதி பச்சயஸம்பூ⁴ததாதீ³பனதோ. உபாதா³யதீதி உபாதா³யதி ஏவாதி அதி⁴ப்பாயோ. தேனேவாஹ ‘‘ஏகந்தனிஸ்ஸிதஸ்ஸா’’தி. ‘‘ப⁴வதி ஹி நிஸ்ஸயரூபானங் ஸாமிபா⁴வோ’’தி ஆதா⁴ராதெ⁴ய்யஸம்ப³ந்த⁴வசனிச்சா²ய அபா⁴வே ஆதா⁴ரபூ⁴தோபி அத்தோ² ஸங்ஸாமிஸம்ப³ந்த⁴வசனிச்சா²ய ஸாமிபா⁴வேன வுச்சதி யதா² ‘‘ருக்க²ஸ்ஸ ஸாகா²’’தி அதி⁴ப்பாயோ.
Sīlādivisuddhisampādanena, catudhātuvavatthānavaseneva vā mahākiccatāya mahantena vāyāmena. Satipi lakkhaṇādibhede ekasmiṃ eva kāle ekasmiṃ santāne anekasatasahassakalāpavuttito mahantāni bahūni bhūtāni paramatthato vijjamānānīti vā mahābhūtāni yathā ‘‘mahājano’’ti. Evanti ‘‘upādāya pavatta’’nti atthe sati paṭiccasamuppannatā vuttā hoti paccayasambhūtatādīpanato. Upādāyatīti upādāyati evāti adhippāyo. Tenevāha ‘‘ekantanissitassā’’ti. ‘‘Bhavati hi nissayarūpānaṃ sāmibhāvo’’ti ādhārādheyyasambandhavacanicchāya abhāve ādhārabhūtopi attho saṃsāmisambandhavacanicchāya sāmibhāvena vuccati yathā ‘‘rukkhassa sākhā’’ti adhippāyo.
Related texts:
திபிடக (மூல) • Tipiṭaka (Mūla) / அபி⁴த⁴ம்மபிடக • Abhidhammapiṭaka / த⁴ம்மஸங்க³ணீபாளி • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / மாதிகா • Mātikā
அட்ட²கதா² • Aṭṭhakathā / அபி⁴த⁴ம்மபிடக (அட்ட²கதா²) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / த⁴ம்மஸங்க³ணி-அட்ட²கதா² • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / உத்³தே³ஸவண்ணனா • Uddesavaṇṇanā
டீகா • Tīkā / அபி⁴த⁴ம்மபிடக (டீகா) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / த⁴ம்மஸங்க³ணீ-மூலடீகா • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / உத்³தே³ஸவண்ணனா • Uddesavaṇṇanā
