| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
೨. ರೂಪಕಣ್ಡೋ
2. Rūpakaṇḍo
ಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Uddesavaṇṇanā
ಇದಾನಿ ರೂಪಕಣ್ಡಂ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡೇ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಞ್ಚೇವ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಞ್ಚ ನಿಸ್ಸೇಸಂ ಕತ್ವಾ ಭಾಜಿತಂ, ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತನಿಬ್ಬಾನಾಬ್ಯಾಕತಾನಿ ಪನ ಅಕಥಿತಾನಿ, ತಾನಿ ಕಥೇತುಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಪಾಕಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕುಸಲಾಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಾನಞ್ಚೇವ ಅಕುಸಲಾನಞ್ಚ। ಏವಂ ತಾವ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾಕುಸಲವಿಪಾಕವಸೇನ ದ್ವೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಂ ವಾ ಹೋತಿ, ರೂಪಾವಚರಾದೀಸು ವಾ ಅಞ್ಞತರಂ, ತಸ್ಮಾ ‘ಕಾಮಾವಚರಾ’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತದೇವ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಂ ಭೂಮನ್ತರವಸೇನ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತಂ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋಪಿ ಹೋತಿ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಪುನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಚತುಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ಪರಿಯಾದಿಯಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಂ।
Idāni rūpakaṇḍaṃ bhājetvā dassetuṃ puna katame dhammā abyākatātiādi āraddhaṃ. Tattha kiñcāpi heṭṭhā cittuppādakaṇḍe vipākābyākatañceva kiriyābyākatañca nissesaṃ katvā bhājitaṃ, rūpābyākatanibbānābyākatāni pana akathitāni, tāni kathetuṃ catubbidhampi abyākataṃ samodhānetvā dassento kusalākusalānaṃ dhammānaṃ vipākātiādimāha. Tattha kusalākusalānanti catubhūmakakusalānañceva akusalānañca. Evaṃ tāva vipākābyākataṃ kusalavipākākusalavipākavasena dvīhi padehi pariyādiyitvā dassitaṃ. Yasmā pana taṃ sabbampi kāmāvacaraṃ vā hoti, rūpāvacarādīsu vā aññataraṃ, tasmā ‘kāmāvacarā’tiādinā nayena tadeva vipākābyākataṃ bhūmantaravasena pariyādiyitvā dassitaṃ. Yasmā pana taṃ vedanākkhandhopi hoti…pe… viññāṇakkhandhopi, tasmā puna sampayuttacatukkhandhavasena pariyādiyitvā dassitaṃ.
ಏವಂ ವಿಪಾಕಾಬ್ಯಾಕತಂ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಸೇನ ಭೂಮನ್ತರವಸೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕ್ಖನ್ಧವಸೇನಾತಿ ತೀಹಿ ನಯೇಹಿ ಪರಿಯಾದಾಯ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ, ಪುನ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಯೇ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಕಿರಿಯಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘ಕಾಮಾವಚರಾ ರೂಪಾವಚರಾ ಅರೂಪಾವಚರಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ। ಹೇಟ್ಠಾ ಪನ ಗಹಿತಮೇವಾತಿ ನಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತಂ। ಇದಾನಿ ಅವಿಭತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಚ ರೂಪಂ ಅಸಙ್ಖತಾ ಚ ಧಾತೂತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ‘ಸಬ್ಬಞ್ಚ ರೂಪ’ನ್ತಿ ಪದೇನ ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ರೂಪಾನಿ ಛನ್ನವುತಿರೂಪಕೋಟ್ಠಾಸಾ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘ಅಸಙ್ಖತಾ ಚ ಧಾತೂ’ತಿ ಪದೇನ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಗಹಿತನ್ತಿ। ಏತ್ತಾವತಾ ‘ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಧಮ್ಮಾ’ತಿ ಪದಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ ಹೋತಿ।
Evaṃ vipākābyākataṃ kusalākusalavasena bhūmantaravasena sampayuttakkhandhavasenāti tīhi nayehi pariyādāya dassetvā, puna kiriyābyākataṃ dassento ye ca dhammā kiriyātiādimāha. Tattha ‘kāmāvacarā rūpāvacarā arūpāvacarā vedanākkhandho…pe… viññāṇakkhandho’ti vattabbaṃ bhaveyya. Heṭṭhā pana gahitamevāti nayaṃ dassetvā nissajjitaṃ. Idāni avibhattaṃ dassento sabbañca rūpaṃ asaṅkhatā ca dhātūti āha. Tattha ‘sabbañca rūpa’nti padena pañcavīsati rūpāni channavutirūpakoṭṭhāsā nippadesato gahitāti veditabbā. ‘Asaṅkhatā cadhātū’ti padena nibbānaṃ nippadesato gahitanti. Ettāvatā ‘abyākatā dhammā’ti padaṃ niṭṭhitaṃ hoti.
೫೮೪. ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪನ್ತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ಗಹಿತಂ? ಹೇಟ್ಠಾ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಂ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ಕಥಿತಂ। ಇದಾನಿ ತಂ ಏಕಕದುಕತಿಕಚತುಕ್ಕ…ಪೇ॰… ಏಕಾದಸಕವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಂ ಗಹಿತಂ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘ಸಬ್ಬಞ್ಚ ರೂಪಂ, ಅಸಙ್ಖತಾ ಚ ಧಾತೂ’ತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪದದ್ವಯೇ ‘ಕತಮಂ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ನಾಮ’? ಇದಾನಿ ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಮಹಾಭೂತಾತಿಆದಿಮಾಹ । ತತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ತೇನ ತೇಸಂ ಊನಾಧಿಕಭಾವಂ ನಿವಾರೇತಿ। ‘ಚ’-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ। ತೇನ ನ ಕೇವಲಂ ‘ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾಭೂತಾವ’ ರೂಪಂ, ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೀತಿ ‘ಉಪಾದಾರೂಪಂ’ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ।
584. Tattha katamaṃ sabbaṃ rūpanti idaṃ kasmā gahitaṃ? Heṭṭhā rūpābyākataṃ saṅkhepena kathitaṃ. Idāni taṃ ekakadukatikacatukka…pe… ekādasakavasena vitthārato bhājetvā dassetuṃ idaṃ gahitaṃ. Tassattho – yaṃ vuttaṃ ‘sabbañca rūpaṃ, asaṅkhatā ca dhātū’ti, tasmiṃ padadvaye ‘katamaṃ sabbaṃ rūpaṃ nāma’? Idāni taṃ dassento cattāro ca mahābhūtātiādimāha . Tattha cattāroti gaṇanaparicchedo. Tena tesaṃ ūnādhikabhāvaṃ nivāreti. ‘Ca’-saddo sampiṇḍanattho. Tena na kevalaṃ ‘cattāro mahābhūtāva’ rūpaṃ, aññampi atthīti ‘upādārūpaṃ’ sampiṇḍeti.
ಮಹಾಭೂತಾತಿ ಏತ್ಥ ಮಹನ್ತಪಾತುಭಾವಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಮಹಾಭೂತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏತಾನಿ ಹಿ ಮಹನ್ತಪಾತುಭಾವತೋ, ಮಹಾಭೂತಸಾಮಞ್ಞತೋ, ಮಹಾಪರಿಹಾರತೋ, ಮಹಾವಿಕಾರತೋ, ಮಹನ್ತಭೂತತ್ತಾ ಚಾತಿ ಇಮೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಮಹಾಭೂತಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತತ್ಥ ‘ಮಹನ್ತಪಾತುಭಾವತೋ’ತಿ, ಏತಾನಿ ಹಿ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಸನ್ತಾನೇಪಿ ಉಪಾದಿನ್ನಕಸನ್ತಾನೇಪಿ ಮಹನ್ತಾನಿ ಪಾತುಭೂತಾನಿ। ತೇಸಂ ಅನುಪಾದಿನ್ನಕಸನ್ತಾನೇ ಏವಂ ಮಹನ್ತಪಾತುಭಾವತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಏಕಞ್ಹಿ ಚಕ್ಕವಾಳಂ ಆಯಾಮತೋ ಚ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಚ ಯೋಜನಾನಂ ದ್ವಾದಸ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ತೀಣಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸತಾನಿ ಪಞ್ಞಾಸಞ್ಚ ಯೋಜನಾನಿ। ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ –
Mahābhūtāti ettha mahantapātubhāvādīhi kāraṇehi mahābhūtatā veditabbā. Etāni hi mahantapātubhāvato, mahābhūtasāmaññato, mahāparihārato, mahāvikārato, mahantabhūtattā cāti imehi kāraṇehi mahābhūtānīti vuccanti. Tattha ‘mahantapātubhāvato’ti, etāni hi anupādinnakasantānepi upādinnakasantānepi mahantāni pātubhūtāni. Tesaṃ anupādinnakasantāne evaṃ mahantapātubhāvatā veditabbā – ekañhi cakkavāḷaṃ āyāmato ca vitthārato ca yojanānaṃ dvādasa satasahassāni tīṇi sahassāni cattāri satāni paññāsañca yojanāni. Parikkhepato –
ಸಬ್ಬಂ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಛತ್ತಿಂಸ ಪರಿಮಣ್ಡಲಂ।
Sabbaṃ satasahassāni, chattiṃsa parimaṇḍalaṃ;
ದಸ ಚೇವ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಡ್ಢುಡ್ಢಾನಿ ಸತಾನಿ ಚ॥ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧; ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೩೭)।
Dasa ceva sahassāni, aḍḍhuḍḍhāni satāni ca. (pārā. aṭṭha. 1.1; visuddhi. 1.137);
ತತ್ಥ –
Tattha –
ದುವೇ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ನಹುತಾನಿ ಚ।
Duve satasahassāni, cattāri nahutāni ca;
ಏತ್ತಕಂ ಬಹಲತ್ತೇನ, ಸಙ್ಖಾತಾಯಂ ವಸುನ್ಧರಾ॥ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧; ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೩೭)।
Ettakaṃ bahalattena, saṅkhātāyaṃ vasundharā. (pārā. aṭṭha. 1.1; visuddhi. 1.137);
ತಸ್ಸಾಯೇವ ಸನ್ಧಾರಕಂ –
Tassāyeva sandhārakaṃ –
ಚತ್ತಾರಿ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಟ್ಠೇವ ನಹುತಾನಿ ಚ।
Cattāri satasahassāni, aṭṭheva nahutāni ca;
ಏತ್ತಕಂ ಬಹಲತ್ತೇನ, ಜಲಂ ವಾತೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ॥
Ettakaṃ bahalattena, jalaṃ vāte patiṭṭhitaṃ.
ತಸ್ಸಾಪಿ ಸನ್ಧಾರಕೋ –
Tassāpi sandhārako –
ನವಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಮಾಲುತೋ ನಭಮುಗ್ಗತೋ।
Navasatasahassāni, māluto nabhamuggato;
ಸಟ್ಠಿ ಚೇವ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಏಸಾ ಲೋಕಸ್ಸ ಸಣ್ಠಿತಿ॥
Saṭṭhi ceva sahassāni, esā lokassa saṇṭhiti.
ಏವಂ ಸಣ್ಠಿತೇ ಚೇತ್ಥ ಯೋಜನಾನಂ –
Evaṃ saṇṭhite cettha yojanānaṃ –
ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹೋ ಮಹಣ್ಣವೇ।
Caturāsītisahassāni, ajjhogāḷho mahaṇṇave;
ಅಚ್ಚುಗ್ಗತೋ ತಾವದೇವ, ಸಿನೇರು ಪಬ್ಬತುತ್ತಮೋ॥
Accuggato tāvadeva, sineru pabbatuttamo.
ತತೋ ಉಪಡ್ಢುಪಡ್ಢೇನ, ಪಮಾಣೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ।
Tato upaḍḍhupaḍḍhena, pamāṇena yathākkamaṃ;
ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹುಗ್ಗತಾ ದಿಬ್ಬಾ, ನಾನಾರತನಚಿತ್ತಿತಾ॥
Ajjhogāḷhuggatā dibbā, nānāratanacittitā.
ಯುಗನ್ಧರೋ ಈಸಧರೋ, ಕರವೀಕೋ ಸುದಸ್ಸನೋ।
Yugandharo īsadharo, karavīko sudassano;
ನೇಮಿನ್ಧರೋ ವಿನತಕೋ, ಅಸ್ಸಕಣ್ಣೋ ಗಿರಿ ಬ್ರಹಾ॥
Nemindharo vinatako, assakaṇṇo giri brahā.
ಏತೇ ಸತ್ತ ಮಹಾಸೇಲಾ, ಸಿನೇರುಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ।
Ete satta mahāselā, sinerussa samantato;
ಮಹಾರಾಜಾನಮಾವಾಸಾ ದೇವಯಕ್ಖನಿಸೇವಿತಾ॥
Mahārājānamāvāsā devayakkhanisevitā.
ಯೋಜನಾನಂ ಸತಾನುಚ್ಚೋ, ಹಿಮವಾ ಪಞ್ಚ ಪಬ್ಬತೋ।
Yojanānaṃ satānucco, himavā pañca pabbato;
ಯೋಜನಾನಂ ಸಹಸ್ಸಾನಿ, ತೀಣಿ ಆಯತವಿತ್ಥತೋ।
Yojanānaṃ sahassāni, tīṇi āyatavitthato;
ಚತುರಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಕೂಟೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತೋ॥
Caturāsītisahassehi, kūṭehi paṭimaṇḍito.
ತಿಪಞ್ಚಯೋಜನಕ್ಖನ್ಧಪರಿಕ್ಖೇಪಾ ನಗವ್ಹಯಾ।
Tipañcayojanakkhandhaparikkhepā nagavhayā;
ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಕ್ಖನ್ಧಸಾಖಾಯಾಮಾ ಸಮನ್ತತೋ॥
Paññāsayojanakkhandhasākhāyāmā samantato.
ಸತಯೋಜನವಿತ್ಥಿಣ್ಣಾ , ತಾವದೇವ ಚ ಉಗ್ಗತಾ।
Satayojanavitthiṇṇā , tāvadeva ca uggatā;
ಜಮ್ಬೂ ಯಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ, ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ಪಕಾಸಿತೋ॥ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧; ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೩೭)।
Jambū yassānubhāvena, jambudīpo pakāsito. (pārā. aṭṭha. 1.1; visuddhi. 1.137);
ಯಞ್ಚೇತಂ ಜಮ್ಬುಯಾ ಪಮಾಣಂ ತದೇವ ಅಸುರಾನಂ ಚಿತ್ತಪಾಟಲಿಯಾ, ಗರುಳಾನಂ ಸಿಮ್ಬಲಿರುಕ್ಖಸ್ಸ, ಅಪರಗೋಯಾನೇ ಕದಮ್ಬರುಕ್ಖಸ್ಸ, ಉತ್ತರಕುರುಮ್ಹಿ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖಸ್ಸ, ಪುಬ್ಬವಿದೇಹೇ ಸಿರೀಸಸ್ಸ, ತಾವತಿಂಸೇಸು ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕಸ್ಸಾತಿ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –
Yañcetaṃ jambuyā pamāṇaṃ tadeva asurānaṃ cittapāṭaliyā, garuḷānaṃ simbalirukkhassa, aparagoyāne kadambarukkhassa, uttarakurumhi kapparukkhassa, pubbavidehe sirīsassa, tāvatiṃsesu pāricchattakassāti. Tenāhu porāṇā –
ಪಾಟಲೀ ಸಿಮ್ಬಲೀ ಜಮ್ಬೂ, ದೇವಾನಂ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ।
Pāṭalī simbalī jambū, devānaṃ pāricchattako;
ಕದಮ್ಬೋ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖೋ ಚ, ಸಿರೀಸೇನ ಭವತಿ ಸತ್ತಮನ್ತಿ॥
Kadambo kapparukkho ca, sirīsena bhavati sattamanti.
ದ್ವೇಅಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹೋ ಮಹಣ್ಣವೇ।
Dveasītisahassāni, ajjhogāḷho mahaṇṇave;
ಉಅಚ್ಚುಗ್ಗತೋ ತಾವದೇವ, ಚಕ್ಕವಾಳಸಿಲುಚ್ಚಯೋ।
Uaccuggato tāvadeva, cakkavāḷasiluccayo;
ಪರಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತಂ ಸಬ್ಬಂ, ಲೋಕಧಾತುಮಯಂ ಠಿತೋತಿ॥
Parikkhipitvā taṃ sabbaṃ, lokadhātumayaṃ ṭhitoti.
ಉಪಾದಿನ್ನಕಸನ್ತಾನೇಪಿ ಮಚ್ಛಕಚ್ಛಪದೇವದಾನವಾದಿಸರೀರವಸೇನ ಮಹನ್ತಾನೇವ ಪಾತುಭೂತಾನಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ – ‘‘ಸನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಯೋಜನಸತಿಕಾಪಿ ಅತ್ತಭಾವಾತಿ’’ಆದಿ।
Upādinnakasantānepi macchakacchapadevadānavādisarīravasena mahantāneva pātubhūtāni. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘santi, bhikkhave, mahāsamudde yojanasatikāpi attabhāvāti’’ādi.
‘ಮಹಾಭೂತಸಾಮಞ್ಞತೋ’ತಿ ಏತಾನಿ ಹಿ ಯಥಾ ಮಾಯಾಕಾರೋ ಅಮಣಿಂಯೇವ ಉದಕಂ ಮಣಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಸುವಣ್ಣಂಯೇವ ಲೇಡ್ಡುಂ ಸುವಣ್ಣಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ಯಥಾ ಚ ಸಯಂ ನೇವ ಯಕ್ಖೋ ನ ಪಕ್ಖೀ ಸಮಾನೋ ಯಕ್ಖಭಾವಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಿಭಾವಮ್ಪಿ ದಸ್ಸೇತಿ, ಏವಮೇವ ಸಯಂ ಅನೀಲಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ನೀಲಂ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ, ಅಪೀತಾನಿ… ಅಲೋಹಿತಾನಿ… ಅನೋದಾತಾನೇವ ಹುತ್ವಾ ಓದಾತಂ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೀತಿ ಮಾಯಾಕಾರಮಹಾಭೂತಸಾಮಞ್ಞತೋ ಮಹಾಭೂತಾನಿ। ಯಥಾ ಚ ಯಕ್ಖಾದೀನಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಯಂ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ನೇವ ತೇಸಂ ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ನ ಬಹಿಠಾನಂ ಉಪಲಬ್ಭತಿ, ನ ಚ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಏತಾನಿಪಿ ನೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ನ ಬಹಿ ಠಿತಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಉಪಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ನ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ। ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯಟ್ಠಾನತಾಯ ಯಕ್ಖಾದಿಮಹಾಭೂತಸಾಮಞ್ಞತೋಪಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ।
‘Mahābhūtasāmaññato’ti etāni hi yathā māyākāro amaṇiṃyeva udakaṃ maṇiṃ katvā dasseti, asuvaṇṇaṃyeva leḍḍuṃ suvaṇṇaṃ katvā dasseti, yathā ca sayaṃ neva yakkho na pakkhī samāno yakkhabhāvampi pakkhibhāvampi dasseti, evameva sayaṃ anīlāneva hutvā nīlaṃ upādārūpaṃ dassenti, apītāni… alohitāni… anodātāneva hutvā odātaṃ upādārūpaṃ dassentīti māyākāramahābhūtasāmaññato mahābhūtāni. Yathā ca yakkhādīni mahābhūtāni yaṃ gaṇhanti neva tesaṃ tassa anto na bahiṭhānaṃ upalabbhati, na ca taṃ nissāya na tiṭṭhanti, evameva etānipi neva aññamaññassa anto na bahi ṭhitāni hutvā upalabbhanti, na ca aññamaññaṃ nissāya na tiṭṭhantīti. Acinteyyaṭṭhānatāya yakkhādimahābhūtasāmaññatopi mahābhūtāni.
ಯಥಾ ಚ ಯಕ್ಖಿನೀಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಮನಾಪೇಹಿ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನವಿಕ್ಖೇಪೇಹಿ ಅತ್ತನೋ ಭಯಾನಕಭಾವಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಸತ್ತೇ ವಞ್ಚೇನ್ತಿ, ಏವಮೇವ ಏತಾನಿಪಿ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಸರೀರಾದೀಸು ಮನಾಪೇನ ಛವಿವಣ್ಣೇನ, ಮನಾಪೇನ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸಣ್ಠಾನೇನ, ಮನಾಪೇನ ಚ ಹತ್ಥಪಾದಙ್ಗುಲಿಭಮುಕವಿಕ್ಖೇಪೇನ ಅತ್ತನೋ ಕಕ್ಖಳತಾದಿಭೇದಂ ಸರಸಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿಚ್ಛಾದೇತ್ವಾ ಬಾಲಜನಂ ವಞ್ಚೇನ್ತಿ, ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಂ ದಟ್ಠುಂ ನ ದೇನ್ತಿ। ಇತಿ ವಞ್ಚಕಟ್ಠೇನ ಯಕ್ಖಿನೀಮಹಾಭೂತಸಾಮಞ್ಞತೋಪಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ।
Yathā ca yakkhinīsaṅkhātāni mahābhūtāni manāpehi vaṇṇasaṇṭhānavikkhepehi attano bhayānakabhāvaṃ paṭicchādetvā satte vañcenti, evameva etānipi itthipurisasarīrādīsu manāpena chavivaṇṇena, manāpena aṅgapaccaṅgasaṇṭhānena, manāpena ca hatthapādaṅgulibhamukavikkhepena attano kakkhaḷatādibhedaṃ sarasalakkhaṇaṃ paṭicchādetvā bālajanaṃ vañcenti, attano sabhāvaṃ daṭṭhuṃ na denti. Iti vañcakaṭṭhena yakkhinīmahābhūtasāmaññatopi mahābhūtāni.
‘ಮಹಾಪರಿಹಾರತೋ’ತಿ ಮಹನ್ತೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪರಿಹರಿತಬ್ಬತೋ। ಏತಾನಿ ಹಿ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಉಪನೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಮಹನ್ತೇಹಿ ಘಾಸಚ್ಛಾದನಾದೀಹಿ ಭೂತಾನಿ ಪವತ್ತಾನೀತಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ। ಮಹಾಪರಿಹಾರಾನಿ ವಾ ಭೂತಾನೀತಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ।
‘Mahāparihārato’ti mahantehi paccayehi pariharitabbato. Etāni hi divase divase upanetabbattā mahantehi ghāsacchādanādīhi bhūtāni pavattānīti mahābhūtāni. Mahāparihārāni vā bhūtānīti mahābhūtāni.
‘ಮಹಾವಿಕಾರತೋ’ತಿ ಭೂತಾನಂ ಮಹಾವಿಕಾರತೋ। ಏತಾನಿ ಹಿ ಉಪಾದಿಣ್ಣಾನಿಪಿ ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಾನಿಪಿ ಮಹಾವಿಕಾರಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಾನಂ ಕಪ್ಪವುಟ್ಠಾನೇ ವಿಕಾರಮಹತ್ತಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಉಪಾದಿಣ್ಣಾನಂ ಧಾತುಕ್ಖೋಭಕಾಲೇ। ತಥಾ ಹಿ –
‘Mahāvikārato’ti bhūtānaṃ mahāvikārato. Etāni hi upādiṇṇānipi anupādiṇṇānipi mahāvikārāni honti. Tattha anupādiṇṇānaṃ kappavuṭṭhāne vikāramahattaṃ pākaṭaṃ hoti, upādiṇṇānaṃ dhātukkhobhakāle. Tathā hi –
ಭೂಮಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಾ ಯಾವ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ವಿಧಾವತಿ।
Bhūmito vuṭṭhitā yāva, brahmalokā vidhāvati;
ಅಚ್ಚಿ ಅಚ್ಚಿಮತೋ ಲೋಕೇ, ದಯ್ಹಮಾನಮ್ಹಿ ತೇಜಸಾ॥
Acci accimato loke, dayhamānamhi tejasā.
ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸೇಕಂ, ಚಕ್ಕವಾಳಂ ವಿಲೀಯತಿ।
Koṭisatasahassekaṃ, cakkavāḷaṃ vilīyati;
ಕುಪಿತೇನ ಯದಾ ಲೋಕೋ, ಸಲಿಲೇನ ವಿನಸ್ಸತಿ॥
Kupitena yadā loko, salilena vinassati.
ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸೇಕಂ , ಚಕ್ಕವಾಳಂ ವಿಕೀರತಿ।
Koṭisatasahassekaṃ , cakkavāḷaṃ vikīrati;
ವಾಯೋಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ, ಯದಾ ಲೋಕೋ ವಿನಸ್ಸತಿ॥
Vāyodhātuppakopena, yadā loko vinassati.
ಪತ್ಥದ್ಧೋ ಭವತಿ ಕಾಯೋ, ದಟ್ಠೋ ಕಟ್ಠಮುಖೇನ ವಾ।
Patthaddho bhavati kāyo, daṭṭho kaṭṭhamukhena vā;
ಪಥವೀಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ, ಹೋತಿ ಕಟ್ಠಮುಖೇವ ಸೋ॥
Pathavīdhātuppakopena, hoti kaṭṭhamukheva so.
ಪೂತಿಯೋ ಭವತಿ ಕಾಯೋ, ದಟ್ಠೋ ಪೂತಿಮುಖೇನ ವಾ।
Pūtiyo bhavati kāyo, daṭṭho pūtimukhena vā;
ಆಪೋಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ, ಹೋತಿ ಪೂತಿಮುಖೇವ ಸೋ॥
Āpodhātuppakopena, hoti pūtimukheva so.
ಸನ್ತತ್ತೋ ಭವತಿ ಕಾಯೋ, ದಟ್ಠೋ ಅಗ್ಗಿಮುಖೇನ ವಾ।
Santatto bhavati kāyo, daṭṭho aggimukhena vā;
ತೇಜೋಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ, ಹೋತಿ ಅಗ್ಗಿಮುಖೇವ ಸೋ॥
Tejodhātuppakopena, hoti aggimukheva so.
ಸಞ್ಛಿನ್ನೋ ಭವತಿ ಕಾಯೋ, ದಟ್ಠೋ ಸತ್ಥಮುಖೇನ ವಾ।
Sañchinno bhavati kāyo, daṭṭho satthamukhena vā;
ವಾಯೋಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ, ಹೋತಿ ಸತ್ಥಮುಖೇವ ಸೋ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೪.೨೩೮)।
Vāyodhātuppakopena, hoti satthamukheva so. (saṃ. ni. aṭṭha. 3.4.238);
ಇತಿ ಮಹಾವಿಕಾರಾನಿ ಭೂತಾನೀತಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ।
Iti mahāvikārāni bhūtānīti mahābhūtāni.
‘ಮಹನ್ತಭೂತತ್ತಾ ಚಾ’ತಿ ಏತಾನಿ ಹಿ ಮಹನ್ತಾನಿ ಮಹತಾ ವಾಯಾಮೇನ ಪರಿಗ್ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ, ಭೂತಾನಿ ವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾತಿ, ಮಹನ್ತಭೂತತ್ತಾ ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಿ। ಏವಂ ಮಹನ್ತಪಾತುಭಾವಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ।
‘Mahantabhūtattā cā’ti etāni hi mahantāni mahatā vāyāmena pariggahetabbattā, bhūtāni vijjamānattāti, mahantabhūtattā ca mahābhūtāni. Evaṃ mahantapātubhāvādīhi kāraṇehi mahābhūtāni.
ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ರೂಪನ್ತಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಉಪಾದಾಯ, ನಿಸ್ಸಾಯ, ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಪವತ್ತರೂಪನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪನ್ತಿ ಇದಂ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ, ಪದಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ ತೇವೀಸತಿ ಉಪಾದಾರೂಪಾನೀತಿ, ಸತ್ತವೀಸತಿಪ್ಪಭೇದಂ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ನಾಮ।
Catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpanti upayogatthe sāmivacanaṃ. Cattāri mahābhūtāni upādāya, nissāya, amuñcitvā pavattarūpanti attho. Idaṃ vuccati sabbaṃ rūpanti idaṃ cattāri mahābhūtāni, padapaṭipāṭiyā niddiṭṭhāni tevīsati upādārūpānīti, sattavīsatippabhedaṃ sabbaṃ rūpaṃ nāma.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ಮಾತಿಕಾ • Mātikā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • Uddesavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • Uddesavaṇṇanā
