| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
೨. ರೂಪಕಣ್ಡಂ
2. Rūpakaṇḍaṃ
ಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Uddesavaṇṇanā
ಇದಾನಿ ರೂಪಮಬ್ಯಾಕತಂ ಭಾಜೇತಬ್ಬಂ, ತಞ್ಚ ಕೇನಚಿ ಸಮಯವವತ್ಥಾನಂ ಕತ್ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಭಾಜೇತುಂ। ನ ಹಿ ರೂಪಸ್ಸ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಸಮಯವವತ್ಥಾನಂ ಸಕ್ಕಾ ಕಾತುಂ ಅಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಸಬ್ಭಾವತೋ, ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚ ಅನೇಕಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನತಾಯ ರೂಪಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತಾನಞ್ಚ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಕತ್ಥಚಿ ಅಸಮುಟ್ಠಾಪನತಾಯ ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ, ವಿಞ್ಞತ್ತಿದ್ವಯವಜ್ಜಿತಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಅಚಿತ್ತಸಹಭುಭಾವತೋ ಚ, ನ ಚ ರೂಪಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಣೇನ ಸಮಯವವತ್ಥಾನಂ ಯುಜ್ಜತಿ ಮಹಗ್ಗತಪ್ಪಮಾಣಾನಂ ಝಾನಾನಂ ವಿಯ ರೂಪಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹಾತಬ್ಬತಾಭಾವಾ, ಉಪಾದಾರೂಪೇಹಿ ಚ ನ ಯುಜ್ಜತಿ ತೇಸಂ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ, ನಾಪಿ ಮಹಾಭೂತೇಹಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಕೇಹಿಚಿ ಉಪಾದಾರೂಪೇಹಿ ವಿನಾ ಪವತ್ತಿತೋ ಅಸಮಾನಕಾಲಾನಞ್ಚ ಸಬ್ಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಥವೀಧಾತು ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ಸೋತಾದಿನಿಸ್ಸಯಭೂತಾಯ ಪಥವಿಯಾ ಚಿತ್ತಾದಿಸಮುಟ್ಠಾನಾಯ ಚ ಸಹ ಚಕ್ಖಾಯತನಸ್ಸ ಅಭಾವಾ। ಏವಂ ಸೋತಾಯತನಾದೀಸುಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
Idāni rūpamabyākataṃ bhājetabbaṃ, tañca kenaci samayavavatthānaṃ katvā na sakkā bhājetuṃ. Na hi rūpassa cittuppādena samayavavatthānaṃ sakkā kātuṃ acittasamuṭṭhānasabbhāvato, cittasamuṭṭhānassa ca anekacittasamuṭṭhānatāya rūpasamuṭṭhāpakacittānañca kesañci katthaci asamuṭṭhāpanatāya vavatthānābhāvato, viññattidvayavajjitassa rūpassa acittasahabhubhāvato ca, na ca rūpānaṃ upasampajja viharaṇena samayavavatthānaṃ yujjati mahaggatappamāṇānaṃ jhānānaṃ viya rūpānaṃ upasampajja vihātabbatābhāvā, upādārūpehi ca na yujjati tesaṃ sahajātādipaccayabhāvena appavattanato, nāpi mahābhūtehi yujjati kesañci mahābhūtānaṃ kehici upādārūpehi vinā pavattito asamānakālānañca sabbhāvato. Na hi ‘‘yasmiṃ samaye pathavīdhātu uppannā hoti, tasmiṃ samaye cakkhāyatanaṃ hotī’’ti sakkā vattuṃ sotādinissayabhūtāya pathaviyā cittādisamuṭṭhānāya ca saha cakkhāyatanassa abhāvā. Evaṃ sotāyatanādīsupi yojetabbaṃ.
ಮಹಾಭೂತೇಹಿ ಅಸಮಾನಕಾಲಾನಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಉಪಚಯಾದೀನಿಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಹೋನ್ತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ। ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಾಲೇ ಅನೇಕಾನಿ ಕಲಾಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ ಚ, ನ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯ ರೂಪಾನಂ ಕಲಾಪದ್ವಯಸಹಾಭಾವೋ ಅತ್ಥಿ। ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ಕಲಾಪೇ ವತ್ತಮಾನೇ ಏವ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಚುಪ್ಪತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಸಬ್ಬಥಾ ರೂಪಾಬ್ಯಾಕತಂ ಸಮಯವವತ್ಥಾನಂ ಕತ್ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ವಿಭಜಿತುಂ। ಏಕಕಾದೀಹಿ ಪನ ನಯೇಹಿ ನ ಹೇತುಆದಿನಾ ಸಭಾವೇನ ವಿಭಜಿತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ತಥಾ ವಿಭಜನತ್ಥಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡೇ ತಾವ ಅವಿಭತ್ತಂ ಅಬ್ಯಾಕತಂ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಮಯವವತ್ಥಾನೇನ ವಿನಾ ಅಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ಸಭಾವತೋಯೇವ ನಿದ್ದೇಸೇ ಏಕದೇಸಂ ನಿದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ನಿಗಮನಕರಣಸ್ಸ ಅನುಪಪತ್ತಿತೋ ಚ ವಿಭತ್ತಞ್ಚ ಅವಿಭತ್ತಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ? ಕುಸಲಾ…ಪೇ॰… ಅಸಙ್ಖತಾ ಚ ಧಾತು। ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ। ಅವಿಭತ್ತೇ ಹಿ ವಿಭಜಿತಬ್ಬೇ ದಸ್ಸಿತೇ ವಿಭಜನಂ ಯುತ್ತಂ ಞಾತುಂ ಇಚ್ಛಾಯ ಉಪ್ಪಾದಿತಾಯಾತಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಂ ವಿಭತ್ತತ್ತಾ ನ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಂ, ಅಸಙ್ಖತಾ ಚ ಧಾತು ಭೇದಾಭಾವತೋ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಭೇದಯುತ್ತತ್ತಾ ಅವಿಭತ್ತತ್ತಾ ಚ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಂ, ತಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಂ ಸಬ್ಬಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಪಾಳಿಯೋಜನಾ।
Mahābhūtehi asamānakālāni viññattiupacayādīnipi tasmiṃ samaye hontīti na sakkā vattunti. Ekasmiñca kāle anekāni kalāpasahassāni uppajjanti pavattanti ca, na arūpadhammānaṃ viya rūpānaṃ kalāpadvayasahābhāvo atthi. Ekasmiñca kalāpe vattamāne eva aññassa nirodho, aññassa cuppatti hotīti sabbathā rūpābyākataṃ samayavavatthānaṃ katvā na sakkā vibhajituṃ. Ekakādīhi pana nayehi na hetuādinā sabhāvena vibhajituṃ sakkāti tathā vibhajanatthaṃ cittuppādakaṇḍe tāva avibhattaṃ abyākataṃ atthīti dassetuṃ samayavavatthānena vinā abyākatassa sabhāvatoyeva niddese ekadesaṃ niddisitvā nigamanakaraṇassa anupapattito ca vibhattañca avibhattañca sabbaṃ saṅgaṇhanto āha ‘‘katame dhammā abyākatā? Kusalā…pe… asaṅkhatā ca dhātu. Ime dhammā abyākatā’’ti. Avibhatte hi vibhajitabbe dassite vibhajanaṃ yuttaṃ ñātuṃ icchāya uppāditāyāti. Ettha pana vipākakiriyābyākataṃ vibhattattā na vibhajitabbaṃ, asaṅkhatā ca dhātu bhedābhāvato. Yaṃ panettha bhedayuttattā avibhattattā ca vibhajitabbaṃ, taṃ vibhajanto āha ‘‘tattha katamaṃ sabbaṃ rūpa’’ntiādi. Ayamettha pāḷiyojanā.
ನಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ಗಹಣಮೇವ ನಯದಸ್ಸನಂ। ತಂ ವಿಪಾಕೇಸು ಕತ್ವಾ ವಿಞ್ಞಾತತ್ತಾ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತೇಸು ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ। ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭಾವೇನ ವತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಸ್ಸ ವಾ ದಸ್ಸನಂ, ತಂ ಕತ್ವಾ ಕಾಮಾವಚರಾತಿಆದಿಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ನಿಸ್ಸಟ್ಠಂ। ಪಞ್ಚವೀಸತಿ ರೂಪಾನೀತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಾನಿ ದಸಾಯತನಾನಿ ಪಞ್ಚದಸ ಚ ಸುಖುಮರೂಪಾನಿ, ಉಪಚಯಸನ್ತತಿಯೋ ವಾ ಏಕನ್ತಿ ಕತ್ವಾ ಹದಯವತ್ಥುಞ್ಚ। ಛನ್ನವುತೀತಿ ಚಕ್ಖಾದಿದಸಕಾ ಸತ್ತ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಾದಯೋ ತಯೋ ಅಟ್ಠಕಾ ಉತುಚಿತ್ತಜಾ ದ್ವೇ ಸದ್ದಾ ಚ। ಕಲಾಪಭಾವೇನ ಪವತ್ತರೂಪರೂಪಾನಿ ‘‘ರೂಪಕೋಟ್ಠಾಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ ರೂಪಕಲಾಪಕೋಟ್ಠಾಸಭಾವತೋ। ಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಚ ಅಂಸಾ, ಅವಯವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೋಟ್ಠನ್ತಿ ವಾ ಸರೀರಂ, ತಸ್ಸ ಅಂಸಾ ಕೇಸಾದಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಾತಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅವಯವಾ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ ವಿಯ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ। ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಗಹಿತನ್ತಿ ಸೋಪಾದಿಸೇಸನಿರುಪಾದಿಸೇಸರಾಗಕ್ಖಯಾದಿಅಸಙ್ಖತಾದಿವಚನೀಯಭಾವೇನ ಭಿನ್ನಂ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ ಗಹಿತಂ। ಅತ್ಥತೋ ಹಿ ಏಕಾವ ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತೂತಿ।
Nayaṃ dassetvāti ettha heṭṭhā gahaṇameva nayadassanaṃ. Taṃ vipākesu katvā viññātattā kiriyābyākatesu nissaṭṭhaṃ. Kāmāvacarādibhāvena vattabbassa kiriyābyākatassa vā dassanaṃ, taṃ katvā kāmāvacarātiādikaṃ gahetvā vuttattā nissaṭṭhaṃ. Pañcavīsati rūpānīti pāḷiyaṃ vuttāni dasāyatanāni pañcadasa ca sukhumarūpāni, upacayasantatiyo vā ekanti katvā hadayavatthuñca. Channavutīti cakkhādidasakā satta utusamuṭṭhānādayo tayo aṭṭhakā utucittajā dve saddā ca. Kalāpabhāvena pavattarūparūpāni ‘‘rūpakoṭṭhāsā’’ti vuttāni rūpakalāpakoṭṭhāsabhāvato. Koṭṭhāsāti ca aṃsā, avayavāti attho. Koṭṭhanti vā sarīraṃ, tassa aṃsā kesādayo koṭṭhāsāti aññepi avayavā koṭṭhāsā viya koṭṭhāsā. Nibbānaṃ nippadesato gahitanti sopādisesanirupādisesarāgakkhayādiasaṅkhatādivacanīyabhāvena bhinnaṃ nippadesato gahitaṃ. Atthato hi ekāva asaṅkhatā dhātūti.
೫೮೪. ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಕಲಂ ಚಕ್ಕವಾಳಂ। ಪರಿಮಣ್ಡಲಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲಸಣ್ಠಾನಂ, ಪರಿಕ್ಖೇಪತೋ ಛತ್ತಿಂಸ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ದಸ ಚೇವ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಡ್ಢಚತುತ್ಥಾನಿ ಚ ಯೋಜನಸತಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ವಟ್ಟಂ ‘‘ಪರಿಮಣ್ಡಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಚತ್ತಾರಿ ನಹುತಾನೀತಿ ಚತ್ತಾಲೀಸ ಸಹಸ್ಸಾನಿ। ನಗವ್ಹಯಾತಿ ನಗಾತಿ ಅವ್ಹಾತಬ್ಬಾ ನಗಸದ್ದನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
584. Sabbanti sakalaṃ cakkavāḷaṃ. Parimaṇḍalaṃ parimaṇḍalasaṇṭhānaṃ, parikkhepato chattiṃsa satasahassāni dasa ceva sahassāni aḍḍhacatutthāni ca yojanasatāni hontīti attho. Ettha ca vaṭṭaṃ ‘‘parimaṇḍala’’nti vuttaṃ. Cattāri nahutānīti cattālīsa sahassāni. Nagavhayāti nagāti avhātabbā nagasaddanāmāti attho.
ದೇವದಾನವಾದೀನಂ ತಿಗಾವುತಾದಿಸರೀರವಸೇನ ಮಹನ್ತಾನಿ ಪಾತುಭೂತಾನಿ। ತತ್ಥಾಯಂ ವಚನತ್ಥೋ – ಭೂತಾನಿ ಜಾತಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಿ ಮಹನ್ತಾನಿ ಮಹಾಭೂತಾನೀತಿ। ಅನೇಕಚ್ಛರಿಯದಸ್ಸನೇನ ಅನೇಕಾಭೂತವಿಸೇಸದಸ್ಸನವಸೇನ ಚ ಮಾಯಾಕಾರೋ ಮಹನ್ತೋ ಭೂತೋತಿ ಮಹಾಭೂತೋ। ಯಕ್ಖಾದಯೋ ಜಾತಿವಸೇನೇವ ಮಹನ್ತಾ ಭೂತಾತಿ ಮಹಾಭೂತಾ। ನಿರುಳ್ಹೋ ವಾ ಅಯಂ ಮಹಾಭೂತಸದ್ದೋ ತೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪಥವಿಯಾದಯೋ ಪನ ಮಹಾಭೂತಾ ವಿಯ ಮಹಾಭೂತಾ। ಭೂತಸದ್ದಸ್ಸ ಉಭಯಲಿಙ್ಗತ್ತಾ ನಪುಂಸಕತಾ ಕತಾ। ಮಹಾಪರಿಹಾರತೋತಿ ಏತ್ಥ ವಚನತ್ಥಂ ವದನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಮಹನ್ತೇಹಿ ಭೂತಾನಿ, ಮಹಾಪರಿಹಾರಾನಿ ವಾ ಭೂತಾನೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಪಚ್ಛಿಮತ್ಥೇ ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಸ್ಸ ಪರಿಹಾರಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಭೂತಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ।
Devadānavādīnaṃ tigāvutādisarīravasena mahantāni pātubhūtāni. Tatthāyaṃ vacanattho – bhūtāni jātāni nibbattāni mahantāni mahābhūtānīti. Anekacchariyadassanena anekābhūtavisesadassanavasena ca māyākāro mahanto bhūtoti mahābhūto. Yakkhādayo jātivaseneva mahantā bhūtāti mahābhūtā. Niruḷho vā ayaṃ mahābhūtasaddo tesu daṭṭhabbo. Pathaviyādayo pana mahābhūtā viya mahābhūtā. Bhūtasaddassa ubhayaliṅgattā napuṃsakatā katā. Mahāparihāratoti ettha vacanatthaṃ vadanto āha ‘‘mahantehi bhūtāni, mahāparihārānivā bhūtānī’’ti. Tattha pacchimatthe purimapade uttarapadassa parihārasaddassa lopaṃ katvā ‘‘mahābhūtānī’’ti vuccanti.
ಅಚ್ಚಿಮತೋತಿ ಅಗ್ಗಿಸ್ಸ। ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಂ ಏಕಂ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸೇಕಂ। ಚಕ್ಕವಾಳನ್ತಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಆಣಾಕ್ಖೇತ್ತವಸೇನ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ವೋಹರನ್ತಿ। ವಿಲೀಯತಿ ಖಾರೋದಕೇನ। ವಿಕೀರತೀತಿ ವಿದ್ಧಂಸತಿ। ಉಪಾದಿನ್ನಕೇಸು ವಿಕಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪತ್ಥದ್ಧೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕಟ್ಠಮುಖೇನ ವಾತಿ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಉಪಮತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಕಟ್ಠಮುಖಸಪ್ಪೇನ ದಟ್ಠೋ ಪತ್ಥದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪಥವೀಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ ಸೋ ಕಾಯೋ ಕಟ್ಠಮುಖೇವ ಹೋತಿ, ಕಟ್ಠಮುಖಮುಖಗತೋ ವಿಯ ಪತ್ಥದ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ವಾ-ಸದ್ದೋ ಏವಸದ್ದಸ್ಸತ್ಥೇ। ‘‘ಪಥವೀಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಸ ಚ ಪರತೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ರಾಯಮತ್ಥೋ – ‘‘ಕಟ್ಠಮುಖೇನ ದಟ್ಠೋಪಿ ಕಾಯೋ ಪಥವೀಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನೇವ ಪತ್ಥದ್ಧೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಅವಿಯುತ್ತೋ ಸೋ ಕಾಯೋ ಸಬ್ಬದಾ ಕಟ್ಠಮುಖಮುಖಗತೋ ವಿಯ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ಅನಿಯಮತ್ಥೋ ವಾ-ಸದ್ದೋ। ತತ್ರಾಯಮತ್ಥೋ – ‘‘ಕಟ್ಠಮುಖೇನ ದಟ್ಠೋ ಕಾಯೋ ಪತ್ಥದ್ಧೋ ಹೋತಿ ವಾ ನ ವಾ ಹೋತಿ ಮನ್ತಾಗದವಸೇನ, ಪಥವೀಧಾತುಪ್ಪಕೋಪೇನ ಪನ ಮನ್ತಾಗದರಹಿತೋ ಸೋ ಕಾಯೋ ಕಟ್ಠಮುಖಮುಖಗತೋ ವಿಯ ಹೋತಿ ಏಕನ್ತಪತ್ಥದ್ಧೋ’’ತಿ। ಪೂತಿಯೋತಿ ಕುಥಿತೋ। ಮಹಾವಿಕಾರಾನಿ ಭೂತಾನೀತಿ ಮಹಾವಿಕಾರಾನಿ ಜಾತಾನಿ, ವಿಜ್ಜಮಾನಾನೀತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಪದೇ ಉತ್ತರಪದಸ್ಸ ವಿಕಾರಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾಭೂತಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾನಿ।
Accimatoti aggissa. Koṭisatasahassaṃ ekaṃ koṭisatasahassekaṃ. Cakkavāḷanti taṃ sabbaṃ āṇākkhettavasena ekaṃ katvā voharanti. Vilīyati khārodakena. Vikīratīti viddhaṃsati. Upādinnakesu vikāraṃ dassento ‘‘patthaddho’’tiādimāha. Kaṭṭhamukhena vāti vā-saddo upamattho. Yathā kaṭṭhamukhasappena daṭṭho patthaddho hoti, evaṃ pathavīdhātuppakopena so kāyo kaṭṭhamukheva hoti, kaṭṭhamukhamukhagato viya patthaddho hotīti attho. Atha vā vā-saddo evasaddassatthe. ‘‘Pathavīdhātuppakopenā’’ti etassa ca parato āharitvā veditabbo. Tatrāyamattho – ‘‘kaṭṭhamukhena daṭṭhopi kāyo pathavīdhātuppakopeneva patthaddho hoti, tasmā pathavīdhātuyā aviyutto so kāyo sabbadā kaṭṭhamukhamukhagato viya hotī’’ti. Atha vā aniyamattho vā-saddo. Tatrāyamattho – ‘‘kaṭṭhamukhena daṭṭho kāyo patthaddho hoti vā na vā hoti mantāgadavasena, pathavīdhātuppakopena pana mantāgadarahito so kāyo kaṭṭhamukhamukhagato viya hoti ekantapatthaddho’’ti. Pūtiyoti kuthito. Mahāvikārāni bhūtānīti mahāvikārāni jātāni, vijjamānānīti vā attho. Ettha ca purimapade uttarapadassa vikārasaddassa lopaṃ katvā ‘‘mahābhūtānī’’ti vuttāni.
ಪಥವೀತಿಆದಿನಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಸ್ಸ ಪಾಕಟಾನಿಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಯಥಾಸಭಾವತೋ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನಾನಿ ಮಹನ್ತೇನ ವಾಯಾಮೇನ ವಿನಾ ನ ಪರಿಗ್ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಪಾಕಟಾನಿಪಿ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಸಭಾವತ್ತಾ ‘‘ಮಹನ್ತಾನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತಾನಿ ಹಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿ ಅಮಹನ್ತಾನೀತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ತೇಸಂ ದುಪ್ಪರಿಗ್ಗಹಿತತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅಹೋ ಮಹನ್ತಾನಿ ಏತಾನೀ’’ತಿ ಪಜಾನಾತಿ। ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಏತೇನ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನಾ ಪಚ್ಛಿಮಕಾಲಕಿರಿಯಾ ಪವತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಪವತ್ತರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏವಞ್ಹಿ ‘‘ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನತಾ ವುತ್ತಾ ಹೋತೀತಿ। ಅಥ ವಾ ಉಪಾದಾಯತಿ ನಿಸ್ಸಯತೀತಿ ಉಪಾದಾಯಂ, ಉಪಾದಾಯಮೇವ ರೂಪಂ ಉಪಾದಾಯರೂಪಂ, ಅಞ್ಞನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಏಕನ್ತನಿಸ್ಸಿತಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತಂ ಪನ ನ ಸತ್ತಸ್ಸ, ನಾಪಿ ವೇದನಾದಿನೋ ತದಭಾವೇಪಿ ಭಾವತೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಭವತಿ ಹಿ ನಿಸ್ಸಯರೂಪಾನಂ ಸಾಮಿಭಾವೋತಿ।
Pathavītiādinā sabbalokassa pākaṭānipi vipallāsaṃ muñcitvā yathāsabhāvato pariggayhamānāni mahantena vāyāmena vinā na pariggayhantīti pākaṭānipi duviññeyyasabhāvattā ‘‘mahantānī’’ti vuccanti. Tāni hi suviññeyyāni amahantānīti gahetvā ṭhito tesaṃ duppariggahitataṃ disvā ‘‘aho mahantāni etānī’’ti pajānāti. Upādāyāti etena viññāyamānā pacchimakālakiriyā pavattīti katvā ‘‘pavattarūpa’’nti vuttaṃ. Evañhi ‘‘upādāyā’’ti etena paṭiccasamuppannatā vuttā hotīti. Atha vā upādāyati nissayatīti upādāyaṃ, upādāyameva rūpaṃ upādāyarūpaṃ, aññanissayassa ekantanissitassa rūpassetaṃ adhivacanaṃ. Taṃ pana na sattassa, nāpi vedanādino tadabhāvepi bhāvatoti dassetuṃ ‘‘catunnaṃ mahābhūtāna’’ntiādimāha. Bhavati hi nissayarūpānaṃ sāmibhāvoti.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ಮಾತಿಕಾ • Mātikā
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • Uddesavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ಉದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • Uddesavaṇṇanā
