| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
੨. ਰੂਪਕਣ੍ਡਂ
2. Rūpakaṇḍaṃ
ਉਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
Uddesavaṇṇanā
ਇਦਾਨਿ ਰੂਪਮਬ੍ਯਾਕਤਂ ਭਾਜੇਤਬ੍ਬਂ, ਤਞ੍ਚ ਕੇਨਚਿ ਸਮਯવવਤ੍ਥਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਭਾਜੇਤੁਂ। ਨ ਹਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨ ਸਮਯવવਤ੍ਥਾਨਂ ਸਕ੍ਕਾ ਕਾਤੁਂ ਅਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸਬ੍ਭਾવਤੋ, ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਚ ਅਨੇਕਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਚਿਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਤਾਯ વવਤ੍ਥਾਨਾਭਾવਤੋ, વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਦ੍વਯવਜ੍ਜਿਤਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਚਿਤ੍ਤਸਹਭੁਭਾવਤੋ ਚ, ਨ ਚ ਰੂਪਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਣੇਨ ਸਮਯવવਤ੍ਥਾਨਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਮਹਗ੍ਗਤਪ੍ਪਮਾਣਾਨਂ ਝਾਨਾਨਂ વਿਯ ਰੂਪਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਾਤਬ੍ਬਤਾਭਾવਾ, ਉਪਾਦਾਰੂਪੇਹਿ ਚ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਤੇਸਂ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਤੋ, ਨਾਪਿ ਮਹਾਭੂਤੇਹਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਕੇਹਿਚਿ ਉਪਾਦਾਰੂਪੇਹਿ વਿਨਾ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਅਸਮਾਨਕਾਲਾਨਞ੍ਚ ਸਬ੍ਭਾવਤੋ। ਨ ਹਿ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਂ ਸੋਤਾਦਿਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾਯ ਪਥવਿਯਾ ਚਿਤ੍ਤਾਦਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਯ ਚ ਸਹ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ। ਏવਂ ਸੋਤਾਯਤਨਾਦੀਸੁਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Idāni rūpamabyākataṃ bhājetabbaṃ, tañca kenaci samayavavatthānaṃ katvā na sakkā bhājetuṃ. Na hi rūpassa cittuppādena samayavavatthānaṃ sakkā kātuṃ acittasamuṭṭhānasabbhāvato, cittasamuṭṭhānassa ca anekacittasamuṭṭhānatāya rūpasamuṭṭhāpakacittānañca kesañci katthaci asamuṭṭhāpanatāya vavatthānābhāvato, viññattidvayavajjitassa rūpassa acittasahabhubhāvato ca, na ca rūpānaṃ upasampajja viharaṇena samayavavatthānaṃ yujjati mahaggatappamāṇānaṃ jhānānaṃ viya rūpānaṃ upasampajja vihātabbatābhāvā, upādārūpehi ca na yujjati tesaṃ sahajātādipaccayabhāvena appavattanato, nāpi mahābhūtehi yujjati kesañci mahābhūtānaṃ kehici upādārūpehi vinā pavattito asamānakālānañca sabbhāvato. Na hi ‘‘yasmiṃ samaye pathavīdhātu uppannā hoti, tasmiṃ samaye cakkhāyatanaṃ hotī’’ti sakkā vattuṃ sotādinissayabhūtāya pathaviyā cittādisamuṭṭhānāya ca saha cakkhāyatanassa abhāvā. Evaṃ sotāyatanādīsupi yojetabbaṃ.
ਮਹਾਭੂਤੇਹਿ ਅਸਮਾਨਕਾਲਾਨਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਉਪਚਯਾਦੀਨਿਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ। ਏਕਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਕਾਲੇ ਅਨੇਕਾਨਿ ਕਲਾਪਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚ, ਨ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਯ ਰੂਪਾਨਂ ਕਲਾਪਦ੍વਯਸਹਾਭਾવੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਏਕਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਕਲਾਪੇ વਤ੍ਤਮਾਨੇ ਏવ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ, ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਚੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਥਾ ਰੂਪਾਬ੍ਯਾਕਤਂ ਸਮਯવવਤ੍ਥਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਿਭਜਿਤੁਂ। ਏਕਕਾਦੀਹਿ ਪਨ ਨਯੇਹਿ ਨ ਹੇਤੁਆਦਿਨਾ ਸਭਾવੇਨ વਿਭਜਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਤਥਾ વਿਭਜਨਤ੍ਥਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡੇ ਤਾવ ਅવਿਭਤ੍ਤਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਮਯવવਤ੍ਥਾਨੇਨ વਿਨਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਸ੍ਸ ਸਭਾવਤੋਯੇવ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਏਕਦੇਸਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਗਮਨਕਰਣਸ੍ਸ ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿਤੋ ਚ વਿਭਤ੍ਤਞ੍ਚ ਅવਿਭਤ੍ਤਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ? ਕੁਸਲਾ…ਪੇ॰… ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਚ ਧਾਤੁ। ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ’’ਤਿ। ਅવਿਭਤ੍ਤੇ ਹਿ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬੇ ਦਸ੍ਸਿਤੇ વਿਭਜਨਂ ਯੁਤ੍ਤਂ ਞਾਤੁਂ ਇਚ੍ਛਾਯ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਾਯਾਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਪਨ વਿਪਾਕਕਿਰਿਯਾਬ੍ਯਾਕਤਂ વਿਭਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਚ ਧਾਤੁ ਭੇਦਾਭਾવਤੋ। ਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਭੇਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅવਿਭਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਚ વਿਭਜਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ વਿਭਜਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਪਾਲ਼ਿਯੋਜਨਾ।
Mahābhūtehi asamānakālāni viññattiupacayādīnipi tasmiṃ samaye hontīti na sakkā vattunti. Ekasmiñca kāle anekāni kalāpasahassāni uppajjanti pavattanti ca, na arūpadhammānaṃ viya rūpānaṃ kalāpadvayasahābhāvo atthi. Ekasmiñca kalāpe vattamāne eva aññassa nirodho, aññassa cuppatti hotīti sabbathā rūpābyākataṃ samayavavatthānaṃ katvā na sakkā vibhajituṃ. Ekakādīhi pana nayehi na hetuādinā sabhāvena vibhajituṃ sakkāti tathā vibhajanatthaṃ cittuppādakaṇḍe tāva avibhattaṃ abyākataṃ atthīti dassetuṃ samayavavatthānena vinā abyākatassa sabhāvatoyeva niddese ekadesaṃ niddisitvā nigamanakaraṇassa anupapattito ca vibhattañca avibhattañca sabbaṃ saṅgaṇhanto āha ‘‘katame dhammā abyākatā? Kusalā…pe… asaṅkhatā ca dhātu. Ime dhammā abyākatā’’ti. Avibhatte hi vibhajitabbe dassite vibhajanaṃ yuttaṃ ñātuṃ icchāya uppāditāyāti. Ettha pana vipākakiriyābyākataṃ vibhattattā na vibhajitabbaṃ, asaṅkhatā ca dhātu bhedābhāvato. Yaṃ panettha bhedayuttattā avibhattattā ca vibhajitabbaṃ, taṃ vibhajanto āha ‘‘tattha katamaṃ sabbaṃ rūpa’’ntiādi. Ayamettha pāḷiyojanā.
ਨਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਹੇਟ੍ਠਾ ਗਹਣਮੇવ ਨਯਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਂ વਿਪਾਕੇਸੁ ਕਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞਾਤਤ੍ਤਾ ਕਿਰਿਯਾਬ੍ਯਾਕਤੇਸੁ ਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਂ। ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਭਾવੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਾਬ੍ਯਾਕਤਸ੍ਸ વਾ ਦਸ੍ਸਨਂ, ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਕਾਮਾવਚਰਾਤਿਆਦਿਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਂ। ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿ ਰੂਪਾਨੀਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਦਸਾਯਤਨਾਨਿ ਪਞ੍ਚਦਸ ਚ ਸੁਖੁਮਰੂਪਾਨਿ, ਉਪਚਯਸਨ੍ਤਤਿਯੋ વਾ ਏਕਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਞ੍ਚ। ਛਨ੍ਨવੁਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਿਦਸਕਾ ਸਤ੍ਤ ਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦਯੋ ਤਯੋ ਅਟ੍ਠਕਾ ਉਤੁਚਿਤ੍ਤਜਾ ਦ੍વੇ ਸਦ੍ਦਾ ਚ। ਕਲਾਪਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਰੂਪਰੂਪਾਨਿ ‘‘ਰੂਪਕੋਟ੍ਠਾਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਰੂਪਕਲਾਪਕੋਟ੍ਠਾਸਭਾવਤੋ। ਕੋਟ੍ਠਾਸਾਤਿ ਚ ਅਂਸਾ, ਅવਯવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੋਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વਾ ਸਰੀਰਂ, ਤਸ੍ਸ ਅਂਸਾ ਕੇਸਾਦਯੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾਤਿ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਅવਯવਾ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ વਿਯ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤੋ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਸੋਪਾਦਿਸੇਸਨਿਰੁਪਾਦਿਸੇਸਰਾਗਕ੍ਖਯਾਦਿਅਸਙ੍ਖਤਾਦਿવਚਨੀਯਭਾવੇਨ ਭਿਨ੍ਨਂ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤੋ ਗਹਿਤਂ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਹਿ ਏਕਾવ ਅਸਙ੍ਖਤਾ ਧਾਤੂਤਿ।
Nayaṃ dassetvāti ettha heṭṭhā gahaṇameva nayadassanaṃ. Taṃ vipākesu katvā viññātattā kiriyābyākatesu nissaṭṭhaṃ. Kāmāvacarādibhāvena vattabbassa kiriyābyākatassa vā dassanaṃ, taṃ katvā kāmāvacarātiādikaṃ gahetvā vuttattā nissaṭṭhaṃ. Pañcavīsati rūpānīti pāḷiyaṃ vuttāni dasāyatanāni pañcadasa ca sukhumarūpāni, upacayasantatiyo vā ekanti katvā hadayavatthuñca. Channavutīti cakkhādidasakā satta utusamuṭṭhānādayo tayo aṭṭhakā utucittajā dve saddā ca. Kalāpabhāvena pavattarūparūpāni ‘‘rūpakoṭṭhāsā’’ti vuttāni rūpakalāpakoṭṭhāsabhāvato. Koṭṭhāsāti ca aṃsā, avayavāti attho. Koṭṭhanti vā sarīraṃ, tassa aṃsā kesādayo koṭṭhāsāti aññepi avayavā koṭṭhāsā viya koṭṭhāsā. Nibbānaṃ nippadesato gahitanti sopādisesanirupādisesarāgakkhayādiasaṅkhatādivacanīyabhāvena bhinnaṃ nippadesato gahitaṃ. Atthato hi ekāva asaṅkhatā dhātūti.
੫੮੪. ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਕਲਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਂ। ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਂ ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਸਣ੍ਠਾਨਂ, ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਤੋ ਛਤ੍ਤਿਂਸ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਦਸ ਚੇવ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਡ੍ਢਚਤੁਤ੍ਥਾਨਿ ਚ ਯੋਜਨਸਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ વਟ੍ਟਂ ‘‘ਪਰਿਮਣ੍ਡਲ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਹੁਤਾਨੀਤਿ ਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ। ਨਗવ੍ਹਯਾਤਿ ਨਗਾਤਿ ਅવ੍ਹਾਤਬ੍ਬਾ ਨਗਸਦ੍ਦਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
584. Sabbanti sakalaṃ cakkavāḷaṃ. Parimaṇḍalaṃ parimaṇḍalasaṇṭhānaṃ, parikkhepato chattiṃsa satasahassāni dasa ceva sahassāni aḍḍhacatutthāni ca yojanasatāni hontīti attho. Ettha ca vaṭṭaṃ ‘‘parimaṇḍala’’nti vuttaṃ. Cattāri nahutānīti cattālīsa sahassāni. Nagavhayāti nagāti avhātabbā nagasaddanāmāti attho.
ਦੇવਦਾਨવਾਦੀਨਂ ਤਿਗਾવੁਤਾਦਿਸਰੀਰવਸੇਨ ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਪਾਤੁਭੂਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥਾਯਂ વਚਨਤ੍ਥੋ – ਭੂਤਾਨਿ ਜਾਤਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਿ ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨੀਤਿ। ਅਨੇਕਚ੍ਛਰਿਯਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਨੇਕਾਭੂਤવਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਚ ਮਾਯਾਕਾਰੋ ਮਹਨ੍ਤੋ ਭੂਤੋਤਿ ਮਹਾਭੂਤੋ। ਯਕ੍ਖਾਦਯੋ ਜਾਤਿવਸੇਨੇવ ਮਹਨ੍ਤਾ ਭੂਤਾਤਿ ਮਹਾਭੂਤਾ। ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋ વਾ ਅਯਂ ਮਹਾਭੂਤਸਦ੍ਦੋ ਤੇਸੁ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਪਥવਿਯਾਦਯੋ ਪਨ ਮਹਾਭੂਤਾ વਿਯ ਮਹਾਭੂਤਾ। ਭੂਤਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਉਭਯਲਿਙ੍ਗਤ੍ਤਾ ਨਪੁਂਸਕਤਾ ਕਤਾ। ਮਹਾਪਰਿਹਾਰਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ વਚਨਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਮਹਨ੍ਤੇਹਿ ਭੂਤਾਨਿ, ਮਹਾਪਰਿਹਾਰਾਨਿ વਾ ਭੂਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਛਿਮਤ੍ਥੇ ਪੁਰਿਮਪਦੇ ਉਤ੍ਤਰਪਦਸ੍ਸ ਪਰਿਹਾਰਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਭੂਤਾਨੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ।
Devadānavādīnaṃ tigāvutādisarīravasena mahantāni pātubhūtāni. Tatthāyaṃ vacanattho – bhūtāni jātāni nibbattāni mahantāni mahābhūtānīti. Anekacchariyadassanena anekābhūtavisesadassanavasena ca māyākāro mahanto bhūtoti mahābhūto. Yakkhādayo jātivaseneva mahantā bhūtāti mahābhūtā. Niruḷho vā ayaṃ mahābhūtasaddo tesu daṭṭhabbo. Pathaviyādayo pana mahābhūtā viya mahābhūtā. Bhūtasaddassa ubhayaliṅgattā napuṃsakatā katā. Mahāparihāratoti ettha vacanatthaṃ vadanto āha ‘‘mahantehi bhūtāni, mahāparihārānivā bhūtānī’’ti. Tattha pacchimatthe purimapade uttarapadassa parihārasaddassa lopaṃ katvā ‘‘mahābhūtānī’’ti vuccanti.
ਅਚ੍ਚਿਮਤੋਤਿ ਅਗ੍ਗਿਸ੍ਸ। ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਂ ਏਕਂ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸੇਕਂ। ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਨ੍ਤਿ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਆਣਾਕ੍ਖੇਤ੍ਤવਸੇਨ ਏਕਂ ਕਤ੍વਾ વੋਹਰਨ੍ਤਿ। વਿਲੀਯਤਿ ਖਾਰੋਦਕੇਨ। વਿਕੀਰਤੀਤਿ વਿਦ੍ਧਂਸਤਿ। ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕੇਸੁ વਿਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਤ੍ਥਦ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਕਟ੍ਠਮੁਖੇਨ વਾਤਿ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਉਪਮਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਕਟ੍ਠਮੁਖਸਪ੍ਪੇਨ ਦਟ੍ਠੋ ਪਤ੍ਥਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਪਥવੀਧਾਤੁਪ੍ਪਕੋਪੇਨ ਸੋ ਕਾਯੋ ਕਟ੍ਠਮੁਖੇવ ਹੋਤਿ, ਕਟ੍ਠਮੁਖਮੁਖਗਤੋ વਿਯ ਪਤ੍ਥਦ੍ਧੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਏવਸਦ੍ਦਸ੍ਸਤ੍ਥੇ। ‘‘ਪਥવੀਧਾਤੁਪ੍ਪਕੋਪੇਨਾ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਚ ਪਰਤੋ ਆਹਰਿਤ੍વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਰਾਯਮਤ੍ਥੋ – ‘‘ਕਟ੍ਠਮੁਖੇਨ ਦਟ੍ਠੋਪਿ ਕਾਯੋ ਪਥવੀਧਾਤੁਪ੍ਪਕੋਪੇਨੇવ ਪਤ੍ਥਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਥવੀਧਾਤੁਯਾ ਅવਿਯੁਤ੍ਤੋ ਸੋ ਕਾਯੋ ਸਬ੍ਬਦਾ ਕਟ੍ਠਮੁਖਮੁਖਗਤੋ વਿਯ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਅਥ વਾ ਅਨਿਯਮਤ੍ਥੋ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ। ਤਤ੍ਰਾਯਮਤ੍ਥੋ – ‘‘ਕਟ੍ਠਮੁਖੇਨ ਦਟ੍ਠੋ ਕਾਯੋ ਪਤ੍ਥਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ વਾ ਨ વਾ ਹੋਤਿ ਮਨ੍ਤਾਗਦવਸੇਨ, ਪਥવੀਧਾਤੁਪ੍ਪਕੋਪੇਨ ਪਨ ਮਨ੍ਤਾਗਦਰਹਿਤੋ ਸੋ ਕਾਯੋ ਕਟ੍ਠਮੁਖਮੁਖਗਤੋ વਿਯ ਹੋਤਿ ਏਕਨ੍ਤਪਤ੍ਥਦ੍ਧੋ’’ਤਿ। ਪੂਤਿਯੋਤਿ ਕੁਥਿਤੋ। ਮਹਾવਿਕਾਰਾਨਿ ਭੂਤਾਨੀਤਿ ਮਹਾવਿਕਾਰਾਨਿ ਜਾਤਾਨਿ, વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਨੀਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪੁਰਿਮਪਦੇ ਉਤ੍ਤਰਪਦਸ੍ਸ વਿਕਾਰਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾਭੂਤਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ।
Accimatoti aggissa. Koṭisatasahassaṃ ekaṃ koṭisatasahassekaṃ. Cakkavāḷanti taṃ sabbaṃ āṇākkhettavasena ekaṃ katvā voharanti. Vilīyati khārodakena. Vikīratīti viddhaṃsati. Upādinnakesu vikāraṃ dassento ‘‘patthaddho’’tiādimāha. Kaṭṭhamukhena vāti vā-saddo upamattho. Yathā kaṭṭhamukhasappena daṭṭho patthaddho hoti, evaṃ pathavīdhātuppakopena so kāyo kaṭṭhamukheva hoti, kaṭṭhamukhamukhagato viya patthaddho hotīti attho. Atha vā vā-saddo evasaddassatthe. ‘‘Pathavīdhātuppakopenā’’ti etassa ca parato āharitvā veditabbo. Tatrāyamattho – ‘‘kaṭṭhamukhena daṭṭhopi kāyo pathavīdhātuppakopeneva patthaddho hoti, tasmā pathavīdhātuyā aviyutto so kāyo sabbadā kaṭṭhamukhamukhagato viya hotī’’ti. Atha vā aniyamattho vā-saddo. Tatrāyamattho – ‘‘kaṭṭhamukhena daṭṭho kāyo patthaddho hoti vā na vā hoti mantāgadavasena, pathavīdhātuppakopena pana mantāgadarahito so kāyo kaṭṭhamukhamukhagato viya hoti ekantapatthaddho’’ti. Pūtiyoti kuthito. Mahāvikārāni bhūtānīti mahāvikārāni jātāni, vijjamānānīti vā attho. Ettha ca purimapade uttarapadassa vikārasaddassa lopaṃ katvā ‘‘mahābhūtānī’’ti vuttāni.
ਪਥવੀਤਿਆਦਿਨਾ ਸਬ੍ਬਲੋਕਸ੍ਸ ਪਾਕਟਾਨਿਪਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਯਥਾਸਭਾવਤੋ ਪਰਿਗ੍ਗਯ੍ਹਮਾਨਾਨਿ ਮਹਨ੍ਤੇਨ વਾਯਾਮੇਨ વਿਨਾ ਨ ਪਰਿਗ੍ਗਯ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਪਾਕਟਾਨਿਪਿ ਦੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਸਭਾવਤ੍ਤਾ ‘‘ਮਹਨ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਤਾਨਿ ਹਿ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਨਿ ਅਮਹਨ੍ਤਾਨੀਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਤੇਸਂ ਦੁਪ੍ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਹੋ ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਏਤਾਨੀ’’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਉਪਾਦਾਯਾਤਿ ਏਤੇਨ વਿਞ੍ਞਾਯਮਾਨਾ ਪਚ੍ਛਿਮਕਾਲਕਿਰਿਯਾ ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਪવਤ੍ਤਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ‘‘ਉਪਾਦਾਯਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤੀਤਿ। ਅਥ વਾ ਉਪਾਦਾਯਤਿ ਨਿਸ੍ਸਯਤੀਤਿ ਉਪਾਦਾਯਂ, ਉਪਾਦਾਯਮੇવ ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯਰੂਪਂ, ਅਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਨਿਸ੍ਸਿਤਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤਂ ਪਨ ਨ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਨਾਪਿ વੇਦਨਾਦਿਨੋ ਤਦਭਾવੇਪਿ ਭਾવਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਹਾਭੂਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਭવਤਿ ਹਿ ਨਿਸ੍ਸਯਰੂਪਾਨਂ ਸਾਮਿਭਾવੋਤਿ।
Pathavītiādinā sabbalokassa pākaṭānipi vipallāsaṃ muñcitvā yathāsabhāvato pariggayhamānāni mahantena vāyāmena vinā na pariggayhantīti pākaṭānipi duviññeyyasabhāvattā ‘‘mahantānī’’ti vuccanti. Tāni hi suviññeyyāni amahantānīti gahetvā ṭhito tesaṃ duppariggahitataṃ disvā ‘‘aho mahantāni etānī’’ti pajānāti. Upādāyāti etena viññāyamānā pacchimakālakiriyā pavattīti katvā ‘‘pavattarūpa’’nti vuttaṃ. Evañhi ‘‘upādāyā’’ti etena paṭiccasamuppannatā vuttā hotīti. Atha vā upādāyati nissayatīti upādāyaṃ, upādāyameva rūpaṃ upādāyarūpaṃ, aññanissayassa ekantanissitassa rūpassetaṃ adhivacanaṃ. Taṃ pana na sattassa, nāpi vedanādino tadabhāvepi bhāvatoti dassetuṃ ‘‘catunnaṃ mahābhūtāna’’ntiādimāha. Bhavati hi nissayarūpānaṃ sāmibhāvoti.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਮਾਤਿਕਾ • Mātikā
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ਉਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ • Uddesavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਉਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ • Uddesavaṇṇanā
