| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
८. उद्देसविभङ्गसुत्तवण्णना
8. Uddesavibhaṅgasuttavaṇṇanā
३१३. एवं मे सुतन्ति उद्देसविभङ्गसुत्तं। तत्थ उद्देसविभङ्गन्ति उद्देसञ्च विभङ्गञ्च, मातिकञ्च विभजनञ्चाति अत्थो। उपपरिक्खेय्याति तुलेय्य तीरेय्य परिग्गण्हेय्य परिच्छिन्देय्य। बहिद्धाति बहिद्धाआरम्मणेसु। अविक्खित्तं अविसटन्ति निकन्तिवसेन आरम्मणे तिट्ठमानं विक्खित्तं विसटं नाम होति, तं पटिसेधेन्तो एवमाह। अज्झत्तं असण्ठितन्ति गोचरज्झत्ते निकन्तिवसेन असण्ठितं। अनुपादाय न परितस्सेय्याति अनुपादियित्वा अग्गहेत्वा तं विञ्ञाणं न परितस्सेय्य। यथा विञ्ञाणं बहिद्धा अविक्खित्तं अविसटं, अज्झत्तं असण्ठितं अनुपादाय न परितस्सेय्य, एवं भिक्खु उपपरिक्खेय्याति वुत्तं होति। जातिजरामरणदुक्खसमुदयसम्भवोति जातिजरामरणस्स चेव अवसेसस्स च दुक्खस्स निब्बत्ति न होतीति अत्थो।
313.Evaṃme sutanti uddesavibhaṅgasuttaṃ. Tattha uddesavibhaṅganti uddesañca vibhaṅgañca, mātikañca vibhajanañcāti attho. Upaparikkheyyāti tuleyya tīreyya pariggaṇheyya paricchindeyya. Bahiddhāti bahiddhāārammaṇesu. Avikkhittaṃ avisaṭanti nikantivasena ārammaṇe tiṭṭhamānaṃ vikkhittaṃ visaṭaṃ nāma hoti, taṃ paṭisedhento evamāha. Ajjhattaṃ asaṇṭhitanti gocarajjhatte nikantivasena asaṇṭhitaṃ. Anupādāya na paritasseyyāti anupādiyitvā aggahetvā taṃ viññāṇaṃ na paritasseyya. Yathā viññāṇaṃ bahiddhā avikkhittaṃ avisaṭaṃ, ajjhattaṃ asaṇṭhitaṃ anupādāya na paritasseyya, evaṃ bhikkhu upaparikkheyyāti vuttaṃ hoti. Jātijarāmaraṇadukkhasamudayasambhavoti jātijarāmaraṇassa ceva avasesassa ca dukkhassa nibbatti na hotīti attho.
३१६. रूपनिमित्तानुसारीति रूपनिमित्तं अनुस्सरति अनुधावतीति रूपनिमित्तानुसारी।
316.Rūpanimittānusārīti rūpanimittaṃ anussarati anudhāvatīti rūpanimittānusārī.
३१८. एवं खो, आवुसो, अज्झत्तं असण्ठितन्ति निकन्तिवसेन असण्ठितं। निकन्तिवसेन हि अतिट्ठमानं हानभागियं न होति, विसेसभागियमेव होति।
318.Evaṃ kho, āvuso, ajjhattaṃ asaṇṭhitanti nikantivasena asaṇṭhitaṃ. Nikantivasena hi atiṭṭhamānaṃ hānabhāgiyaṃ na hoti, visesabhāgiyameva hoti.
३२०. अनुपादा परितस्सनाति सत्थारा खन्धियवग्गे ‘‘उपादापरितस्सनञ्च वो, भिक्खवे, देसेस्सामि अनुपादाअपरितस्सनञ्चा’’ति (सं॰ नि॰ ३.७) एवं गहेत्वा परितस्सना, अग्गहेत्वाव अपरितस्सना च कथिता, तं महाथेरो उपादापरितस्सनमेव अनुपादापरितस्सनन्ति कत्वा दस्सेन्तो एवमाह। कथं पनेसा अनुपादापरितस्सना होतीति। उपादातब्बस्स अभावतो। यदि हि कोचि सङ्खारो निच्चो वा धुवो वा अत्ता वा अत्तनियो वाति गहेतब्बयुत्तको अभविस्स, अयं परितस्सना उपादापरितस्सनाव अस्स। यस्मा पन एवं उपादातब्बो सङ्खारो नाम नत्थि, तस्मा रूपं अत्तातिआदिना नयेन रूपादयो उपादिन्नापि अनुपादिन्नाव होन्ति। एवमेसा दिट्ठिवसेन उपादापरितस्सनापि समाना अत्थतो अनुपादापरितस्सनायेव नाम होतीति वेदितब्बा।
320.Anupādā paritassanāti satthārā khandhiyavagge ‘‘upādāparitassanañca vo, bhikkhave, desessāmi anupādāaparitassanañcā’’ti (saṃ. ni. 3.7) evaṃ gahetvā paritassanā, aggahetvāva aparitassanā ca kathitā, taṃ mahāthero upādāparitassanameva anupādāparitassananti katvā dassento evamāha. Kathaṃ panesā anupādāparitassanā hotīti. Upādātabbassa abhāvato. Yadi hi koci saṅkhāro nicco vā dhuvo vā attā vā attaniyo vāti gahetabbayuttako abhavissa, ayaṃ paritassanā upādāparitassanāva assa. Yasmā pana evaṃ upādātabbo saṅkhāro nāma natthi, tasmā rūpaṃ attātiādinā nayena rūpādayo upādinnāpi anupādinnāva honti. Evamesā diṭṭhivasena upādāparitassanāpi samānā atthato anupādāparitassanāyeva nāma hotīti veditabbā.
अञ्ञथा होतीति परिवत्तति पकतिजहनेन नस्सति, रूपविपरिणामानुपरिवत्तीति ‘‘मम रूपं विपरिणत’’न्ति वा, ‘‘यं अहु, तं वत मे नत्थी’’ति वा आदिना (म॰ नि॰ १.२४२) नयेन कम्मविञ्ञाणं रूपस्स भेदानुपरिवत्ति होति। विपरिणामानुपरिवत्तजाति विपरिणामस्स अनुपरिवत्तनतो विपरिणामारम्मणचित्ततो जाता। परितस्सना धम्मसमुप्पादाति तण्हापरितस्सना च अकुसलधम्मसमुप्पादा च। चित्तं परियादाय तिट्ठन्तीति कुसलचित्तं परियादियित्वा गहेत्वा खेपेत्वा तिट्ठन्ति। उत्तासवाति भयतासेनपि सउत्तासो तण्हातासेनपि सउत्तासो। विघातवाति सविघातो सदुक्खो। अपेक्खवाति सालयो ससिनेहो। एवं खो, आवुसो, अनुपादा परितस्सना होतीति एवं मणिकरण्डकसञ्ञाय तुच्छकरण्डकं गहेत्वा तस्मिं नट्ठे पच्छा विघातं आपज्जन्तस्स विय पच्छा अग्गहेत्वा परितस्सना होति।
Aññathā hotīti parivattati pakatijahanena nassati, rūpavipariṇāmānuparivattīti ‘‘mama rūpaṃ vipariṇata’’nti vā, ‘‘yaṃ ahu, taṃ vata me natthī’’ti vā ādinā (ma. ni. 1.242) nayena kammaviññāṇaṃ rūpassa bhedānuparivatti hoti. Vipariṇāmānuparivattajāti vipariṇāmassa anuparivattanato vipariṇāmārammaṇacittato jātā. Paritassanā dhammasamuppādāti taṇhāparitassanā ca akusaladhammasamuppādā ca. Cittaṃ pariyādāya tiṭṭhantīti kusalacittaṃ pariyādiyitvā gahetvā khepetvā tiṭṭhanti. Uttāsavāti bhayatāsenapi sauttāso taṇhātāsenapi sauttāso. Vighātavāti savighāto sadukkho. Apekkhavāti sālayo sasineho. Evaṃ kho, āvuso, anupādā paritassanā hotīti evaṃ maṇikaraṇḍakasaññāya tucchakaraṇḍakaṃ gahetvā tasmiṃ naṭṭhe pacchā vighātaṃ āpajjantassa viya pacchā aggahetvā paritassanā hoti.
३२१. न च रूपविपरिणामानुपरिवत्तीति खीणासवस्स कम्मविञ्ञाणमेव नत्थि, तस्मा रूपभेदानुपरिवत्ति न होति। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति।
321.Naca rūpavipariṇāmānuparivattīti khīṇāsavassa kammaviññāṇameva natthi, tasmā rūpabhedānuparivatti na hoti. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
उद्देसविभङ्गसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Uddesavibhaṅgasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ८. उद्देसविभङ्गसुत्तं • 8. Uddesavibhaṅgasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ८. उद्देसविभङ्गसुत्तवण्णना • 8. Uddesavibhaṅgasuttavaṇṇanā
