| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
२. उदोसितसिक्खापदवण्णना
2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
४७१. तेन समयेन बुद्धो भगवाति उदोसितसिक्खापदं। तत्थ सन्तरुत्तरेनाति अन्तरन्ति अन्तरवासको वुच्चति, उत्तरन्ति उत्तरासङ्गो, सह अन्तरेन उत्तरं सन्तरुत्तरं, तेन सन्तरुत्तरेन, सह अन्तरवासकेन उत्तरासङ्गेनाति अत्थो। कण्णकितानीति सेदेन फुट्ठोकासेसु सञ्जातकाळसेतमण्डलानि। अद्दस खो आयस्मा आनन्दो सेनासनचारिकं आहिण्डन्तोति थेरो किर भगवति दिवा पटिसल्लानत्थाय गन्धकुटिं पविट्ठे तं ओकासं लभित्वा दुन्निक्खित्तानि दारुभण्डमत्तिकाभण्डानि पटिसामेन्तो असम्मट्ठट्ठानं सम्मज्जन्तो गिलानेहि भिक्खूहि सद्धिं पटिसन्थारं करोन्तो तेसं भिक्खूनं सेनासनट्ठानं सम्पत्तो अद्दस। तेन वुत्तं – ‘‘अद्दस खो आयस्मा आनन्दो सेनासनचारिकं आहिण्डन्तो’’ति।
471.Tenasamayena buddho bhagavāti udositasikkhāpadaṃ. Tattha santaruttarenāti antaranti antaravāsako vuccati, uttaranti uttarāsaṅgo, saha antarena uttaraṃ santaruttaraṃ, tena santaruttarena, saha antaravāsakena uttarāsaṅgenāti attho. Kaṇṇakitānīti sedena phuṭṭhokāsesu sañjātakāḷasetamaṇḍalāni. Addasa kho āyasmā ānando senāsanacārikaṃ āhiṇḍantoti thero kira bhagavati divā paṭisallānatthāya gandhakuṭiṃ paviṭṭhe taṃ okāsaṃ labhitvā dunnikkhittāni dārubhaṇḍamattikābhaṇḍāni paṭisāmento asammaṭṭhaṭṭhānaṃ sammajjanto gilānehi bhikkhūhi saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto tesaṃ bhikkhūnaṃ senāsanaṭṭhānaṃ sampatto addasa. Tena vuttaṃ – ‘‘addasa kho āyasmā ānando senāsanacārikaṃ āhiṇḍanto’’ti.
४७३. अविप्पवाससम्मुतिं दातुन्ति अविप्पवासे सम्मुति अविप्पवाससम्मुति, अविप्पवासाय वा सम्मुति अविप्पवाससम्मुति। को पनेत्थ आनिसंसो? येन चीवरेन विप्पवसति, तं निस्सग्गियं न होति, आपत्तिञ्च नापज्जति। कित्तकं कालं? महासुमत्थेरो ताव आह – ‘‘याव रोगो न वूपसमति, वूपसन्ते पन रोगे सीघं चीवरट्ठानं आगन्तब्ब’’न्ति । महापदुमत्थेरो आह – ‘‘सीघं आगच्छतो रोगो पटिकुप्पेय्य, तस्मा सणिकं आगन्तब्बं। यतो पट्ठाय हि सत्थं वा परियेसति, ‘गच्छामी’ति आभोगं वा करोति, ततो पट्ठाय वट्टति। ‘न दानि गमिस्सामी’ति एवं पन धुरनिक्खेपं करोन्तेन पच्चुद्धरितब्बं, अतिरेकचीवरट्ठाने ठस्सती’’ति। सचे पनस्स रोगो पटिकुप्पति, किं कातब्बन्ति? फुस्सदेवत्थेरो ताव आह – ‘‘सचे सोयेव रोगो पटिकुप्पति, सा एव सम्मुति, पुन सम्मुतिदानकिच्चं नत्थि। अथञ्ञो कुप्पति, पुन दातब्बा सम्मुती’’ति। उपतिस्सत्थेरो आह – ‘‘सो वा रोगो होतु, अञ्ञो वा पुन सम्मुतिदानकिच्चं नत्थी’’ति।
473.Avippavāsasammutiṃ dātunti avippavāse sammuti avippavāsasammuti, avippavāsāya vā sammuti avippavāsasammuti. Ko panettha ānisaṃso? Yena cīvarena vippavasati, taṃ nissaggiyaṃ na hoti, āpattiñca nāpajjati. Kittakaṃ kālaṃ? Mahāsumatthero tāva āha – ‘‘yāva rogo na vūpasamati, vūpasante pana roge sīghaṃ cīvaraṭṭhānaṃ āgantabba’’nti . Mahāpadumatthero āha – ‘‘sīghaṃ āgacchato rogo paṭikuppeyya, tasmā saṇikaṃ āgantabbaṃ. Yato paṭṭhāya hi satthaṃ vā pariyesati, ‘gacchāmī’ti ābhogaṃ vā karoti, tato paṭṭhāya vaṭṭati. ‘Na dāni gamissāmī’ti evaṃ pana dhuranikkhepaṃ karontena paccuddharitabbaṃ, atirekacīvaraṭṭhāne ṭhassatī’’ti. Sace panassa rogo paṭikuppati, kiṃ kātabbanti? Phussadevatthero tāva āha – ‘‘sace soyeva rogo paṭikuppati, sā eva sammuti, puna sammutidānakiccaṃ natthi. Athañño kuppati, puna dātabbā sammutī’’ti. Upatissatthero āha – ‘‘so vā rogo hotu, añño vā puna sammutidānakiccaṃ natthī’’ti.
४७५-६. निट्ठितचीवरस्मिं भिक्खुनाति इध पन पुरिमसिक्खापदे विय अत्थं अग्गहेत्वा निट्ठिते चीवरस्मिं भिक्खुनोति एवं सामिवसेन करणवचनस्स अत्थो वेदितब्बो। करणवसेन हि भिक्खुना इदं नाम कातब्बन्ति नत्थि। सामिवसेन पन भिक्खुनो चीवरस्मिं निट्ठिते कथिने च उब्भते एवं छिन्नपलिबोधो एकरत्तम्पि चे भिक्खु तिचीवरेन विप्पवसेय्याति एवं अत्थो युज्जति। तत्थ तिचीवरेनाति अधिट्ठितेसु तीसु चीवरेसु येन केनचि। एकेन विप्पवुत्थोपि हि तिचीवरेन विप्पवुत्थो होति, पटिसिद्धपरियापन्नेन विप्पवुत्थत्ता। तेनेवस्स पदभाजने ‘‘सङ्घाटिया वा’’तिआदि वुत्तं। विप्पवसेय्याति विप्पयुत्तो वसेय्य।
475-6.Niṭṭhitacīvarasmiṃ bhikkhunāti idha pana purimasikkhāpade viya atthaṃ aggahetvā niṭṭhite cīvarasmiṃ bhikkhunoti evaṃ sāmivasena karaṇavacanassa attho veditabbo. Karaṇavasena hi bhikkhunā idaṃ nāma kātabbanti natthi. Sāmivasena pana bhikkhuno cīvarasmiṃ niṭṭhite kathine ca ubbhate evaṃ chinnapalibodho ekarattampi ce bhikkhu ticīvarena vippavaseyyāti evaṃ attho yujjati. Tattha ticīvarenāti adhiṭṭhitesu tīsu cīvaresu yena kenaci. Ekena vippavutthopi hi ticīvarena vippavuttho hoti, paṭisiddhapariyāpannena vippavutthattā. Tenevassa padabhājane ‘‘saṅghāṭiyā vā’’tiādi vuttaṃ. Vippavaseyyāti vippayutto vaseyya.
४७७-८. गामो एकूपचारोतिआदि अविप्पवासलक्खणववत्थापनत्थं वुत्तं। ततो परं यथाक्कमेन तानेव पन्नरस मातिकापदानि वित्थारेन्तो ‘‘गामो एकूपचारो नामा’’तिआदिमाह। तत्थ एककुलस्स गामोति एकस्स रञ्ञो वा भोजकस्स वा गामो। परिक्खित्तोति येन केनचि पाकारेन वा वतिया वा परिक्खाय वा परिक्खित्तो। एत्तावता एककुलगामस्स एकूपचारता दस्सिता। अन्तोगामे वत्थब्बन्ति एवरूपे गामे चीवरं निक्खिपित्वा गामब्भन्तरे यथारुचिते ठाने अरुणं उट्ठापेतुं वट्टति। अपरिक्खित्तोति इमिना तस्सेव गामस्स नानूपचारता दस्सिता। एवरूपे गामे यस्मिं घरे चीवरं निक्खित्तं, तत्थ वत्थब्बं। हत्थपासा वा न विजहितब्बन्ति अथ वा तं घरं समन्ततो हत्थपासा न विजहितब्बं, अड्ढतेय्यरतनप्पमाणप्पदेसा उद्धं न विजहितब्बन्ति वुत्तं होति। अड्ढतेय्यरतनब्भन्तरे पन वत्थुं वट्टति। तं पमाणं अतिक्कमित्वा सचेपि इद्धिमा भिक्खू आकासे अरुणं उट्ठापेति, निस्सग्गियमेव होति। एत्थ च यस्मिं घरेति घरपरिच्छेदो ‘‘एककुलस्स निवेसनं होती’’तिआदिना (पारा॰ ४८०) लक्खणेन वेदितब्बो।
477-8.Gāmo ekūpacārotiādi avippavāsalakkhaṇavavatthāpanatthaṃ vuttaṃ. Tato paraṃ yathākkamena tāneva pannarasa mātikāpadāni vitthārento ‘‘gāmo ekūpacāro nāmā’’tiādimāha. Tattha ekakulassa gāmoti ekassa rañño vā bhojakassa vā gāmo. Parikkhittoti yena kenaci pākārena vā vatiyā vā parikkhāya vā parikkhitto. Ettāvatā ekakulagāmassa ekūpacāratā dassitā. Antogāme vatthabbanti evarūpe gāme cīvaraṃ nikkhipitvā gāmabbhantare yathārucite ṭhāne aruṇaṃ uṭṭhāpetuṃ vaṭṭati. Aparikkhittoti iminā tasseva gāmassa nānūpacāratā dassitā. Evarūpe gāme yasmiṃ ghare cīvaraṃ nikkhittaṃ, tattha vatthabbaṃ. Hatthapāsā vā na vijahitabbanti atha vā taṃ gharaṃ samantato hatthapāsā na vijahitabbaṃ, aḍḍhateyyaratanappamāṇappadesā uddhaṃ na vijahitabbanti vuttaṃ hoti. Aḍḍhateyyaratanabbhantare pana vatthuṃ vaṭṭati. Taṃ pamāṇaṃ atikkamitvā sacepi iddhimā bhikkhū ākāse aruṇaṃ uṭṭhāpeti, nissaggiyameva hoti. Ettha ca yasmiṃ ghareti gharaparicchedo ‘‘ekakulassa nivesanaṃ hotī’’tiādinā (pārā. 480) lakkhaṇena veditabbo.
४७९. नानाकुलस्स गामोति नानाराजूनं वा भोजकानं वा गामो, वेसालिकुसिनारादिसदिसो। परिक्खित्तोति इमिना नानाकुलगामस्स एकूपचारता दस्सिता। सभाये वा द्वारमूले वाति एत्थ सभायन्ति लिङ्गब्यत्तयेन सभा वुत्ता। द्वारमूलेति नगरद्वारस्स समीपे। इदं वुत्तं होति – एवरूपे गामे यस्मिं घरे चीवरं निक्खित्तं, तत्थ वा वत्थब्बं। तत्थ सद्दसङ्घट्टनेन वा जनसम्बाधेन वा वसितुं असक्कोन्तेन सभाये वा वत्थब्बं नगरद्वारमूले वा। तत्रपि वसितुं असक्कोन्तेन यत्थ कत्थचि फासुकट्ठाने वसित्वा अन्तोअरुणे आगम्म तेसंयेव सभायद्वारमूलानं हत्थपासा वा न विजहितब्बं। घरस्स पन चीवरस्स वा हत्थपासे वत्तब्बमेव नत्थि।
479.Nānākulassagāmoti nānārājūnaṃ vā bhojakānaṃ vā gāmo, vesālikusinārādisadiso. Parikkhittoti iminā nānākulagāmassa ekūpacāratā dassitā. Sabhāye vā dvāramūle vāti ettha sabhāyanti liṅgabyattayena sabhā vuttā. Dvāramūleti nagaradvārassa samīpe. Idaṃ vuttaṃ hoti – evarūpe gāme yasmiṃ ghare cīvaraṃ nikkhittaṃ, tattha vā vatthabbaṃ. Tattha saddasaṅghaṭṭanena vā janasambādhena vā vasituṃ asakkontena sabhāye vā vatthabbaṃ nagaradvāramūle vā. Tatrapi vasituṃ asakkontena yattha katthaci phāsukaṭṭhāne vasitvā antoaruṇe āgamma tesaṃyeva sabhāyadvāramūlānaṃ hatthapāsā vā na vijahitabbaṃ. Gharassa pana cīvarassa vā hatthapāse vattabbameva natthi.
सभायं गच्छन्तेन हत्थपासे चीवरं निक्खिपित्वाति सचे घरे अट्ठपेत्वा सभाये ठपेस्सामीति सभायं गच्छति, तेन सभायं गच्छन्तेन हत्थपासेति हत्थं पसारेत्वा ‘‘हन्दिमं चीवरं ठपेमी’’ति एवं निक्खेपसुखे हत्थपासगते किस्मिञ्चि आपणे चीवरं निक्खिपित्वा पुरिमनयेनेव सभाये वा वत्थब्बं द्वारमूले वा, हत्थपासा वा न विजहितब्बं।
Sabhāyaṃ gacchantena hatthapāse cīvaraṃ nikkhipitvāti sace ghare aṭṭhapetvā sabhāye ṭhapessāmīti sabhāyaṃ gacchati, tena sabhāyaṃ gacchantena hatthapāseti hatthaṃ pasāretvā ‘‘handimaṃ cīvaraṃ ṭhapemī’’ti evaṃ nikkhepasukhe hatthapāsagate kismiñci āpaṇe cīvaraṃ nikkhipitvā purimanayeneva sabhāye vā vatthabbaṃ dvāramūle vā, hatthapāsā vā na vijahitabbaṃ.
तत्रायं विनिच्छयो – फुस्सदेवत्थेरो ताव आह – ‘‘चीवरहत्थपासे वसितब्बं नत्थि, यत्थ कत्थचि वीथिहत्थपासेपि सभायहत्थपासेपि द्वारहत्थपासेपि वसितुं वट्टती’’ति। उपतिस्सत्थेरो पनाह – ‘‘नगरस्स बहूनिपि द्वारानि होन्ति बहूनिपि सभायानि, तस्मा सब्बत्थ न वट्टति। यस्सा पन वीथिया चीवरं ठपितं यं तस्सा सम्मुखट्ठाने सभायञ्च द्वारञ्च तस्स सभायस्स च द्वारस्स च हत्थपासा न विजहितब्बं। एवञ्हि सति सक्का चीवरस्स पवत्ति जानितु’’न्ति। सभायं पन गच्छन्तेन यस्स आपणिकस्स हत्थे निक्खित्तं, सचे सो तं चीवरं अतिहरित्वा घरे निक्खिपति, वीथिहत्थपासो न रक्खति, घरस्स हत्थपासे वत्थब्बं। सचे महन्तं घरं होति, द्वे वीथियो फरित्वा ठितं पुरतो वा पच्छतो वा हत्थपासेयेव अरुणं उट्ठापेतब्बं। सभाये निक्खिपित्वा पन सभाये वा तस्स सम्मुखे नगरद्वारमूले वा तेसंयेव हत्थपासे वा अरुणं उट्ठापेतब्बं।
Tatrāyaṃ vinicchayo – phussadevatthero tāva āha – ‘‘cīvarahatthapāse vasitabbaṃ natthi, yattha katthaci vīthihatthapāsepi sabhāyahatthapāsepi dvārahatthapāsepi vasituṃ vaṭṭatī’’ti. Upatissatthero panāha – ‘‘nagarassa bahūnipi dvārāni honti bahūnipi sabhāyāni, tasmā sabbattha na vaṭṭati. Yassā pana vīthiyā cīvaraṃ ṭhapitaṃ yaṃ tassā sammukhaṭṭhāne sabhāyañca dvārañca tassa sabhāyassa ca dvārassa ca hatthapāsā na vijahitabbaṃ. Evañhi sati sakkā cīvarassa pavatti jānitu’’nti. Sabhāyaṃ pana gacchantena yassa āpaṇikassa hatthe nikkhittaṃ, sace so taṃ cīvaraṃ atiharitvā ghare nikkhipati, vīthihatthapāso na rakkhati, gharassa hatthapāse vatthabbaṃ. Sace mahantaṃ gharaṃ hoti, dve vīthiyo pharitvā ṭhitaṃ purato vā pacchato vā hatthapāseyeva aruṇaṃ uṭṭhāpetabbaṃ. Sabhāye nikkhipitvā pana sabhāye vā tassa sammukhe nagaradvāramūle vā tesaṃyeva hatthapāse vā aruṇaṃ uṭṭhāpetabbaṃ.
अपरिक्खित्तोतिइमिना तस्सेव गामस्स नानूपचारता दस्सिता। एतेनेवुपायेन सब्बत्थ एकूपचारता च नानूपचारता च वेदितब्बा। पाळियं पन ‘‘गामो एकूपचारो नामा’’ति एवं आदिम्हि ‘‘अज्झोकासो एकूपचारो नामा’’ति एवं अन्ते च एकमेव मातिकापदं उद्धरित्वा पदभाजनं वित्थारितं। तस्मा तस्सेव पदस्सानुसारेन सब्बत्थ परिक्खेपादिवसेन एकूपचारता च नानूपचारता च वेदितब्बा।
Aparikkhittotiiminā tasseva gāmassa nānūpacāratā dassitā. Etenevupāyena sabbattha ekūpacāratā ca nānūpacāratā ca veditabbā. Pāḷiyaṃ pana ‘‘gāmo ekūpacāro nāmā’’ti evaṃ ādimhi ‘‘ajjhokāso ekūpacāro nāmā’’ti evaṃ ante ca ekameva mātikāpadaṃ uddharitvā padabhājanaṃ vitthāritaṃ. Tasmā tasseva padassānusārena sabbattha parikkhepādivasena ekūpacāratā ca nānūpacāratā ca veditabbā.
४८०-१. निवेसनादीसु ओवरकाति गब्भानंयेवेतं परियायवचनं। हत्थपासा वाति गब्भस्स हत्थपासा। द्वारमूले वाति सब्बेसं साधारणे घरद्वारमूले। हत्थपासा वाति गब्भस्स वा घरद्वारमूलस्स वा हत्थपासा।
480-1.Nivesanādīsuovarakāti gabbhānaṃyevetaṃ pariyāyavacanaṃ. Hatthapāsā vāti gabbhassa hatthapāsā. Dvāramūle vāti sabbesaṃ sādhāraṇe gharadvāramūle. Hatthapāsā vāti gabbhassa vā gharadvāramūlassa vā hatthapāsā.
४८२-७. उदोसितोति यानादीनं भण्डानं साला। इतो पट्ठाय च निवेसने वुत्तनयेनेव विनिच्छयो वेदितब्बो। अट्टोति पटिराजादिपटिबाहनत्थं इट्ठकाहि कतो बहलभित्तिको चतुपञ्चभूमिको पतिस्सयविसेसो। माळोति एककूटसङ्गहितो चतुरस्सपासादो। पासादोति दीघपासादो। हम्मियन्ति मुण्डच्छदनपासादो।
482-7.Udositoti yānādīnaṃ bhaṇḍānaṃ sālā. Ito paṭṭhāya ca nivesane vuttanayeneva vinicchayo veditabbo. Aṭṭoti paṭirājādipaṭibāhanatthaṃ iṭṭhakāhi kato bahalabhittiko catupañcabhūmiko patissayaviseso. Māḷoti ekakūṭasaṅgahito caturassapāsādo. Pāsādoti dīghapāsādo. Hammiyanti muṇḍacchadanapāsādo.
४८९. सत्तब्भन्तरातिएत्थ एकं अब्भन्तरं अट्ठवीसतिहत्थं होति। सचे सत्थो गच्छन्तो गामं वा नदिं वा परियादियित्वा तिट्ठति अन्तोपविट्ठेन सद्धिं एकाबद्धो हुत्वा ओरञ्च पारञ्च फरित्वा ठितो होति, सत्थपरिहारोव लब्भति। अथ गामे वा नदिया वा परियापन्नो होति अन्तोपविट्ठो , गामपरिहारो चेव नदीपरिहारो च लब्भति। सचे विहारसीमं अतिक्कमित्वा तिट्ठति, अन्तोसीमाय च चीवरं होति, विहारं गन्त्वा वसितब्बं। सचे बहिसीमाय चीवरं होति सत्थसमीपेयेव वसितब्बं। सचे गच्छन्तो सकटे वा भग्गे गोणे वा नट्ठे अन्तरा छिज्जति, यस्मिं कोट्ठासे चीवरं तत्थ वसितब्बं।
489.Sattabbhantarātiettha ekaṃ abbhantaraṃ aṭṭhavīsatihatthaṃ hoti. Sace sattho gacchanto gāmaṃ vā nadiṃ vā pariyādiyitvā tiṭṭhati antopaviṭṭhena saddhiṃ ekābaddho hutvā orañca pārañca pharitvā ṭhito hoti, satthaparihārova labbhati. Atha gāme vā nadiyā vā pariyāpanno hoti antopaviṭṭho , gāmaparihāro ceva nadīparihāro ca labbhati. Sace vihārasīmaṃ atikkamitvā tiṭṭhati, antosīmāya ca cīvaraṃ hoti, vihāraṃ gantvā vasitabbaṃ. Sace bahisīmāya cīvaraṃ hoti satthasamīpeyeva vasitabbaṃ. Sace gacchanto sakaṭe vā bhagge goṇe vā naṭṭhe antarā chijjati, yasmiṃ koṭṭhāse cīvaraṃ tattha vasitabbaṃ.
४९०. एककुलस्स खेत्ते हत्थपासो नाम चीवरहत्थपासोयेव, नानाकुलस्स खेत्ते हत्थपासो नाम खेत्तद्वारस्स हत्थपासो। अपरिक्खित्ते चीवरस्सेव हत्थपासो।
490. Ekakulassa khette hatthapāso nāma cīvarahatthapāsoyeva, nānākulassa khette hatthapāso nāma khettadvārassa hatthapāso. Aparikkhitte cīvarasseva hatthapāso.
४९१-४. धञ्ञकरणन्ति खलं वुच्चति। आरामोति पुप्फारामो वा फलारामो वा। द्वीसुपि खेत्ते वुत्तसदिसोव विनिच्छयो। विहारो निवेसनसदिसो। रुक्खमूले अन्तोछायायन्ति छायाय फुट्ठोकासस्स अन्तो एव। विरळसाखस्स पन रुक्खस्स आतपेन फुट्ठोकासे ठपितं निस्सग्गियमेव होति, तस्मा तादिसस्स साखाच्छायाय वा खन्धच्छायाय वा ठपेतब्बं। सचे साखाय वा विटपे वा ठपेति, उपरि अञ्ञसाखाच्छायाय फुट्ठोकासेयेव ठपेतब्बं। खुज्जरुक्खस्स छाया दूरं गच्छति, छायाय गतट्ठाने ठपेतुं वट्टतियेव। इधापि हत्थपासो चीवरहत्थपासोयेव।
491-4.Dhaññakaraṇanti khalaṃ vuccati. Ārāmoti pupphārāmo vā phalārāmo vā. Dvīsupi khette vuttasadisova vinicchayo. Vihāro nivesanasadiso. Rukkhamūle antochāyāyanti chāyāya phuṭṭhokāsassa anto eva. Viraḷasākhassa pana rukkhassa ātapena phuṭṭhokāse ṭhapitaṃ nissaggiyameva hoti, tasmā tādisassa sākhācchāyāya vā khandhacchāyāya vā ṭhapetabbaṃ. Sace sākhāya vā viṭape vā ṭhapeti, upari aññasākhācchāyāya phuṭṭhokāseyeva ṭhapetabbaṃ. Khujjarukkhassa chāyā dūraṃ gacchati, chāyāya gataṭṭhāne ṭhapetuṃ vaṭṭatiyeva. Idhāpi hatthapāso cīvarahatthapāsoyeva.
अगामके अरञ्ञेति अगामकं नाम अरञ्ञं विञ्झाटवीआदीसु वा समुद्दमज्झे वा मच्छबन्धानं अगमनपथे दीपकेसु लब्भति। समन्ता सत्तब्भन्तराति मज्झे ठितस्स समत्ता सब्बदिसासु सत्तब्भन्तरा, विनिब्बेधेन चुद्दस होन्ति। मज्झे निसिन्नो पुरत्थिमाय वा पच्छिमाय वा दिसाय परियन्ते ठपितचीवरं रक्खति। सचे पन अरुणुग्गमनसमये केसग्गमत्तम्पि पुरत्थिमं दिसं गच्छति, पच्छिमाय दिसाय चीवरं निस्सग्गियं होति। एस नयो इतरस्मिं। उपोसथकाले पन परिसपरियन्ते निसिन्नभिक्खुतो पट्ठाय सत्तब्भन्तरसीमा सोधेतब्बा। यत्तकं भिक्खुसङ्घो वड्ढति, सीमापि तत्तकं वड्ढति।
Agāmake araññeti agāmakaṃ nāma araññaṃ viñjhāṭavīādīsu vā samuddamajjhe vā macchabandhānaṃ agamanapathe dīpakesu labbhati. Samantā sattabbhantarāti majjhe ṭhitassa samattā sabbadisāsu sattabbhantarā, vinibbedhena cuddasa honti. Majjhe nisinno puratthimāya vā pacchimāya vā disāya pariyante ṭhapitacīvaraṃ rakkhati. Sace pana aruṇuggamanasamaye kesaggamattampi puratthimaṃ disaṃ gacchati, pacchimāya disāya cīvaraṃ nissaggiyaṃ hoti. Esa nayo itarasmiṃ. Uposathakāle pana parisapariyante nisinnabhikkhuto paṭṭhāya sattabbhantarasīmā sodhetabbā. Yattakaṃ bhikkhusaṅgho vaḍḍhati, sīmāpi tattakaṃ vaḍḍhati.
४९५. अनिस्सज्जित्वा परिभुञ्जति आपत्ति दुक्कटस्साति एत्थ सचे पधानिको भिक्खु सब्बरत्तिं पधानमनुयुञ्जित्वा पच्चुससमये ‘‘न्हायिस्सामी’’ति तीणिपि चीवरानि तीरे ठपेत्वा नदिं ओतरति, न्हायन्तस्सेव चस्स अरुणं उट्ठहति, किं कातब्बं। सो हि यदि उत्तरित्वा चीवरं निवासेति, निस्सग्गियचीवरं अनिस्सज्जित्वा परिभुञ्जनपच्चया दुक्कटं आपज्जति। अथ नग्गो गच्छति, एवम्पि दुक्कटं आपज्जतीति? न आपज्जति। सो हि याव अञ्ञं भिक्खुं दिस्वा विनयकम्मं न करोति, ताव तेसं चीवरानं अपरिभोगारहत्ता नट्ठचीवरट्ठाने ठितो होति। नट्ठचीवरस्स च अकप्पियं नाम नत्थि। तस्मा एकं निवासेत्वा द्वे हत्थेन गहेत्वा विहारं गन्त्वा विनयकम्मं कातब्बं। सचे दूरे विहारो होति, अन्तरामग्गे मनुस्सा सञ्चरन्ति। एकं निवासेत्वा एकं पारुपित्वा एकं अंसकूटे ठपेत्वा गन्तब्बं। सचे विहारे सभागभिक्खू न पस्सति, भिक्खाचारं गता होन्ति, सङ्घाटिं बहिगामे ठपेत्वा सन्तरुत्तरेन आसनसालं गन्त्वा विनयकम्मं कातब्बं। सचे बहिगामे चोरभयं होति, पारुपित्वा गन्तब्बं। सचे आसनसाला सम्बाधा होति जनाकिण्णा, न सक्का एकमन्ते चीवरं अपनेत्वा विनयकम्मं कातुं, एकं भिक्खुं आदाय बहिगामं गन्त्वा विनयकम्मं कत्वा चीवरानि परिभुञ्जितब्बानि।
495.Anissajjitvā paribhuñjati āpatti dukkaṭassāti ettha sace padhāniko bhikkhu sabbarattiṃ padhānamanuyuñjitvā paccusasamaye ‘‘nhāyissāmī’’ti tīṇipi cīvarāni tīre ṭhapetvā nadiṃ otarati, nhāyantasseva cassa aruṇaṃ uṭṭhahati, kiṃ kātabbaṃ. So hi yadi uttaritvā cīvaraṃ nivāseti, nissaggiyacīvaraṃ anissajjitvā paribhuñjanapaccayā dukkaṭaṃ āpajjati. Atha naggo gacchati, evampi dukkaṭaṃ āpajjatīti? Na āpajjati. So hi yāva aññaṃ bhikkhuṃ disvā vinayakammaṃ na karoti, tāva tesaṃ cīvarānaṃ aparibhogārahattā naṭṭhacīvaraṭṭhāne ṭhito hoti. Naṭṭhacīvarassa ca akappiyaṃ nāma natthi. Tasmā ekaṃ nivāsetvā dve hatthena gahetvā vihāraṃ gantvā vinayakammaṃ kātabbaṃ. Sace dūre vihāro hoti, antarāmagge manussā sañcaranti. Ekaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā ekaṃ aṃsakūṭe ṭhapetvā gantabbaṃ. Sace vihāre sabhāgabhikkhū na passati, bhikkhācāraṃ gatā honti, saṅghāṭiṃ bahigāme ṭhapetvā santaruttarena āsanasālaṃ gantvā vinayakammaṃ kātabbaṃ. Sace bahigāme corabhayaṃ hoti, pārupitvā gantabbaṃ. Sace āsanasālā sambādhā hoti janākiṇṇā, na sakkā ekamante cīvaraṃ apanetvā vinayakammaṃ kātuṃ, ekaṃ bhikkhuṃ ādāya bahigāmaṃ gantvā vinayakammaṃ katvā cīvarāni paribhuñjitabbāni.
सचे भिक्खू दहरानं हत्थे पत्तचीवरं दत्वा मग्गं गच्छन्ता पच्छिमे यामे सयितुकामा होन्ति, अत्तनो अत्तनो चीवरं हत्थपासे कत्वाव सयितब्बं। सचे गच्छन्तानंयेव असम्पत्तेसु दहरेसु अरुणं उग्गच्छति, चीवरं निस्सग्गियं होति, निस्सयो पन न पटिप्पस्सम्भति, दहरानम्पि पुरतो गच्छन्तानं थेरेसु असम्पत्तेसु एसेव नयो। मग्गं विरज्झित्वा अरञ्ञे अञ्ञमञ्ञं अपस्सन्तेसुपि एसेव नयो। सचे पन दहरा ‘‘मयं, भन्ते, मुहुत्तं सयित्वा असुकस्मिं नाम ओकासे तुम्हे सम्पापुणिस्सामा’’ति वत्वा याव अरुणुग्गमना सयन्ति, चीवरञ्च निस्सग्गियं होति, निस्सयो च पटिप्पस्सम्भति, दहरे उय्योजेत्वा थेरेसु सयन्तेसुपि एसेव नयो। द्वेधापथं दिस्वा थेरा ‘‘अयं मग्गो’’ दहरा ‘‘अयं मग्गो’’ति वत्वा अञ्ञमञ्ञस्स वचनं अग्गहेत्वा गता, सह अरुणुग्गमना चीवरानि च निस्सग्गियानि होन्ति , निस्सयो च पटिप्पस्सम्भति। सचे दहरा मग्गतो ओक्कम्म ‘‘अन्तोअरुणेयेव निवत्तिस्सामा’’ति भेसज्जत्थाय गामं पविसित्वा आगच्छन्ति। असम्पत्तानंयेव च तेसं अरुणो उग्गच्छति, चीवरानि निस्सग्गियानि होन्ति, निस्सयो पन न पटिप्पस्सम्भति। सचे पन धेनुभयेन वा सुनखभयेन वा ‘‘मुहुत्तं ठत्वा गमिस्सामा’’ति ठत्वा वा निसीदित्वा वा गच्छन्ति, अन्तरा अरुणे उग्गते चीवरानि निस्सग्गियानि होन्ति, निस्सयो च पटिप्पस्सम्भति। सचे ‘‘अन्तोअरुणेयेव आगमिस्सामा’’ति अन्तोसीमायं गामं पविट्ठानं अन्तरा अरुणो उग्गच्छति, नेव चीवरानि निस्सग्गियानि होन्ति, न निस्सयो पटिप्पस्सम्भति। सचे पन ‘‘विभायतु तावा’’ति निसीदन्ति, अरुणे उग्गतेपि न चीवरानि निस्सग्गियानि होन्ति, निस्सयो पन पटिप्पस्सम्भति। येपि ‘‘अन्तोअरुणेयेव आगमिस्सामा’’ति सामन्तविहारं धम्मसवनत्थाय सउस्साहा गच्छन्ति, अन्तरामग्गेयेव च नेसं अरुणो उग्गच्छति, चीवरानि निस्सग्गियानि होन्ति, निस्सयो पन न पटिप्पस्सम्भति। सचे धम्मगारवेन ‘‘याव परियोसानं सुत्वाव गमिस्सामा’’ति निसीदन्ति, सह अरुणस्सुग्गमना चीवरानिपि निस्सग्गियानि होन्ति, निस्सयोपि पटिप्पस्सम्भति। थेरेन दहरं चीवरधोवनत्थाय गामकं पेसेन्तेन अत्तनो चीवरं पच्चुद्धरित्वाव दातब्बं। दहरस्सापि चीवरं पच्चुद्धरापेत्वा ठपेतब्बं। सचे अस्सतिया गच्छति, अत्तनो चीवरं पच्चुद्धरित्वा दहरस्स चीवरं विस्सासेन गहेत्वा ठपेतब्बं। सचे थेरो नस्सरति, दहरो एव सरति, दहरेन अत्तनो चीवरं पच्चुद्धरित्वा थेरस्स चीवरं विस्सासेन गहेत्वा गन्त्वा वत्तब्बो ‘‘भन्ते, तुम्हाकं चीवरं अधिट्ठहित्वा परिभुञ्जथा’’ति अत्तनोपि चीवरं अधिट्ठातब्बं। एवं एकस्स सतियापि आपत्तिमोक्खो होतीति। सेसं उत्तानत्थमेव ।
Sace bhikkhū daharānaṃ hatthe pattacīvaraṃ datvā maggaṃ gacchantā pacchime yāme sayitukāmā honti, attano attano cīvaraṃ hatthapāse katvāva sayitabbaṃ. Sace gacchantānaṃyeva asampattesu daharesu aruṇaṃ uggacchati, cīvaraṃ nissaggiyaṃ hoti, nissayo pana na paṭippassambhati, daharānampi purato gacchantānaṃ theresu asampattesu eseva nayo. Maggaṃ virajjhitvā araññe aññamaññaṃ apassantesupi eseva nayo. Sace pana daharā ‘‘mayaṃ, bhante, muhuttaṃ sayitvā asukasmiṃ nāma okāse tumhe sampāpuṇissāmā’’ti vatvā yāva aruṇuggamanā sayanti, cīvarañca nissaggiyaṃ hoti, nissayo ca paṭippassambhati, dahare uyyojetvā theresu sayantesupi eseva nayo. Dvedhāpathaṃ disvā therā ‘‘ayaṃ maggo’’ daharā ‘‘ayaṃ maggo’’ti vatvā aññamaññassa vacanaṃ aggahetvā gatā, saha aruṇuggamanā cīvarāni ca nissaggiyāni honti , nissayo ca paṭippassambhati. Sace daharā maggato okkamma ‘‘antoaruṇeyeva nivattissāmā’’ti bhesajjatthāya gāmaṃ pavisitvā āgacchanti. Asampattānaṃyeva ca tesaṃ aruṇo uggacchati, cīvarāni nissaggiyāni honti, nissayo pana na paṭippassambhati. Sace pana dhenubhayena vā sunakhabhayena vā ‘‘muhuttaṃ ṭhatvā gamissāmā’’ti ṭhatvā vā nisīditvā vā gacchanti, antarā aruṇe uggate cīvarāni nissaggiyāni honti, nissayo ca paṭippassambhati. Sace ‘‘antoaruṇeyeva āgamissāmā’’ti antosīmāyaṃ gāmaṃ paviṭṭhānaṃ antarā aruṇo uggacchati, neva cīvarāni nissaggiyāni honti, na nissayo paṭippassambhati. Sace pana ‘‘vibhāyatu tāvā’’ti nisīdanti, aruṇe uggatepi na cīvarāni nissaggiyāni honti, nissayo pana paṭippassambhati. Yepi ‘‘antoaruṇeyeva āgamissāmā’’ti sāmantavihāraṃ dhammasavanatthāya saussāhā gacchanti, antarāmaggeyeva ca nesaṃ aruṇo uggacchati, cīvarāni nissaggiyāni honti, nissayo pana na paṭippassambhati. Sace dhammagāravena ‘‘yāva pariyosānaṃ sutvāva gamissāmā’’ti nisīdanti, saha aruṇassuggamanā cīvarānipi nissaggiyāni honti, nissayopi paṭippassambhati. Therena daharaṃ cīvaradhovanatthāya gāmakaṃ pesentena attano cīvaraṃ paccuddharitvāva dātabbaṃ. Daharassāpi cīvaraṃ paccuddharāpetvā ṭhapetabbaṃ. Sace assatiyā gacchati, attano cīvaraṃ paccuddharitvā daharassa cīvaraṃ vissāsena gahetvā ṭhapetabbaṃ. Sace thero nassarati, daharo eva sarati, daharena attano cīvaraṃ paccuddharitvā therassa cīvaraṃ vissāsena gahetvā gantvā vattabbo ‘‘bhante, tumhākaṃ cīvaraṃ adhiṭṭhahitvā paribhuñjathā’’ti attanopi cīvaraṃ adhiṭṭhātabbaṃ. Evaṃ ekassa satiyāpi āpattimokkho hotīti. Sesaṃ uttānatthameva .
समुट्ठानादीसु पठमकथिनसिक्खापदे अनधिट्ठानं अविकप्पनञ्च अकिरियं, इध अपच्चुद्धरणं अयमेव विसेसो। सेसं सब्बत्थ वुत्तनयमेवाति।
Samuṭṭhānādīsu paṭhamakathinasikkhāpade anadhiṭṭhānaṃ avikappanañca akiriyaṃ, idha apaccuddharaṇaṃ ayameva viseso. Sesaṃ sabbattha vuttanayamevāti.
उदोसितसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Udositasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. उदोसितसिक्खापदं • 2. Udositasikkhāpadaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / २. उदोसितसिक्खापदवण्णना • 2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / २. उदोसितसिक्खापदवण्णना • 2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / २. उदोसितसिक्खापदवण्णना • 2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
