| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-पुराण-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
२. उदोसितसिक्खापदवण्णना
2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
‘‘अत्थतकथिनस्स पञ्च मासे बद्धसीमायं यत्थ कत्थचि चीवरं निक्खिपित्वा पक्कमन्तस्स अनापत्ती’’ति अट्ठकथायं वुत्तं। ‘‘अबद्धसीमायपि वट्टती’’ति इदं अबद्धसीमायं कथिनत्थारञ्च आरञ्ञकसिक्खापदञ्च साधेतीति लिखितं। इदानि –
‘‘Atthatakathinassa pañca māse baddhasīmāyaṃ yattha katthaci cīvaraṃ nikkhipitvā pakkamantassa anāpattī’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. ‘‘Abaddhasīmāyapi vaṭṭatī’’ti idaṃ abaddhasīmāyaṃ kathinatthārañca āraññakasikkhāpadañca sādhetīti likhitaṃ. Idāni –
‘‘छिन्नं धुतङ्गं सासङ्क-सम्मतो सन्तरुत्तरं।
‘‘Chinnaṃ dhutaṅgaṃ sāsaṅka-sammato santaruttaraṃ;
अचीवरस्सानापत्ति, पच्चुद्धारादिसिद्धितो’’ति॥ (वजिर॰ टी॰ पाराजिक ४७९) –
Acīvarassānāpatti, paccuddhārādisiddhito’’ti. (vajira. ṭī. pārājika 479) –
इदं पकिण्णकं वेदितब्बं।
Idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ.
तत्रायं चोदनापुब्बङ्गमविनिच्छयो – केचि ‘‘दिगुणं सङ्घाटि’’न्ति (महाव॰ ३४८) वचनतो ‘‘एकच्चिका सङ्घाटि नाधिट्ठातब्बा। सचे अधिट्ठाति, न रुहती’’ति वत्वा उपसम्पदापेक्खानम्पि दिगुणंयेव सङ्घाटिं दत्वा उपसम्पादेन्ति, ते इमिना सुत्तलेसेन सञ्ञापेतब्बा। भगवता हि ‘‘छिन्नकं सङ्घाटिं, छिन्नकं उत्तरासङ्गं, छिन्नकं अन्तरवासक’’न्ति पठमं अनुञ्ञातं। ततो ‘‘अञ्ञतरस्स भिक्खुनो तिचीवरे करियमाने सब्बं छिन्नकं नप्पहोति। द्वे छिन्नकानि एकं अछिन्नकं नप्पहोति, द्वे अछिन्नकानि एकं छिन्नकं नप्पहोती’’ति इमस्मिं वत्थुस्मिं ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अन्वाधिकम्पि आरोपेतु’’न्ति (महाव॰ ३६०) अनुञ्ञातं, तस्मा एकच्चिकापि सङ्घाटि वट्टतीति सिद्धं। या छिज्जमानापि नप्पहोति, तस्सा कुतो दिगुणताति? अट्ठकथायम्पिस्स वुत्तं ‘‘अन्वाधिकम्पि आरोपेतुन्ति आगन्तुकपत्तम्पि दातुं, इदं पन अप्पहोनके आरोपेतब्बं। सचे पहोति, आगन्तुकपत्तं न वट्टति, छिन्दितब्बमेवा’’ति (महाव॰ अट्ठ॰ ३६०)। कथिनं पन छिन्नकमेव वट्टति, आवेणिकलक्खणत्ता, ‘‘छिन्नकं दिगुणं नप्पहोती’’ति वचनाभावतो चाति सन्निट्ठानमेत्थ गन्तब्बन्ति।
Tatrāyaṃ codanāpubbaṅgamavinicchayo – keci ‘‘diguṇaṃ saṅghāṭi’’nti (mahāva. 348) vacanato ‘‘ekaccikā saṅghāṭi nādhiṭṭhātabbā. Sace adhiṭṭhāti, na ruhatī’’ti vatvā upasampadāpekkhānampi diguṇaṃyeva saṅghāṭiṃ datvā upasampādenti, te iminā suttalesena saññāpetabbā. Bhagavatā hi ‘‘chinnakaṃ saṅghāṭiṃ, chinnakaṃ uttarāsaṅgaṃ, chinnakaṃ antaravāsaka’’nti paṭhamaṃ anuññātaṃ. Tato ‘‘aññatarassa bhikkhuno ticīvare kariyamāne sabbaṃ chinnakaṃ nappahoti. Dve chinnakāni ekaṃ achinnakaṃ nappahoti, dve achinnakāni ekaṃ chinnakaṃ nappahotī’’ti imasmiṃ vatthusmiṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, anvādhikampi āropetu’’nti (mahāva. 360) anuññātaṃ, tasmā ekaccikāpi saṅghāṭi vaṭṭatīti siddhaṃ. Yā chijjamānāpi nappahoti, tassā kuto diguṇatāti? Aṭṭhakathāyampissa vuttaṃ ‘‘anvādhikampi āropetunti āgantukapattampi dātuṃ, idaṃ pana appahonake āropetabbaṃ. Sace pahoti, āgantukapattaṃ na vaṭṭati, chinditabbamevā’’ti (mahāva. aṭṭha. 360). Kathinaṃ pana chinnakameva vaṭṭati, āveṇikalakkhaṇattā, ‘‘chinnakaṃ diguṇaṃ nappahotī’’ti vacanābhāvato cāti sanniṭṭhānamettha gantabbanti.
धुतङ्गन्ति अनुपसम्पन्नानं तेचीवरिकधुतङ्गाभावतो तिचीवरेनेव तेचीवरिकोति, तेसं अधिट्ठानाभावतो ‘‘अधिट्ठितेनेवा’’ति वत्तब्बं होतूति चे? न, धुतङ्गभेदेन विरोधप्पसङ्गतो। चतुत्थचीवरसादियनेन हि धुतङ्गभेदो, न तिचीवरविप्पवासेन, नापि अतिरेकचीवरसादियनेन, नापि अतिरेकचीवरधारणेन। यस्मा पन भिक्खूनं एव भगवता अधिट्ठानवसेन नव चीवरानि अनुञ्ञातानि, जातिवसेन च वुत्तानि, न एवं अनुपसम्पन्नानं, तस्मा नेसं चीवरनियमाभावा न तं धुतङ्गं अनुञ्ञातं गहट्ठानं विय। तस्मा तस्स समादानविधाने अवचनतो च सन्निट्ठानमेत्थ गन्तब्बन्ति।
Dhutaṅganti anupasampannānaṃ tecīvarikadhutaṅgābhāvato ticīvareneva tecīvarikoti, tesaṃ adhiṭṭhānābhāvato ‘‘adhiṭṭhitenevā’’ti vattabbaṃ hotūti ce? Na, dhutaṅgabhedena virodhappasaṅgato. Catutthacīvarasādiyanena hi dhutaṅgabhedo, na ticīvaravippavāsena, nāpi atirekacīvarasādiyanena, nāpi atirekacīvaradhāraṇena. Yasmā pana bhikkhūnaṃ eva bhagavatā adhiṭṭhānavasena nava cīvarāni anuññātāni, jātivasena ca vuttāni, na evaṃ anupasampannānaṃ, tasmā nesaṃ cīvaraniyamābhāvā na taṃ dhutaṅgaṃ anuññātaṃ gahaṭṭhānaṃ viya. Tasmā tassa samādānavidhāne avacanato ca sanniṭṭhānamettha gantabbanti.
सासङ्कसम्मतोति कङ्खावितरणियं (कङ्खा॰ अट्ठ॰ सासङ्कसिक्खापदवण्णना) सासङ्कसिक्खापदे विसुं अङ्गानि न वुत्तानि, ‘‘सेसमेत्थ चीवरवग्गस्स दुतियसिक्खापदे वुत्तनयेनेव वेदितब्ब’’न्ति वुत्तं, न च पनेतं वुत्तं। तत्थ रत्तिविप्पवासो चतुत्थमङ्गं, इध छारत्तविप्पवासो, अयमेत्थ विसेसोति। तस्मा अङ्गसामञ्ञतो च सम्मुतिसामञ्ञतो च सासङ्कसिक्खापदमेविदन्ति इदं निप्पदेसं, तं सप्पदेसं मासपरमत्ता। तत्थ बहिगामेपि गामसीमं ओक्कमित्वा वसित्वा पक्कमन्तस्स अनापत्ति, इध न तथा। इध अनन्तरे अनन्तरे अरुणुग्गमने निस्सग्गियं, तत्थ सत्तमेति अयं इमेसं द्विन्नं विसेसो। अङ्गानि पन चीवरनिक्खेपनङ्गसम्पत्तितो विपरियायेन, इध वुत्तनयेन च सिद्धत्ता न वुत्तानि। तानि कामं न वुत्तानि, तथापि चतुत्थमङ्गं विसेसितब्बं, न पन विसेसितं। किं कारणं? इध वुत्तनिस्सज्जनक्कमेन निस्सज्जित्वा आपत्तिदेसनतो, तत्थापन्नापत्तिविमोक्खदीपनत्थं। संवच्छरविप्पवुत्थम्पि रत्तिविप्पवुत्थमेव, पगेव छारत्तविप्पवुत्थं। एवं सन्तेपि तत्थ यथावुत्तअङ्गसम्पत्तिया सति तत्थ वुत्तनयेनेव निस्सज्जितब्बं। हेमन्ते, गिम्हे वा निस्सज्जति चे? इध वुत्तनयेनापि निस्सज्जितुं वट्टतीति ञापनत्थं चतुत्थमङ्गं न विसेसितन्ति नो तक्कोति आचरियो। मासातिक्कन्तं, दसाहातिक्कन्तम्पि चीवरं ‘‘दसाहातिक्कन्त’’न्ति वत्वा निस्सट्ठमेव, न ऊनमासं हुत्वा ‘‘दसाहातिक्कन्त’’न्ति वत्वा, मासातिक्कन्त’’न्ति वत्वाति एके। तथापि सचे पच्चासाचीवरं होति, निस्सग्गियं। ‘‘दसाहातिक्कन्त’’न्ति वत्वा मूलचीवरं पन ‘‘मासातिक्कन्त’’न्ति वत्वा निस्सज्जितब्बं।
Sāsaṅkasammatoti kaṅkhāvitaraṇiyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā) sāsaṅkasikkhāpade visuṃ aṅgāni na vuttāni, ‘‘sesamettha cīvaravaggassa dutiyasikkhāpade vuttanayeneva veditabba’’nti vuttaṃ, na ca panetaṃ vuttaṃ. Tattha rattivippavāso catutthamaṅgaṃ, idha chārattavippavāso, ayamettha visesoti. Tasmā aṅgasāmaññato ca sammutisāmaññato ca sāsaṅkasikkhāpadamevidanti idaṃ nippadesaṃ, taṃ sappadesaṃ māsaparamattā. Tattha bahigāmepi gāmasīmaṃ okkamitvā vasitvā pakkamantassa anāpatti, idha na tathā. Idha anantare anantare aruṇuggamane nissaggiyaṃ, tattha sattameti ayaṃ imesaṃ dvinnaṃ viseso. Aṅgāni pana cīvaranikkhepanaṅgasampattito vipariyāyena, idha vuttanayena ca siddhattā na vuttāni. Tāni kāmaṃ na vuttāni, tathāpi catutthamaṅgaṃ visesitabbaṃ, na pana visesitaṃ. Kiṃ kāraṇaṃ? Idha vuttanissajjanakkamena nissajjitvā āpattidesanato, tatthāpannāpattivimokkhadīpanatthaṃ. Saṃvaccharavippavutthampi rattivippavutthameva, pageva chārattavippavutthaṃ. Evaṃ santepi tattha yathāvuttaaṅgasampattiyā sati tattha vuttanayeneva nissajjitabbaṃ. Hemante, gimhe vā nissajjati ce? Idha vuttanayenāpi nissajjituṃ vaṭṭatīti ñāpanatthaṃ catutthamaṅgaṃ na visesitanti no takkoti ācariyo. Māsātikkantaṃ, dasāhātikkantampi cīvaraṃ ‘‘dasāhātikkanta’’nti vatvā nissaṭṭhameva, na ūnamāsaṃ hutvā ‘‘dasāhātikkanta’’nti vatvā, māsātikkanta’’nti vatvāti eke. Tathāpi sace paccāsācīvaraṃ hoti, nissaggiyaṃ. ‘‘Dasāhātikkanta’’nti vatvā mūlacīvaraṃ pana ‘‘māsātikkanta’’nti vatvā nissajjitabbaṃ.
‘‘सन्तरुत्तर’’न्ति वा ‘‘सङ्घाटि’’न्ति वा ‘‘चीवर’’न्ति वा किं तिचीवरं, उदाहु अञ्ञम्पीति? किञ्चेत्थ – यदि तिचीवरमेव पटिसिद्धं, परियापन्नवसेन अच्छिन्नचीवरअअछन्दनधोवापनविञ्ञत्तिआदिविरोधो। अथ अञ्ञम्पि ‘‘निट्ठितचीवरस्मि’’न्ति एवमादिना विरोधोति? वुच्चते – न नियमतो वेदितब्बं यथासम्भवं गहेतब्बतो। तथा हि ‘‘चीवरं निक्खिपित्वा सन्तरुत्तरेन जनपदचारिकं पक्कमन्ती’’ति (पारा॰ ४७१) एवमादीसु तिचीवरमेव, ‘‘न, भिक्खवे, सन्तरुत्तरेन गामो पविसितब्बो (महाव॰ ३६२), सन्तरुत्तरपरमं ततो चीवरं सादितब्ब’’न्ति (पारा॰ ५२३-५२४) एवमादीसु यं किञ्चि, तथा ‘‘सगुणं कत्वा सङ्घाटियो दातब्बा, निवासनं दातब्बं, सङ्घाटि दातब्बा, हन्द ते, आवुसो , सङ्घाटि, देहि मे पट’’न्ति एवमादीसु। वुत्तञ्हेतं ‘‘सब्बञ्हि चीवरं सङ्घटितट्ठेन ‘सङ्घाटी’ति वुच्चती’’ति (पाचि॰ अट्ठ॰ ८९८)। तथा ‘‘निट्ठितचीवरस्मि’’न्ति एत्थापीति एके। अन्तोसमये यावदत्थं चीवरं अनुञ्ञातं, तं सब्बं करियमानं कदा निट्ठानं गच्छिस्सति, तस्मा तिचीवरमेवाति एके।
‘‘Santaruttara’’nti vā ‘‘saṅghāṭi’’nti vā ‘‘cīvara’’nti vā kiṃ ticīvaraṃ, udāhu aññampīti? Kiñcettha – yadi ticīvarameva paṭisiddhaṃ, pariyāpannavasena acchinnacīvaraaachandanadhovāpanaviññattiādivirodho. Atha aññampi ‘‘niṭṭhitacīvarasmi’’nti evamādinā virodhoti? Vuccate – na niyamato veditabbaṃ yathāsambhavaṃ gahetabbato. Tathā hi ‘‘cīvaraṃ nikkhipitvā santaruttarena janapadacārikaṃ pakkamantī’’ti (pārā. 471) evamādīsu ticīvarameva, ‘‘na, bhikkhave, santaruttarena gāmo pavisitabbo (mahāva. 362), santaruttaraparamaṃ tato cīvaraṃ sāditabba’’nti (pārā. 523-524) evamādīsu yaṃ kiñci, tathā ‘‘saguṇaṃ katvā saṅghāṭiyo dātabbā, nivāsanaṃ dātabbaṃ, saṅghāṭi dātabbā, handa te, āvuso , saṅghāṭi, dehi me paṭa’’nti evamādīsu. Vuttañhetaṃ ‘‘sabbañhi cīvaraṃ saṅghaṭitaṭṭhena ‘saṅghāṭī’ti vuccatī’’ti (pāci. aṭṭha. 898). Tathā ‘‘niṭṭhitacīvarasmi’’nti etthāpīti eke. Antosamaye yāvadatthaṃ cīvaraṃ anuññātaṃ, taṃ sabbaṃ kariyamānaṃ kadā niṭṭhānaṃ gacchissati, tasmā ticīvaramevāti eke.
अचीवरस्सानापत्ति पच्चुद्धारादिसिद्धितोति किं वुत्तं होति – उदोसितसिक्खापदस्स निप्पयोजनभावप्पसङ्गतो तिचीवरविप्पवासे तेचीवरस्स आपत्तीति एके। तत्थेतं वुच्चति न होति आपत्ति पच्चुद्धारादिसिद्धितो। ‘‘अनापत्ति अन्तोअरुणे पच्चुद्धरति विस्सज्जेती’’ति (पारा॰ ४९६) हि वुत्तं। अञ्ञथा पच्चुद्धरन्तस्स, अन्तोअरुणे विस्सज्जेन्तस्स च याव अञ्ञो नाधिट्ठाति, ताव आपत्तिं आपज्जति यथावुत्तनयेनेव। अञ्ञथा सत्तब्भन्तरेन विप्पवासस्साति विप्पवासतो यथारुतंयेव सति विप्पवासे विप्पवासतो, अविप्पवासे सति अविप्पवासतोति।
Acīvarassānāpattipaccuddhārādisiddhitoti kiṃ vuttaṃ hoti – udositasikkhāpadassa nippayojanabhāvappasaṅgato ticīvaravippavāse tecīvarassa āpattīti eke. Tatthetaṃ vuccati na hoti āpatti paccuddhārādisiddhito. ‘‘Anāpatti antoaruṇe paccuddharati vissajjetī’’ti (pārā. 496) hi vuttaṃ. Aññathā paccuddharantassa, antoaruṇe vissajjentassa ca yāva añño nādhiṭṭhāti, tāva āpattiṃ āpajjati yathāvuttanayeneva. Aññathā sattabbhantarena vippavāsassāti vippavāsato yathārutaṃyeva sati vippavāse vippavāsato, avippavāse sati avippavāsatoti.
उदोसितसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Udositasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
