| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
२. उदोसितसिक्खापदवण्णना
2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
४७१. सन्तरुत्तरेन जनपदचारिकं पक्कमन्ति। कस्मा? किञ्चापि ‘‘न, भिक्खवे, सन्तरुत्तरेन गामो पविसितब्बो, यो पविसेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (महाव॰ ३६२) पठमं वुत्तं। पच्छा पन ‘‘पञ्चिमे, भिक्खवे, पच्चया सङ्घाटिया निक्खेपाय, उत्तरासङ्गस्स, अन्तरवासकस्स निक्खेपाय गिलानो वा होति, वस्सिकसङ्केतं वा, नदीपारं गन्तुं वा, अग्गळगुत्तिविहारो वा, अत्थतकथिनं वा होती’’ति वुत्तत्ता, अट्ठकथायम्पिस्स ‘‘पञ्चसु पेतेसु अग्गळगुत्ति एव पमाणं। गुत्ते एव हि विहारे निक्खिपित्वा बहि गन्तुं वट्टति, नागुत्ते’’ति वुत्तत्ता अपञ्ञत्तेपि कथिने ‘‘ते भिक्खू अग्गळगुत्तिविहारे ठपेथा’’ति वत्वा सभागानं हत्थे चीवरं निक्खिपित्वा सन्तरुत्तरेन गामप्पवेसे लद्धकप्पिया जनपदचारिकं पक्कामिंसूति वेदितब्बं।
471. Santaruttarena janapadacārikaṃ pakkamanti. Kasmā? Kiñcāpi ‘‘na, bhikkhave, santaruttarena gāmo pavisitabbo, yo paviseyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (mahāva. 362) paṭhamaṃ vuttaṃ. Pacchā pana ‘‘pañcime, bhikkhave, paccayā saṅghāṭiyā nikkhepāya, uttarāsaṅgassa, antaravāsakassa nikkhepāya gilāno vā hoti, vassikasaṅketaṃ vā, nadīpāraṃ gantuṃ vā, aggaḷaguttivihāro vā, atthatakathinaṃ vā hotī’’ti vuttattā, aṭṭhakathāyampissa ‘‘pañcasu petesu aggaḷagutti eva pamāṇaṃ. Gutte eva hi vihāre nikkhipitvā bahi gantuṃ vaṭṭati, nāgutte’’ti vuttattā apaññattepi kathine ‘‘te bhikkhū aggaḷaguttivihāre ṭhapethā’’ti vatvā sabhāgānaṃ hatthe cīvaraṃ nikkhipitvā santaruttarena gāmappavese laddhakappiyā janapadacārikaṃ pakkāmiṃsūti veditabbaṃ.
४७३. अविप्पवाससम्मुतिन्ति अविप्पवासत्थं, विप्पवासपच्चया या आपत्ति, तदभावत्थं वा सम्मुतिं दातुन्ति अत्थो। ततो पट्ठाय वट्टति। कित्तकं कालं वट्टतीति? मासं वा अतिरेकं वा याव गमने सउस्साहो, ताव वट्टति। तेन वुत्तं ‘‘धुरनिक्खेपं करोन्तेन पच्चुद्धरितब्ब’’न्ति। पुन सम्मुतिदानकिच्चं नत्थीति सचे द्वादसन्नं वस्सानं अच्चयेन अञ्ञो रोगो होति, वट्टति, उपसम्पदकम्मं विय यावजीवं एकासम्मुति वट्टतीति च।
473.Avippavāsasammutinti avippavāsatthaṃ, vippavāsapaccayā yā āpatti, tadabhāvatthaṃ vā sammutiṃ dātunti attho. Tato paṭṭhāya vaṭṭati. Kittakaṃ kālaṃ vaṭṭatīti? Māsaṃ vā atirekaṃ vā yāva gamane saussāho, tāva vaṭṭati. Tena vuttaṃ ‘‘dhuranikkhepaṃ karontena paccuddharitabba’’nti. Puna sammutidānakiccaṃ natthīti sace dvādasannaṃ vassānaṃ accayena añño rogo hoti, vaṭṭati, upasampadakammaṃ viya yāvajīvaṃ ekāsammuti vaṭṭatīti ca.
‘‘कतं वा होती’’तिआदि इमस्मिं सिक्खापदे न वत्तब्बं, कस्मा? करणपलिबोधे उपच्छिन्नेपि अनधिट्ठितचीवरतो विप्पवासपच्चया आपत्तिया असम्भवतो, तस्मा ‘‘निट्ठितचीवरस्मिन्ति भिक्खुनो चीवरं अधिट्ठितं होती’’ति एत्तकमेव वत्तब्बन्ति चे? न, तदायत्तत्ता । अधिट्ठानञ्हि करणपलिबोधस्स निट्ठापनायत्तं, तस्मा ‘‘कतं वातिआदि वुत्त’’न्ति च वुत्तं। तत्थ कतन्ति पुब्बे वुत्तमेव।
‘‘Kataṃ vā hotī’’tiādi imasmiṃ sikkhāpade na vattabbaṃ, kasmā? Karaṇapalibodhe upacchinnepi anadhiṭṭhitacīvarato vippavāsapaccayā āpattiyā asambhavato, tasmā ‘‘niṭṭhitacīvarasminti bhikkhuno cīvaraṃ adhiṭṭhitaṃ hotī’’ti ettakameva vattabbanti ce? Na, tadāyattattā . Adhiṭṭhānañhi karaṇapalibodhassa niṭṭhāpanāyattaṃ, tasmā ‘‘kataṃ vātiādi vutta’’nti ca vuttaṃ. Tattha katanti pubbe vuttameva.
४७७-८. अविप्पवासलक्खणववत्थापनत्थन्ति एत्थ ‘‘अन्तोगामे चीवरं निक्खिपित्वा अन्तोगामे वत्थब्ब’’न्तिआदिवचनतो अविप्पवासलक्खणं ववत्थापितं, तब्बिपरीतनयेन विप्पवासलक्खणं वेदितब्बं। गामो एकूपचारोतिआदिम्हि पन ठपेत्वा सत्थं, रुक्खमूलं, अज्झोकासञ्च सेसेसु परिक्खेपापरिक्खेपवसेन एकूपचारनानूपचारता वेदितब्बा। यस्मा पन सत्थं दुविधं निविट्ठं, अनिविट्ठञ्च, तेसु अनिविट्ठं एककुलस्स वा नानाकुलस्स वा अपरिक्खित्तमेव होति, निविट्ठं सिया परिक्खित्तं, सिया अपरिक्खित्तं, तस्मा तत्थ परिक्खेपादिवसेन अदस्सेत्वा अब्भन्तरवसेन वुत्तो। तथा अब्भोकासे। रुक्खमूले छायावसेन। अञ्ञथा ‘‘सत्थो एकूपचारो नानूपचारो’’तिआदि उद्देसविरोधो सिया विभङ्गे अदस्सितत्ता, तस्मा सत्थस्स पुरतो च पच्छतो च सत्तब्भन्तरा, पस्सतो च एकब्भन्तरन्ति अयमेकूपचारो, ततो परं नानूपचारो। तथा रुक्खमूलस्स यत्थ मज्झन्हिके काले छाया फरति, अयं एकूपचारो। इतरो नानूपचारो। कस्मा? तत्थ हि परिक्खेपो अप्पमाणं। छायाव पमाणं। अज्झोकासस्स पाळियं वुत्तोव। ‘‘सत्थादीनं एककुलसन्तकवसेन एकूपचारता’’ति लिखितं, तस्मा निवेसने, उदोसिते च वुत्तपरिच्छेदोव अट्टादीसूति कत्वा संखित्तं। ततो परं खेत्तधञ्ञकरणआरामविहारेसु पन परिक्खित्तापरिक्खित्त-पदं पुन उद्धटं सत्थविभङ्गेन अधिकारस्स पच्छिन्नत्ता। ‘‘नानागब्भा’’तिआदिवचनं पन असम्भवतो खेत्तधञ्ञकरणआरामेसु न उद्धटं। विहारे सम्भवन्तम्पि तत्थ पच्छिन्नत्ता न उद्धटं। कुलं वुच्चति सामिको, तस्मा ‘‘एककुलस्स नानाकुलस्सा’’ति इमिना गामादीनं चुद्दसन्नं चीवरनिक्खेपट्ठानानं साधारणासाधारणभावं दीपेति। अज्झोकासस्स पन असम्भवतो न वुत्तं। यस्मा पनेत्थ एककुलस्स, नानाकुलस्स च अपरिक्खित्तेसु गामादीसु परिहारविसेसो किञ्चापि नत्थि, परिक्खित्तेसु पन अत्थि, तस्मा एकनानाकुलग्गहणं, एकनानूपचारग्गहणञ्च सात्थकन्ति वेदितब्बं। तत्थपि अयं विसेसो – सत्थे, रुक्खमूले च कुलभेदतोव भेदो, नोपचारभेदतो। अज्झोकासे उपचारभेदतो च, सो पन पाळियं न दस्सितोति। ‘‘तं पमाणं अतिक्कमित्वाति वचनतो आकासेपि अड्ढतेय्यरतनप्पमाणे दोसो नत्थी’’ति वदन्ति।
477-8.Avippavāsalakkhaṇavavatthāpanatthanti ettha ‘‘antogāme cīvaraṃ nikkhipitvā antogāme vatthabba’’ntiādivacanato avippavāsalakkhaṇaṃ vavatthāpitaṃ, tabbiparītanayena vippavāsalakkhaṇaṃ veditabbaṃ. Gāmo ekūpacārotiādimhi pana ṭhapetvā satthaṃ, rukkhamūlaṃ, ajjhokāsañca sesesu parikkhepāparikkhepavasena ekūpacāranānūpacāratā veditabbā. Yasmā pana satthaṃ duvidhaṃ niviṭṭhaṃ, aniviṭṭhañca, tesu aniviṭṭhaṃ ekakulassa vā nānākulassa vā aparikkhittameva hoti, niviṭṭhaṃ siyā parikkhittaṃ, siyā aparikkhittaṃ, tasmā tattha parikkhepādivasena adassetvā abbhantaravasena vutto. Tathā abbhokāse. Rukkhamūle chāyāvasena. Aññathā ‘‘sattho ekūpacāro nānūpacāro’’tiādi uddesavirodho siyā vibhaṅge adassitattā, tasmā satthassa purato ca pacchato ca sattabbhantarā, passato ca ekabbhantaranti ayamekūpacāro, tato paraṃ nānūpacāro. Tathā rukkhamūlassa yattha majjhanhike kāle chāyā pharati, ayaṃ ekūpacāro. Itaro nānūpacāro. Kasmā? Tattha hi parikkhepo appamāṇaṃ. Chāyāva pamāṇaṃ. Ajjhokāsassa pāḷiyaṃ vuttova. ‘‘Satthādīnaṃ ekakulasantakavasena ekūpacāratā’’ti likhitaṃ, tasmā nivesane, udosite ca vuttaparicchedova aṭṭādīsūti katvā saṃkhittaṃ. Tato paraṃ khettadhaññakaraṇaārāmavihāresu pana parikkhittāparikkhitta-padaṃ puna uddhaṭaṃ satthavibhaṅgena adhikārassa pacchinnattā. ‘‘Nānāgabbhā’’tiādivacanaṃ pana asambhavato khettadhaññakaraṇaārāmesu na uddhaṭaṃ. Vihāre sambhavantampi tattha pacchinnattā na uddhaṭaṃ. Kulaṃ vuccati sāmiko, tasmā ‘‘ekakulassa nānākulassā’’ti iminā gāmādīnaṃ cuddasannaṃ cīvaranikkhepaṭṭhānānaṃ sādhāraṇāsādhāraṇabhāvaṃ dīpeti. Ajjhokāsassa pana asambhavato na vuttaṃ. Yasmā panettha ekakulassa, nānākulassa ca aparikkhittesu gāmādīsu parihāraviseso kiñcāpi natthi, parikkhittesu pana atthi, tasmā ekanānākulaggahaṇaṃ, ekanānūpacāraggahaṇañca sātthakanti veditabbaṃ. Tatthapi ayaṃ viseso – satthe, rukkhamūle ca kulabhedatova bhedo, nopacārabhedato. Ajjhokāse upacārabhedato ca, so pana pāḷiyaṃ na dassitoti. ‘‘Taṃ pamāṇaṃ atikkamitvāti vacanato ākāsepi aḍḍhateyyaratanappamāṇe doso natthī’’ti vadanti.
४७९. ‘‘सभा’’ति इत्थिलिङ्गं। ‘‘सभाय’’न्ति नपुंसकलिङ्गं, तेन वुत्तं ‘‘लिङ्गब्यत्तनयेना’’ति। नपुंसकलिङ्गदस्सनत्थं किर ‘‘सभाय’’न्ति पच्चत्तवसेन निद्दिट्ठं, तस्स अनुपयोगत्ता ‘‘द्वारमूल’’न्तिपि। अत्तनो निक्खित्तट्ठाने अनिक्खित्तत्ता वीथिहत्थपासो न रक्खति, यस्मिं घरे चीवरं निक्खित्तं होति, तस्मिं घरे वत्थब्बं। ‘‘सभाये वा वत्थब्बं द्वारमूले वा, हत्थपासा वा न विजहितब्ब’’न्ति हि वुत्तं। ‘‘हत्थपासेयेव अरुणं उट्ठपेतब्ब’’न्ति नियमितत्ता जानितुं न सक्काति चे? अन्तोघरे न सक्का, तथा तथा वुत्तत्ता, तस्मा ‘‘युत्ति पमाण’’न्ति वुत्तं। अयमत्थो अट्ठकथायम्पि पकासितो, पुनपि खुद्दकगामे सब्बसाधारणगामद्वारवसेन। सचे तस्स द्वारद्वयं होति, मज्झे च घरसभायं, यत्थिच्छति, तत्थ वसितब्ब’’न्ति।
479. ‘‘Sabhā’’ti itthiliṅgaṃ. ‘‘Sabhāya’’nti napuṃsakaliṅgaṃ, tena vuttaṃ ‘‘liṅgabyattanayenā’’ti. Napuṃsakaliṅgadassanatthaṃ kira ‘‘sabhāya’’nti paccattavasena niddiṭṭhaṃ, tassa anupayogattā ‘‘dvāramūla’’ntipi. Attano nikkhittaṭṭhāne anikkhittattā vīthihatthapāso na rakkhati, yasmiṃ ghare cīvaraṃ nikkhittaṃ hoti, tasmiṃ ghare vatthabbaṃ. ‘‘Sabhāye vā vatthabbaṃ dvāramūle vā, hatthapāsā vā na vijahitabba’’nti hi vuttaṃ. ‘‘Hatthapāseyeva aruṇaṃ uṭṭhapetabba’’nti niyamitattā jānituṃ na sakkāti ce? Antoghare na sakkā, tathā tathā vuttattā, tasmā ‘‘yutti pamāṇa’’nti vuttaṃ. Ayamattho aṭṭhakathāyampi pakāsito, punapi khuddakagāme sabbasādhāraṇagāmadvāravasena. Sace tassa dvāradvayaṃ hoti, majjhe ca gharasabhāyaṃ, yatthicchati, tattha vasitabba’’nti.
४८०-१. यानि निवेसनादीनि गामसङ्ख्यं न गच्छन्ति, तानि निवेसनादीनीति अधिप्पेतानि। अज्झोकासे अपरिसङ्कितम्पि चीवरं अतिरेकसत्तब्भन्तरे निक्खित्तं निस्सग्गियं होति, एत्थ अन्तोसीमता न रक्खति, सत्थे पन रक्खति। ‘‘नदीपरिहारो च लब्भती’’ति वचनतो उदकुक्खेपसीमायं परिहारो लब्भतीति सिद्धं। सामन्तविहारो चे एकसीमो, चीवरं न निस्सग्गियं।
480-1. Yāni nivesanādīni gāmasaṅkhyaṃ na gacchanti, tāni nivesanādīnīti adhippetāni. Ajjhokāse aparisaṅkitampi cīvaraṃ atirekasattabbhantare nikkhittaṃ nissaggiyaṃ hoti, ettha antosīmatā na rakkhati, satthe pana rakkhati. ‘‘Nadīparihāro ca labbhatī’’ti vacanato udakukkhepasīmāyaṃ parihāro labbhatīti siddhaṃ. Sāmantavihāro ce ekasīmo, cīvaraṃ na nissaggiyaṃ.
इदानि –
Idāni –
‘‘छिन्नं धुतङ्गं सासङ्क-सम्मतो सन्तरुत्तरं।
‘‘Chinnaṃ dhutaṅgaṃ sāsaṅka-sammato santaruttaraṃ;
अचीवरस्सानापत्ति, पच्चुद्धारादिसिद्धितो’’ति॥ –
Acīvarassānāpatti, paccuddhārādisiddhito’’ti. –
इदं पकिण्णकं, तत्थायं चोदनापुब्बङ्गमो विनिच्छयो – केचि ‘‘दिगुणं सङ्घाटि’’न्ति (महाव॰ ३४८) वचनतो ‘‘एकच्चिका सङ्घाटिपि नाधिट्ठातब्बा। सचे अधिट्ठाति न रुहती’’ति वत्वा उपसम्पदापेक्खानम्पि दिगुणमेव सङ्घाटिं दत्वा उपसम्पादेन्ति, ते इमिना सुत्तलेसेन सञ्ञापेतब्बा। भगवता हि ‘‘छिन्नकं सङ्घाटिं छिन्नकं उत्तरासङ्गं छिन्नकं अन्तरवासक’’न्ति पठमं अनुञ्ञातं। ततो ‘‘अञ्ञतरस्स भिक्खुनो तिचीवरे करियमाने सब्बं छिन्नकं नप्पहोति। द्वे छिन्नकानि एकं अच्छिन्नकं नप्पहोति। द्वे अच्छिन्नकानि एकं छिन्नकं नप्पहोती’’ति इमस्मिं वत्थुस्मिं ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अन्वाधिकम्पि आरोपेतु’’न्ति (महाव॰ ३६०) अनुञ्ञातं, तस्मा एकच्चिकापि सङ्घाटि वट्टतीति सिद्धं। या छिज्जमाना नप्पहोति, तस्सा कुतो दिगुणताति। अट्ठकथायम्पिस्स वुत्तं ‘‘अन्वाधिकम्पि आरोपेतुन्ति आगन्तुकपत्तम्पि दातुं। इदं पन अप्पहोनके आरोपेतब्बं। सचे पहोति, आगन्तुकपत्तं न वट्टति, छिन्दितब्बमेवा’’ति (महाव॰ अट्ठ॰ ३६०)। कथिनं पन छिन्नकमेव वट्टति आवेणिकलक्खणत्ता , ‘‘छिन्नकं दिगुणं नप्पहोती’’ति वचनाभावतो चाति सन्निट्ठानमेत्थ गन्तब्बं।
Idaṃ pakiṇṇakaṃ, tatthāyaṃ codanāpubbaṅgamo vinicchayo – keci ‘‘diguṇaṃ saṅghāṭi’’nti (mahāva. 348) vacanato ‘‘ekaccikā saṅghāṭipi nādhiṭṭhātabbā. Sace adhiṭṭhāti na ruhatī’’ti vatvā upasampadāpekkhānampi diguṇameva saṅghāṭiṃ datvā upasampādenti, te iminā suttalesena saññāpetabbā. Bhagavatā hi ‘‘chinnakaṃ saṅghāṭiṃ chinnakaṃ uttarāsaṅgaṃ chinnakaṃ antaravāsaka’’nti paṭhamaṃ anuññātaṃ. Tato ‘‘aññatarassa bhikkhuno ticīvare kariyamāne sabbaṃ chinnakaṃ nappahoti. Dve chinnakāni ekaṃ acchinnakaṃ nappahoti. Dve acchinnakāni ekaṃ chinnakaṃ nappahotī’’ti imasmiṃ vatthusmiṃ ‘‘anujānāmi, bhikkhave, anvādhikampi āropetu’’nti (mahāva. 360) anuññātaṃ, tasmā ekaccikāpi saṅghāṭi vaṭṭatīti siddhaṃ. Yā chijjamānā nappahoti, tassā kuto diguṇatāti. Aṭṭhakathāyampissa vuttaṃ ‘‘anvādhikampi āropetunti āgantukapattampi dātuṃ. Idaṃ pana appahonake āropetabbaṃ. Sace pahoti, āgantukapattaṃ na vaṭṭati, chinditabbamevā’’ti (mahāva. aṭṭha. 360). Kathinaṃ pana chinnakameva vaṭṭati āveṇikalakkhaṇattā , ‘‘chinnakaṃ diguṇaṃ nappahotī’’ti vacanābhāvato cāti sanniṭṭhānamettha gantabbaṃ.
धुतङ्गन्ति अनुपसम्पन्नानं तेचीवरिकधुतङ्गाभावतो तिचीवरेनेव तेचीवरिकोति। तेसं अधिट्ठानाभावतो ‘‘अधिट्ठितेनेवा’’ति वत्तब्बं होतूति चे? न, धुतङ्गभेदेन विरोधप्पसङ्गतो। चतुत्थचीवरसादियनेन हि धुतङ्गभेदो, न तिचीवरविप्पवासेन, नापि अतिरेकचीवरसादियनेन, नापि अतिरेकचीवरधारणेन। यस्मा पन भिक्खूनंयेव भगवता अधिट्ठानवसेन नव चीवरानि अनुञ्ञातानि, जातिवसेन च वुत्तानि, न एवं अनुपसम्पन्नानं। तस्मा तेसं चीवरनियमाभावा न तं धुतङ्गं अनुञ्ञातं गहट्ठानं विय, तस्मा तस्स समादानविधाने अवचनतो च सन्निट्ठानमेत्थ गन्तब्बं।
Dhutaṅganti anupasampannānaṃ tecīvarikadhutaṅgābhāvato ticīvareneva tecīvarikoti. Tesaṃ adhiṭṭhānābhāvato ‘‘adhiṭṭhitenevā’’ti vattabbaṃ hotūti ce? Na, dhutaṅgabhedena virodhappasaṅgato. Catutthacīvarasādiyanena hi dhutaṅgabhedo, na ticīvaravippavāsena, nāpi atirekacīvarasādiyanena, nāpi atirekacīvaradhāraṇena. Yasmā pana bhikkhūnaṃyeva bhagavatā adhiṭṭhānavasena nava cīvarāni anuññātāni, jātivasena ca vuttāni, na evaṃ anupasampannānaṃ. Tasmā tesaṃ cīvaraniyamābhāvā na taṃ dhutaṅgaṃ anuññātaṃ gahaṭṭhānaṃ viya, tasmā tassa samādānavidhāne avacanato ca sanniṭṭhānamettha gantabbaṃ.
सासङ्कसम्मतोति कङ्खावितरणियं सासङ्कसिक्खापदे विसुं अङ्गानि न वुत्तानि, ‘‘सेसमेत्थ चीवरवग्गस्स दुतियसिक्खापदे वुत्तनयेन वेदितब्ब’’न्ति (कङ्खा॰ अट्ठ॰ सासङ्कसिक्खापदवण्णना) वुत्तं, न च पनेतं वुत्तं। तत्थ रत्तिविप्पवासो चतुत्थं अङ्गं, इध छारत्तविप्पवासो, अयमेत्थ विसेसोति, तस्मा अङ्गसामञ्ञतो, सम्मुतिसामञ्ञतो च सासङ्कसिक्खापदमेव वदन्ति। इदं निप्पदेसं, तं सप्पदेसं मासपरमत्ता। तत्थ बहिगामेपि गामसीमं ओक्कमित्वा वसित्वा पक्कमन्तस्स अनापत्ति, इध न तथा, इध अनन्तरे अनन्तरे अरुणुग्गमने निस्सग्गियं, तत्थ सत्तमेति अयं इमेसं द्विन्नं विसेसो। अङ्गानि पन चीवरनिक्खेपङ्गसम्पत्तितो विपरियायेन, इध वुत्तनयेन च सिद्धत्ता न वुत्तानि। तानि कामं न वुत्तानि, तथापि चतुत्थमङ्गं विसेसितब्बं, न पन विसेसितं। किंकारणा? इध वुत्तनिस्सज्जनक्कमेन निस्सज्जेत्वा आपत्तिदेसनतो, तत्थापन्नापत्तिविमोक्खदीपनत्थं। संवच्छरविप्पवुत्थम्पि रत्तिविप्पवुत्थमेव, पगेव छारत्तं विप्पवुत्थं। एवं सन्तेपि तत्थ यथावुत्तअङ्गसम्पत्तिया सति तत्थ वुत्तनयेनेव निस्सज्जितब्बं। हेमन्ते वा गिम्हे वा निस्सज्जति चे? इध वुत्तनयेनापि निस्सज्जितुं वट्टतीति ञापनत्थं चतुत्थं अङ्गं न विसेसितन्ति नो तक्कोति आचरियो। मासातिक्कन्तम्पि चीवरं ‘‘दसाहातिक्कन्त’’न्ति वत्वा निस्सट्ठमेव। द्वयेन ऊनमासं हुत्वा ‘‘दसाहातिक्कन्त’’न्ति वत्वा मासातिक्कन्तन्ति एके। तथापि सचे पच्चासाचीवरं होति, निस्सग्गियं ‘‘दसाहातिक्कन्त’’न्ति वत्वा, मूलचीवरं पन ‘‘मासातिक्कन्त’’न्ति वत्वा निस्सज्जितब्बं।
Sāsaṅkasammatoti kaṅkhāvitaraṇiyaṃ sāsaṅkasikkhāpade visuṃ aṅgāni na vuttāni, ‘‘sesamettha cīvaravaggassa dutiyasikkhāpade vuttanayena veditabba’’nti (kaṅkhā. aṭṭha. sāsaṅkasikkhāpadavaṇṇanā) vuttaṃ, na ca panetaṃ vuttaṃ. Tattha rattivippavāso catutthaṃ aṅgaṃ, idha chārattavippavāso, ayamettha visesoti, tasmā aṅgasāmaññato, sammutisāmaññato ca sāsaṅkasikkhāpadameva vadanti. Idaṃ nippadesaṃ, taṃ sappadesaṃ māsaparamattā. Tattha bahigāmepi gāmasīmaṃ okkamitvā vasitvā pakkamantassa anāpatti, idha na tathā, idha anantare anantare aruṇuggamane nissaggiyaṃ, tattha sattameti ayaṃ imesaṃ dvinnaṃ viseso. Aṅgāni pana cīvaranikkhepaṅgasampattito vipariyāyena, idha vuttanayena ca siddhattā na vuttāni. Tāni kāmaṃ na vuttāni, tathāpi catutthamaṅgaṃ visesitabbaṃ, na pana visesitaṃ. Kiṃkāraṇā? Idha vuttanissajjanakkamena nissajjetvā āpattidesanato, tatthāpannāpattivimokkhadīpanatthaṃ. Saṃvaccharavippavutthampi rattivippavutthameva, pageva chārattaṃ vippavutthaṃ. Evaṃ santepi tattha yathāvuttaaṅgasampattiyā sati tattha vuttanayeneva nissajjitabbaṃ. Hemante vā gimhe vā nissajjati ce? Idha vuttanayenāpi nissajjituṃ vaṭṭatīti ñāpanatthaṃ catutthaṃ aṅgaṃ na visesitanti no takkoti ācariyo. Māsātikkantampi cīvaraṃ ‘‘dasāhātikkanta’’nti vatvā nissaṭṭhameva. Dvayena ūnamāsaṃ hutvā ‘‘dasāhātikkanta’’nti vatvā māsātikkantanti eke. Tathāpi sace paccāsācīvaraṃ hoti, nissaggiyaṃ ‘‘dasāhātikkanta’’nti vatvā, mūlacīvaraṃ pana ‘‘māsātikkanta’’nti vatvā nissajjitabbaṃ.
‘‘सन्तरुत्तर’’न्ति वा ‘‘सङ्घाटि’’न्ति वा ‘‘चीवर’’न्ति वा किं तिचीवरं, उदाहु अञ्ञम्पीति । किञ्चेत्थ – यदि तिचीवरमेव पटिसिद्धं, परियापन्नवसेन अच्छिन्नचीवरच्छिन्दनधोवापनविञ्ञत्तिआदिविरोधो। अथ अञ्ञम्पि, ‘‘निट्ठितचीवरस्मि’’न्ति एवमादिना विरोधोति? वुच्चते – न नियमतो वेदितब्बं यथासम्भवं गहेतब्बतो। तथा हि ‘‘चीवरं निक्खिपित्वा सन्तरुत्तरेन जनपदचारिकं पक्कमन्ती’’ति (पारा॰ ४७१) एवमादीसु तिचीवरमेव। ‘‘न, भिक्खवे, सन्तरुत्तरेन गामो पविसितब्बो, सन्तरुत्तरपरमं ततो चीवरं साधितब्ब’’न्ति एवमादीसु यंकिञ्चि, तथा सगुणं कत्वा सङ्घाटियो दातब्बा, निवासनं दातब्बं, सङ्घाटि दातब्बा, हन्द ते, आवुसो, सङ्घाटि, देहि मे पटन्तिआदीसु। वुत्तञ्हेतं ‘‘सब्बञ्हि चीवरं सङ्घटितट्ठेन ‘सङ्घाटी’ति वुच्चती’’ति। तथा ‘‘निट्ठितचीवरस्मि’’न्ति एत्थापीति एके। अन्तोसमये हि यावदत्थं चीवरं अनुञ्ञातं, तं सब्बं करियमानं कदा निट्ठानं गच्छिस्सति, तस्मा तिचीवरमेवाति एके। अचीवरस्सानापत्ति पच्चुद्धारादिसिद्धितोति किं वुत्तं होति? उदोसितसिक्खापदस्स निप्पयोजनभावप्पसङ्गतो तिचीवरविप्पवासे तेचीवरस्स आपत्तीति एके। तत्थेतं वुच्चति न होति आपत्ति पच्चुद्धारादिसिद्धितो। ‘‘अनापत्ति अन्तोअरुणे पच्चुद्धरति, विस्सज्जेती’’ति हि वुत्तं। अञ्ञथा पच्चुद्धरन्तस्स, अन्तोअरुणे विस्सज्जेन्तस्स च याव अञ्ञो नाधिट्ठाति, ताव आपत्तिं आपज्जति यथावुत्तनयेन। अञ्ञथा सत्तब्भन्तरेन विप्पवासस्साति विप्पवासतो यथारुतंयेव सति विप्पवासे विप्पवासतो अविप्पवासे सति अविप्पवासतोति।
‘‘Santaruttara’’nti vā ‘‘saṅghāṭi’’nti vā ‘‘cīvara’’nti vā kiṃ ticīvaraṃ, udāhu aññampīti . Kiñcettha – yadi ticīvarameva paṭisiddhaṃ, pariyāpannavasena acchinnacīvaracchindanadhovāpanaviññattiādivirodho. Atha aññampi, ‘‘niṭṭhitacīvarasmi’’nti evamādinā virodhoti? Vuccate – na niyamato veditabbaṃ yathāsambhavaṃ gahetabbato. Tathā hi ‘‘cīvaraṃ nikkhipitvā santaruttarena janapadacārikaṃ pakkamantī’’ti (pārā. 471) evamādīsu ticīvarameva. ‘‘Na, bhikkhave, santaruttarena gāmo pavisitabbo, santaruttaraparamaṃ tato cīvaraṃ sādhitabba’’nti evamādīsu yaṃkiñci, tathā saguṇaṃ katvā saṅghāṭiyo dātabbā, nivāsanaṃ dātabbaṃ, saṅghāṭi dātabbā, handa te, āvuso, saṅghāṭi, dehi me paṭantiādīsu. Vuttañhetaṃ ‘‘sabbañhi cīvaraṃ saṅghaṭitaṭṭhena ‘saṅghāṭī’ti vuccatī’’ti. Tathā ‘‘niṭṭhitacīvarasmi’’nti etthāpīti eke. Antosamaye hi yāvadatthaṃ cīvaraṃ anuññātaṃ, taṃ sabbaṃ kariyamānaṃ kadā niṭṭhānaṃ gacchissati, tasmā ticīvaramevāti eke. Acīvarassānāpatti paccuddhārādisiddhitoti kiṃ vuttaṃ hoti? Udositasikkhāpadassa nippayojanabhāvappasaṅgato ticīvaravippavāse tecīvarassa āpattīti eke. Tatthetaṃ vuccati na hoti āpatti paccuddhārādisiddhito. ‘‘Anāpatti antoaruṇe paccuddharati, vissajjetī’’ti hi vuttaṃ. Aññathā paccuddharantassa, antoaruṇe vissajjentassa ca yāva añño nādhiṭṭhāti, tāva āpattiṃ āpajjati yathāvuttanayena. Aññathā sattabbhantarena vippavāsassāti vippavāsato yathārutaṃyeva sati vippavāse vippavāsato avippavāse sati avippavāsatoti.
उदोसितसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Udositasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. उदोसितसिक्खापदं • 2. Udositasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / २. उदोसितसिक्खापदवण्णना • 2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / २. उदोसितसिक्खापदवण्णना • 2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / २. उदोसितसिक्खापदवण्णना • 2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
