| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
२. उदोसितसिक्खापदवण्णना
2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
४७३. दुतिये अविप्पवासेति अविप्पवासे निप्फादेतब्बे, विप्पवासदोसाभावे साधेतब्बे कत्तब्बा सम्मुतीति अत्थो।
473. Dutiye avippavāseti avippavāse nipphādetabbe, vippavāsadosābhāve sādhetabbe kattabbā sammutīti attho.
४७५. पटिसिद्धपरियापन्नेनाति विप्पवसितुं पटिसिद्धेसु तीसु चीवरेसु अन्तोगधेन, एकेन च अवयवे समुदायोपचारं दस्सेति।
475.Paṭisiddhapariyāpannenāti vippavasituṃ paṭisiddhesu tīsu cīvaresu antogadhena, ekena ca avayave samudāyopacāraṃ dasseti.
४७८-९. एत्तावताति ‘‘परिक्खित्तो’’ति इमिना। ‘‘सभायेति लिङ्गब्यत्तयेन सभा वुत्ता’’ति वत्वा पुन सयम्पि ‘‘सभाये’’ति इमिना वोहरन्तो सभा-सद्दस्स परियायो सभाय-सद्दो नपुंसकलिङ्गयुत्तो अत्थीति दस्सेति। ‘‘सभायन्ति लिङ्गब्यत्तयेन सभा वुत्ता’’ति वा पाठो। लिङ्गब्यत्तयेन सभाति च लिङ्गन्तरयुत्तो सभासद्दपरियायो सभायसद्दोति अत्थो।
478-9.Ettāvatāti ‘‘parikkhitto’’ti iminā. ‘‘Sabhāyeti liṅgabyattayena sabhā vuttā’’ti vatvā puna sayampi ‘‘sabhāye’’ti iminā voharanto sabhā-saddassa pariyāyo sabhāya-saddo napuṃsakaliṅgayutto atthīti dasseti. ‘‘Sabhāyanti liṅgabyattayena sabhā vuttā’’ti vā pāṭho. Liṅgabyattayena sabhāti ca liṅgantarayutto sabhāsaddapariyāyo sabhāyasaddoti attho.
सभायं गच्छतीति सभं गच्छति। वसितब्बं नत्थीति चीवरहत्थपासेयेव वसितब्बं नत्थीति अत्थो। तस्साति वीथिया। सभायस्स च द्वारस्स च हत्थपासा न विजहितब्बन्ति एत्थ सभायद्वारानमन्तरे वीथि गेहापि गहिता एव होन्ति आदिपरियोसानानं गहितत्ता। एत्थ च द्वारवीथिघरेसु वसन्तेन गामप्पवेसनसहसेय्यादिदोसं परिहरित्वा सुपटिच्छन्नतादियुत्तेनेव भवितब्बं , सभा पन यदि सब्बेसं वसनत्थाय सालासदिसा कता, अन्तरारामे विय यथासुखं वसितुं वट्टतीति वेदितब्बं। परिक्खित्तताय च एकूपचारतं, अपरिक्खित्तताय नानूपचारतञ्च निवेसनादीसुपि अतिदिसन्तो आह ‘‘एतेनेवूपायेना’’तिआदि। निवेसनादीनि बहिगामतो सन्निविट्ठानि गहितानि अन्तोगामे ठितानं गामग्गहणेनेव गहितत्ता। सब्बत्थाति गामनिगमनिवेसनादीसु पन्नरससु। परिक्खेपादीति आदि-सद्देन अपरिक्खेपस्सेव गहणं, न एककुलादीनम्पि तेसं एकूपचारतानानूपचारतानिमित्तताभावा। एत्थ च सत्थस्स कतिपाहं कत्थचि निविट्ठस्सेव परिक्खेपो होति, न गच्छन्तस्स।
Sabhāyaṃ gacchatīti sabhaṃ gacchati. Vasitabbaṃ natthīti cīvarahatthapāseyeva vasitabbaṃ natthīti attho. Tassāti vīthiyā. Sabhāyassa ca dvārassa ca hatthapāsā na vijahitabbanti ettha sabhāyadvārānamantare vīthi gehāpi gahitā eva honti ādipariyosānānaṃ gahitattā. Ettha ca dvāravīthigharesu vasantena gāmappavesanasahaseyyādidosaṃ pariharitvā supaṭicchannatādiyutteneva bhavitabbaṃ , sabhā pana yadi sabbesaṃ vasanatthāya sālāsadisā katā, antarārāme viya yathāsukhaṃ vasituṃ vaṭṭatīti veditabbaṃ. Parikkhittatāya ca ekūpacārataṃ, aparikkhittatāya nānūpacāratañca nivesanādīsupi atidisanto āha ‘‘etenevūpāyenā’’tiādi. Nivesanādīni bahigāmato sanniviṭṭhāni gahitāni antogāme ṭhitānaṃ gāmaggahaṇeneva gahitattā. Sabbatthāti gāmanigamanivesanādīsu pannarasasu. Parikkhepādīti ādi-saddena aparikkhepasseva gahaṇaṃ, na ekakulādīnampi tesaṃ ekūpacāratānānūpacāratānimittatābhāvā. Ettha ca satthassa katipāhaṃ katthaci niviṭṭhasseva parikkhepo hoti, na gacchantassa.
४८२-७. गामतो बहि इस्सरानं समुद्दतीरादीसु कतभण्डसाला उदोसितोति आह ‘‘यानादीन’’न्तिआदि। मुण्डच्छदनपासादोति नातिउच्चो चन्दिकङ्गणयुत्तो सिखरकूटमालादिविरहितो पासादो।
482-7. Gāmato bahi issarānaṃ samuddatīrādīsu katabhaṇḍasālā udositoti āha ‘‘yānādīna’’ntiādi. Muṇḍacchadanapāsādoti nātiucco candikaṅgaṇayutto sikharakūṭamālādivirahito pāsādo.
४८९. परियादियित्वाति अज्झोत्थरित्वा। नदीपरिहारोति विसुंगामादीनं विय नदीपरिहारस्स अवुत्तत्ता चीवरहत्थपासो एवाति वदन्ति, अञ्ञे पन ‘‘इमिना अट्ठकथावचनेन नदीपरिहारोपि विसुं सिद्धो, नदिया हत्थपासो न विजहितब्बो’’ति वदन्ति। विहारसीमन्ति अविप्पवाससीमं सन्धायाह। एत्थ च विहारस्स नानाकुलसन्तकभावेपि अविप्पवाससीमापरिच्छेदब्भन्तरे सब्बत्थ चीवरअविप्पवाससम्भवतो तस्सा पधानत्ता तत्थ सत्थपरिहारो न लब्भतीति ‘‘विहारं गन्त्वा वसितब्ब’’न्ति वुत्तं। ‘‘सत्थसमीपे’’ति इदं यथावुत्तं अब्भन्तरपरिच्छेदवसेन वुत्तं। पाळियं नानाकुलस्स सत्थो होति, सत्थे चीवरं निक्खिपित्वा हत्थपासा न विजहितब्बन्ति एत्थ सत्थहत्थपासो गहितो।
489.Pariyādiyitvāti ajjhottharitvā. Nadīparihāroti visuṃgāmādīnaṃ viya nadīparihārassa avuttattā cīvarahatthapāso evāti vadanti, aññe pana ‘‘iminā aṭṭhakathāvacanena nadīparihāropi visuṃ siddho, nadiyā hatthapāso na vijahitabbo’’ti vadanti. Vihārasīmanti avippavāsasīmaṃ sandhāyāha. Ettha ca vihārassa nānākulasantakabhāvepi avippavāsasīmāparicchedabbhantare sabbattha cīvaraavippavāsasambhavato tassā padhānattā tattha satthaparihāro na labbhatīti ‘‘vihāraṃ gantvā vasitabba’’nti vuttaṃ. ‘‘Satthasamīpe’’ti idaṃ yathāvuttaṃ abbhantaraparicchedavasena vuttaṃ. Pāḷiyaṃ nānākulassa sattho hoti, satthe cīvaraṃ nikkhipitvā hatthapāsā na vijahitabbanti ettha satthahatthapāso gahito.
४९०. एककुलस्स खेत्तेति अपरिक्खित्तं सन्धाय वदति।
490.Ekakulassa khetteti aparikkhittaṃ sandhāya vadati.
४९१-४. विहारो नाम उपचारसीमा। तत्थ यस्मिं विहारेति तस्स अन्तोपरिवेणादिं सन्धाय वुत्तं, एककुलादिसन्तकता चेत्थ कारापकानं वसेन। छायाय फुट्ठोकासस्साति उजुकं अवक्खित्तलेड्डुपातब्भन्तरं सन्धाय वदति।
491-4.Vihāro nāma upacārasīmā. Tattha yasmiṃ vihāreti tassa antopariveṇādiṃ sandhāya vuttaṃ, ekakulādisantakatā cettha kārāpakānaṃ vasena. Chāyāya phuṭṭhokāsassāti ujukaṃ avakkhittaleḍḍupātabbhantaraṃ sandhāya vadati.
अगमनपथेति तदहेव गन्त्वा निवत्तेतुं न सक्कुणेय्यके समुद्दमज्झे ये दीपका, तेसूति योजना। इतरस्मिन्ति पुरत्थिमदिसाय चीवरे। ‘‘उपोसथकाले…पे॰… वड्ढती’’ति इमिना चीवरविप्पवाससत्तब्भन्तरतो समानसंवासाय सत्तब्भन्तरसीमाय अच्चन्तविसदिसतं दस्सेति । तथा हि बहूसु भिक्खूसु एकतो निसीदित्वा समन्ता सत्तब्भन्तरपरिच्छेदेसु यथासकं चीवरं ठपेत्वा परिहरन्तेसु एकेकस्स भिक्खुनो निसिन्नोकासतो पट्ठाय पच्चेकं सत्तब्भन्तरस्स परिच्छेदो अञ्ञमञ्ञविसदिसो अनेकविधो होति, न एको परिसपरियन्ततो पट्ठाय अनिमितब्बत्ता। तेनेव तत्थ परिसवसेन वुड्ढि, हानि वा न होति, न एवं सत्तब्भन्तरसीमाय। सा हि योजनिकायपि परिसपरियन्ततोव पट्ठाय समन्ता सत्तब्भन्तरपअच्छिन्ना एकाव होति। तेनेव सा परिसवसेन वड्ढति, हायति च, तस्मा अञ्ञाव सत्तब्भन्तरसीमा अञ्ञो सत्तब्भन्तरतो परिच्छिन्नो चीवरविप्पवासपरिहारो अब्भोकासोति वेदितब्बं। यञ्चेत्थ वत्तब्बं, तं खन्धके सीमाकथायमेव (महाव॰ १४३) वक्खाम।
Agamanapatheti tadaheva gantvā nivattetuṃ na sakkuṇeyyake samuddamajjhe ye dīpakā, tesūti yojanā. Itarasminti puratthimadisāya cīvare. ‘‘Uposathakāle…pe… vaḍḍhatī’’ti iminā cīvaravippavāsasattabbhantarato samānasaṃvāsāya sattabbhantarasīmāya accantavisadisataṃ dasseti . Tathā hi bahūsu bhikkhūsu ekato nisīditvā samantā sattabbhantaraparicchedesu yathāsakaṃ cīvaraṃ ṭhapetvā pariharantesu ekekassa bhikkhuno nisinnokāsato paṭṭhāya paccekaṃ sattabbhantarassa paricchedo aññamaññavisadiso anekavidho hoti, na eko parisapariyantato paṭṭhāya animitabbattā. Teneva tattha parisavasena vuḍḍhi, hāni vā na hoti, na evaṃ sattabbhantarasīmāya. Sā hi yojanikāyapi parisapariyantatova paṭṭhāya samantā sattabbhantarapaacchinnā ekāva hoti. Teneva sā parisavasena vaḍḍhati, hāyati ca, tasmā aññāva sattabbhantarasīmā añño sattabbhantarato paricchinno cīvaravippavāsaparihāro abbhokāsoti veditabbaṃ. Yañcettha vattabbaṃ, taṃ khandhake sīmākathāyameva (mahāva. 143) vakkhāma.
४९५. नदिं ओतरतीति हत्थपासं मुञ्चित्वा ओतरति। बहिगामे ठपेत्वाति अपारुपितब्बताय वुत्तं। विनयकम्मं कातब्बन्ति उत्तरासङ्गे च बहिगामे ठपितसङ्घाटियञ्च पठमं विनयकम्मं कत्वा पच्छा उत्तरासङ्गं निवासेत्वा अन्तरवासके कातब्बं। एत्थ च बहिगामे ठपितस्सापि विनयकम्मवचनतो परम्मुखापि ठितं विस्सज्जितुं, निस्सट्ठं दातुञ्च वट्टतीति वेदितब्बं। दहरानं गमने सउस्साहत्ता ‘‘निस्सयो पन न पटिप्पस्सम्भती’’ति वुत्तं। मुहुत्तं…पे॰… पटिप्पस्सम्भतीति सउस्साहत्ते गमनस्स उपच्छिन्नत्ता वुत्तं। तेसं पन पुरारुणाव उट्ठहित्वा सउस्साहेन गच्छन्तानं अरुणे अन्तरा उट्ठितेपि न पटिप्पस्सम्भति ‘‘याव अरुणुग्गमना सयन्ती’’ति वुत्तत्ता। तेनेव ‘‘गामं पविसित्वा…पे॰… न पटिप्पस्सम्भती’’ति वुत्तं। अञ्ञमञ्ञस्स वचनं अग्गहेत्वातिआदिम्हि सउस्साहत्ता गमनक्खणे पटिप्पस्सद्धि न वुत्ता। धेनुभयेनाति तरुणवच्छगावीनं अभिधावित्वा सिङ्गेन पहरणभयेन। निस्सयो च पटिप्पस्सम्भतीति एत्थ धेनुभयादीहि ठितानं याव भयवूपसमा ठातब्बतो ‘‘अन्तोअरुणेयेव गमिस्सामी’’ति नियमेतुं असक्कुणेय्यत्ता वुत्तं। यत्थ पन एवं नियमेतुं सक्का, तत्थ अन्तरारुणे उग्गतेपि निस्सयो न पटिप्पस्सम्भति भेसज्जत्थाय गामप्पविट्ठदहरानं विय। अन्तोसीमायं गामन्ति अविप्पवाससीमासम्मुतितो पच्छा पतिट्ठापितगामं सन्धाय वदति गामञ्च गामूपचारञ्च ठपेत्वा सम्मन्नितब्बतो। पविट्ठानन्ति आचरियन्तेवासिकानं विसुं विसुं गतानं अविप्पवाससीमत्ता नेव चीवरानि निस्सग्गियानि होन्ति, सउस्साहताय निस्सयो न पटिप्पस्सम्भति। अन्तरामग्गेति धम्मं सुत्वा आगच्छन्तानं अन्तरामग्गे।
495.Nadiṃotaratīti hatthapāsaṃ muñcitvā otarati. Bahigāme ṭhapetvāti apārupitabbatāya vuttaṃ. Vinayakammaṃ kātabbanti uttarāsaṅge ca bahigāme ṭhapitasaṅghāṭiyañca paṭhamaṃ vinayakammaṃ katvā pacchā uttarāsaṅgaṃ nivāsetvā antaravāsake kātabbaṃ. Ettha ca bahigāme ṭhapitassāpi vinayakammavacanato parammukhāpi ṭhitaṃ vissajjituṃ, nissaṭṭhaṃ dātuñca vaṭṭatīti veditabbaṃ. Daharānaṃ gamane saussāhattā ‘‘nissayo pana na paṭippassambhatī’’ti vuttaṃ. Muhuttaṃ…pe… paṭippassambhatīti saussāhatte gamanassa upacchinnattā vuttaṃ. Tesaṃ pana purāruṇāva uṭṭhahitvā saussāhena gacchantānaṃ aruṇe antarā uṭṭhitepi na paṭippassambhati ‘‘yāva aruṇuggamanā sayantī’’ti vuttattā. Teneva ‘‘gāmaṃ pavisitvā…pe… na paṭippassambhatī’’ti vuttaṃ. Aññamaññassa vacanaṃ aggahetvātiādimhi saussāhattā gamanakkhaṇe paṭippassaddhi na vuttā. Dhenubhayenāti taruṇavacchagāvīnaṃ abhidhāvitvā siṅgena paharaṇabhayena. Nissayo ca paṭippassambhatīti ettha dhenubhayādīhi ṭhitānaṃ yāva bhayavūpasamā ṭhātabbato ‘‘antoaruṇeyeva gamissāmī’’ti niyametuṃ asakkuṇeyyattā vuttaṃ. Yattha pana evaṃ niyametuṃ sakkā, tattha antarāruṇe uggatepi nissayo na paṭippassambhati bhesajjatthāya gāmappaviṭṭhadaharānaṃ viya. Antosīmāyaṃ gāmanti avippavāsasīmāsammutito pacchā patiṭṭhāpitagāmaṃ sandhāya vadati gāmañca gāmūpacārañca ṭhapetvā sammannitabbato. Paviṭṭhānanti ācariyantevāsikānaṃ visuṃ visuṃ gatānaṃ avippavāsasīmattā neva cīvarāni nissaggiyāni honti, saussāhatāya nissayo na paṭippassambhati. Antarāmaggeti dhammaṃ sutvā āgacchantānaṃ antarāmagge.
‘‘इध अपच्चुद्धरण’’न्ति इमिना अधिट्ठानविकप्पनानि विय पच्चुद्धरणम्पि कायेन वा वाचाय वा कत्तब्बन्ति दस्सेति। कायवाचाहि कत्तब्बस्स अकरणतोति इदं कायवाचासमुट्ठानं वुत्तं। अधिट्ठिततिचीवरता, अनत्थतकथिनता, अलद्धसम्मुतिता, रत्तिविप्पवासोति इमानेत्थ चत्तारि अङ्गानि।
‘‘Idha apaccuddharaṇa’’nti iminā adhiṭṭhānavikappanāni viya paccuddharaṇampi kāyena vā vācāya vā kattabbanti dasseti. Kāyavācāhi kattabbassa akaraṇatoti idaṃ kāyavācāsamuṭṭhānaṃ vuttaṃ. Adhiṭṭhitaticīvaratā, anatthatakathinatā, aladdhasammutitā, rattivippavāsoti imānettha cattāri aṅgāni.
उदोसितसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Udositasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / २. उदोसितसिक्खापदं • 2. Udositasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / २. उदोसितसिक्खापदवण्णना • 2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / २. उदोसितसिक्खापदवण्णना • 2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / २. उदोसितसिक्खापदवण्णना • 2. Udositasikkhāpadavaṇṇanā
