| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२९८] ८. उदुम्बरजातकवण्णना
[298] 8. Udumbarajātakavaṇṇanā
उदुम्बरा चिमे पक्काति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो अञ्ञतरं भिक्खुं आरब्भ कथेसि। सो किर अञ्ञतरस्मिं पच्चन्तगामके विहारं कारेत्वा वसति। रमणीयो विहारो पिट्ठिपासाणे निविट्ठो, मन्दं सम्मज्जनट्ठानं उदकफासुकं, गोचरगामो नातिदूरे नाच्चासन्ने, सम्पियायमाना मनुस्सा भिक्खं देन्ति। अथेको भिक्खु चारिकं चरमानो तं विहारं पापुणि। नेवासिको तस्स आगन्तुकवत्तं कत्वा पुनदिवसे तं आदाय गामं पिण्डाय पाविसि। मनुस्सा पणीतं भिक्खं दत्वा स्वातनाय निमन्तयिंसु। आगन्तुको कतिपाहं भुञ्जित्वा चिन्तेसि – ‘‘एकेनुपायेन इमं भिक्खुं वञ्चेत्वा निक्कड्ढित्वा इमं विहारं गण्हिस्सामी’’ति। अथ नं थेरूपट्ठानं आगतं पुच्छि – ‘‘किं, आवुसो, बुद्धूपट्ठानं नाकासी’’ति? ‘‘भन्ते, इमं विहारं पटिजग्गन्तो नत्थि, तेनम्हि न गतपुब्बो’’ति। ‘‘याव त्वं बुद्धूपट्ठानं गन्त्वा आगच्छसि, तावाहं पटिजग्गिस्सामी’’ति। ‘‘साधु, भन्ते’’ति नेवासिको ‘‘याव ममागमना थेरे मा पमज्जित्था’’ति मनुस्सानं वत्वा पक्कामि।
Udumbarācime pakkāti idaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira aññatarasmiṃ paccantagāmake vihāraṃ kāretvā vasati. Ramaṇīyo vihāro piṭṭhipāsāṇe niviṭṭho, mandaṃ sammajjanaṭṭhānaṃ udakaphāsukaṃ, gocaragāmo nātidūre nāccāsanne, sampiyāyamānā manussā bhikkhaṃ denti. Atheko bhikkhu cārikaṃ caramāno taṃ vihāraṃ pāpuṇi. Nevāsiko tassa āgantukavattaṃ katvā punadivase taṃ ādāya gāmaṃ piṇḍāya pāvisi. Manussā paṇītaṃ bhikkhaṃ datvā svātanāya nimantayiṃsu. Āgantuko katipāhaṃ bhuñjitvā cintesi – ‘‘ekenupāyena imaṃ bhikkhuṃ vañcetvā nikkaḍḍhitvā imaṃ vihāraṃ gaṇhissāmī’’ti. Atha naṃ therūpaṭṭhānaṃ āgataṃ pucchi – ‘‘kiṃ, āvuso, buddhūpaṭṭhānaṃ nākāsī’’ti? ‘‘Bhante, imaṃ vihāraṃ paṭijagganto natthi, tenamhi na gatapubbo’’ti. ‘‘Yāva tvaṃ buddhūpaṭṭhānaṃ gantvā āgacchasi, tāvāhaṃ paṭijaggissāmī’’ti. ‘‘Sādhu, bhante’’ti nevāsiko ‘‘yāva mamāgamanā there mā pamajjitthā’’ti manussānaṃ vatvā pakkāmi.
ततो पट्ठाय आगन्तुको ‘‘तस्स नेवासिकस्स अयञ्च अयञ्च दोसो’’ति ते मनुस्से परिभिन्दि। इतरोपि सत्थारं वन्दित्वा पुनागतो, अथस्स सो सेनासनं न अदासि। सो एकस्मिं ठाने वसित्वा पुनदिवसे पिण्डाय गामं पाविसि, मनुस्सा सामीचिमत्तम्पि न करिंसु। सो विप्पटिसारी हुत्वा पुन जेतवनं गन्त्वा तं कारणं भिक्खूनं आरोचेसि। ते भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, असुको किर भिक्खु असुकं भिक्खुं विहारा निक्कड्ढित्वा सयं तत्थ वसी’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपि सो इमं वसनट्ठाना निक्कड्ढियेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Tato paṭṭhāya āgantuko ‘‘tassa nevāsikassa ayañca ayañca doso’’ti te manusse paribhindi. Itaropi satthāraṃ vanditvā punāgato, athassa so senāsanaṃ na adāsi. So ekasmiṃ ṭhāne vasitvā punadivase piṇḍāya gāmaṃ pāvisi, manussā sāmīcimattampi na kariṃsu. So vippaṭisārī hutvā puna jetavanaṃ gantvā taṃ kāraṇaṃ bhikkhūnaṃ ārocesi. Te bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asuko kira bhikkhu asukaṃ bhikkhuṃ vihārā nikkaḍḍhitvā sayaṃ tattha vasī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi so imaṃ vasanaṭṭhānā nikkaḍḍhiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो अरञ्ञे रुक्खदेवता हुत्वा निब्बत्ति। तत्थ वस्साने सत्तसत्ताहं देवो वस्सि। अथेको रत्तमुखखुद्दकमक्कटो एकिस्सा अनोवस्सिकाय पासाणदरिया वसमानो एकदिवसं दरिद्वारे अतेमनट्ठाने सुखेन निसीदि। तत्थ एको काळमुखमहामक्कटो तिन्तो सीतेन पीळियमानो विचरन्तो तं तथानिसिन्नं दिस्वा ‘‘उपायेन नं नीहरित्वा एत्थ वसिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा कुच्छिं ओलम्बेत्वा सुहिताकारं दस्सेत्वा तस्स पुरतो ठत्वा पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññe rukkhadevatā hutvā nibbatti. Tattha vassāne sattasattāhaṃ devo vassi. Atheko rattamukhakhuddakamakkaṭo ekissā anovassikāya pāsāṇadariyā vasamāno ekadivasaṃ daridvāre atemanaṭṭhāne sukhena nisīdi. Tattha eko kāḷamukhamahāmakkaṭo tinto sītena pīḷiyamāno vicaranto taṃ tathānisinnaṃ disvā ‘‘upāyena naṃ nīharitvā ettha vasissāmī’’ti cintetvā kucchiṃ olambetvā suhitākāraṃ dassetvā tassa purato ṭhatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
१४२.
142.
‘‘उदुम्बरा चिमे पक्का, निग्रोधा च कपित्थना।
‘‘Udumbarā cime pakkā, nigrodhā ca kapitthanā;
एहि निक्खम भुञ्जस्सु, किं जिघच्छाय मिय्यसी’’ति॥
Ehi nikkhama bhuñjassu, kiṃ jighacchāya miyyasī’’ti.
तत्थ कपित्थनाति पिलक्खा। एहि निक्खमाति एते उदुम्बरादयो फलभारनमिता, अहम्पि खादित्वा सुहितो आगतोस्मि, त्वम्पि गच्छ भुञ्जस्सूति।
Tattha kapitthanāti pilakkhā. Ehi nikkhamāti ete udumbarādayo phalabhāranamitā, ahampi khāditvā suhito āgatosmi, tvampi gaccha bhuñjassūti.
सोपि तस्स वचनं सुत्वा सद्दहित्वा फलानि खादितुकामो निक्खमित्वा तत्थ तत्थ विचरित्वा किञ्चि अलभन्तो पुनागन्त्वा तं अन्तोपासाणदरियं पविसित्वा निसिन्नं दिस्वा ‘‘वञ्चेस्सामि न’’न्ति तस्स पुरतो ठत्वा दुतियं गाथमाह –
Sopi tassa vacanaṃ sutvā saddahitvā phalāni khāditukāmo nikkhamitvā tattha tattha vicaritvā kiñci alabhanto punāgantvā taṃ antopāsāṇadariyaṃ pavisitvā nisinnaṃ disvā ‘‘vañcessāmi na’’nti tassa purato ṭhatvā dutiyaṃ gāthamāha –
१४३.
143.
‘‘एवं सो सुहितो होति, यो वुड्ढमपचायति।
‘‘Evaṃ so suhito hoti, yo vuḍḍhamapacāyati;
यथाहमज्ज सुहितो, दुमपक्कानि मासितो’’ति॥
Yathāhamajja suhito, dumapakkāni māsito’’ti.
तत्थ दुमपक्कानि मासितोति उदुम्बरादीनि रुक्खफलानि खादित्वा असितो धातो सुहितो।
Tattha dumapakkāni māsitoti udumbarādīni rukkhaphalāni khāditvā asito dhāto suhito.
तं सुत्वा महामक्कटो ततियं गाथमाह –
Taṃ sutvā mahāmakkaṭo tatiyaṃ gāthamāha –
१४४.
144.
‘‘यं वनेजो वनेजस्स, वञ्चेय्य कपिनो कपि।
‘‘Yaṃ vanejo vanejassa, vañceyya kapino kapi;
दहरो कपि सद्धेय्य, न हि जिण्णो जराकपी’’ति॥
Daharo kapi saddheyya, na hi jiṇṇo jarākapī’’ti.
तस्सत्थो – यं वने जातो कपि वने जातस्स कपिनो वञ्चनं करेय्य, तं तया सदिसो दहरो वानरो सद्दहेय्य, मादिसो पन जिण्णो जराकपि महल्लकमक्कटो न हि सद्दहेय्य, सतक्खत्तुम्पि भणन्तस्स तुम्हादिसस्स न सद्दहति। इमस्मिञ्हि हिमवन्तपदेसे सब्बं फलाफलं वस्सेन किलिन्नं पतितं, पुन तव इदं ठानं नत्थि, गच्छाति। सो ततोव पक्कामि।
Tassattho – yaṃ vane jāto kapi vane jātassa kapino vañcanaṃ kareyya, taṃ tayā sadiso daharo vānaro saddaheyya, mādiso pana jiṇṇo jarākapi mahallakamakkaṭo na hi saddaheyya, satakkhattumpi bhaṇantassa tumhādisassa na saddahati. Imasmiñhi himavantapadese sabbaṃ phalāphalaṃ vassena kilinnaṃ patitaṃ, puna tava idaṃ ṭhānaṃ natthi, gacchāti. So tatova pakkāmi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा खुद्दकमक्कटो नेवासिको अहोसि, काळमहामक्कटो आगन्तुको, रुक्खदेवता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā khuddakamakkaṭo nevāsiko ahosi, kāḷamahāmakkaṭo āgantuko, rukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
उदुम्बरजातकवण्णना अट्ठमा।
Udumbarajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २९८. उदुम्बरजातकं • 298. Udumbarajātakaṃ
