| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
២. ឧទុម្ពរិកសុត្តវណ្ណនា
2. Udumbarikasuttavaṇṇanā
និគ្រោធបរិព្ពាជកវត្ថុវណ្ណនា
Nigrodhaparibbājakavatthuvaṇṇanā
៤៩. ឧទុម្ពរិកាយាតិ សម្ពន្ធេ សាមិវចនន្តិ អាហ ‘‘ឧទុម្ពរិកាយ ទេវិយា សន្តកេ បរិព្ពាជការាមេ’’តិ។ ‘‘ឧទុម្ពរិកាយ’’ន្តិ វា បាឋោ, តថា សតិ អធិករណេ ឯតំ ភុម្មំ។ អយញ្ហេត្ថ អត្ថោ ឧទុម្ពរិកាយ រញ្ញោ ទេវិយា និព្ពត្តិតោ អារាមោ ឧទុម្ពរិកា, តស្សំ ឧទុម្ពរិកាយំ។ តេនាហ ‘‘ឧទុម្ពរិកាយ ទេវិយា សន្តកេ’’តិ។ តាយ ហិ និព្ពត្តិតោ តស្សា សន្តកោ។ វរណាទិបាឋវសេន ចេត្ថ និព្ពត្តត្ថពោធកស្ស សទ្ទស្ស អទស្សនំ។ សន្ធានោតិ ភិន្នានម្បិ តេសំ សន្ធាបនេន ‘‘សន្ធានោ’’តិ ឯវំ លទ្ធនាមោ។ សំវណ្ណិតោតិ បសំសិតោ។ ឥរិយតីតិ បវត្តតិ។ អរិយេន ញាណេនាតិ កិលេសេហិ អារកត្តា អរិយេន លោកុត្តរេន ញាណេន។ អរិយាយ វិមុត្តិយាតិ សុវិសុទ្ធាយ លោកុត្តរផលវិមុត្តិយា។
49.Udumbarikāyāti sambandhe sāmivacananti āha ‘‘udumbarikāya deviyā santake paribbājakārāme’’ti. ‘‘Udumbarikāya’’nti vā pāṭho, tathā sati adhikaraṇe etaṃ bhummaṃ. Ayañhettha attho udumbarikāya rañño deviyā nibbattito ārāmo udumbarikā, tassaṃ udumbarikāyaṃ. Tenāha ‘‘udumbarikāya deviyā santake’’ti. Tāya hi nibbattito tassā santako. Varaṇādipāṭhavasena cettha nibbattatthabodhakassa saddassa adassanaṃ. Sandhānoti bhinnānampi tesaṃ sandhāpanena ‘‘sandhāno’’ti evaṃ laddhanāmo. Saṃvaṇṇitoti pasaṃsito. Iriyatīti pavattati. Ariyena ñāṇenāti kilesehi ārakattā ariyena lokuttarena ñāṇena. Ariyāya vimuttiyāti suvisuddhāya lokuttaraphalavimuttiyā.
ទិវា-សទ្ទោ ទិន-សទ្ទោ វិយ ទិវសបរិយាយោ, តស្ស វិសេសនភាវេន វុច្ចមានោ ទិវា-សទ្ទោ សវិសេសំ ទិវសភាគំ ទីបេតីតិ អាហ ‘‘ទិវសស្ស ទិវា’’តិអាទិ។ យស្មា សមាបន្នស្ស ចិត្តំ នានារម្មណតោ បដិសំហតំ ហោតិ, ឈានសមង្គី ច បវិវេកូបគមនេន សង្គណិកាភាវតោ ឯកាកិយាយ និលីនោ វិយ ហោតិ, តស្មា វុត្តំ ‘‘តតោ តតោ…បេ.… គតោ’’តិ។ មនោ ភវន្តិ មនសោ វិវដ្ដនិស្សិតំ វឌ្ឍិំ អាវហន្តីតិ មនោភាវនិយាតិ អាហ ‘‘មនវឌ្ឍកាន’’ន្តិអាទិ។ ឧន្នមតិ ន សង្កុចតិ, អលីនញ្ច ហោតីតិ អត្ថោ។
Divā-saddo dina-saddo viya divasapariyāyo, tassa visesanabhāvena vuccamāno divā-saddo savisesaṃ divasabhāgaṃ dīpetīti āha ‘‘divasassa divā’’tiādi. Yasmā samāpannassa cittaṃ nānārammaṇato paṭisaṃhataṃ hoti, jhānasamaṅgī ca pavivekūpagamanena saṅgaṇikābhāvato ekākiyāya nilīno viya hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘tato tato…pe… gato’’ti. Mano bhavanti manaso vivaṭṭanissitaṃ vaḍḍhiṃ āvahantīti manobhāvaniyāti āha ‘‘manavaḍḍhakāna’’ntiādi. Unnamati na saṅkucati, alīnañca hotīti attho.
៥១. យាវតាតិ យាវន្តោតិ អយមេត្ថ អត្ថោតិ អាហ ‘‘យត្តកា’’តិ។ តេសន្តិ និទ្ធារណេ សាមិវចនំ។ និទ្ធារណញ្ច កេនចិ វិសេសេន ឥច្ឆិតព្ពំ។ យេហិ ច គុណវិសេសេហិ សមន្នាគតា ភគវតោ សាវកា ឧបាសកា រាជគហេ បដិវសន្តិ, អយញ្ច តេហិ សមន្នាគតោតិ ឥមំ វិសេសំ ទីបេតុំ ‘‘តេសំ អព្ភន្តរោ’’តិ វុត្តំ។ តេនាហ ‘‘ភគវតោ កិរា’’តិអាទិ។
51.Yāvatāti yāvantoti ayamettha atthoti āha ‘‘yattakā’’ti. Tesanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Niddhāraṇañca kenaci visesena icchitabbaṃ. Yehi ca guṇavisesehi samannāgatā bhagavato sāvakā upāsakā rājagahe paṭivasanti, ayañca tehi samannāgatoti imaṃ visesaṃ dīpetuṃ ‘‘tesaṃ abbhantaro’’ti vuttaṃ. Tenāha ‘‘bhagavato kirā’’tiādi.
៥២. តេសន្តិ បរិព្ពាជកានំ។ កថាយាតិ តិរច្ឆានកថាយ។ ទស្សនេនាតិ ទិដ្ឋិទស្សនេន។ អាកប្បេនាតិ វេសេន។ កុត្តេនាតិ កិរិយាយ។ អាចារេនាតិ អញ្ញមញ្ញស្មិំ អាចរិតព្ពអាចារេន។ វិហារេនាតិ រត្តិន្ទិវំ វិហរិតព្ពវិហរណេន។ ឥរិយាបថេនាតិ ឋានាទិឥរិយាបថេន។ អញ្ញាការតាយ អញ្ញតិត្ថេ និយុត្តាតិ អញ្ញតិត្ថិយា។ សង្គន្ត្វា សមាគន្ត្វា រាសី ហុត្វា បរេហិ និសិន្នដ្ឋានេ។ អរញ្ញានិ ច តានិ វនបត្ថានិ ចាតិ អរញ្ញវនបត្ថានិ។ តត្ថ យំ អរញ្ញកង្គនិប្ផាទកំ អារញ្ញកានំ, តំ ‘‘អរញ្ញ’’ន្តិ វេទិតព្ពំ។ វនបត្ថន្តិ គាមន្តំ អតិក្កមិត្វា មនុស្សានំ អនុបចារដ្ឋានំ, យត្ថ ន កសីយតិ ន វប្បីយតិ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘វនបត្ថន្តិ ទូរានមេតំ សេនាសនានំ អធិវចន’’ន្តិ ‘‘វនបត្ថន្តិ វនសណ្ឌានមេតំ សេនាសនានំ, វនបត្ថន្តិ ភីសនកានមេតំ, វនបត្ថន្តិ សលោមហំសានមេតំ, វនបត្ថន្តិ បរិយន្តានមេតំ វនបត្ថន្តិ ន មនុស្សូបចារានមេតំ សេនាសនានំ អធិវចន’’ន្តិ (វិភ. ៥៣១)។ តេន វុត្តំ ‘‘គាមូបចារតោ មុត្តានី’’តិអាទិ។ បន្តានីតិ បរិយន្តានិ អតិទូរានិ។ តេនាហ ‘‘ទូរតរានី’’តិអាទិ។ វិហារូបចារេនាតិ វិហារស្ស ឧបចារប្បទេសេន។ អទ្ធិកជនស្សាតិ មគ្គគាមិនោ ជនស្ស។ មន្ទសទ្ទានីតិ ឧច្ចាសទ្ទមហាសទ្ទាភាវតោ តនុសទ្ទានិ។ មនុស្សេហិ សមាគម្ម ឯកជ្ឈំ បវត្តិតសទ្ទោ និគ្ឃោសោ, តស្ស យស្មា អត្ថោ ទុព្ពិភាវិតោ ហោតិ, តស្មា វុត្តំ ‘‘អវិភាវិតត្ថេន និគ្ឃោសេនា’’តិ។ វិគតវាតានីតិ វិគតសទ្ទានិ។ ‘‘រហស្ស ករណស្ស យុត្តានី’’តិ ឥមិនាបិ តេសំ ឋានានំ អរញ្ញលក្ខណយុត្តតំ, ជនវិវិត្តតំ, វនវិវិត្តមេវ ច វិភាវេតិ, តថា ‘‘ឯកីភាវស្ស អនុរូបានី’’តិ ឥមិនា។
52.Tesanti paribbājakānaṃ. Kathāyāti tiracchānakathāya. Dassanenāti diṭṭhidassanena. Ākappenāti vesena. Kuttenāti kiriyāya. Ācārenāti aññamaññasmiṃ ācaritabbaācārena. Vihārenāti rattindivaṃ viharitabbaviharaṇena. Iriyāpathenāti ṭhānādiiriyāpathena. Aññākāratāya aññatitthe niyuttāti aññatitthiyā. Saṅgantvā samāgantvā rāsī hutvā parehi nisinnaṭṭhāne. Araññāni ca tāni vanapatthāni cāti araññavanapatthāni. Tattha yaṃ araññakaṅganipphādakaṃ āraññakānaṃ, taṃ ‘‘arañña’’nti veditabbaṃ. Vanapatthanti gāmantaṃ atikkamitvā manussānaṃ anupacāraṭṭhānaṃ, yattha na kasīyati na vappīyati. Vuttañhetaṃ ‘‘vanapatthanti dūrānametaṃ senāsanānaṃ adhivacana’’nti ‘‘vanapatthanti vanasaṇḍānametaṃ senāsanānaṃ, vanapatthanti bhīsanakānametaṃ, vanapatthanti salomahaṃsānametaṃ, vanapatthanti pariyantānametaṃ vanapatthanti na manussūpacārānametaṃ senāsanānaṃ adhivacana’’nti (vibha. 531). Tena vuttaṃ ‘‘gāmūpacārato muttānī’’tiādi. Pantānīti pariyantāni atidūrāni. Tenāha ‘‘dūratarānī’’tiādi. Vihārūpacārenāti vihārassa upacārappadesena. Addhikajanassāti maggagāmino janassa. Mandasaddānīti uccāsaddamahāsaddābhāvato tanusaddāni. Manussehi samāgamma ekajjhaṃ pavattitasaddo nigghoso, tassa yasmā attho dubbibhāvito hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘avibhāvitatthena nigghosenā’’ti. Vigatavātānīti vigatasaddāni. ‘‘Rahassa karaṇassa yuttānī’’ti imināpi tesaṃ ṭhānānaṃ araññalakkhaṇayuttataṃ, janavivittataṃ, vanavivittameva ca vibhāveti, tathā ‘‘ekībhāvassa anurūpānī’’ti iminā.
៥៣. កេនាតិ ហេតុម្ហិ, សហយោគេ ច ករណវចនន្តិ អាហ ‘‘កេន ការណេន កេន បុគ្គលេន សទ្ធិ’’ន្តិ។ ឯកោបិ ហិ វិភត្តិនិទ្ទេសោ អនេកត្ថវិភាវនោ ហោតិ, តថា តទ្ធិតត្ថបទសមាហារេតិ។
53.Kenāti hetumhi, sahayoge ca karaṇavacananti āha ‘‘kena kāraṇena kena puggalena saddhi’’nti. Ekopi hi vibhattiniddeso anekatthavibhāvano hoti, tathā taddhitatthapadasamāhāreti.
សំសន្ទនន្តិ អាលាបសល្លាបវសេន កថាសំសន្ទនំ។ ញាណព្យត្តភាវន្តិ ព្យត្តញាណភាវំ, សោ បន បរស្ស វចនេ ឧត្តរទានវសេន, បរេន វា វុត្តឧត្តរេ បច្ចុត្តរទានវសេន សិយាតិ អាហ ‘‘ឧត្តរបច្ចុត្តរនយេនា’’តិ។ យោ ហិ បរស្ស វចនំ តិបុក្ខលេន នយេន រូបេតិ, តថា បរស្ស រូបនវចនំ ជាតិភាវំ អាបាទេតិ, តស្ស តាទិសំ វចនសភាវំ ញាណវេយ្យត្តិយំ វិភាវេតិ បាកដំ ករោតីតិ។ សុញ្ញាគារេសុ នដ្ឋាតិ សុញ្ញាគារេសុ និវាសេសុ នដ្ឋា វិនដ្ឋា អភាវំ គតា។ នាស្ស បញ្ញា នស្សេយ្យ តេហិ តេហិ កតបុច្ឆនបដិបុច្ឆននិមិត្តំ នានាបដិភានុប្បត្តិយា វិសារមាបន្នំ បុច្ឆិតំ បញ្ហំ វិស្សជ្ជេតុំ អសមត្ថតាយ។ ឱរោធេយ្យាមាតិ និរុស្សាហំ វិយ ករោន្តា អវរោធេយ្យាម, តំ បរស្ស ឱរោធនំ វាទជាលេន វិនន្ធនំ វិយ ហោតីតិ អាហ ‘‘វិនន្ធេយ្យាមា’’តិ ។ តទត្ថំ តេន តុច្ឆកុម្ភិនិទស្សនំ កតំ, តំ ព្យតិរេកមុខេន ទស្សេតុំ ‘‘បូរិតឃដោ ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។
Saṃsandananti ālāpasallāpavasena kathāsaṃsandanaṃ. Ñāṇabyattabhāvanti byattañāṇabhāvaṃ, so pana parassa vacane uttaradānavasena, parena vā vuttauttare paccuttaradānavasena siyāti āha ‘‘uttarapaccuttaranayenā’’ti. Yo hi parassa vacanaṃ tipukkhalena nayena rūpeti, tathā parassa rūpanavacanaṃ jātibhāvaṃ āpādeti, tassa tādisaṃ vacanasabhāvaṃ ñāṇaveyyattiyaṃ vibhāveti pākaṭaṃ karotīti. Suññāgāresu naṭṭhāti suññāgāresu nivāsesu naṭṭhā vinaṭṭhā abhāvaṃ gatā. Nāssa paññā nasseyya tehi tehi katapucchanapaṭipucchananimittaṃ nānāpaṭibhānuppattiyā visāramāpannaṃ pucchitaṃ pañhaṃ vissajjetuṃ asamatthatāya. Orodheyyāmāti nirussāhaṃ viya karontā avarodheyyāma, taṃ parassa orodhanaṃ vādajālena vinandhanaṃ viya hotīti āha ‘‘vinandheyyāmā’’ti . Tadatthaṃ tena tucchakumbhinidassanaṃ kataṃ, taṃ byatirekamukhena dassetuṃ ‘‘pūritaghaṭo hī’’tiādi vuttaṃ.
ពលំ ទីបេន្តោតិ អភូតមេវ អត្តនោ ញាណពលំ បកាសេន្តោ។ អសម្ភិន្នន្តិ ជាតិសម្ភេទាភាវេន អសម្ភិន្នំ។ អញ្ញជាតិសម្ភេទេ សតិ អស្សតរស្ស អស្សស្ស ជាតភាវោ វិយ សីហស្សបិ សីហថាមាភាវោ សិយាតិ អាហ ‘‘អសម្ភិន្នកេសរសីហ’’ន្តិ។ ឋានសោ វាតិ តង្ខណេ ឯវ។
Balaṃ dīpentoti abhūtameva attano ñāṇabalaṃ pakāsento. Asambhinnanti jātisambhedābhāvena asambhinnaṃ. Aññajātisambhede sati assatarassa assassa jātabhāvo viya sīhassapi sīhathāmābhāvo siyāti āha ‘‘asambhinnakesarasīha’’nti. Ṭhānaso vāti taṅkhaṇe eva.
៥៤. ‘‘សុមាគធា នាម នទី’’តិ កេចិ, តំ មិច្ឆាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘សុមាគធា នាម បោក្ខរណី’’តិ វត្វា តស្សា បោក្ខរណិភាវស្ស សុត្តន្តរេ អាគតតំ ទស្សេតុំ ‘‘យស្សា តីរេ’’តិអាទិ វុត្តំ។ មោរានំ និវាបោ ឯត្ថាតិ មោរនិវាបោ។ ព្យធិករណានម្បិ ហិ បទានំ ពាហិរត្ថសមាសោ ហោតិយេវ យថា ‘‘ឧរសិលោមោ’’តិ។ អថ វា និវុត្ថំ ឯត្ថាតិ និវាបោ, មោរានំ និវាបោ មោរនិវាបោ, មោរានំ និវាបទិន្នដ្ឋានំ។ តេនាហ ‘‘យត្ថ មោរាន’’ន្តិអាទិ។ យស្មា និគ្រោធោ តបោជិគុច្ឆវាទោ, សាសនេ ច ភិក្ខូ អត្តកិលមថានុយោគំ វជ្ជេត្វា ភាវនានុយោគេន បរមស្សាសប្បត្តេ វិហរន្តេ បស្សតិ, តស្មា ‘‘កថំ នុ ខោ សមណោ គោតមោ កាយកិលមថេន វិនាវ សាវកេ វិនេតី’’តិ សញ្ជាតសន្ទេហោ ‘‘កោ នាម សោ’’តិអាទិនា ភគវន្តំ បុច្ឆិ។ អស្សសតិ អនុសង្កិតបរិសង្កិតោ ហោតិ ឯតេនាតិ អស្សាសោ, បីតិសោមនស្សន្តិ អាហ ‘‘អស្សាសប្បត្តាតិ តុដ្ឋិប្បត្តា សោមនស្សប្បត្តា’’តិ។ អធិកោ សេដ្ឋោ អាសយោ និស្សយោ អជ្ឈាសយោតិ អាហ ‘‘ឧត្តមនិស្សយភូត’’ន្តិ។ អាទិភូតំ បុរាតនំ សេដ្ឋចរិយំ អាទិព្រហ្មចរិយំ, លោកុត្តរមគ្គន្តិ អត្ថោ។ តថា ហេស សព្ពពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធសាវកេហិ តេនេវ អាការេន អធិគតោ។ តេនាហ ‘‘បុរាណ…បេ.… អរិយមគ្គ’’ន្តិ។ តថា ហិ តំ ភគវា ‘‘អទ្ទស បុរាណំ មគ្គំ បុរាណមញ្ជស’’ន្តិ អវោច។ បូរេត្វា ភាវនាបារិបូរិវសេន។ ‘‘បូរេត្វា’’តិ វា ឥទំ ‘‘អជ្ឈាសយំ អាទិព្រហ្មចរិយ’’ន្តិ ឯត្ថ បាឋសេសោតិ វទន្តិ។ ‘‘អជ្ឈាសយំ អាទិព្រហ្មចរិយំ បដិជានន្តិ អស្សាសប្បត្តា’’តិ ឯវំ វា ឯត្ថ យោជនា។
54. ‘‘Sumāgadhā nāma nadī’’ti keci, taṃ micchāti dassento ‘‘sumāgadhā nāma pokkharaṇī’’ti vatvā tassā pokkharaṇibhāvassa suttantare āgatataṃ dassetuṃ ‘‘yassā tīre’’tiādi vuttaṃ. Morānaṃ nivāpo etthāti moranivāpo. Byadhikaraṇānampi hi padānaṃ bāhiratthasamāso hotiyeva yathā ‘‘urasilomo’’ti. Atha vā nivutthaṃ etthāti nivāpo, morānaṃ nivāpo moranivāpo, morānaṃ nivāpadinnaṭṭhānaṃ. Tenāha ‘‘yattha morāna’’ntiādi. Yasmā nigrodho tapojigucchavādo, sāsane ca bhikkhū attakilamathānuyogaṃ vajjetvā bhāvanānuyogena paramassāsappatte viharante passati, tasmā ‘‘kathaṃ nu kho samaṇo gotamo kāyakilamathena vināva sāvake vinetī’’ti sañjātasandeho ‘‘ko nāma so’’tiādinā bhagavantaṃ pucchi. Assasati anusaṅkitaparisaṅkito hoti etenāti assāso, pītisomanassanti āha ‘‘assāsappattāti tuṭṭhippattā somanassappattā’’ti. Adhiko seṭṭho āsayo nissayo ajjhāsayoti āha ‘‘uttamanissayabhūta’’nti. Ādibhūtaṃ purātanaṃ seṭṭhacariyaṃ ādibrahmacariyaṃ, lokuttaramagganti attho. Tathā hesa sabbabuddhapaccekabuddhasāvakehi teneva ākārena adhigato. Tenāha ‘‘purāṇa…pe… ariyamagga’’nti. Tathā hi taṃ bhagavā ‘‘addasa purāṇaṃ maggaṃ purāṇamañjasa’’nti avoca. Pūretvā bhāvanāpāripūrivasena. ‘‘Pūretvā’’ti vā idaṃ ‘‘ajjhāsayaṃ ādibrahmacariya’’nti ettha pāṭhasesoti vadanti. ‘‘Ajjhāsayaṃ ādibrahmacariyaṃ paṭijānanti assāsappattā’’ti evaṃ vā ettha yojanā.
តបោជិគុច្ឆាវាទវណ្ណនា
Tapojigucchāvādavaṇṇanā
៥៥. បកតា ហុត្វា វិច្ឆិន្នា វិប្បកតាតិ អាហ ‘‘អនិដ្ឋិតាវ ហុត្វា ឋិតា’’តិ។
55. Pakatā hutvā vicchinnā vippakatāti āha ‘‘aniṭṭhitāva hutvā ṭhitā’’ti.
៥៦. វីរិយេន បាបជិគុច្ឆនវាទោតិ លូខបដិបត្តិសាធនេន វីរិយេន អត្តតណ្ហាវិនោទនវសេន បាបកស្ស ជិគុច្ឆនវាទោ។ ជិគុច្ឆតីតិ ជិគុច្ឆោ, តព្ភាវោ ជេគុច្ឆំ, អធិកំ ជេគុច្ឆំ អធិជេគុច្ឆំ, អតិវិយ បាបជិគុច្ឆនំ, តស្មិំ អធិជេគុច្ឆេ។ កាយទឡ្ហីពហុលំ តបតីតិ តបោ, អត្តកិលមថានុយោគវសេន បវត្តំ វីរិយំ, តេន កាយទឡ្ហីពហុលតានិមិត្តស្ស បាបស្ស ជិគុច្ឆនំ, វិរជ្ជនម្បិ តបោជិគុច្ឆាតិ អាហ ‘‘វីរិយេន បាបជិគុច្ឆា’’តិ។ ឃាសច្ឆាទនសេនាសនតណ្ហាវិនោទនមុខេន អត្តស្នេហវិរជ្ជនន្តិ អត្ថោ។ ឧបរិ វុច្ចមានេសុ នានាការេសុ អចេលកាទិវតេសុ ឯកជ្ឈំ សមាទិន្នានំ បរិសោធនមេវេត្ថ បារិបូរណំ , ន សព្ពេសំ អនវសេសតោ សមាទានំ តស្ស អសម្ភវតោតិ អាហ ‘‘បរិបុណ្ណាតិ បរិសុទ្ធា’’តិ។ បរិសោធនញ្ច នេសំ សកសមយសិទ្ធេន នយេន បដិបជ្ជនមេវ។ វិបរិយាយេន អបរិសុទ្ធតា វេទិតព្ពា។
56.Vīriyena pāpajigucchanavādoti lūkhapaṭipattisādhanena vīriyena attataṇhāvinodanavasena pāpakassa jigucchanavādo. Jigucchatīti jiguccho, tabbhāvo jegucchaṃ, adhikaṃ jegucchaṃ adhijegucchaṃ, ativiya pāpajigucchanaṃ, tasmiṃ adhijegucche. Kāyadaḷhībahulaṃ tapatīti tapo, attakilamathānuyogavasena pavattaṃ vīriyaṃ, tena kāyadaḷhībahulatānimittassa pāpassa jigucchanaṃ, virajjanampi tapojigucchāti āha ‘‘vīriyena pāpajigucchā’’ti. Ghāsacchādanasenāsanataṇhāvinodanamukhena attasnehavirajjananti attho. Upari vuccamānesu nānākāresu acelakādivatesu ekajjhaṃ samādinnānaṃ parisodhanamevettha pāripūraṇaṃ, na sabbesaṃ anavasesato samādānaṃ tassa asambhavatoti āha ‘‘paripuṇṇāti parisuddhā’’ti. Parisodhanañca nesaṃ sakasamayasiddhena nayena paṭipajjanameva. Vipariyāyena aparisuddhatā veditabbā.
៥៧. ‘‘ឯកំ បញ្ហម្បិ ន កថេតី’’តិ បឋមំ អត្តនា បុច្ឆិតបញ្ហស្ស អកថិតត្តា វុត្តំ។
57.‘‘Ekaṃ pañhampi na kathetī’’ti paṭhamaṃ attanā pucchitapañhassa akathitattā vuttaṃ.
តបនិស្សិតកោតិ អត្តកិលមថានុយោគសង្ខាតំ តបំ និស្សាយ សមាទាយ វត្តនកោ។ សីហនាទេតិ សីហនាទសុត្តវណ្ណនាយំ។ យស្មា តត្ថ វិត្ថារិតនយេន វេទិតព្ពានិ, តស្មា តស្សា អត្ថប្បកាសនាយ វុត្តនយេនបិ វេទិតព្ពានិ។
Tapanissitakoti attakilamathānuyogasaṅkhātaṃ tapaṃ nissāya samādāya vattanako. Sīhanādeti sīhanādasuttavaṇṇanāyaṃ. Yasmā tattha vitthāritanayena veditabbāni, tasmā tassā atthappakāsanāya vuttanayenapi veditabbāni.
ឧបក្កិលេសវណ្ណនា
Upakkilesavaṇṇanā
៥៨. ‘‘សម្មា អាទិយតី’’តិ វត្វា សម្មា អាទិយនញ្ចស្ស ទឡ្ហគ្គាហោ ឯវាតិ អាហ ‘‘ទឡ្ហំ គណ្ហាតី’’តិ។ ‘‘សាសនាវចរេនាបិ ទីបេតព្ព’’ន្តិ វត្វា តំ ទស្សេតុំ ‘‘ឯកច្ចោ ហី’’តិអាទិ វុត្តំ, តេន ធុតង្គធរតាមត្តេន អត្តមនតា, បរិបុណ្ណសង្កប្បតា សម្មាបដិបត្តិយា ឧបក្កិលេសោតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេតិ, ន យថាវុត្តតបសមាទានធុតង្គធរតានំ សតិបិ អនិយ្យានិកត្តេ សទិសតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
58. ‘‘Sammā ādiyatī’’ti vatvā sammā ādiyanañcassa daḷhaggāho evāti āha ‘‘daḷhaṃ gaṇhātī’’ti. ‘‘Sāsanāvacarenāpi dīpetabba’’nti vatvā taṃ dassetuṃ ‘‘ekacco hī’’tiādi vuttaṃ, tena dhutaṅgadharatāmattena attamanatā, paripuṇṇasaṅkappatā sammāpaṭipattiyā upakkilesoti imamatthaṃ dasseti, na yathāvuttatapasamādānadhutaṅgadharatānaṃ satipi aniyyānikatte sadisatanti daṭṭhabbaṃ.
‘‘ទុវិធស្សាបីតិ ‘អត្តមនោ ហោតិ បរិបុណ្ណសង្កប្បោ’តិ ច ឯវំ ឧបក្កិលេសភេទេន វុត្តស្ស ទុវិធស្សាបិ តបស្សិនោ’’តិ កេចិ។ យស្មា បន អដ្ឋកថាយំ សាសនិកវសេនាបិ អត្ថោ ទីបិតោ, តស្មា ពាហិរកស្ស, សាសនិកស្ស ចាតិ ឯវំ ទុវិធស្សាបិ តបស្សិនោតិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ តថា ចេវ ហិ ឧបរិបិ អត្ថវណ្ណនំ វក្ខតីតិ។ ឯត្តាវតាតិ យទិទំ ‘‘កោ អញ្ញោ មយា សទិសោ’’តិ ឯវំ អតិមានស្ស, អនិដ្ឋិតកិច្ចស្សេវ ច ‘‘អលមេត្តាវតា’’តិ ឯវំ អតិមានស្ស ច ឧប្បាទនំ, ឯត្តាវតា។
‘‘Duvidhassāpīti ‘attamano hoti paripuṇṇasaṅkappo’ti ca evaṃ upakkilesabhedena vuttassa duvidhassāpi tapassino’’ti keci. Yasmā pana aṭṭhakathāyaṃ sāsanikavasenāpi attho dīpito, tasmā bāhirakassa, sāsanikassa cāti evaṃ duvidhassāpi tapassinoti attho veditabbo. Tathā ceva hi uparipi atthavaṇṇanaṃ vakkhatīti. Ettāvatāti yadidaṃ ‘‘ko añño mayā sadiso’’ti evaṃ atimānassa, aniṭṭhitakiccasseva ca ‘‘alamettāvatā’’ti evaṃ atimānassa ca uppādanaṃ, ettāvatā.
ឧក្កំសតីតិ ឧក្កដ្ឋំ ករោតិ។ ឧក្ខិបតីតិ អញ្ញេសំ ឧបរិ ខិបតិ, បគ្គណ្ហាតីតិ អត្ថោ។ បរំ សំហារេតីតិ បរំ សំហរំ និហីនំ ករោតិ។ អវក្ខិបតីតិ អធោ ខិបតិ, អវមញ្ញតីតិ អត្ថោ។
Ukkaṃsatīti ukkaṭṭhaṃ karoti. Ukkhipatīti aññesaṃ upari khipati, paggaṇhātīti attho. Paraṃ saṃhāretīti paraṃ saṃharaṃ nihīnaṃ karoti. Avakkhipatīti adho khipati, avamaññatīti attho.
មានមទករណេនាតិ មានសង្ខាតស្ស មទស្ស ករណេន ឧប្បាទនេន។ មុច្ឆិតោ ហោតីតិ មុច្ឆាបន្នោ ហោតិ, សា បន មុច្ឆាបត្តិ អភិជ្ឈាសីលព្ពតបរាមាសកាយគន្ថេហិ គធិតចិត្តតា, តត្ថ ច អតិលគ្គភាវោតិ អាហ ‘‘គធិតោ អជ្ឈោសន្នោ’’តិ។ បមជ្ជនញ្ចេត្ថ បមជ្ជនមេវាតិ អាហ ‘‘បមាទមាបជ្ជតី’’តិ។ កេវលំ ធុតង្គសុទ្ធិកោ ហុត្វា កម្មដ្ឋានំ អននុយុញ្ជន្តោ តាយ ឯវ ធុតង្គសុទ្ធិកតាយ អត្តុក្កំសនាទិវសេន បវត្តេយ្យាតិ ទស្សេតុំ ‘‘សាសនេ’’តិអាទិ វុត្តំ។ តេនាហ ‘‘ធុតង្គមេវ…បេ.… បច្ចេតី’’តិ។
Mānamadakaraṇenāti mānasaṅkhātassa madassa karaṇena uppādanena. Mucchitohotīti mucchāpanno hoti, sā pana mucchāpatti abhijjhāsīlabbataparāmāsakāyaganthehi gadhitacittatā, tattha ca atilaggabhāvoti āha ‘‘gadhito ajjhosanno’’ti. Pamajjanañcettha pamajjanamevāti āha ‘‘pamādamāpajjatī’’ti. Kevalaṃ dhutaṅgasuddhiko hutvā kammaṭṭhānaṃ ananuyuñjanto tāya eva dhutaṅgasuddhikatāya attukkaṃsanādivasena pavatteyyāti dassetuṃ ‘‘sāsane’’tiādi vuttaṃ. Tenāha ‘‘dhutaṅgameva…pe… paccetī’’ti.
៥៩. តេយេវ បច្ចយា។ សុដ្ឋុ កត្វា បដិសង្ខរិត្វា លទ្ធាតិ អាទរគារវយោគេន សក្កច្ចំ អភិសង្ខរិត្វា ទានវសេន ឧបនយវសេន លទ្ធា។ វណ្ណភណនន្តិ គុណកិត្តនំ។ អស្សាតិ តបស្សិនោ។
59.Teyeva paccayā. Suṭṭhu katvā paṭisaṅkharitvā laddhāti ādaragāravayogena sakkaccaṃ abhisaṅkharitvā dānavasena upanayavasena laddhā. Vaṇṇabhaṇananti guṇakittanaṃ. Assāti tapassino.
៦០. វោទាសន្តិ ព្យាសនំ, វិភជ្ជនន្តិ អត្ថោ។ តំ បនេត្ថ វិភជ្ជនំ ទ្វិធា ឥច្ឆិតន្តិ អាហ ‘‘ទ្វេភាគំ អាបជ្ជតី’’តិ។ ទ្វេ ភាគេ ករោតិ រុច្ចនារុច្ចនវសេន ។ គេធជាតោតិ សញ្ជាតគេធោ។ មុច្ឆនំ នាម សតិវិប្បវាសេនេវ ហោតិ, ន សតិយា សតីតិ អាហ ‘‘សមុដ្ឋស្សតី’’តិ។ អាទីនវមត្តម្បីតិ គធិតាទិភាវេន បរិភោគេ អាទីនវមត្តម្បិ ន បស្សតិ។ មត្តញ្ញុតាតិ បរិភោគេ មត្តញ្ញុតា។ បច្ចវេក្ខណបរិភោគមត្តម្បីតិ បច្ចវេក្ខណមត្តេន បរិភោគម្បិ ឯកវារំ បច្ចវេក្ខិត្វាបិ បរិភុញ្ជនម្បិ ន ករោតិ។
60.Vodāsanti byāsanaṃ, vibhajjananti attho. Taṃ panettha vibhajjanaṃ dvidhā icchitanti āha ‘‘dvebhāgaṃ āpajjatī’’ti. Dve bhāge karoti ruccanāruccanavasena . Gedhajātoti sañjātagedho. Mucchanaṃ nāma sativippavāseneva hoti, na satiyā satīti āha ‘‘samuṭṭhassatī’’ti. Ādīnavamattampīti gadhitādibhāvena paribhoge ādīnavamattampi na passati. Mattaññutāti paribhoge mattaññutā. Paccavekkhaṇaparibhogamattampīti paccavekkhaṇamattena paribhogampi ekavāraṃ paccavekkhitvāpi paribhuñjanampi na karoti.
៦១. វិចក្កសណ្ឋានាតិ វិបុលតមចក្កសណ្ឋានា។ សព្ពស្ស ភុញ្ជនតោ អយោកូដសទិសា ទន្តា ឯវ ទន្តកូដំ។ អបសាទេតីតិ បសាទេតិ។ អចេលកាទិវសេនាតិ អចេលកវតាទិវសេន។ លូខាជីវិន្តិ សល្លេខបដិបត្តិយា លូខជីវិកំ។
61.Vicakkasaṇṭhānāti vipulatamacakkasaṇṭhānā. Sabbassa bhuñjanato ayokūṭasadisā dantā eva dantakūṭaṃ.Apasādetīti pasādeti. Acelakādivasenāti acelakavatādivasena. Lūkhājīvinti sallekhapaṭipattiyā lūkhajīvikaṃ.
៦២. តបំ ករោតីតិ ភាវនាមនសិការលក្ខណំ តបំ ចរតិ ចរន្តោ វិយ ហោតិ។ ចង្កមំ ឱតរតិ ភាវនំ អនុយុញ្ជន្តោ វិយ។ វិហារង្គណំ សម្មជ្ជតិ វត្តបដិបត្តិំ បូរេន្តោ វិយ។
62.Tapaṃ karotīti bhāvanāmanasikāralakkhaṇaṃ tapaṃ carati caranto viya hoti. Caṅkamaṃ otarati bhāvanaṃ anuyuñjanto viya. Vihāraṅgaṇaṃ sammajjati vattapaṭipattiṃ pūrento viya.
‘‘អាទស្សយមានោ’’តិ វា បាឋោ។
‘‘Ādassayamāno’’ti vā pāṭho.
កិញ្ចិ វជ្ជន្តិ កិញ្ចិ កាយិកំ វា វាចសិកំ វា ទោសំ។ ទិដ្ឋិគតន្តិ វិបរីតទស្សនំ។ អរុច្ចមានន្តិ អត្តនោ សិទ្ធន្តេ បដិក្ខិត្តភាវេន អរុច្ចមានំ។ រុច្ចតិ មេតិ ‘‘កប្បតិ មេ’’តិ វទតិ។ អនុជានិតព្ពន្តិ តច្ឆាវិបរីតភូតភាវេន ‘‘ឯវមេត’’ន្តិ អនុជានិតព្ពំ។ សវនមនោហារិតាយ ‘‘សាធុ សុដ្ឋូ’’តិ អនុមោទិតព្ពំ។
Kiñcivajjanti kiñci kāyikaṃ vā vācasikaṃ vā dosaṃ. Diṭṭhigatanti viparītadassanaṃ. Aruccamānanti attano siddhante paṭikkhittabhāvena aruccamānaṃ. Ruccati meti ‘‘kappati me’’ti vadati. Anujānitabbanti tacchāviparītabhūtabhāvena ‘‘evameta’’nti anujānitabbaṃ. Savanamanohāritāya ‘‘sādhu suṭṭhū’’ti anumoditabbaṃ.
៦៣. កុជ្ឈនសីលតាយ កោធនោ។ វុត្តលក្ខណោ ឧបនាហោ ឯតស្ស អត្ថីតិ ឧបនាហី។ ឯវំភូតោ ច តំសមង្គី ហោតីតិ ‘‘សមន្នាគតោ ហោតី’’តិ វុត្តំ។ ឯស នយោ ឥតោ បរេសុបិ។
63. Kujjhanasīlatāya kodhano. Vuttalakkhaṇo upanāho etassa atthīti upanāhī. Evaṃbhūto ca taṃsamaṅgī hotīti ‘‘samannāgato hotī’’ti vuttaṃ. Esa nayo ito paresupi.
អយំ បន វិសេសោ – ឥស្សតិ ឧសូយតីតិ ឧស្សុកី។ សឋនំ អសន្តគុណសម្ភាវនំ សឋោ, សោ ឯតស្ស អត្ថីតិ សឋោ។ សន្តទោសបដិច្ឆាទនសភាវា មាយា, មាយា ឯតស្ស អត្ថីតិ មាយាវី។ គរុដ្ឋានិយានម្បិ បណិបាតាករណលក្ខណំ ថម្ភនំ ថទ្ធំ, តមេត្ថ អត្ថីតិ ថទ្ធោ។ គុណេហិ សមានំ, អធិកញ្ច អតិក្កមិត្វា និហីនំ កត្វា មញ្ញនសីលតាយ អតិមានី។ អសន្តគុណសម្ភាវនត្ថិកតាសង្ខាតា បាបា លាមកា ឥច្ឆា ឯតស្សាតិ បាបិច្ឆោ។ មិច្ឆា វិបរីតា ទិដ្ឋិ ឯតស្សាតិ មិច្ឆាទិដ្ឋិកោ។ ‘‘ឥទមេវ សច្ចំ, មោឃមញ្ញ’’ន្តិ (ម. និ. ១៨៧, ២០២, ៤២៧; ៣.២៧, ២៩; ឧទា. ៥៥; មហានិ. ២០; នេត្តិ. ៥៨) ឯវំ អត្តនា អត្តាភិនិវិដ្ឋតាយ សតា ទិដ្ឋិ សន្ទិដ្ឋិ, តមេវ បរាមសតីតិ សន្ទិដ្ឋិបរាមាសី។ អដ្ឋកថាយំ បន ‘‘សយំ ទិដ្ឋិ សន្ទិដ្ឋី’’តិ វត្ថុវសេន អត្ថោ វុត្តោ។ អា ពាឡ្ហំ វិយ ធីយតីតិ អាធានន្តិ អាហ ‘‘ទឡ្ហំ សុដ្ឋុ ឋបិត’’ន្តិ។ យថាគហិតំ គាហំ បដិនិស្សជ្ជនសីលោ បដិនិស្សគ្គី, តប្បដិក្ខេបេន ទុប្បដិនិស្សគ្គី។ បដិសេធត្ថោ ហិ អយំ ទុ-សទ្ទោ យថា ‘‘ទុប្បញ្ញោ, (ម. និ. ១.៤៤៩) ទុស្សីលោ’’តិ (អ. និ. ៥.២១៣; ១០.៧៥; បារា. ១៩៥; ធ. ប. ៣០៨) ច។
Ayaṃ pana viseso – issati usūyatīti ussukī. Saṭhanaṃ asantaguṇasambhāvanaṃ saṭho, so etassa atthīti saṭho. Santadosapaṭicchādanasabhāvā māyā, māyā etassa atthīti māyāvī. Garuṭṭhāniyānampi paṇipātākaraṇalakkhaṇaṃ thambhanaṃ thaddhaṃ, tamettha atthīti thaddho. Guṇehi samānaṃ, adhikañca atikkamitvā nihīnaṃ katvā maññanasīlatāya atimānī. Asantaguṇasambhāvanatthikatāsaṅkhātā pāpā lāmakā icchā etassāti pāpiccho. Micchā viparītā diṭṭhi etassāti micchādiṭṭhiko. ‘‘Idameva saccaṃ, moghamañña’’nti (ma. ni. 187, 202, 427; 3.27, 29; udā. 55; mahāni. 20; netti. 58) evaṃ attanā attābhiniviṭṭhatāya satā diṭṭhi sandiṭṭhi, tameva parāmasatīti sandiṭṭhiparāmāsī. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sayaṃ diṭṭhi sandiṭṭhī’’ti vatthuvasena attho vutto. Ā bāḷhaṃ viya dhīyatīti ādhānanti āha ‘‘daḷhaṃ suṭṭhu ṭhapita’’nti. Yathāgahitaṃ gāhaṃ paṭinissajjanasīlo paṭinissaggī, tappaṭikkhepena duppaṭinissaggī. Paṭisedhattho hi ayaṃ du-saddo yathā ‘‘duppañño, (ma. ni. 1.449) dussīlo’’ti (a. ni. 5.213; 10.75; pārā. 195; dha. pa. 308) ca.
បរិសុទ្ធបបដិកប្បត្តកថាវណ្ណនា
Parisuddhapapaṭikappattakathāvaṇṇanā
៦៤. ឥធ និគ្រោធ តបស្សីតិ យថានុក្កន្តំ បុរិមបាឡិំ និគមនវសេន ឯកទេសេន ទស្សេតិ។ តេនាហ ‘‘ឯវំ ភគវា’’តិអាទិ។ គហិតលទ្ធិន្តិ ‘‘អចេលកាទិភាវោ សេយ្យោ, តេន ច សំសារសុទ្ធិ ហោតី’’តិ ឯវំ គហិតលទ្ធិំ។ រក្ខិតំ តបន្តិ តាយ លទ្ធិយា សមាទិយិត្វា រក្ខិតំ អចេលកវតាទិតបំ។ ‘‘សព្ពមេវ សំកិលិដ្ឋ’’ន្តិ ឥមិនា យំ វក្ខតិ បរិសុទ្ធបាឡិវណ្ណនាយំ ‘‘លូខតបស្សិនោ ចេវ ធុតង្គធរស្ស ច វសេន យោជនា វេទិតព្ពា’’តិ (ទី. និ. អដ្ឋ. ៣.៦៤), តស្ស បរិកប្បិតរូបស្ស លូខស្ស តបស្សិនោតិ អយមេត្ថ អធិប្បាយោតិ ទស្សេតិ។ ‘‘បរិសុទ្ធបាឡិទស្សនត្ថ’’ន្តិ ច ឥមិនា តិត្ថិយានំ វសេន បាឡិ យេវេត្ថ លព្ភតិ, ន បន តទត្ថោតិ ទស្សេតិ។ វុត្តវិបក្ខវសេនាតិ វុត្តស្ស អត្ថស្ស បដិបក្ខវសេន, បដិក្ខេបវសេនាតិ អត្ថោ។ តស្មិំ ឋានេតិ ហេតុអត្ថេ ភុម្មន្តិ តស្ស ហេតុអត្ថេន ករណវចនេន អត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឯវំ សោ តេនា’’តិអាទិមាហ។ ឧត្តរិ វាយមមានោតិ យថាសមាទិន្នេហិ ធុតធម្មេហិ អបរិតុដ្ឋោ, អបរិយោសិតសង្កប្បោ ច ហុត្វា ឧបរិ ភាវនានុយោគវសេន សម្មាវាយាមំ ករោន្តោ។
64.Idha nigrodha tapassīti yathānukkantaṃ purimapāḷiṃ nigamanavasena ekadesena dasseti. Tenāha ‘‘evaṃ bhagavā’’tiādi. Gahitaladdhinti ‘‘acelakādibhāvo seyyo, tena ca saṃsārasuddhi hotī’’ti evaṃ gahitaladdhiṃ. Rakkhitaṃ tapanti tāya laddhiyā samādiyitvā rakkhitaṃ acelakavatāditapaṃ. ‘‘Sabbameva saṃkiliṭṭha’’nti iminā yaṃ vakkhati parisuddhapāḷivaṇṇanāyaṃ ‘‘lūkhatapassino ceva dhutaṅgadharassa ca vasena yojanā veditabbā’’ti (dī. ni. aṭṭha. 3.64), tassa parikappitarūpassa lūkhassa tapassinoti ayamettha adhippāyoti dasseti. ‘‘Parisuddhapāḷidassanattha’’nti ca iminā titthiyānaṃ vasena pāḷi yevettha labbhati, na pana tadatthoti dasseti. Vuttavipakkhavasenāti vuttassa atthassa paṭipakkhavasena, paṭikkhepavasenāti attho. Tasmiṃ ṭhāneti hetuatthe bhummanti tassa hetuatthena karaṇavacanena atthaṃ dassento ‘‘evaṃ so tenā’’tiādimāha. Uttari vāyamamānoti yathāsamādinnehi dhutadhammehi aparituṭṭho, apariyositasaṅkappo ca hutvā upari bhāvanānuyogavasena sammāvāyāmaṃ karonto.
៦៩. ឥតោ បរន្តិ ឥតោ យថាវុត្តនយតោ បរំ។ អគ្គភាវំ វា សារភាវំ វាតិ តបោជិគុច្ឆាយ អគ្គភាវំ វា សារភាវំ វា អជានន្តោ។ ‘‘អយមេវស្ស អគ្គភាវោ សារភាវោ’’តិ មញ្ញមានោ ‘‘អគ្គប្បត្តា, សារប្បត្តា ចា’’តិ អាហ។
69.Ito paranti ito yathāvuttanayato paraṃ. Aggabhāvaṃ vā sārabhāvaṃ vāti tapojigucchāya aggabhāvaṃ vā sārabhāvaṃ vā ajānanto. ‘‘Ayamevassa aggabhāvo sārabhāvo’’ti maññamāno ‘‘aggappattā, sārappattā cā’’ti āha.
បរិសុទ្ធតចប្បត្តាទិកថាវណ្ណនា
Parisuddhatacappattādikathāvaṇṇanā
៧០. យមនំ សំយមនំ យាមោ, ហិំសាទីនំ អករណវសេន ចតុព្ពិធោ យាមោវ ចាតុយាមោ, សោ ឯវ សំវរោ, តេន សំវុតោ គុត្តសព្ពទ្វារោ ចាតុយាមសំវរសំវុតោ។ តេនាហ ‘‘ចតុព្ពិធេន សំវរេន បិហិតោ’’តិ។ អតិបាតនំ ហិំសនន្តិ អាហ ‘‘បាណំ ន ហនតី’’តិ។ លោភចិត្តេន ភាវិតំ សម្ភាវិតន្តិ កត្វា ភាវិតំ នាម បញ្ច កាមគុណា។ អយញ្ច តេសុ តេសំយេវ សមុទាចារោ មគ្គោដ្ឋាបកំ វិយាតិ អាហ ‘‘តេសំ សញ្ញាយា’’តិ។
70. Yamanaṃ saṃyamanaṃ yāmo, hiṃsādīnaṃ akaraṇavasena catubbidho yāmova cātuyāmo, so eva saṃvaro, tena saṃvuto guttasabbadvāro cātuyāmasaṃvarasaṃvuto. Tenāha ‘‘catubbidhena saṃvarena pihito’’ti. Atipātanaṃ hiṃsananti āha ‘‘pāṇaṃ na hanatī’’ti. Lobhacittena bhāvitaṃ sambhāvitanti katvā bhāvitaṃ nāma pañca kāmaguṇā. Ayañca tesu tesaṃyeva samudācāro maggoṭṭhāpakaṃ viyāti āha ‘‘tesaṃ saññāyā’’ti.
ឯតន្តិ អភិហរណំ, ហីនាយ អនាវត្តនញ្ច។ តេនាហ ‘‘សោ អភិហរតីតិ អាទិលក្ខណ’’ន្តិ។ អភិហរតីតិ អភិពុទ្ធិំ នេតិ។ តេនាហ ‘‘ឧបរូបរិ វឌ្ឍេតី’’តិ។ ចក្កវត្តិនាបិ បព្ពជិតស្ស អភិវាទនាទិ ករីយតេវាតិ បព្ពជ្ជា សេដ្ឋា គុណវិសេសយោគតោ, ទោសវិរហិតតោ ច, យតោ សា បណ្ឌិតបញ្ញត្តា វុត្តា។ គិហិភាវោ បន និហីនោ តទុភយាភាវតោតិ អាហ ‘‘ហីនាយ គិហិភាវត្ថាយា’’តិ។
Etanti abhiharaṇaṃ, hīnāya anāvattanañca. Tenāha ‘‘so abhiharatīti ādilakkhaṇa’’nti. Abhiharatīti abhibuddhiṃ neti. Tenāha ‘‘uparūpari vaḍḍhetī’’ti. Cakkavattināpi pabbajitassa abhivādanādi karīyatevāti pabbajjā seṭṭhā guṇavisesayogato, dosavirahitato ca, yato sā paṇḍitapaññattā vuttā. Gihibhāvo pana nihīno tadubhayābhāvatoti āha ‘‘hīnāya gihibhāvatthāyā’’ti.
៧១. តចប្បត្តាតិ តចំ បត្តា, តចសទិសា ហោតីតិ អត្ថោ។
71.Tacappattāti tacaṃ pattā, tacasadisā hotīti attho.
៧៤. តិត្ថិយានំ វសេនាតិ តិត្ថិយានំ សមយវសេន។ នេសន្តិ តិត្ថិយានំ។ តន្តិ ទិព្ពចក្ខុំ។ សីលសម្បទាតិ សព្ពាការសម្បន្នំ ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ។ តចសារសម្បត្តិតោតិ តចតបោជិគុច្ឆាយាសារសម្បត្តិតោ។ វិសេសភាវន្តិ វិសេសសភាវំ។
74. Titthiyānaṃ vasenāti titthiyānaṃ samayavasena. Nesanti titthiyānaṃ. Tanti dibbacakkhuṃ. Sīlasampadāti sabbākārasampannaṃ catupārisuddhisīlaṃ. Tacasārasampattitoti tacatapojigucchāyāsārasampattito. Visesabhāvanti visesasabhāvaṃ.
អចេលកបាឡិមត្តម្បីតិ អចេលកបាឡិអាគតត្ថមត្តម្បិ នត្ថិ, តស្មា មយំ អនស្សាម វិនដ្ឋាតិ អត្ថោ។ អ-ការោ វា និបាតមត្តំ, នស្សាមាតិ វិនស្សាម។ កុតោ បរិសុទ្ធបាឡីតិ កុតោ ឯវ អម្ហេសុ បរិសុទ្ធបាឡិអាគតបដិបត្តិ។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។ សុតិវសេនាបីតិ សោតបថាគមនមត្តេនាបិ ន ជានាម។
Acelakapāḷimattampīti acelakapāḷiāgatatthamattampi natthi, tasmā mayaṃ anassāma vinaṭṭhāti attho. A-kāro vā nipātamattaṃ, nassāmāti vinassāma. Kuto parisuddhapāḷīti kuto eva amhesu parisuddhapāḷiāgatapaṭipatti. Esa nayo sesesupi. Sutivasenāpīti sotapathāgamanamattenāpi na jānāma.
និគ្រោធស្សបជ្ឈាយនវណ្ណនា
Nigrodhassapajjhāyanavaṇṇanā
៧៥. អស្សាតិ សន្ធានស្ស គហបតិស្ស។ កក្ខឡន្តិ ផរុសំ។ ទុរាសទវចនន្តិ អវត្តព្ពវចនំ។ យស្មា ផរុសវចនំ យំ ឧទ្ទិស្ស បយុត្តំ, តស្មិំ ខមាបិតេ ខមាបកស្ស បដិបាកតិកំ ហោតិ, តស្មា ‘‘អយំ មយី’’តិអាទិ វុត្តំ។
75.Assāti sandhānassa gahapatissa. Kakkhaḷanti pharusaṃ. Durāsadavacananti avattabbavacanaṃ. Yasmā pharusavacanaṃ yaṃ uddissa payuttaṃ, tasmiṃ khamāpite khamāpakassa paṭipākatikaṃ hoti, tasmā ‘‘ayaṃ mayī’’tiādi vuttaṃ.
៧៦. ពោធត្ថាយ ធម្មំ ទេសេតិ, ន អត្តនោ ពុទ្ធភាវឃោសនត្ថាយ។ វាទត្ថាយាតិ បរវាទភញ្ជនវាទត្ថាយ។ រាគាទិសមនត្ថាយ ធម្មំ ទេសេតិ, ន អន្តេវាសិកម្យតាយ។ ឱឃនិត្ថរណត្ថាយាតិ ចតុរោឃនិត្ថរណត្ថាយ ធម្មំ ទេសេតិ សព្ពសោ ឱរបារាតិណ្ណមាវហត្តា ទេសនាយ។ សព្ពកិលេសបរិនិព្ពានត្ថាយ ធម្មំ ទេសេតិ កិលេសានំ លេសេនបិ ទេសនាយ អបរាមដ្ឋភាវតោ។
76.Bodhatthāya dhammaṃ deseti, na attano buddhabhāvaghosanatthāya. Vādatthāyāti paravādabhañjanavādatthāya. Rāgādisamanatthāya dhammaṃ deseti, na antevāsikamyatāya. Oghanittharaṇatthāyāti caturoghanittharaṇatthāya dhammaṃ deseti sabbaso orapārātiṇṇamāvahattā desanāya. Sabbakilesaparinibbānatthāya dhammaṃ deseti kilesānaṃ lesenapi desanāya aparāmaṭṭhabhāvato.
ព្រហ្មចរិយបរិយោសានាទិវណ្ណនា
Brahmacariyapariyosānādivaṇṇanā
៧៧. ឥទំ សព្ពម្បីតិ សត្តវស្សតោ បដ្ឋាយ យាវ ‘‘សត្តាហ’’ន្តិ បទំ, ឥទំ សព្ពម្បិ វចនំ។ អសឋោ បន អមាយាវី ឧជុជាតិកោ តិក្ខបញ្ញោ ឧគ្ឃដិតញ្ញូតិ អធិប្បាយោ។ សោ ហិ តំមុហុត្តេនេវ អរហត្តំ បត្តុំ សក្ខិស្សតីតិ។ វង្កវង្កោតិ កាយវង្កាទីហិបិ វង្កេហិ វង្កោ ជិម្ហោ កុដិលោ។ ‘‘សឋំ បនាហំ អនុសាសិតុំ ន សក្កោមី’’តិ ន ឥទំ ភគវា កិលាសុភាវេនេវ វទតិ, អថ ខោ តស្ស អភាជនភាវេនេវ។
77.Idaṃ sabbampīti sattavassato paṭṭhāya yāva ‘‘sattāha’’nti padaṃ, idaṃ sabbampi vacanaṃ. Asaṭho pana amāyāvī ujujātiko tikkhapañño ugghaṭitaññūti adhippāyo. So hi taṃmuhutteneva arahattaṃ pattuṃ sakkhissatīti. Vaṅkavaṅkoti kāyavaṅkādīhipi vaṅkehi vaṅko jimho kuṭilo. ‘‘Saṭhaṃ panāhaṃ anusāsituṃ na sakkomī’’ti na idaṃ bhagavā kilāsubhāveneva vadati, atha kho tassa abhājanabhāveneva.
៧៨. បកតិយា អាចរិយោតិ យោ ឯវ តុម្ហាកំ ឥតោ បុព្ពេ បកតិយា អាចរិយោ អហោសិ, សោ ឯវ ឥទានិបិ បុព្ពាចិណ្ណវសេន អាចរិយោ ហោតុ, ន មយំ តុម្ហេ អន្តេវាសិកេ កាតុកាមាតិ អធិប្បាយោ។ ន មយំ តុម្ហាកំ ឧទ្ទេសេន អត្ថិកា, ធម្មតន្តិ មេវ បន តុម្ហេ ញាបេតុកាមម្ហាតិ អធិប្បាយោ។ អាជីវតោតិ ជីវិកាយ វុត្តិតោ។ អកុសលាតិ កោដ្ឋាសំ បត្តាតិ អកុសលាតិ តំ តំ កោដ្ឋាសតំយេវ ឧបគតា។ កិលេសទរថសម្បយុត្តាតិ កិលេសទរថសហិតា តំសម្ពន្ធនតោ ។ ជាតិជរាមរណានំ ហិតាតិ ជាតិជរាមរណិយា។ សំកិលេសោ ឯត្ថ អត្ថិ, សំកិលេសេ វា និយុត្តាតិ សំកិលេសិកា។ វោទានំ វុច្ចតិ វិសុទ្ធិ, តស្ស បច្ចយភូតត្តា វោទានិយា។ តថាភូតា ចេតេ វោទាបេន្តីតិ អាហ ‘‘សត្តេ វោទាបេន្តី’’តិ។ សិខាប្បត្តា បញ្ញាយ បារិបូរិវេបុល្លតា មគ្គផលវសេនេវ ឥច្ឆិតព្ពាតិ អាហ ‘‘មគ្គបញ្ញា…បេ.… វេបុល្លត’’ន្តិ។ ឧភោបិ វា ឯតានិ បារិបូរិវេបុល្លានិ។ យា ហិ តស្ស បារិបូរី, សា ឯវ វេបុល្លតាតិ។ តតោតិ សំកិលេសធម្មប្បហានវោទានធម្មាភិពុទ្ធិហេតុ។
78.Pakatiyā ācariyoti yo eva tumhākaṃ ito pubbe pakatiyā ācariyo ahosi, so eva idānipi pubbāciṇṇavasena ācariyo hotu, na mayaṃ tumhe antevāsike kātukāmāti adhippāyo. Namayaṃ tumhākaṃ uddesena atthikā, dhammatanti meva pana tumhe ñāpetukāmamhāti adhippāyo. Ājīvatoti jīvikāya vuttito. Akusalāti koṭṭhāsaṃ pattāti akusalāti taṃ taṃ koṭṭhāsataṃyeva upagatā. Kilesadarathasampayuttāti kilesadarathasahitā taṃsambandhanato . Jātijarāmaraṇānaṃ hitāti jātijarāmaraṇiyā. Saṃkileso ettha atthi, saṃkilese vā niyuttāti saṃkilesikā. Vodānaṃ vuccati visuddhi, tassa paccayabhūtattā vodāniyā. Tathābhūtā cete vodāpentīti āha ‘‘satte vodāpentī’’ti. Sikhāppattā paññāya pāripūrivepullatā maggaphalavaseneva icchitabbāti āha ‘‘maggapaññā…pe… vepullata’’nti. Ubhopi vā etāni pāripūrivepullāni. Yā hi tassa pāripūrī, sā eva vepullatāti. Tatoti saṃkilesadhammappahānavodānadhammābhibuddhihetu.
៧៩. ‘‘យថា មារេនា’’តិ នយិទំ និទស្សនវសេន វុត្តំ, អថ ខោ តថាភាវកថនមេវាតិ ទស្សេតុំ ‘‘មារោ កិរា’’តិអាទិ វុត្តំ។ អថាតិ មារេន តេសំ បរិយុដ្ឋានប្បត្តិតោ បច្ឆា អញ្ញាសីតិ យោជនា។ កស្មា បន ភគវា បគេវ ន អញ្ញាសីតិ? អនាវជ្ជិតត្តា។ មារំ បដិពាហិត្វាតិ មារេន តេសុ កតំ បរិយុដ្ឋានំ វិធមេត្វា, ន តេសំ សតិ បយោជនេ ពុទ្ធានំ ទុក្ករំ។ សោតិ មគ្គផលុប្បត្តិហេតុ។ តេសំ បរិព្ពាជកានំ។
79.‘‘Yathā mārenā’’ti nayidaṃ nidassanavasena vuttaṃ, atha kho tathābhāvakathanamevāti dassetuṃ ‘‘māro kirā’’tiādi vuttaṃ. Athāti mārena tesaṃ pariyuṭṭhānappattito pacchā aññāsīti yojanā. Kasmā pana bhagavā pageva na aññāsīti? Anāvajjitattā. Māraṃ paṭibāhitvāti mārena tesu kataṃ pariyuṭṭhānaṃ vidhametvā, na tesaṃ sati payojane buddhānaṃ dukkaraṃ. Soti maggaphaluppattihetu. Tesaṃ paribbājakānaṃ.
ផុដ្ឋាតិ បរិយុដ្ឋានវសេន ផុដ្ឋា។ យត្រាតិ និទ្ធារណេ ភុម្មន្តិ អាហ ‘‘យេសូ’’តិ។ អញ្ញាណត្ថន្តិ អាជាននត្ថំ, ឧបសគ្គមត្តញ្ចេត្ថ អា-ការោតិ អាហ ‘‘ជាននត្ថ’’ន្តិ, វីមំសនត្ថន្តិ អត្ថោ។ ចិត្តំ នុប្បន្នន្តិ ‘‘ជានាម តាវស្ស ធម្ម’’ន្តិ អាជាននត្ថំ ‘‘ព្រហ្មចរិយំ ចរិស្សាមា’’តិ ឯកស្មិំ ទិវសេ ឯកវារម្បិ តេសំ ចិត្តំ នុប្បន្នំ។ សត្តាហោ បន វុច្ចមានោ ឯតេសំ កិំ ករិស្សតីតិ យោជនា។ សត្តាហំ បូរេតុន្តិ សត្តាហំ ព្រហ្មចរិយំ បូរេតុំ, ព្រហ្មចរិយវសេន វា សត្តាហំ បូរេតុន្តិ អត្ថោ។ បរវាទភិន្ទនន្តិ បរវាទមទ្ទនំ។ សកវាទសមុស្សាបនន្តិ សកវាទបគ្គណ្ហនំ។ វាសនាយាតិ សច្ចសម្បដិវេធវាសនាយ។ នេសន្តិ ច បករណវសេន វុត្តំ។ តទញ្ញេសម្បិ ហិ ភគវតោ សម្មុខា, បរម្បរាយ ច ទេវមនុស្សានំ សុណន្តានំ វាសនាយ បច្ចយោ ឯវាតិ។ យំ បនេត្ថ អត្ថតោ ន វិភត្តំ, តំ សុវិញ្ញេយ្យមេវាតិ។
Phuṭṭhāti pariyuṭṭhānavasena phuṭṭhā. Yatrāti niddhāraṇe bhummanti āha ‘‘yesū’’ti. Aññāṇatthanti ājānanatthaṃ, upasaggamattañcettha ā-kāroti āha ‘‘jānanattha’’nti, vīmaṃsanatthanti attho. Cittaṃ nuppannanti ‘‘jānāma tāvassa dhamma’’nti ājānanatthaṃ ‘‘brahmacariyaṃ carissāmā’’ti ekasmiṃ divase ekavārampi tesaṃ cittaṃ nuppannaṃ. Sattāho pana vuccamāno etesaṃ kiṃ karissatīti yojanā. Sattāhaṃ pūretunti sattāhaṃ brahmacariyaṃ pūretuṃ, brahmacariyavasena vā sattāhaṃ pūretunti attho. Paravādabhindananti paravādamaddanaṃ. Sakavādasamussāpananti sakavādapaggaṇhanaṃ. Vāsanāyāti saccasampaṭivedhavāsanāya. Nesanti ca pakaraṇavasena vuttaṃ. Tadaññesampi hi bhagavato sammukhā, paramparāya ca devamanussānaṃ suṇantānaṃ vāsanāya paccayo evāti. Yaṃ panettha atthato na vibhattaṃ, taṃ suviññeyyamevāti.
ឧទុម្ពរិកសុត្តវណ្ណនាយ លីនត្ថប្បកាសនា។
Udumbarikasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ២. ឧទុម្ពរិកសុត្តំ • 2. Udumbarikasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ២. ឧទុម្ពរិកសុត្តវណ្ណនា • 2. Udumbarikasuttavaṇṇanā
