| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
३७. उग्गहनिद्देसवण्णना
37. Uggahaniddesavaṇṇanā
२८१. दसभेदम्पीति सचे केनचि हेट्ठा दस्सितं दसविधं रतनं आनेत्वा ‘‘इदं सङ्घस्स वा चेतियस्स वा नवकम्मस्स वा अञ्ञपुग्गलस्स वा सुत्तन्तिकगणस्स वा दम्मी’’ति वुत्ते ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छन्तस्स दुक्कटं होतीति अत्थो।
281.Dasabhedampīti sace kenaci heṭṭhā dassitaṃ dasavidhaṃ ratanaṃ ānetvā ‘‘idaṃ saṅghassa vā cetiyassa vā navakammassa vā aññapuggalassa vā suttantikagaṇassa vā dammī’’ti vutte ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchantassa dukkaṭaṃ hotīti attho.
२८२-३. तेसु दसविधेसु रतनेसूति अत्थो। द्वीसूति रजतजातरूपेसु। गणसङ्घपुग्गले (पारा॰ अट्ठ॰ २.५३८-५३९) अनामसित्वा ‘‘इदं हिरञ्ञसुवण्णं चेतियस्स दम्मि, नवकम्मस्स दम्मी’’ति वुत्ते न पटिक्खिपेति अत्थो। किं कातब्बन्ति चे? तं दस्सेतुं ‘‘वदे’’तिआदि वुत्तं। ‘‘इमे एवं वदन्ती’’ति कप्पियकारानं आचिक्खितब्बन्ति अत्थो।
282-3. Tesu dasavidhesu ratanesūti attho. Dvīsūti rajatajātarūpesu. Gaṇasaṅghapuggale (pārā. aṭṭha. 2.538-539) anāmasitvā ‘‘idaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ cetiyassa dammi, navakammassa dammī’’ti vutte na paṭikkhipeti attho. Kiṃ kātabbanti ce? Taṃ dassetuṃ ‘‘vade’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Ime evaṃ vadantī’’ti kappiyakārānaṃ ācikkhitabbanti attho.
२८४. न केवलं हिरञ्ञसुवण्णादिकमेव, अञ्ञम्पि खेत्तवत्थादिकं अकप्पियं न सम्पटिच्छितब्बन्ति तं दस्सेतुं ‘‘खेत्तं वत्थु’’न्तिआदिमाह। दासपसुआदिकं दासपस्वादिकं। सचे हि कोचि ‘‘मय्हं सस्ससम्पादकं महातळाकं अत्थि, तं सङ्घस्स दम्मी’’ति वदति, तञ्चे सङ्घो सम्पटिच्छति। पटिग्गहणेपि परिभोगेपि आपत्तियेव। एवं सेसेसुपि।
284. Na kevalaṃ hiraññasuvaṇṇādikameva, aññampi khettavatthādikaṃ akappiyaṃ na sampaṭicchitabbanti taṃ dassetuṃ ‘‘khettaṃ vatthu’’ntiādimāha. Dāsapasuādikaṃ dāsapasvādikaṃ. Sace hi koci ‘‘mayhaṃ sassasampādakaṃ mahātaḷākaṃ atthi, taṃ saṅghassa dammī’’ti vadati, tañce saṅgho sampaṭicchati. Paṭiggahaṇepi paribhogepi āpattiyeva. Evaṃ sesesupi.
कप्पियेन कमेन गण्हेय्याति सम्बन्धो। ‘‘खेत्तं दम्मी’’ति वुत्ते ‘‘न वट्टती’’ति पटिक्खिपित्वा ‘‘इतो चत्तारो पच्चये परिभुञ्जथा’’ति वा ‘‘चतुपच्चयपरिभोगत्थाय दम्मी’’ति वा वदति चे, गहेतब्बं। वत्थुम्हिपि एसेव नयो। ‘‘तळाकं दम्मी’’ति वुत्ते पटिक्खिपित्वा ‘‘चत्तारो पच्चये परिभुञ्जथा’’ति वा ‘‘सङ्घो उदकं परिभुञ्जिस्सति, भण्डकं धोविस्सती’’ति वा आदिना नयेन वुत्ते सम्पटिच्छितब्बं। ‘‘दासं दम्मी’’ति वुत्ते पटिक्खिपित्वा ‘‘आरामिकं, वेय्यावच्चकरं, कप्पियकारकं दम्मी’’ति वुत्ते सम्पटिच्छितब्बं। ‘‘गोमहिंसअजेळकादयो दम्मी’’ति वुत्ते पटिक्खिपित्वा ‘‘पञ्चगोरसपरिभोगत्थाया’’ति वुत्ते सम्पटिच्छितब्बं। एदिसं गहणं सन्धाय ‘‘पटिक्खिपित्वा गण्हेय्या’’ति वुत्तं।
Kappiyena kamena gaṇheyyāti sambandho. ‘‘Khettaṃ dammī’’ti vutte ‘‘na vaṭṭatī’’ti paṭikkhipitvā ‘‘ito cattāro paccaye paribhuñjathā’’ti vā ‘‘catupaccayaparibhogatthāya dammī’’ti vā vadati ce, gahetabbaṃ. Vatthumhipi eseva nayo. ‘‘Taḷākaṃ dammī’’ti vutte paṭikkhipitvā ‘‘cattāro paccaye paribhuñjathā’’ti vā ‘‘saṅgho udakaṃ paribhuñjissati, bhaṇḍakaṃ dhovissatī’’ti vā ādinā nayena vutte sampaṭicchitabbaṃ. ‘‘Dāsaṃ dammī’’ti vutte paṭikkhipitvā ‘‘ārāmikaṃ, veyyāvaccakaraṃ, kappiyakārakaṃ dammī’’ti vutte sampaṭicchitabbaṃ. ‘‘Gomahiṃsaajeḷakādayo dammī’’ti vutte paṭikkhipitvā ‘‘pañcagorasaparibhogatthāyā’’ti vutte sampaṭicchitabbaṃ. Edisaṃ gahaṇaṃ sandhāya ‘‘paṭikkhipitvā gaṇheyyā’’ti vuttaṃ.
२८५-६. नवमातिककेदारतळाककिरिया (पारा॰ अट्ठ॰ २.२३८-२३९) च अनवे पुब्बे कप्पियवोहारेन पटिक्खिपित्वा गहिततळाके मत्तिकुद्धरणञ्च भिन्नट्ठाने पाळिबन्धो च दुब्बलट्ठाने आळिया थिरकारो च अनवे केदारे पुराणभागतो अतिरेकभागग्गहणञ्च नवे केदारे अपरिच्छिन्नभागे ‘‘सस्से देथ एत्तके’’ति कहापणुट्ठापनञ्चापीति इदं सब्बं भिक्खुस्स कातुं न वट्टति। सचे करोति, एवमादिकं सब्बेसम्पि अकप्पियन्ति अत्थो।
285-6.Navamātikakedārataḷākakiriyā (pārā. aṭṭha. 2.238-239) ca anave pubbe kappiyavohārena paṭikkhipitvā gahitataḷāke mattikuddharaṇañca bhinnaṭṭhāne pāḷibandho ca dubbalaṭṭhāne āḷiyā thirakāro ca anave kedāre purāṇabhāgato atirekabhāgaggahaṇañca nave kedāre aparicchinnabhāge ‘‘sasse detha ettake’’ti kahāpaṇuṭṭhāpanañcāpīti idaṃ sabbaṃ bhikkhussa kātuṃ na vaṭṭati. Sace karoti, evamādikaṃ sabbesampi akappiyanti attho.
२८७-९. इदानि तंयेव अकप्पियं दस्सेतुं ‘‘अवत्वा’’तिआदि वुत्तं। तस्सत्थो (पारा॰ अट्ठ॰ २.२३८-२३९) – यो पन ‘‘कस, वप्प’’ इच्चादिकं अवत्वा ‘‘एत्तिकाय भूमिया एत्तको भागो देय्यो’’ति भूमिं वा पतिट्ठापेति, ‘‘एत्तके भूमिभागे सस्सं कतं, एत्तकं गण्हथा’’ति कस्सके वदन्ते पमाणगण्हनत्थं दण्डरज्जुभि मिनति, खले ठत्वा रक्खणादीनि करोति, तस्सेव अकप्पियन्ति।
287-9. Idāni taṃyeva akappiyaṃ dassetuṃ ‘‘avatvā’’tiādi vuttaṃ. Tassattho (pārā. aṭṭha. 2.238-239) – yo pana ‘‘kasa, vappa’’ iccādikaṃ avatvā ‘‘ettikāya bhūmiyā ettako bhāgo deyyo’’ti bhūmiṃ vā patiṭṭhāpeti, ‘‘ettake bhūmibhāge sassaṃ kataṃ, ettakaṃ gaṇhathā’’ti kassake vadante pamāṇagaṇhanatthaṃ daṇḍarajjubhi minati, khale ṭhatvā rakkhaṇādīni karoti, tasseva akappiyanti.
२९०. भण्डागारिकसीसेन पितुसन्तकम्पि सचे पटिसामेय्य, पाचित्तियन्ति अत्थो।
290. Bhaṇḍāgārikasīsena pitusantakampi sace paṭisāmeyya, pācittiyanti attho.
२९१-२. पितूनन्ति मातापितूनं। साटकादिकप्पियं वत्थुं। ‘‘पटिसामेत्वा देही’’ति वुत्तेति सम्बन्धो। पातेत्वान गते यस्मा अज्झारामसिक्खापदवसेन (पाचि॰ ५०५-५०६) पलिबोधो, तस्मा गोपितुं लब्भन्ति अत्थो।
291-2.Pitūnanti mātāpitūnaṃ. Sāṭakādikappiyaṃ vatthuṃ. ‘‘Paṭisāmetvā dehī’’ti vutteti sambandho. Pātetvāna gate yasmā ajjhārāmasikkhāpadavasena (pāci. 505-506) palibodho, tasmā gopituṃ labbhanti attho.
२९३-४. सकं वासिआदिपरिक्खारन्ति अत्थो। इदं ठानं गुत्तन्ति दस्सेतब्बं। ‘‘एत्थ ठपेथा’’ति पन न वत्तब्बं।
293-4.Sakaṃ vāsiādiparikkhāranti attho. Idaṃ ṭhānaṃ guttanti dassetabbaṃ. ‘‘Ettha ṭhapethā’’ti pana na vattabbaṃ.
२९५. एत्थ ‘‘अञ्ञो कोचि न पविसति, भिक्खूहि वा सामणेरेहि वा गहितं भविस्सती’’ति सङ्कन्तीति अत्थो। वत्थुम्हीति अलङ्कारादिवत्थुम्हीति अत्थो। तादिसेति यादिसे वत्थुम्हि नट्ठे आसङ्का होति, तादिसे वत्थुम्हि नट्ठेति सम्बन्धो।
295. Ettha ‘‘añño koci na pavisati, bhikkhūhi vā sāmaṇerehi vā gahitaṃ bhavissatī’’ti saṅkantīti attho. Vatthumhīti alaṅkārādivatthumhīti attho. Tādiseti yādise vatthumhi naṭṭhe āsaṅkā hoti, tādise vatthumhi naṭṭheti sambandho.
२९६. इदानि असङ्कितब्बट्ठानं दस्सेतुं ‘‘विहारावसथस्सन्तो’’तिआदिमाह। विहारस्स च घरस्स चाति अत्थो। रतनन्ति दसविधं रतनं। रत्नसम्मतन्ति साटकवेठनादिकं। गहेत्वानाति कप्पियकारके असति अत्तनापि गहेत्वान निक्खिपेय्याति अत्थो। मग्गेरञ्ञेपीति मग्गेपि अरञ्ञेपि। तादिसेति ‘‘भिक्खूहि गहितं भविस्सती’’ति आसङ्कितब्बट्ठाने। पतिरूपं करीयतीति मग्गे वा अरञ्ञे वा तादिसं भण्डं पस्सित्वा मग्गा ओक्कम्म निसीदितब्बं, सामिकेसु आगतेसु तं ठानं आचिक्खितब्बं। सचे सामिके न पस्सति, रतनसम्मतं पंसुकूलं गहेतब्बं। रतनञ्चे होति, तुण्हीभूतेन गन्तब्बन्ति अत्थो। अयं मग्गारञ्ञकेसु पटिपत्ति। विहारावसथानं पन अन्तो तादिसं दिस्वा भण्डकं मुञ्चित्वा ‘‘एत्थ एत्तका कहापणा’’तिआदिना नयेन रूपेन वा लञ्छनाय वा पिलोतिकाय वा सञ्ञाणं कत्वा निक्खिपितब्बं, ततो पक्कमन्तेन पतिरूपानं भिक्खूनं आचिक्खितब्बं। उग्गहविनिच्छयो।
296. Idāni asaṅkitabbaṭṭhānaṃ dassetuṃ ‘‘vihārāvasathassanto’’tiādimāha. Vihārassa ca gharassa cāti attho. Ratananti dasavidhaṃ ratanaṃ. Ratnasammatanti sāṭakaveṭhanādikaṃ. Gahetvānāti kappiyakārake asati attanāpi gahetvāna nikkhipeyyāti attho. Maggeraññepīti maggepi araññepi. Tādiseti ‘‘bhikkhūhi gahitaṃ bhavissatī’’ti āsaṅkitabbaṭṭhāne. Patirūpaṃ karīyatīti magge vā araññe vā tādisaṃ bhaṇḍaṃ passitvā maggā okkamma nisīditabbaṃ, sāmikesu āgatesu taṃ ṭhānaṃ ācikkhitabbaṃ. Sace sāmike na passati, ratanasammataṃ paṃsukūlaṃ gahetabbaṃ. Ratanañce hoti, tuṇhībhūtena gantabbanti attho. Ayaṃ maggāraññakesu paṭipatti. Vihārāvasathānaṃ pana anto tādisaṃ disvā bhaṇḍakaṃ muñcitvā ‘‘ettha ettakā kahāpaṇā’’tiādinā nayena rūpena vā lañchanāya vā pilotikāya vā saññāṇaṃ katvā nikkhipitabbaṃ, tato pakkamantena patirūpānaṃ bhikkhūnaṃ ācikkhitabbaṃ. Uggahavinicchayo.
उग्गहनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Uggahaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
