| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๗. อุชฺชยเตฺถรคาถาวณฺณนา
7. Ujjayattheragāthāvaṇṇanā
นโม เต พุทฺธ วีรตฺถูติ อายสฺมโต อุชฺชยเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรโนฺต อิโต ทฺวานวุเต กเปฺป ติสฺสํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนมานโส กณิการปุเปฺผหิ ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อญฺญตรสฺส โสตฺติยพฺราหฺมณสฺส ปุโตฺต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อุชฺชโยติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปโตฺต ติณฺณํ เวทานํ ปารคู หุตฺวา ตตฺถ สารํ อปสฺสโนฺต อุปนิสฺสยสมฺปตฺติยา โจทิยมาโน เวฬุวนํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิตฺวา จริยานุกูลํ กมฺมฎฺฐานํ คเหตฺวา อรเญฺญ วิหรโนฺต วิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๒๑.๑-๔) –
Namote buddha vīratthūti āyasmato ujjayattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto ito dvānavute kappe tissaṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso kaṇikārapupphehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe aññatarassa sottiyabrāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, ujjayotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā tattha sāraṃ apassanto upanissayasampattiyā codiyamāno veḷuvanaṃ gantvā satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharanto vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.21.1-4) –
‘‘กณิการํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, โอจินิตฺวานหํ ตทา;
‘‘Kaṇikāraṃ pupphitaṃ disvā, ocinitvānahaṃ tadā;
ติสฺสสฺส อภิโรเปสิํ, โอฆติณฺณสฺส ตาทิโนฯ
Tissassa abhiropesiṃ, oghatiṇṇassa tādino.
‘‘เทฺวนวุเต อิโต กเปฺป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยิํ;
‘‘Dvenavute ito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ปญฺจติํเส อิโต กเปฺป, อรุณปาณีติ วิสฺสุโต;
‘‘Pañcatiṃse ito kappe, aruṇapāṇīti vissuto;
สตฺตรตนสมฺปโนฺน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา ภควโต โถมนากาเรน อญฺญํ พฺยากโรโนฺต ‘‘นโม เต พุทฺธ วีรตฺถู’’ติ คาถํ อภาสิฯ
Arahattaṃ pana patvā satthu santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīditvā bhagavato thomanākārena aññaṃ byākaronto ‘‘namo te buddha vīratthū’’ti gāthaṃ abhāsi.
๔๗. ตตฺถ นโมติ ปณามกิตฺตนํฯ เตติ ปณามกิริยาย สมฺปทานกิตฺตนํ, ตุยฺหนฺติ อโตฺถฯ พุทฺธ วีราติ จ ภควโต อาลปนํฯ ภควา หิ ยถา อภิเญฺญยฺยาทิเภทสฺส อตฺถสฺส อภิเญฺญยฺยาทิเภเทน สยมฺภูญาเณน อนวเสสโต พุทฺธตฺตา ‘‘พุโทฺธ’’ติ วุจฺจติฯ เอวํ ปญฺจนฺนมฺปิ มารานํ อภิปฺปมทฺทนวเสน ปทหเนฺตน มหตา วีริเยน สมนฺนาคตตฺตา ‘‘วีโร’’ติ วุจฺจติฯ อตฺถูติ โหตุ, ตสฺส ‘‘นโม’’ติ อิมินา สมฺพโนฺธฯ วิปฺปมุโตฺตสิ สพฺพธีติ สเพฺพหิ กิเลเสหิ สพฺพสฺมิญฺจ สงฺขารคเต วิปฺปมุโตฺต วิสํยุโตฺต อสิ ภวสิ, น ตยา กิญฺจิ อวิปฺปมุตฺตํ นาม อตฺถิ, ยโตหํ ตุยฺหาปทาเน วิหรํ, วิหรามิ อนาสโวติ ตุยฺหํ ตว อปทาเน โอวาเท คตมเคฺค ปฎิปตฺติจริยาย วิหรํ ยถาสตฺติ ยถาพลํ ปฎิปชฺชโนฺต กามาสวาทีนํ จตุนฺนมฺปิ อาสวานํ สุปฺปหีนตฺตา อนาสโว วิหรามิ, ตาทิสสฺส นโม เต พุทฺธ-วีรตฺถูติฯ
47. Tattha namoti paṇāmakittanaṃ. Teti paṇāmakiriyāya sampadānakittanaṃ, tuyhanti attho. Buddha vīrāti ca bhagavato ālapanaṃ. Bhagavā hi yathā abhiññeyyādibhedassa atthassa abhiññeyyādibhedena sayambhūñāṇena anavasesato buddhattā ‘‘buddho’’ti vuccati. Evaṃ pañcannampi mārānaṃ abhippamaddanavasena padahantena mahatā vīriyena samannāgatattā ‘‘vīro’’ti vuccati. Atthūti hotu, tassa ‘‘namo’’ti iminā sambandho. Vippamuttosi sabbadhīti sabbehi kilesehi sabbasmiñca saṅkhāragate vippamutto visaṃyutto asi bhavasi, na tayā kiñci avippamuttaṃ nāma atthi, yatohaṃ tuyhāpadāne viharaṃ, viharāmi anāsavoti tuyhaṃ tava apadāne ovāde gatamagge paṭipatticariyāya viharaṃ yathāsatti yathābalaṃ paṭipajjanto kāmāsavādīnaṃ catunnampi āsavānaṃ suppahīnattā anāsavo viharāmi, tādisassa namo te buddha-vīratthūti.
อุชฺชยเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Ujjayattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๗. อุชฺชยเตฺถรคาถา • 7. Ujjayattheragāthā
