Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౫. ఉక్ఖేపకతవచ్ఛత్థేరగాథావణ్ణనా
5. Ukkhepakatavacchattheragāthāvaṇṇanā
ఉక్ఖేపకతవచ్ఛస్సాతి ఆయస్మతో ఉక్ఖేపకతవచ్ఛత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? సోపి కిర పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం పుఞ్ఞం ఉపచినన్తో ఇతో చతునవుతే కప్పే సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో సత్థారం ఉద్దిస్స మాళం కరోన్తస్స పూగస్స ఏకత్థమ్భం అలభన్తస్స థమ్భం దత్వా సహాయకిచ్చం అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా అపరాపరం పుఞ్ఞాని కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం అఞ్ఞతరస్స బ్రాహ్మణస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి, వచ్ఛోతిస్స గోత్తతో ఆగతనామం. సో సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా కోసలరట్ఠే గామకావాసే వసన్తో ఆగతాగతానం భిక్ఖూనం సన్తికే ధమ్మం పరియాపుణాతి. ‘‘అయం వినయో ఇదం సుత్తన్తం అయం అభిధమ్మో’’తి పన పరిచ్ఛేదం న జానాతి. అథేకదివసం ఆయస్మన్తం ధమ్మసేనాపతిం పుచ్ఛిత్వా యథాపరిచ్ఛేదం సబ్బం సల్లక్ఖేసి. ధమ్మసఙ్గీతియా పుబ్బేపి పిటకాదిసమఞ్ఞా పరియత్తిసద్ధమ్మే వవత్థితా ఏవ, యతో భిక్ఖూనం వినయధరాదివోహారో. సో తేపిటకం బుద్ధవచనం ఉగ్గణ్హన్తో పరిపుచ్ఛన్తో తత్థ వుత్తే రూపారూపధమ్మే సల్లక్ఖేత్వా విపస్సనం పట్ఠపేత్వా సమ్మసన్తో నచిరస్సేవ అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౨.౧౩-౨౬) –
Ukkhepakatavacchassāti āyasmato ukkhepakatavacchattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito catunavute kappe siddhatthassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthāraṃ uddissa māḷaṃ karontassa pūgassa ekatthambhaṃ alabhantassa thambhaṃ datvā sahāyakiccaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, vacchotissa gottato āgatanāmaṃ. So satthu santike dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā kosalaraṭṭhe gāmakāvāse vasanto āgatāgatānaṃ bhikkhūnaṃ santike dhammaṃ pariyāpuṇāti. ‘‘Ayaṃ vinayo idaṃ suttantaṃ ayaṃ abhidhammo’’ti pana paricchedaṃ na jānāti. Athekadivasaṃ āyasmantaṃ dhammasenāpatiṃ pucchitvā yathāparicchedaṃ sabbaṃ sallakkhesi. Dhammasaṅgītiyā pubbepi piṭakādisamaññā pariyattisaddhamme vavatthitā eva, yato bhikkhūnaṃ vinayadharādivohāro. So tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhanto paripucchanto tattha vutte rūpārūpadhamme sallakkhetvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā sammasanto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.2.13-26) –
‘‘సిద్ధత్థస్స భగవతో, మహాపూగగణో అహు;
‘‘Siddhatthassa bhagavato, mahāpūgagaṇo ahu;
సరణం గతా చ తే బుద్ధం, సద్దహన్తి తథాగతం.
Saraṇaṃ gatā ca te buddhaṃ, saddahanti tathāgataṃ.
‘‘సబ్బే సఙ్గమ్మ మన్తేత్వా, మాళం కుబ్బన్తి సత్థునో;
‘‘Sabbe saṅgamma mantetvā, māḷaṃ kubbanti satthuno;
ఏకత్థమ్భం అలభన్తా, విచినన్తి బ్రహావనే.
Ekatthambhaṃ alabhantā, vicinanti brahāvane.
‘‘తేహం అరఞ్ఞే దిస్వాన, ఉపగమ్మ గణం తదా;
‘‘Tehaṃ araññe disvāna, upagamma gaṇaṃ tadā;
అఞ్జలిం పగ్గహేత్వాన, పటిపుచ్ఛిం గణం అహం.
Añjaliṃ paggahetvāna, paṭipucchiṃ gaṇaṃ ahaṃ.
‘‘తే మే పుట్ఠా వియాకంసు, సీలవన్తో ఉపాసకా;
‘‘Te me puṭṭhā viyākaṃsu, sīlavanto upāsakā;
మాళం మయం కత్తుకామా, ఏకత్థమ్భో న లబ్భతి.
Māḷaṃ mayaṃ kattukāmā, ekatthambho na labbhati.
‘‘ఏకత్థమ్భం మమం దేథ, అహం దస్సామి సత్థునో;
‘‘Ekatthambhaṃ mamaṃ detha, ahaṃ dassāmi satthuno;
ఆహరిస్సామహం థమ్భం, అప్పోస్సుక్కా భవన్తు తే.
Āharissāmahaṃ thambhaṃ, appossukkā bhavantu te.
‘‘తే మే థమ్భం పవేచ్ఛింసు, పసన్నా తుట్ఠమానసా;
‘‘Te me thambhaṃ pavecchiṃsu, pasannā tuṭṭhamānasā;
తతో పటినివత్తిత్వా, అగమంసు సకం ఘరం.
Tato paṭinivattitvā, agamaṃsu sakaṃ gharaṃ.
‘‘అచిరం గతే పూగగణే, థమ్భం అహాసహం తదా;
‘‘Aciraṃ gate pūgagaṇe, thambhaṃ ahāsahaṃ tadā;
హట్ఠో హట్ఠేన చిత్తేన, పఠమం ఉస్సపేసహం.
Haṭṭho haṭṭhena cittena, paṭhamaṃ ussapesahaṃ.
‘‘తేన చిత్తప్పసాదేన, విమానం ఉపపజ్జహం;
‘‘Tena cittappasādena, vimānaṃ upapajjahaṃ;
ఉబ్బిద్ధం భవనం మయ్హం, సత్తభూమం సముగ్గతం.
Ubbiddhaṃ bhavanaṃ mayhaṃ, sattabhūmaṃ samuggataṃ.
‘‘వజ్జమానాసు భేరీసు, పరిచారేమహం సదా;
‘‘Vajjamānāsu bherīsu, paricāremahaṃ sadā;
పఞ్చపఞ్ఞాసకప్పమ్హి, రాజా ఆసిం యసోధరో.
Pañcapaññāsakappamhi, rājā āsiṃ yasodharo.
‘‘తత్థాపి భవనం మయ్హం, సత్తభూమం సముగ్గతం;
‘‘Tatthāpi bhavanaṃ mayhaṃ, sattabhūmaṃ samuggataṃ;
కూటాగారవరూపేతం, ఏకత్థమ్భం మనోరమం.
Kūṭāgāravarūpetaṃ, ekatthambhaṃ manoramaṃ.
‘‘ఏకవీసతికప్పమ్హి , ఉదేనో నామ ఖత్తియో;
‘‘Ekavīsatikappamhi , udeno nāma khattiyo;
తత్రాపి భవనం మయ్హం, సత్తభూమం సముగ్గతం.
Tatrāpi bhavanaṃ mayhaṃ, sattabhūmaṃ samuggataṃ.
‘‘యం యం యోనుపపజ్జామి, దేవత్తం అథ మానుసం;
‘‘Yaṃ yaṃ yonupapajjāmi, devattaṃ atha mānusaṃ;
అనుభోమి సుఖం సబ్బం, ఏకత్థమ్భస్సిదం ఫలం.
Anubhomi sukhaṃ sabbaṃ, ekatthambhassidaṃ phalaṃ.
‘‘చతున్నవుతితో కప్పే, యం థమ్భమదదం తదా;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ thambhamadadaṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, ఏకత్థమ్భస్సిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, ekatthambhassidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా కతకిచ్చత్తా అకిలాసుభావే ఠితో అత్తనో సన్తికం ఉపగతానం గహట్ఠపబ్బజితానం అనుకమ్పం ఉపాదాయ తేపిటకం బుద్ధవచనం వీమంసిత్వా ధమ్మం దేసేసి. దేసేన్తో చ ఏకదివసం అత్తానం పరం వియ కత్వా దస్సేన్తో –
Arahattaṃ pana patvā katakiccattā akilāsubhāve ṭhito attano santikaṃ upagatānaṃ gahaṭṭhapabbajitānaṃ anukampaṃ upādāya tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ vīmaṃsitvā dhammaṃ desesi. Desento ca ekadivasaṃ attānaṃ paraṃ viya katvā dassento –
౬౫.
65.
‘‘ఉక్ఖేపకతవచ్ఛస్స, సఙ్కలితం బహూహి వస్సేహి;
‘‘Ukkhepakatavacchassa, saṅkalitaṃ bahūhi vassehi;
తం భాసతి గహట్ఠానం, సునిసిన్నో ఉళారపామోజ్జో’’తి. – గాథం అభాసి;
Taṃ bhāsati gahaṭṭhānaṃ, sunisinno uḷārapāmojjo’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
తత్థ ఉక్ఖేపకతవచ్ఛస్సాతి కతఉక్ఖేపవచ్ఛస్స, భిక్ఖునో సన్తికే విసుం విసుం ఉగ్గహితం వినయపదేసం సుత్తపదేసం అభిధమ్మపదేసఞ్చ యథాపరిచ్ఛేదం వినయసుత్తాభిధమ్మానంయేవ ఉపరి ఖిపిత్వా సజ్ఝాయనవసేన తత్థ తత్థేవ పక్ఖిపిత్వా ఠితవచ్ఛేనాతి అత్థో కరణత్థే హి ఇదం సామివచనం. సఙ్కలితం బహూహి వస్సేహీతి బహుకేహి సంవచ్ఛరేహి సమ్పిణ్డనవసేన హదయే ఠపితం. ‘‘సఙ్ఖలిత’’న్తిపి పాఠో, సఙ్ఖలితం వియ కతం ఏకాబద్ధవసేన వాచుగ్గతం కతం. యం బుద్ధవచనన్తి వచనసేసో. తన్తి తం పరియత్తిధమ్మం భాసతి కథేతి. గహట్ఠానన్తి తేసం యేభుయ్యతాయ వుత్తం. సునిసిన్నోతి తస్మిం ధమ్మే సమ్మా నిచ్చలో నిసిన్నో, లాభసక్కారాదిం అపచ్చాసీసన్తో కేవలం విముత్తాయతనసీసేయేవ ఠత్వా కథేతీతి అత్థో. తేనాహ ‘‘ఉళారపామోజ్జో’’తి ఫలసమాపత్తిసుఖవసేన ధమ్మదేసనావసేనేవ చ ఉప్పన్నఉళారపామోజ్జోతి. వుత్తఞ్హేతం –
Tattha ukkhepakatavacchassāti kataukkhepavacchassa, bhikkhuno santike visuṃ visuṃ uggahitaṃ vinayapadesaṃ suttapadesaṃ abhidhammapadesañca yathāparicchedaṃ vinayasuttābhidhammānaṃyeva upari khipitvā sajjhāyanavasena tattha tattheva pakkhipitvā ṭhitavacchenāti attho karaṇatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Saṅkalitaṃ bahūhi vassehīti bahukehi saṃvaccharehi sampiṇḍanavasena hadaye ṭhapitaṃ. ‘‘Saṅkhalita’’ntipi pāṭho, saṅkhalitaṃ viya kataṃ ekābaddhavasena vācuggataṃ kataṃ. Yaṃ buddhavacananti vacanaseso. Tanti taṃ pariyattidhammaṃ bhāsati katheti. Gahaṭṭhānanti tesaṃ yebhuyyatāya vuttaṃ. Sunisinnoti tasmiṃ dhamme sammā niccalo nisinno, lābhasakkārādiṃ apaccāsīsanto kevalaṃ vimuttāyatanasīseyeva ṭhatvā kathetīti attho. Tenāha ‘‘uḷārapāmojjo’’ti phalasamāpattisukhavasena dhammadesanāvaseneva ca uppannauḷārapāmojjoti. Vuttañhetaṃ –
‘‘యథా యథావుసో భిక్ఖు, యథాసుతం యథాపరియత్తం ధమ్మం విత్థారేన పరేసం దేసేతి తథా తథా సో తస్మిం ధమ్మే లభతి అత్థవేదం, లభతి ధమ్మవేదం, లభతి ధమ్మూపసంహితం పామోజ్జ’’న్తిఆది (దీ॰ ని॰ ౩.౩౫౫).
‘‘Yathā yathāvuso bhikkhu, yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti tathā tathā so tasmiṃ dhamme labhati atthavedaṃ, labhati dhammavedaṃ, labhati dhammūpasaṃhitaṃ pāmojja’’ntiādi (dī. ni. 3.355).
ఉక్ఖేపకతవచ్ఛత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Ukkhepakatavacchattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౫. ఉక్ఖేపకతవచ్ఛత్థేరగాథా • 5. Ukkhepakatavacchattheragāthā