| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२७०] १०. उलूकजातकवण्णना
[270] 10. Ulūkajātakavaṇṇanā
सब्बेहि किर ञातीहीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो काकोलूककलहं आरब्भ कथेसि। तस्मिञ्हि काले काका दिवा उलूके खादन्ति, उलूका सूरियत्थङ्गमनतो पट्ठाय तत्थ तत्थ सयितानं काकानं सीसानि छिन्दित्वा ते जीवितक्खयं पापेन्ति। अथेकस्स भिक्खुनो जेतवनपच्चन्ते एकस्मिं परिवेणे वसन्तस्स सम्मज्जनकाले रुक्खतो पतितानि सत्तट्ठनाळिमत्तानिपि बहुतरानिपि काकसीसानि छड्डेतब्बानि होन्ति। सो तमत्थं भिक्खूनं आरोचेसि। भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, अमुकस्स किर भिक्खुनो वसनट्ठाने दिवसे दिवसे एत्तकानि नाम काकसीसानि छड्डेतब्बानि होन्ती’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छि, भिक्खू ‘‘इमाय नामा’’ति वत्वा ‘‘कदा पट्ठाय पन, भन्ते, काकानञ्च उलूकानञ्च अञ्ञमञ्ञं वेरं उप्पन्न’’न्ति पुच्छिंसु, सत्था ‘‘पठमकप्पिककालतो पट्ठाया’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Sabbehi kira ñātīhīti idaṃ satthā jetavane viharanto kākolūkakalahaṃ ārabbha kathesi. Tasmiñhi kāle kākā divā ulūke khādanti, ulūkā sūriyatthaṅgamanato paṭṭhāya tattha tattha sayitānaṃ kākānaṃ sīsāni chinditvā te jīvitakkhayaṃ pāpenti. Athekassa bhikkhuno jetavanapaccante ekasmiṃ pariveṇe vasantassa sammajjanakāle rukkhato patitāni sattaṭṭhanāḷimattānipi bahutarānipi kākasīsāni chaḍḍetabbāni honti. So tamatthaṃ bhikkhūnaṃ ārocesi. Bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, amukassa kira bhikkhuno vasanaṭṭhāne divase divase ettakāni nāma kākasīsāni chaḍḍetabbāni hontī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchi, bhikkhū ‘‘imāya nāmā’’ti vatvā ‘‘kadā paṭṭhāya pana, bhante, kākānañca ulūkānañca aññamaññaṃ veraṃ uppanna’’nti pucchiṃsu, satthā ‘‘paṭhamakappikakālato paṭṭhāyā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते पठमकप्पिका मनुस्सा सन्निपतित्वा एकं अभिरूपं सोभग्गप्पत्तं आचारसम्पन्नं सब्बाकारपरिपुण्णं पुरिसं गहेत्वा राजानं करिंसु, चतुप्पदापि सन्निपतित्वा एकं सीहं राजानं अकंसु, महासमुद्दे मच्छा आनन्दं नाम मच्छं राजानं अकंसु। ततो सकुणगणा हिमवन्तपदेसे एकस्मिं पिट्ठिपासाणे सन्निपतित्वा ‘‘मनुस्सेसु राजा पञ्ञायति, तथा चतुप्पदेसु चेव मच्छेसु च। अम्हाकं पनन्तरे राजा नाम नत्थि, अप्पतिस्सवासो नाम न वट्टति, अम्हाकम्पि राजानं लद्धुं वट्टति, एकं राजट्ठाने ठपेतब्बयुत्तकं जानाथा’’ति। ते तादिसं सकुणं ओलोकयमाना एकं उलूकं रोचेत्वा ‘‘अयं नो रुच्चती’’ति आहंसु। अथेको सकुणो सब्बेसं अज्झासयग्गहणत्थं तिक्खत्तुं सावेसि। तस्स सावेन्तस्स द्वे सावना अधिवासेत्वा ततियसावनाय एको काको उट्ठाय ‘‘तिट्ठ तावेतस्स इमस्मिं राजाभिसेककाले एवरूपं मुखं भवति, कुद्धस्स कीदिसं भविस्सति, इमिना हि कुद्धेन ओलोकिता मयं तत्तकपाले पक्खित्तलोणं विय तत्थ तत्थेव भिज्जिस्साम, इमं राजानं कातुं मय्हं न रुच्चती’’ति इममत्थं पकासेतुं पठमं गाथमाह –
Atīte paṭhamakappikā manussā sannipatitvā ekaṃ abhirūpaṃ sobhaggappattaṃ ācārasampannaṃ sabbākāraparipuṇṇaṃ purisaṃ gahetvā rājānaṃ kariṃsu, catuppadāpi sannipatitvā ekaṃ sīhaṃ rājānaṃ akaṃsu, mahāsamudde macchā ānandaṃ nāma macchaṃ rājānaṃ akaṃsu. Tato sakuṇagaṇā himavantapadese ekasmiṃ piṭṭhipāsāṇe sannipatitvā ‘‘manussesu rājā paññāyati, tathā catuppadesu ceva macchesu ca. Amhākaṃ panantare rājā nāma natthi, appatissavāso nāma na vaṭṭati, amhākampi rājānaṃ laddhuṃ vaṭṭati, ekaṃ rājaṭṭhāne ṭhapetabbayuttakaṃ jānāthā’’ti. Te tādisaṃ sakuṇaṃ olokayamānā ekaṃ ulūkaṃ rocetvā ‘‘ayaṃ no ruccatī’’ti āhaṃsu. Atheko sakuṇo sabbesaṃ ajjhāsayaggahaṇatthaṃ tikkhattuṃ sāvesi. Tassa sāventassa dve sāvanā adhivāsetvā tatiyasāvanāya eko kāko uṭṭhāya ‘‘tiṭṭha tāvetassa imasmiṃ rājābhisekakāle evarūpaṃ mukhaṃ bhavati, kuddhassa kīdisaṃ bhavissati, iminā hi kuddhena olokitā mayaṃ tattakapāle pakkhittaloṇaṃ viya tattha tattheva bhijjissāma, imaṃ rājānaṃ kātuṃ mayhaṃ na ruccatī’’ti imamatthaṃ pakāsetuṃ paṭhamaṃ gāthamāha –
५८.
58.
‘‘सब्बेहि किर ञातीहि, कोसियो इस्सरो कतो।
‘‘Sabbehi kira ñātīhi, kosiyo issaro kato;
सचे ञातीहनुञ्ञातो, भणेय्याहं एकवाचिक’’न्ति॥
Sace ñātīhanuññāto, bhaṇeyyāhaṃ ekavācika’’nti.
तस्सत्थो – या एसा सावना वत्तति, तं सुत्वा वदामि। सब्बेहि किर इमेहि समागतेहि ञातीहि अयं कोसियो राजा कतो। सचे पनाहं ञातीहि अनुञ्ञातो भवेय्यं, एत्थ वत्तब्बं एकवाचिकं किञ्चि भणेय्यन्ति।
Tassattho – yā esā sāvanā vattati, taṃ sutvā vadāmi. Sabbehi kira imehi samāgatehi ñātīhi ayaṃ kosiyo rājā kato. Sace panāhaṃ ñātīhi anuññāto bhaveyyaṃ, ettha vattabbaṃ ekavācikaṃ kiñci bhaṇeyyanti.
अथ नं अनुजानन्ता सकुणा दुतियं गाथमाहंसु –
Atha naṃ anujānantā sakuṇā dutiyaṃ gāthamāhaṃsu –
५९.
59.
‘‘भण सम्म अनुञ्ञातो, अत्थं धम्मञ्च केवलं।
‘‘Bhaṇa samma anuññāto, atthaṃ dhammañca kevalaṃ;
सन्ति हि दहरा पक्खी, पञ्ञवन्तो जुतिन्धरा’’ति॥
Santi hi daharā pakkhī, paññavanto jutindharā’’ti.
तत्थ भण, सम्म, अनुञ्ञातोति, सम्म, वायस त्वं अम्हेहि सब्बेहि अनुञ्ञातो, यं ते भणितब्बं, तं भण। अत्थं धम्मञ्च केवलन्ति भणन्तो च कारणञ्चेव पवेणिआगतञ्च वचनं अमुञ्चित्वा भण। पञ्ञवन्तो जुतिन्धराति पञ्ञासम्पन्ना चेव ञाणोभासधरा च दहरापि पक्खिनो अत्थियेव।
Tattha bhaṇa, samma, anuññātoti, samma, vāyasa tvaṃ amhehi sabbehi anuññāto, yaṃ te bhaṇitabbaṃ, taṃ bhaṇa. Atthaṃ dhammañca kevalanti bhaṇanto ca kāraṇañceva paveṇiāgatañca vacanaṃ amuñcitvā bhaṇa. Paññavanto jutindharāti paññāsampannā ceva ñāṇobhāsadharā ca daharāpi pakkhino atthiyeva.
सो एवं अनुञ्ञातो ततियं गाथमाह –
So evaṃ anuññāto tatiyaṃ gāthamāha –
६०.
60.
‘‘न मे रुच्चति भद्दं वो, उलूकस्साभिसेचनं।
‘‘Na me ruccati bhaddaṃ vo, ulūkassābhisecanaṃ;
अक्कुद्धस्स मुखं पस्स, कथं कुद्धो करिस्सती’’ति॥
Akkuddhassa mukhaṃ passa, kathaṃ kuddho karissatī’’ti.
तस्सत्थो – भद्दं तुम्हाकं होतु, यं पनेतं तिक्खत्तुं सावनवाचाय उलूकस्स अभिसेचनं करीयति, एतं मय्हं न रुच्चति। एतस्स हि इदानि तुट्ठचित्तस्स अक्कुद्धस्स मुखं पस्सथ, कुद्धो पनायं कथं करिस्सतीति न जानामि, सब्बथापि एतं मय्हं न रुच्चतीति।
Tassattho – bhaddaṃ tumhākaṃ hotu, yaṃ panetaṃ tikkhattuṃ sāvanavācāya ulūkassa abhisecanaṃ karīyati, etaṃ mayhaṃ na ruccati. Etassa hi idāni tuṭṭhacittassa akkuddhassa mukhaṃ passatha, kuddho panāyaṃ kathaṃ karissatīti na jānāmi, sabbathāpi etaṃ mayhaṃ na ruccatīti.
सो एवं वत्वा ‘‘मय्हं न रुच्चति, मय्हं न रुच्चती’’ति विरवन्तो आकासे उप्पति, उलूकोपि नं उट्ठाय अनुबन्धि। ततो पट्ठाय ते अञ्ञमञ्ञं वेरं बन्धिंसु। सकुणा सुवण्णहंसं राजानं कत्वा पक्कमिंसु।
So evaṃ vatvā ‘‘mayhaṃ na ruccati, mayhaṃ na ruccatī’’ti viravanto ākāse uppati, ulūkopi naṃ uṭṭhāya anubandhi. Tato paṭṭhāya te aññamaññaṃ veraṃ bandhiṃsu. Sakuṇā suvaṇṇahaṃsaṃ rājānaṃ katvā pakkamiṃsu.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने बहू सोतापन्नादयो अहेसुं। ‘‘तदा रज्जे अभिसित्तहंसपोतो अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne bahū sotāpannādayo ahesuṃ. ‘‘Tadā rajje abhisittahaṃsapoto ahameva ahosi’’nti.
उलूकजातकवण्णना दसमा।
Ulūkajātakavaṇṇanā dasamā.
पदुमवग्गो दुतियो।
Padumavaggo dutiyo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
पदुमं मुदुपाणी च, पलोभनं पनादकं।
Padumaṃ mudupāṇī ca, palobhanaṃ panādakaṃ;
खुरप्पं सिन्धवञ्चेव, कक्कटा, रामदूसकं।
Khurappaṃ sindhavañceva, kakkaṭā, rāmadūsakaṃ;
सुजातं उलूकं दस॥
Sujātaṃ ulūkaṃ dasa.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २७०. उलूकजातकं • 270. Ulūkajātakaṃ
