| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi |
๕๔๒. อุมงฺคชาตกํ (๕)
542. Umaṅgajātakaṃ (5)
๕๙๐.
590.
‘‘ปญฺจาโล สพฺพเสนาย, พฺรหฺมทโตฺตยมาคโต;
‘‘Pañcālo sabbasenāya, brahmadattoyamāgato;
สายํ ปญฺจาลิยา เสนา, อปฺปเมยฺยา มโหสธฯ
Sāyaṃ pañcāliyā senā, appameyyā mahosadha.
๕๙๑.
591.
โอหารินี สทฺทวตี, เภริสงฺขปฺปโพธนาฯ
Ohārinī saddavatī, bherisaṅkhappabodhanā.
๕๙๒.
592.
‘‘โลหวิชฺชา อลงฺการา, ธชินี วามโรหินี;
‘‘Lohavijjā alaṅkārā, dhajinī vāmarohinī;
สิปฺปิเยหิ สุสมฺปนฺนา, สูเรหิ สุปฺปติฎฺฐิตาฯ
Sippiyehi susampannā, sūrehi suppatiṭṭhitā.
๕๙๓.
593.
มาตา เอกาทสี รโญฺญ, ปญฺจาลิยํ ปสาสติฯ
Mātā ekādasī rañño, pañcāliyaṃ pasāsati.
๕๙๔.
594.
‘‘อเถเตฺถกสตํ ขตฺยา, อนุยนฺตา ยสสฺสิโน;
‘‘Athetthekasataṃ khatyā, anuyantā yasassino;
๕๙๕.
595.
‘‘ยํวทา-ตกฺกรา รโญฺญ, อกามา ปิยภาณิโน;
‘‘Yaṃvadā-takkarā rañño, akāmā piyabhāṇino;
ปญฺจาลมนุยายนฺติ, อกามา วสิโน คตาฯ
Pañcālamanuyāyanti, akāmā vasino gatā.
๕๙๖.
596.
‘‘ตาย เสนาย มิถิลา, ติสนฺธิปริวาริตา;
‘‘Tāya senāya mithilā, tisandhiparivāritā;
ราชธานี วิเทหานํ, สมนฺตา ปริขญฺญติฯ
Rājadhānī videhānaṃ, samantā parikhaññati.
๕๙๗.
597.
‘‘อุทฺธํ ตารกชาตาว, สมนฺตา ปริวาริตา;
‘‘Uddhaṃ tārakajātāva, samantā parivāritā;
มโหสธ วิชานาหิ, กถํ โมโกฺข ภวิสฺสติ’’ฯ
Mahosadha vijānāhi, kathaṃ mokkho bhavissati’’.
๕๙๘.
598.
‘‘ปาเท เทว ปสาเรหิ, ภุญฺช กาเม รมสฺสุ จ;
‘‘Pāde deva pasārehi, bhuñja kāme ramassu ca;
๕๙๙.
599.
‘‘ราชา สนฺถวกาโม เต, รตนานิ ปเวจฺฉติ;
‘‘Rājā santhavakāmo te, ratanāni pavecchati;
๖๐๐.
600.
‘‘ภาสนฺตุ มุทุกา วาจา, ยา วาจา ปฎินนฺทิตา;
‘‘Bhāsantu mudukā vācā, yā vācā paṭinanditā;
๖๐๑.
601.
‘‘กถํ นุ เกวฎฺฎ มโหสเธน, สมาคโม อาสิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ;
‘‘Kathaṃ nu kevaṭṭa mahosadhena, samāgamo āsi tadiṅgha brūhi;
กจฺจิ เต ปฎินิชฺฌโตฺต, กจฺจิ ตุโฎฺฐ มโหสโธ’’ฯ
Kacci te paṭinijjhatto, kacci tuṭṭho mahosadho’’.
๖๐๒.
602.
‘‘อนริยรูโป ปุริโส ชนินฺท, อสโมฺมทโก ถโทฺธ อสพฺภิรูโป;
‘‘Anariyarūpo puriso janinda, asammodako thaddho asabbhirūpo;
ยถา มูโค จ พธิโร จ, น กิญฺจิตฺถํ อภาสถ’’ 13ฯ
Yathā mūgo ca badhiro ca, na kiñcitthaṃ abhāsatha’’ 14.
๖๐๓.
603.
‘‘อทฺธา อิทํ มนฺตปทํ สุทุทฺทสํ, อโตฺถ สุโทฺธ นรวีริเยน ทิโฎฺฐ;
‘‘Addhā idaṃ mantapadaṃ sududdasaṃ, attho suddho naravīriyena diṭṭho;
ตถา หิ กาโย มม สมฺปเวธติ, หิตฺวา สยํ โก ปรหตฺถเมสฺสติ’’ฯ
Tathā hi kāyo mama sampavedhati, hitvā sayaṃ ko parahatthamessati’’.
๖๐๔.
604.
‘‘ฉนฺนญฺหิ เอกาว มตี สเมติ, เย ปณฺฑิตา อุตฺตมภูริปตฺตา;
‘‘Channañhi ekāva matī sameti, ye paṇḍitā uttamabhūripattā;
ยานํ อยานํ อถ วาปิ ฐานํ, มโหสธ ตฺวมฺปิ มติํ กโรหิ’’ฯ
Yānaṃ ayānaṃ atha vāpi ṭhānaṃ, mahosadha tvampi matiṃ karohi’’.
๖๐๕.
605.
‘‘ชานาสิ โข ราช มหานุภาโว, มหพฺพโล จูฬนิพฺรหฺมทโตฺต;
‘‘Jānāsi kho rāja mahānubhāvo, mahabbalo cūḷanibrahmadatto;
ราชา จ ตํ อิจฺฉติ มารณตฺถํ 15, มิคํ ยถา โอกจเรน ลุโทฺทฯ
Rājā ca taṃ icchati māraṇatthaṃ 16, migaṃ yathā okacarena luddo.
๖๐๖.
606.
‘‘ยถาปิ มโจฺฉ พฬิสํ, วงฺกํ มํเสน ฉาทิตํ;
‘‘Yathāpi maccho baḷisaṃ, vaṅkaṃ maṃsena chāditaṃ;
อามคิโทฺธ น ชานาติ, มโจฺฉ มรณมตฺตโนฯ
Āmagiddho na jānāti, maccho maraṇamattano.
๖๐๗.
607.
‘‘เอวเมว ตุวํ ราช, จูฬเนยฺยสฺส ธีตรํ;
‘‘Evameva tuvaṃ rāja, cūḷaneyyassa dhītaraṃ;
กามคิโทฺธ น ชานาสิ, มโจฺฉว มรณมตฺตโนฯ
Kāmagiddho na jānāsi, macchova maraṇamattano.
๖๐๘.
608.
‘‘สเจ คจฺฉสิ ปญฺจาลํ, ขิปฺปมตฺตํ ชหิสฺสติ;
‘‘Sace gacchasi pañcālaṃ, khippamattaṃ jahissati;
๖๐๙.
609.
‘‘มยเมว พาลมฺหเส เอฬมูคา, เย อุตฺตมตฺถานิ ตยี ลปิมฺหา;
‘‘Mayameva bālamhase eḷamūgā, ye uttamatthāni tayī lapimhā;
กิเมว ตฺวํ นงฺคลโกฎิวโฑฺฒ, อตฺถานิ ชานาสิ ยถาปิ อเญฺญ’’ฯ
Kimeva tvaṃ naṅgalakoṭivaḍḍho, atthāni jānāsi yathāpi aññe’’.
๖๑๐.
610.
‘‘อิมํ คเล คเหตฺวาน, นาเสถ วิชิตา มม;
‘‘Imaṃ gale gahetvāna, nāsetha vijitā mama;
โย เม รตนลาภสฺส, อนฺตรายาย ภาสติ’’ฯ
Yo me ratanalābhassa, antarāyāya bhāsati’’.
๖๑๑.
611.
‘‘ตโต จ โส อปกฺกมฺม, เวเทหสฺส อุปนฺติกา;
‘‘Tato ca so apakkamma, vedehassa upantikā;
๖๑๒.
612.
อตฺถิ ปญฺจาลราชสฺส, สาฬิกา สยนปาลิกาฯ
Atthi pañcālarājassa, sāḷikā sayanapālikā.
๖๑๓.
613.
‘ตํ พนฺธเนน 23 ปุจฺฉสฺสุ, สา หิ สพฺพสฺส โกวิทา;
‘Taṃ bandhanena 24 pucchassu, sā hi sabbassa kovidā;
สา เตสํ สพฺพํ ชานาติ, รโญฺญ จ โกสิยสฺส จฯ
Sā tesaṃ sabbaṃ jānāti, rañño ca kosiyassa ca.
๖๑๔.
614.
‘‘‘อาโม’ติ โส ปฎิสฺสุตฺวา, มาธโร สุวปณฺฑิโต;
‘‘‘Āmo’ti so paṭissutvā, mādharo suvapaṇḍito;
๖๑๕.
615.
‘‘ตโต จ โข โส คนฺตฺวาน, มาธโร สุวปณฺฑิโต;
‘‘Tato ca kho so gantvāna, mādharo suvapaṇḍito;
อถามนฺตยิ สุฆรํ, สาฬิกํ มญฺชุภาณิกํฯ
Athāmantayi sugharaṃ, sāḷikaṃ mañjubhāṇikaṃ.
๖๑๖.
616.
‘กจฺจิ เต สุฆเร ขมนียํ, กจฺจิ เวเสฺส อนามยํ;
‘Kacci te sughare khamanīyaṃ, kacci vesse anāmayaṃ;
๖๑๗.
617.
‘กุสลเญฺจว เม สมฺม, อโถ สมฺม อนามยํ;
‘Kusalañceva me samma, atho samma anāmayaṃ;
อโถ เม มธุนา ลาชา, ลพฺภเต สุวปณฺฑิตฯ
Atho me madhunā lājā, labbhate suvapaṇḍita.
๖๑๘.
618.
‘กุโต นุ สมฺม อาคมฺม, กสฺส วา ปหิโต ตุวํ;
‘Kuto nu samma āgamma, kassa vā pahito tuvaṃ;
น จ เมสิ อิโต ปุเพฺพ, ทิโฎฺฐ วา ยทิ วา สุโต’’ฯ
Na ca mesi ito pubbe, diṭṭho vā yadi vā suto’’.
๖๑๙.
619.
‘‘อโหสิํ สิวิราชสฺส, ปาสาเท สยนปาลโก;
‘‘Ahosiṃ sivirājassa, pāsāde sayanapālako;
ตโต โส ธมฺมิโก ราชา, พเทฺธ โมเจสิ พนฺธนา’’ฯ
Tato so dhammiko rājā, baddhe mocesi bandhanā’’.
๖๒๐.
620.
‘‘ตสฺส เมกา ทุติยาสิ, สาฬิกา มญฺชุภาณิกา;
‘‘Tassa mekā dutiyāsi, sāḷikā mañjubhāṇikā;
ตํ ตตฺถ อวธี เสโน, เปกฺขโต สุฆเร มม’’ฯ
Taṃ tattha avadhī seno, pekkhato sughare mama’’.
๖๒๑.
621.
‘‘ตสฺสา กามา หิ สมฺมโตฺต, อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก;
‘‘Tassā kāmā hi sammatto, āgatosmi tavantike;
๖๒๒.
622.
‘‘สุโวว สุวิํ กาเมยฺย, สาฬิโก ปน สาฬิกํ;
‘‘Suvova suviṃ kāmeyya, sāḷiko pana sāḷikaṃ;
๖๒๓.
623.
สโพฺพ หิ สทิโส โหติ, นตฺถิ กาเม อสาทิโส’’ฯ
Sabbo hi sadiso hoti, natthi kāme asādiso’’.
๖๒๔.
624.
สา ภริยา วาสุเทวสฺส, กณฺหสฺส มเหสี ปิยาฯ
Sā bhariyā vāsudevassa, kaṇhassa mahesī piyā.
๖๒๕.
625.
มนุโสฺส มิคิยา สทฺธิํ, นตฺถิ กาเม อสาทิโส’’ฯ
Manusso migiyā saddhiṃ, natthi kāme asādiso’’.
๖๒๖.
626.
‘‘หนฺท ขฺวาหํ คมิสฺสามิ, สาฬิเก มญฺชุภาณิเก;
‘‘Handa khvāhaṃ gamissāmi, sāḷike mañjubhāṇike;
ปจฺจกฺขานุปทเญฺหตํ, อติมญฺญสิ นูน มํ’’ฯ
Paccakkhānupadañhetaṃ, atimaññasi nūna maṃ’’.
๖๒๗.
627.
‘‘น สิรี ตรมานสฺส, มาธร สุวปณฺฑิต;
‘‘Na sirī taramānassa, mādhara suvapaṇḍita;
๖๒๘.
628.
ธีตา ปญฺจาลราชสฺส, โอสธี วิย วณฺณินี;
Dhītā pañcālarājassa, osadhī viya vaṇṇinī;
ตํ ทสฺสติ วิเทหานํ, โส วิวาโห ภวิสฺสติ’’ฯ
Taṃ dassati videhānaṃ, so vivāho bhavissati’’.
๖๒๙.
629.
ยถา ปญฺจาลราชสฺส, เวเทเหน ภวิสฺสติ’’ฯ
Yathā pañcālarājassa, vedehena bhavissati’’.
๖๓๐.
630.
‘‘อานยิตฺวาน เวเทหํ, ปญฺจาลานํ รเถสโภ;
‘‘Ānayitvāna vedehaṃ, pañcālānaṃ rathesabho;
ตโต นํ ฆาตยิสฺสติ, นสฺส สขี ภวิสฺสติ’’ฯ
Tato naṃ ghātayissati, nassa sakhī bhavissati’’.
๖๓๑.
631.
‘‘หนฺท โข มํ อนุชานาหิ, รตฺติโย สตฺตมตฺติโย;
‘‘Handa kho maṃ anujānāhi, rattiyo sattamattiyo;
ยาวาหํ สิวิราชสฺส, อาโรเจมิ มเหสิโน;
Yāvāhaṃ sivirājassa, ārocemi mahesino;
๖๓๒.
632.
‘‘หนฺท โข ตํ อนุชานามิ, รตฺติโย สตฺตมตฺติโย;
‘‘Handa kho taṃ anujānāmi, rattiyo sattamattiyo;
สเจ ตฺวํ สตฺตรเตฺตน, นาคจฺฉสิ มมนฺติเก;
Sace tvaṃ sattarattena, nāgacchasi mamantike;
๖๓๓.
633.
‘‘ตโต จ โข โส คนฺตฺวาน, มาธโร สุวปณฺฑิโต;
‘‘Tato ca kho so gantvāna, mādharo suvapaṇḍito;
มโหสธสฺส อกฺขาสิ, สาฬิกาวจนํ อิทํ’’ฯ
Mahosadhassa akkhāsi, sāḷikāvacanaṃ idaṃ’’.
๖๓๔.
634.
‘‘ยเสฺสว ฆเร ภุเญฺชยฺย โภคํ, ตเสฺสว อตฺถํ ปุริโส จเรยฺย’’;
‘‘Yasseva ghare bhuñjeyya bhogaṃ, tasseva atthaṃ puriso careyya’’;
‘‘หนฺทาหํ คจฺฉามิ ปุเร ชนินฺท, ปญฺจาลราชสฺส ปุรํ สุรมฺมํ;
‘‘Handāhaṃ gacchāmi pure janinda, pañcālarājassa puraṃ surammaṃ;
นิเวสนานิ มาเปตุํ, เวเทหสฺส ยสสฺสิโนฯ
Nivesanāni māpetuṃ, vedehassa yasassino.
๖๓๕.
635.
‘‘นิเวสนานิ มาเปตฺวา, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน;
‘‘Nivesanāni māpetvā, vedehassa yasassino;
ยทา เต ปหิเณยฺยามิ, ตทา เอยฺยาสิ ขตฺติย’’ฯ
Yadā te pahiṇeyyāmi, tadā eyyāsi khattiya’’.
๖๓๖.
636.
‘‘ตโต จ ปายาสิ ปุเร มโหสโธ, ปญฺจาลราชสฺส ปุรํ สุรมฺมํ;
‘‘Tato ca pāyāsi pure mahosadho, pañcālarājassa puraṃ surammaṃ;
นิเวสนานิ มาเปตุํ, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน’’ฯ
Nivesanāni māpetuṃ, vedehassa yasassino’’.
๖๓๗.
637.
‘‘นิเวสนานิ มาเปตฺวา, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน;
‘‘Nivesanāni māpetvā, vedehassa yasassino;
เอหิ ทานิ มหาราช, มาปิตํ เต นิเวสนํ’’ฯ
Ehi dāni mahārāja, māpitaṃ te nivesanaṃ’’.
๖๓๘.
638.
๖๓๙.
639.
‘‘ตโต จ โข โส คนฺตฺวาน, พฺรหฺมทตฺตสฺส ปาหิณิ;
‘‘Tato ca kho so gantvāna, brahmadattassa pāhiṇi;
‘อาคโต’สฺมิ มหาราช, ตว ปาทานิ วนฺทิตุํฯ
‘Āgato’smi mahārāja, tava pādāni vandituṃ.
๖๔๐.
640.
‘ททาหิ ทานิ เม ภริยํ, นาริํ สพฺพงฺคโสภินิํ;
‘Dadāhi dāni me bhariyaṃ, nāriṃ sabbaṅgasobhiniṃ;
สุวเณฺณน ปฎิจฺฉนฺนํ, ทาสีคณปุรกฺขตํ’’’ฯ
Suvaṇṇena paṭicchannaṃ, dāsīgaṇapurakkhataṃ’’’.
๖๔๑.
641.
นกฺขตฺตํเยว ปริปุจฺฉ, อหํ กญฺญํ ททามิ เต;
Nakkhattaṃyeva paripuccha, ahaṃ kaññaṃ dadāmi te;
สุวเณฺณน ปฎิจฺฉนฺนํ, ทาสีคณปุรกฺขตํ’’ฯ
Suvaṇṇena paṭicchannaṃ, dāsīgaṇapurakkhataṃ’’.
๖๔๒.
642.
นกฺขตฺตํ ปริปุจฺฉิตฺวา, พฺรหฺมทตฺตสฺส ปาหิณิฯ
Nakkhattaṃ paripucchitvā, brahmadattassa pāhiṇi.
๖๔๓.
643.
‘‘ททาหิ ทานิ เม ภริยํ, นาริํ สพฺพงฺคโสภินิํ;
‘‘Dadāhi dāni me bhariyaṃ, nāriṃ sabbaṅgasobhiniṃ;
สุวเณฺณน ปฎิจฺฉนฺนํ, ทาสีคณปุรกฺขตํ’’ฯ
Suvaṇṇena paṭicchannaṃ, dāsīgaṇapurakkhataṃ’’.
๖๔๔.
644.
‘‘ททามิ ทานิ เต ภริยํ, นาริํ สพฺพงฺคโสภินิํ;
‘‘Dadāmi dāni te bhariyaṃ, nāriṃ sabbaṅgasobhiniṃ;
สุวเณฺณน ปฎิจฺฉนฺนํ, ทาสีคณปุรกฺขตํ’’ฯ
Suvaṇṇena paṭicchannaṃ, dāsīgaṇapurakkhataṃ’’.
๖๔๕.
645.
‘‘หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา ติฎฺฐนฺติ วมฺมิตา 65;
‘‘Hatthī assā rathā pattī, senā tiṭṭhanti vammitā 66;
อุกฺกา ปทิตฺตา ฌายนฺติ, กินฺนุ มญฺญนฺติ ปณฺฑิตาฯ
Ukkā padittā jhāyanti, kinnu maññanti paṇḍitā.
๖๔๖.
646.
‘‘หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา ติฎฺฐนฺติ วมฺมิตา 67;
‘‘Hatthī assā rathā pattī, senā tiṭṭhanti vammitā 68;
อุกฺกา ปทิตฺตา ฌายนฺติ, กิํ นุ กาหนฺติ 69 ปณฺฑิต’’ฯ
Ukkā padittā jhāyanti, kiṃ nu kāhanti 70 paṇḍita’’.
๖๔๗.
647.
‘‘รกฺขติ ตํ มหาราช, จูฬเนโยฺย มหพฺพโล;
‘‘Rakkhati taṃ mahārāja, cūḷaneyyo mahabbalo;
๖๔๘.
648.
‘‘อุเพฺพธติ เม หทยํ, มุขญฺจ ปริสุสฺสติ;
‘‘Ubbedhati me hadayaṃ, mukhañca parisussati;
นิพฺพุติํ นาธิคจฺฉามิ, อคฺคิทโฑฺฒว อาตเปฯ
Nibbutiṃ nādhigacchāmi, aggidaḍḍhova ātape.
๖๔๙.
649.
‘‘กมฺมารานํ ยถา อุกฺกา, อโนฺต ฌายติ โน พหิ;
‘‘Kammārānaṃ yathā ukkā, anto jhāyati no bahi;
เอวมฺปิ หทยํ มยฺหํ, อโนฺต ฌายติ โน พหิ’’ฯ
Evampi hadayaṃ mayhaṃ, anto jhāyati no bahi’’.
๖๕๐.
650.
‘‘ปมโตฺต มนฺตนาตีโต, ภินฺนมโนฺตสิ ขตฺติย;
‘‘Pamatto mantanātīto, bhinnamantosi khattiya;
อิทานิ โข ตํ ตายนฺตุ, ปณฺฑิตา มนฺติโน ชนาฯ
Idāni kho taṃ tāyantu, paṇḍitā mantino janā.
๖๕๑.
651.
‘‘อกตฺวามจฺจสฺส วจนํ, อตฺถกามหิเตสิโน;
‘‘Akatvāmaccassa vacanaṃ, atthakāmahitesino;
อตฺตปีติรโต ราชา, มิโค กูเฎว โอหิโตฯ
Attapītirato rājā, migo kūṭeva ohito.
๖๕๒.
652.
‘‘ยถาปิ มโจฺฉ พฬิสํ, วงฺกํ มํเสน ฉาทิตํ;
‘‘Yathāpi maccho baḷisaṃ, vaṅkaṃ maṃsena chāditaṃ;
อามคิโทฺธ น ชานาติ, มโจฺฉ มรณมตฺตโนฯ
Āmagiddho na jānāti, maccho maraṇamattano.
๖๕๓.
653.
‘‘เอวเมว ตุวํ ราช, จูฬเนยฺยสฺส ธีตรํ;
‘‘Evameva tuvaṃ rāja, cūḷaneyyassa dhītaraṃ;
กามคิโทฺธ น ชานาสิ, มโจฺฉว มรณมตฺตโนฯ
Kāmagiddho na jānāsi, macchova maraṇamattano.
๖๕๔.
654.
‘‘สเจ คจฺฉสิ ปญฺจาลํ, ขิปฺปมตฺตํ ชหิสฺสสิ;
‘‘Sace gacchasi pañcālaṃ, khippamattaṃ jahissasi;
มิคํ ปนฺถานุพนฺธํว, มหนฺตํ ภยเมสฺสติฯ
Migaṃ panthānubandhaṃva, mahantaṃ bhayamessati.
๖๕๕.
655.
‘‘อนริยรูโป ปุริโส ชนินฺท, อหีว อุจฺฉงฺคคโต ฑเสยฺย;
‘‘Anariyarūpo puriso janinda, ahīva ucchaṅgagato ḍaseyya;
๖๕๖.
656.
เตเนว มิตฺติํ กยิราถ ธีโร, สุโข หเว สปฺปุริเสน สงฺคโม’’ฯ
Teneva mittiṃ kayirātha dhīro, sukho have sappurisena saṅgamo’’.
๖๕๗.
657.
‘‘พาโล ตุวํ เอฬมูโคสิ ราช, โย อุตฺตมตฺถานิ มยี ลปิโตฺถ;
‘‘Bālo tuvaṃ eḷamūgosi rāja, yo uttamatthāni mayī lapittho;
กิเมวหํ นงฺคลโกฎิวโฑฺฒ, อตฺถานิ ชานามิ 81 ยถาปิ อเญฺญฯ
Kimevahaṃ naṅgalakoṭivaḍḍho, atthāni jānāmi 82 yathāpi aññe.
๖๕๘.
658.
‘‘อิมํ คเล คเหตฺวาน, นาเสถ วิชิตา มม;
‘‘Imaṃ gale gahetvāna, nāsetha vijitā mama;
โย เม รตนลาภสฺส, อนฺตรายาย ภาสติ’’ฯ
Yo me ratanalābhassa, antarāyāya bhāsati’’.
๖๕๙.
659.
‘‘มโหสธ อตีเตน, นานุวิชฺฌนฺติ ปณฺฑิตา;
‘‘Mahosadha atītena, nānuvijjhanti paṇḍitā;
กิํ มํ อสฺสํว สมฺพนฺธํ, ปโตเทเนว วิชฺฌสิฯ
Kiṃ maṃ assaṃva sambandhaṃ, patodeneva vijjhasi.
๖๖๐.
660.
‘‘สเจ ปสฺสสิ โมกฺขํ วา, เขมํ วา ปน ปสฺสสิ;
‘‘Sace passasi mokkhaṃ vā, khemaṃ vā pana passasi;
เตเนว มํ อนุสาส, กิํ อตีเตน วิชฺฌสิ’’ฯ
Teneva maṃ anusāsa, kiṃ atītena vijjhasi’’.
๖๖๑.
661.
‘‘อตีตํ มานุสํ กมฺมํ, ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ;
‘‘Atītaṃ mānusaṃ kammaṃ, dukkaraṃ durabhisambhavaṃ;
๖๖๒.
662.
เตปิ อาทาย คเจฺฉยฺยุํ, ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธาฯ
Tepi ādāya gaccheyyuṃ, yassa honti tathāvidhā.
๖๖๓.
663.
‘‘สนฺติ เวหายสา อสฺสา, อิทฺธิมโนฺต ยสสฺสิโน;
‘‘Santi vehāyasā assā, iddhimanto yasassino;
เตปิ อาทาย คเจฺฉยฺยุํ, ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธาฯ
Tepi ādāya gaccheyyuṃ, yassa honti tathāvidhā.
๖๖๔.
664.
‘‘สนฺติ เวหายสา ปกฺขี, อิทฺธิมโนฺต ยสสฺสิโน;
‘‘Santi vehāyasā pakkhī, iddhimanto yasassino;
เตปิ อาทาย คเจฺฉยฺยุํ, ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธาฯ
Tepi ādāya gaccheyyuṃ, yassa honti tathāvidhā.
๖๖๕.
665.
‘‘สนฺติ เวหายสา ยกฺขา, อิทฺธิมโนฺต ยสสฺสิโน;
‘‘Santi vehāyasā yakkhā, iddhimanto yasassino;
เตปิ อาทาย คเจฺฉยฺยุํ, ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธาฯ
Tepi ādāya gaccheyyuṃ, yassa honti tathāvidhā.
๖๖๖.
666.
‘‘อตีตํ มานุสํ กมฺมํ, ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ;
‘‘Atītaṃ mānusaṃ kammaṃ, dukkaraṃ durabhisambhavaṃ;
น ตํ สโกฺกมิ โมเจตุํ, อนฺตลิเกฺขน ขตฺติย’’ฯ
Na taṃ sakkomi mocetuṃ, antalikkhena khattiya’’.
๖๖๗.
667.
‘‘อตีรทสฺสี ปุริโส, มหเนฺต อุทกณฺณเว;
‘‘Atīradassī puriso, mahante udakaṇṇave;
๖๖๘.
668.
‘‘เอวํ อมฺหญฺจ รโญฺญ จ, ตฺวํ ปติฎฺฐา มโหสธ;
‘‘Evaṃ amhañca rañño ca, tvaṃ patiṭṭhā mahosadha;
ตฺวํ โนสิ มนฺตินํ เสโฎฺฐ, อเมฺห ทุกฺขา ปโมจย’’ฯ
Tvaṃ nosi mantinaṃ seṭṭho, amhe dukkhā pamocaya’’.
๖๖๙.
669.
‘‘อตีตํ มานุสํ กมฺมํ, ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ;
‘‘Atītaṃ mānusaṃ kammaṃ, dukkaraṃ durabhisambhavaṃ;
น ตํ สโกฺกมิ โมเจตุํ, ตฺวํ ปชานสฺสุ เสนก’’ฯ
Na taṃ sakkomi mocetuṃ, tvaṃ pajānassu senaka’’.
๖๗๐.
670.
เสนกํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กิํ กิจฺจํ อิธ มญฺญสิ’’ฯ
Senakaṃ dāni pucchāmi, kiṃ kiccaṃ idha maññasi’’.
๖๗๑.
671.
อญฺญมญฺญํ วธิตฺวาน, ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ;
Aññamaññaṃ vadhitvāna, khippaṃ hissāma jīvitaṃ;
มา โน ราชา พฺรหฺมทโตฺต, จิรํ ทุเกฺขน มารยิ’’ฯ
Mā no rājā brahmadatto, ciraṃ dukkhena mārayi’’.
๖๗๒.
672.
‘‘สุโณหิ เมตํ วจนํ, ปสฺส เสนํ มหพฺภยํ;
‘‘Suṇohi metaṃ vacanaṃ, passa senaṃ mahabbhayaṃ;
ปุกฺกุสํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กิํ กิจฺจํ อิธ มญฺญสิ’’ฯ
Pukkusaṃ dāni pucchāmi, kiṃ kiccaṃ idha maññasi’’.
๖๗๓.
673.
‘‘วิสํ ขาทิตฺวา มิยฺยาม, ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ;
‘‘Visaṃ khāditvā miyyāma, khippaṃ hissāma jīvitaṃ;
มา โน ราชา พฺรหฺมทโตฺต, จิรํ ทุเกฺขน มารยิ’’ฯ
Mā no rājā brahmadatto, ciraṃ dukkhena mārayi’’.
๖๗๔.
674.
‘‘สุโณหิ เมตํ วจนํ, ปสฺส เสนํ มหพฺภยํ;
‘‘Suṇohi metaṃ vacanaṃ, passa senaṃ mahabbhayaṃ;
กามินฺทํ 95 ทานิ ปุจฺฉามิ, กิํ กิจฺจํ อิธ มญฺญสิ’’ฯ
Kāmindaṃ 96 dāni pucchāmi, kiṃ kiccaṃ idha maññasi’’.
๖๗๕.
675.
มา โน ราชา พฺรหฺมทโตฺต, จิรํ ทุเกฺขน มารยิ’’ฯ
Mā no rājā brahmadatto, ciraṃ dukkhena mārayi’’.
๖๗๖.
676.
‘‘สุโณหิ เมตํ วจนํ, ปสฺส เสนํ มหพฺภยํ;
‘‘Suṇohi metaṃ vacanaṃ, passa senaṃ mahabbhayaṃ;
เทวินฺทํ ทานิ ปุจฺฉามิ, กิํ กิจฺจํ อิธ มญฺญสิ’’ฯ
Devindaṃ dāni pucchāmi, kiṃ kiccaṃ idha maññasi’’.
๖๗๗.
677.
‘‘อคฺคิํ วา ทฺวารโต เทม, คณฺหามเส วิกนฺตนํ;
‘‘Aggiṃ vā dvārato dema, gaṇhāmase vikantanaṃ;
อญฺญมญฺญํ วธิตฺวาน, ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ;
Aññamaññaṃ vadhitvāna, khippaṃ hissāma jīvitaṃ;
น โน สโกฺกติ โมเจตุํ, สุเขเนว มโหสโธ’’ฯ
Na no sakkoti mocetuṃ, sukheneva mahosadho’’.
๖๗๘.
678.
‘‘ยถา กทลิโน สารํ, อเนฺวสํ นาธิคจฺฉติ;
‘‘Yathā kadalino sāraṃ, anvesaṃ nādhigacchati;
เอวํ อเนฺวสมานา นํ, ปญฺหํ นชฺฌคมามเสฯ
Evaṃ anvesamānā naṃ, pañhaṃ najjhagamāmase.
๖๗๙.
679.
‘‘ยถา สิมฺพลิโน สารํ, อเนฺวสํ นาธิคจฺฉติ;
‘‘Yathā simbalino sāraṃ, anvesaṃ nādhigacchati;
เอวํ อเนฺวสมานา นํ, ปญฺหํ นชฺฌคมามเสฯ
Evaṃ anvesamānā naṃ, pañhaṃ najjhagamāmase.
๖๘๐.
680.
‘‘อเทเส วต โน วุฎฺฐํ, กุญฺชรานํวโนทเก;
‘‘Adese vata no vuṭṭhaṃ, kuñjarānaṃvanodake;
สกาเส ทุมฺมนุสฺสานํ, พาลานํ อวิชานตํฯ
Sakāse dummanussānaṃ, bālānaṃ avijānataṃ.
๖๘๑.
681.
‘‘อุเพฺพธติ เม หทยํ, มุขญฺจ ปริสุสฺสติ;
‘‘Ubbedhati me hadayaṃ, mukhañca parisussati;
นิพฺพุติํ นาธิคจฺฉามิ, อคฺคิทโฑฺฒว อาตเปฯ
Nibbutiṃ nādhigacchāmi, aggidaḍḍhova ātape.
๖๘๒.
682.
‘‘กมฺมารานํ ยถา อุกฺกา, อโนฺต ฌายติ โน พหิ;
‘‘Kammārānaṃ yathā ukkā, anto jhāyati no bahi;
เอวมฺปิ หทยํ มยฺหํ, อโนฺต ฌายติ โน พหิ’’ฯ
Evampi hadayaṃ mayhaṃ, anto jhāyati no bahi’’.
๖๘๓.
683.
‘‘ตโต โส ปณฺฑิโต ธีโร, อตฺถทสฺสี มโหสโธ;
‘‘Tato so paṇḍito dhīro, atthadassī mahosadho;
เวเทหํ ทุกฺขิตํ ทิสฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิฯ
Vedehaṃ dukkhitaṃ disvā, idaṃ vacanamabravi.
๖๘๔.
684.
‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
๖๘๕.
685.
‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, ราหุคฺคหํว สูริยํฯ
Ahaṃ taṃ mocayissāmi, rāhuggahaṃva sūriyaṃ.
๖๘๖.
686.
‘‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
‘‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, ปเงฺก สนฺนํว กุญฺชรํฯ
Ahaṃ taṃ mocayissāmi, paṅke sannaṃva kuñjaraṃ.
๖๘๗.
687.
‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, เปฬาพทฺธํว ปนฺนคํฯ
Ahaṃ taṃ mocayissāmi, peḷābaddhaṃva pannagaṃ.
๖๘๘.
688.
101 ‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
102 ‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
๖๘๙.
689.
‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, มเจฺฉ ชาลคเตริวฯ
Ahaṃ taṃ mocayissāmi, macche jālagateriva.
๖๙๐.
690.
‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ, สโยคฺคพลวาหนํฯ
Ahaṃ taṃ mocayissāmi, sayoggabalavāhanaṃ.
๖๙๑.
691.
‘มา ตฺวํ ภายิ มหาราช, มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ;
‘Mā tvaṃ bhāyi mahārāja, mā tvaṃ bhāyi rathesabha;
๖๙๒.
692.
‘อทุ ปญฺญา กิมตฺถิยา, อมโจฺจ วาปิ ตาทิโส;
‘Adu paññā kimatthiyā, amacco vāpi tādiso;
โย ตํ สมฺพาธปกฺขนฺทํ 107, ทุกฺขา น ปริโมจเย’’’ฯ
Yo taṃ sambādhapakkhandaṃ 108, dukkhā na parimocaye’’’.
๖๙๓.
693.
‘‘เอถ มาณวา อุเฎฺฐถ, มุขํ โสเธถ สนฺธิโน;
‘‘Etha māṇavā uṭṭhetha, mukhaṃ sodhetha sandhino;
๖๙๔.
694.
อุมงฺคทฺวารํ วิวริํสุ, ยนฺตยุเตฺต จ อคฺคเฬ’’ฯ
Umaṅgadvāraṃ vivariṃsu, yantayutte ca aggaḷe’’.
๖๙๕.
695.
‘‘ปุรโต เสนโก ยาติ, ปจฺฉโต จ มโหสโธ;
‘‘Purato senako yāti, pacchato ca mahosadho;
มเชฺฌ จ ราชา เวเทโห, อมจฺจปริวาริโต’’ฯ
Majjhe ca rājā vedeho, amaccaparivārito’’.
๖๙๖.
696.
‘‘อุมงฺคา นิกฺขมิตฺวาน, เวเทโห นาวมารุหิ;
‘‘Umaṅgā nikkhamitvāna, vedeho nāvamāruhi;
๖๙๗.
697.
‘อยํ เต สสุโร เทว, อยํ สสฺสุ ชนาธิป;
‘Ayaṃ te sasuro deva, ayaṃ sassu janādhipa;
ยถา มาตุ ปฎิปตฺติ, เอวํ เต โหตุ สสฺสุยาฯ
Yathā mātu paṭipatti, evaṃ te hotu sassuyā.
๖๙๘.
698.
‘ยถาปิ นิยโก ภาตา, สอุทริโย เอกมาตุโก;
‘Yathāpi niyako bhātā, saudariyo ekamātuko;
เอวํ ปญฺจาลจโนฺท เต, ทยิตโพฺพ รเถสภฯ
Evaṃ pañcālacando te, dayitabbo rathesabha.
๖๙๙.
699.
กามํ กโรหิ เต ตาย, ภริยา เต รเถสภ’’’ฯ
Kāmaṃ karohi te tāya, bhariyā te rathesabha’’’.
๗๐๐.
700.
‘‘อารุยฺห นาวํ ตรมาโน, กินฺนุ ตีรมฺหิ ติฎฺฐสิ;
‘‘Āruyha nāvaṃ taramāno, kinnu tīramhi tiṭṭhasi;
กิจฺฉา มุตฺตามฺห ทุกฺขโต, ยาม ทานิ มโหสธ’’ฯ
Kicchā muttāmha dukkhato, yāma dāni mahosadha’’.
๗๐๑.
701.
‘‘เนส ธโมฺม มหาราช, โยหํ เสนาย นายโก;
‘‘Nesa dhammo mahārāja, yohaṃ senāya nāyako;
เสนงฺคํ ปริหาเปตฺวา, อตฺตานํ ปริโมจเยฯ
Senaṅgaṃ parihāpetvā, attānaṃ parimocaye.
๗๐๒.
702.
‘‘นิเวสนมฺหิ เต เทว, เสนงฺคํ ปริหาปิตํ;
‘‘Nivesanamhi te deva, senaṅgaṃ parihāpitaṃ;
ตํ ทินฺนํ พฺรหฺมทเตฺตน, อานยิสฺสํ รเถสภ’’ฯ
Taṃ dinnaṃ brahmadattena, ānayissaṃ rathesabha’’.
๗๐๓.
703.
ทุพฺพโล พลวเนฺตน, วิหญฺญิสฺสสิ ปณฺฑิต’’ฯ
Dubbalo balavantena, vihaññissasi paṇḍita’’.
๗๐๔.
704.
‘‘อปฺปเสโนปิ เจ มนฺตี, มหาเสนํ อมนฺตินํ;
‘‘Appasenopi ce mantī, mahāsenaṃ amantinaṃ;
ชินาติ ราชา ราชาโน, อาทิโจฺจวุทยํ ตมํ’’ฯ
Jināti rājā rājāno, ādiccovudayaṃ tamaṃ’’.
๗๐๕.
705.
‘‘สุสุขํ วต สํวาโส, ปณฺฑิเตหีติ เสนก;
‘‘Susukhaṃ vata saṃvāso, paṇḍitehīti senaka;
ปกฺขีว ปญฺชเร พเทฺธ, มเจฺฉ ชาลคเตริว;
Pakkhīva pañjare baddhe, macche jālagateriva;
๗๐๖.
706.
ปกฺขีว ปญฺชเร พเทฺธ, มเจฺฉ ชาลคเตริว;
Pakkhīva pañjare baddhe, macche jālagateriva;
อมิตฺตหตฺถตฺตคเต, โมจยี โน มโหสโธ’’ฯ
Amittahatthattagate, mocayī no mahosadho’’.
๗๐๗.
707.
‘‘รกฺขิตฺวา กสิณํ รตฺติํ, จูฬเนโยฺย มหพฺพโล;
‘‘Rakkhitvā kasiṇaṃ rattiṃ, cūḷaneyyo mahabbalo;
อุเทนฺตํ อรุณุคฺคสฺมิํ, อุปการิํ อุปาคมิฯ
Udentaṃ aruṇuggasmiṃ, upakāriṃ upāgami.
๗๐๘.
708.
‘‘อารุยฺห ปวรํ นาคํ, พลวนฺตํ สฎฺฐิหายนํ;
‘‘Āruyha pavaraṃ nāgaṃ, balavantaṃ saṭṭhihāyanaṃ;
ราชา อโวจ ปญฺจาโล, จูฬเนโยฺย มหพฺพโลฯ
Rājā avoca pañcālo, cūḷaneyyo mahabbalo.
๗๐๙.
709.
เปสิเย อชฺฌภาสิตฺถ, ปุถุคุเมฺพ สมาคเตฯ
Pesiye ajjhabhāsittha, puthugumbe samāgate.
๗๑๐.
710.
‘‘หตฺถาโรเห อนีกเฎฺฐ, รถิเก ปตฺติการเก;
‘‘Hatthārohe anīkaṭṭhe, rathike pattikārake;
อุปาสนมฺหิ กตหเตฺถ, วาลเวเธ สมาคเต’’ฯ
Upāsanamhi katahatthe, vālavedhe samāgate’’.
๗๑๑.
711.
‘‘เปเสถ กุญฺชเร ทนฺตี, พลวเนฺต สฎฺฐิหายเน;
‘‘Pesetha kuñjare dantī, balavante saṭṭhihāyane;
มทฺทนฺตุ กุญฺชรา นครํ, เวเทเหน สุมาปิตํฯ
Maddantu kuñjarā nagaraṃ, vedehena sumāpitaṃ.
๗๑๒.
712.
‘‘วจฺฉทนฺตมุขา เสตา, ติกฺขคฺคา อฎฺฐิเวธิโน;
‘‘Vacchadantamukhā setā, tikkhaggā aṭṭhivedhino;
ปณุนฺนา ธนุเวเคน, สมฺปตนฺตุตรีตราฯ
Paṇunnā dhanuvegena, sampatantutarītarā.
๗๑๓.
713.
‘‘มาณวา วมฺมิโน สูรา, จิตฺรทณฺฑยุตาวุธา;
‘‘Māṇavā vammino sūrā, citradaṇḍayutāvudhā;
ปกฺขนฺทิโน มหานาคา, หตฺถีนํ โหนฺตุ สมฺมุขาฯ
Pakkhandino mahānāgā, hatthīnaṃ hontu sammukhā.
๗๑๔.
714.
๗๑๕.
715.
‘‘อาวุธพลวนฺตานํ, คุณิกายูรธารินํ;
‘‘Āvudhabalavantānaṃ, guṇikāyūradhārinaṃ;
เอตาทิสานํ โยธานํ, สงฺคาเม อปลายินํ;
Etādisānaṃ yodhānaṃ, saṅgāme apalāyinaṃ;
เวเทโห กุโต มุจฺจิสฺสติ, สเจ ปกฺขีว กาหิติฯ
Vedeho kuto muccissati, sace pakkhīva kāhiti.
๗๑๖.
716.
‘‘ติํส เม ปุริสนาวุโตฺย, สเพฺพเวเกกนิจฺจิตา;
‘‘Tiṃsa me purisanāvutyo, sabbevekekaniccitā;
เยสํ สมํ น ปสฺสามิ, เกวลํ มหิมํ จรํฯ
Yesaṃ samaṃ na passāmi, kevalaṃ mahimaṃ caraṃ.
๗๑๗.
717.
‘‘นาคา จ กปฺปิตา ทนฺตี, พลวโนฺต สฎฺฐิหายนา;
‘‘Nāgā ca kappitā dantī, balavanto saṭṭhihāyanā;
เยสํ ขเนฺธสุ โสภนฺติ, กุมารา จารุทสฺสนา;
Yesaṃ khandhesu sobhanti, kumārā cārudassanā;
๗๑๘.
718.
‘‘ปีตาลงฺการา ปีตวสนา, ปีตุตฺตรนิวาสนา;
‘‘Pītālaṅkārā pītavasanā, pītuttaranivāsanā;
นาคขเนฺธสุ โสภนฺติ, เทวปุตฺตาว นนฺทเนฯ
Nāgakhandhesu sobhanti, devaputtāva nandane.
๗๑๙.
719.
‘‘ปาฐีนวณฺณา เนตฺติํสา, เตลโธตา ปภสฺสรา;
‘‘Pāṭhīnavaṇṇā nettiṃsā, teladhotā pabhassarā;
๗๒๐.
720.
‘‘เวลฺลาลิโน วีตมลา, สิกฺกายสมยา ทฬฺหา;
‘‘Vellālino vītamalā, sikkāyasamayā daḷhā;
คหิตา พลวเนฺตหิ, สุปฺปหารปฺปหาริภิฯ
Gahitā balavantehi, suppahārappahāribhi.
๗๒๑.
721.
‘‘สุวณฺณถรุสมฺปนฺนา, โลหิตกจฺฉุปธาริตา;
‘‘Suvaṇṇatharusampannā, lohitakacchupadhāritā;
วิวตฺตมานา โสภนฺติ, วิชฺชุวพฺภฆนนฺตเรฯ
Vivattamānā sobhanti, vijjuvabbhaghanantare.
๗๒๒.
722.
๗๒๓.
723.
‘‘เอตาทิเสหิ ปริกฺขิโตฺต, นตฺถิ โมโกฺข อิโต ตว;
‘‘Etādisehi parikkhitto, natthi mokkho ito tava;
ปภาวํ เต น ปสฺสามิ, เยน ตฺวํ มิถิลํ วเช’’ฯ
Pabhāvaṃ te na passāmi, yena tvaṃ mithilaṃ vaje’’.
๗๒๔.
724.
‘‘กิํ นุ สนฺตรมาโนว, นาคํ เปเสสิ กุญฺชรํ;
‘‘Kiṃ nu santaramānova, nāgaṃ pesesi kuñjaraṃ;
๗๒๕.
725.
‘‘โอหเรตํ ธนุํ จาปํ, ขุรปฺปํ ปฎิสํหร;
‘‘Oharetaṃ dhanuṃ cāpaṃ, khurappaṃ paṭisaṃhara;
๗๒๖.
726.
‘‘ปสนฺนมุขวโณฺณสิ, มิตปุพฺพญฺจ ภาสสิ;
‘‘Pasannamukhavaṇṇosi, mitapubbañca bhāsasi;
๗๒๗.
727.
‘‘โมฆํ เต คชฺชิตํ ราช, ภินฺนมโนฺตสิ ขตฺติย;
‘‘Moghaṃ te gajjitaṃ rāja, bhinnamantosi khattiya;
๗๒๘.
728.
‘‘ติโณฺณ หิโยฺย ราชา คงฺคํ, สามโจฺจ สปริชฺชโน;
‘‘Tiṇṇo hiyyo rājā gaṅgaṃ, sāmacco saparijjano;
หํสราชํ ยถา ธโงฺก, อนุชฺชวํ ปติสฺสสิ’’ฯ
Haṃsarājaṃ yathā dhaṅko, anujjavaṃ patissasi’’.
๗๒๙.
729.
‘‘สิงฺคาลา รตฺติภาเคน, ผุลฺลํ ทิสฺวาน กิํสุกํ;
‘‘Siṅgālā rattibhāgena, phullaṃ disvāna kiṃsukaṃ;
มํสเปสีติ มญฺญนฺตา, ปริพฺยูฬฺหา มิคาธมาฯ
Maṃsapesīti maññantā, paribyūḷhā migādhamā.
๗๓๐.
730.
กิํสุกํ ผุลฺลิตํ ทิสฺวา, อาสจฺฉินฺนา มิคาธมาฯ
Kiṃsukaṃ phullitaṃ disvā, āsacchinnā migādhamā.
๗๓๑.
731.
อาสจฺฉิโนฺน คมิสฺสสิ, สิงฺคาลา กิํสุกํ ยถา’’ฯ
Āsacchinno gamissasi, siṅgālā kiṃsukaṃ yathā’’.
๗๓๒.
732.
‘‘อิมสฺส หเตฺถ ปาเท จ, กณฺณนาสญฺจ ฉินฺทถ;
‘‘Imassa hatthe pāde ca, kaṇṇanāsañca chindatha;
โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ, เวเทหํ ปริโมจยิฯ
Yo me amittaṃ hatthagataṃ, vedehaṃ parimocayi.
๗๓๓.
733.
‘‘อิมํ มํสํว ปาตพฺยํ 153, สูเล กตฺวา ปจนฺตุ นํ;
‘‘Imaṃ maṃsaṃva pātabyaṃ 154, sūle katvā pacantu naṃ;
โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ, เวเทหํ ปริโมจยิฯ
Yo me amittaṃ hatthagataṃ, vedehaṃ parimocayi.
๗๓๔.
734.
‘‘ยถาปิ อาสภํ จมฺมํ, ปถพฺยา วิตนิยฺยติ;
‘‘Yathāpi āsabhaṃ cammaṃ, pathabyā vitaniyyati;
สีหสฺส อโถ พฺยคฺฆสฺส, โหติ สงฺกุสมาหตํฯ
Sīhassa atho byagghassa, hoti saṅkusamāhataṃ.
๗๓๕.
735.
‘‘เอวํ ตํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสามิ สตฺติยา;
‘‘Evaṃ taṃ vitanitvāna, vedhayissāmi sattiyā;
โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ, เวเทหํ ปริโมจยิ’’ฯ
Yo me amittaṃ hatthagataṃ, vedehaṃ parimocayi’’.
๗๓๖.
736.
‘‘สเจ เม หเตฺถ ปาเท จ, กณฺณนาสญฺจ เฉจฺฉสิ;
‘‘Sace me hatthe pāde ca, kaṇṇanāsañca checchasi;
เอวํ ปญฺจาลจนฺทสฺส, เวเทโห เฉทยิสฺสติฯ
Evaṃ pañcālacandassa, vedeho chedayissati.
๗๓๗.
737.
‘‘สเจ เม หเตฺถ ปาเท จ, กณฺณนาสญฺจ เฉจฺฉสิ;
‘‘Sace me hatthe pāde ca, kaṇṇanāsañca checchasi;
เอวํ ปญฺจาลจนฺทิยา, เวเทโห เฉทยิสฺสติฯ
Evaṃ pañcālacandiyā, vedeho chedayissati.
๗๓๘.
738.
‘‘สเจ เม หเตฺถ ปาเท จ, กณฺณนาสญฺจ เฉจฺฉสิ;
‘‘Sace me hatthe pāde ca, kaṇṇanāsañca checchasi;
เอวํ นนฺทาย เทวิยา, เวเทโห เฉทยิสฺสติฯ
Evaṃ nandāya deviyā, vedeho chedayissati.
๗๓๙.
739.
‘‘สเจ เม หเตฺถ ปาเท จ, กณฺณนาสญฺจ เฉจฺฉสิ;
‘‘Sace me hatthe pāde ca, kaṇṇanāsañca checchasi;
เอวํ เต ปุตฺตทารสฺส, เวเทโห เฉทยิสฺสติฯ
Evaṃ te puttadārassa, vedeho chedayissati.
๗๔๐.
740.
‘‘สเจ มํสํว ปาตพฺยํ, สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ;
‘‘Sace maṃsaṃva pātabyaṃ, sūle katvā pacissasi;
เอวํ ปญฺจาลจนฺทสฺส, เวเทโห ปาจยิสฺสติฯ
Evaṃ pañcālacandassa, vedeho pācayissati.
๗๔๑.
741.
‘‘สเจ มํสํว ปาตพฺยํ, สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ;
‘‘Sace maṃsaṃva pātabyaṃ, sūle katvā pacissasi;
เอวํ ปญฺจาลจนฺทิยา, เวเทโห ปาจยิสฺสติฯ
Evaṃ pañcālacandiyā, vedeho pācayissati.
๗๔๒.
742.
‘‘สเจ มํสํว ปาตพฺยํ, สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ;
‘‘Sace maṃsaṃva pātabyaṃ, sūle katvā pacissasi;
เอวํ นนฺทาย เทวิยา, เวเทโห ปาจยิสฺสติฯ
Evaṃ nandāya deviyā, vedeho pācayissati.
๗๔๓.
743.
‘‘สเจ มํสํว ปาตพฺยํ, สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ;
‘‘Sace maṃsaṃva pātabyaṃ, sūle katvā pacissasi;
เอวํ เต ปุตฺตทารสฺส, เวเทโห ปาจยิสฺสติฯ
Evaṃ te puttadārassa, vedeho pācayissati.
๗๔๔.
744.
‘‘สเจ มํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสสิ สตฺติยา;
‘‘Sace maṃ vitanitvāna, vedhayissasi sattiyā;
เอวํ ปญฺจาลจนฺทสฺส, เวเทโห เวธยิสฺสติฯ
Evaṃ pañcālacandassa, vedeho vedhayissati.
๗๔๕.
745.
‘‘สเจ มํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสสิ สตฺติยา;
‘‘Sace maṃ vitanitvāna, vedhayissasi sattiyā;
เอวํ ปญฺจาลจนฺทิยา, เวเทโห เวธยิสฺสติฯ
Evaṃ pañcālacandiyā, vedeho vedhayissati.
๗๔๖.
746.
‘‘สเจ มํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสสิ สตฺติยา;
‘‘Sace maṃ vitanitvāna, vedhayissasi sattiyā;
เอวํ นนฺทาย เทวิยา, เวเทโห เวธยิสฺสติฯ
Evaṃ nandāya deviyā, vedeho vedhayissati.
๗๔๗.
747.
‘‘สเจ มํ วิตนิตฺวาน, เวธยิสฺสสิ สตฺติยา;
‘‘Sace maṃ vitanitvāna, vedhayissasi sattiyā;
เอวํ เต ปุตฺตทารสฺส, เวเทโห เวธยิสฺสติ;
Evaṃ te puttadārassa, vedeho vedhayissati;
เอวํ โน มนฺติตํ รโห, เวเทเหน มยา สหฯ
Evaṃ no mantitaṃ raho, vedehena mayā saha.
๗๔๘.
748.
‘‘ยถาปิ ปลสตํ จมฺมํ, โกนฺติมนฺตาสุนิฎฺฐิตํ 155;
‘‘Yathāpi palasataṃ cammaṃ, kontimantāsuniṭṭhitaṃ 156;
อุเปติ ตนุตาณาย, สรานํ ปฎิหนฺตเวฯ
Upeti tanutāṇāya, sarānaṃ paṭihantave.
๗๔๙.
749.
‘‘สุขาวโห ทุกฺขนุโท, เวเทหสฺส ยสสฺสิโน;
‘‘Sukhāvaho dukkhanudo, vedehassa yasassino;
มติํ เต ปฎิหญฺญามิ, อุสุํ ปลสเตน วา’’ฯ
Matiṃ te paṭihaññāmi, usuṃ palasatena vā’’.
๗๕๐.
750.
‘‘อิงฺฆ ปสฺส มหาราช, สุญฺญํ อเนฺตปุรํ ตว;
‘‘Iṅgha passa mahārāja, suññaṃ antepuraṃ tava;
โอโรธา จ กุมารา จ, ตว มาตา จ ขตฺติย;
Orodhā ca kumārā ca, tava mātā ca khattiya;
อุมงฺคา นีหริตฺวาน, เวเทหสฺสุปนามิตา’’ฯ
Umaṅgā nīharitvāna, vedehassupanāmitā’’.
๗๕๑.
751.
‘‘อิงฺฆ อเนฺตปุรํ มยฺหํ, คนฺตฺวาน วิจินาถ นํ;
‘‘Iṅgha antepuraṃ mayhaṃ, gantvāna vicinātha naṃ;
ยถา อิมสฺส วจนํ, สจฺจํ วา ยทิ วา มุสา’’ฯ
Yathā imassa vacanaṃ, saccaṃ vā yadi vā musā’’.
๗๕๒.
752.
‘‘เอวเมตํ มหาราช, ยถา อาห มโหสโธ;
‘‘Evametaṃ mahārāja, yathā āha mahosadho;
สุญฺญํ อเนฺตปุรํ สพฺพํ, กากปฎฺฎนกํ ยถา’’ฯ
Suññaṃ antepuraṃ sabbaṃ, kākapaṭṭanakaṃ yathā’’.
๗๕๓.
753.
‘‘อิโต คตา มหาราช, นารี สพฺพงฺคโสภนา;
‘‘Ito gatā mahārāja, nārī sabbaṅgasobhanā;
๗๕๔.
754.
‘‘อิโต นีตา มหาราช, นารี สพฺพงฺคโสภนา;
‘‘Ito nītā mahārāja, nārī sabbaṅgasobhanā;
โกเสยฺยวสนา สามา, ชาตรูปสุเมขลาฯ
Koseyyavasanā sāmā, jātarūpasumekhalā.
๗๕๕.
755.
‘‘สุรตฺตปาทา กลฺยาณี, สุวณฺณมณิเมขลา;
‘‘Surattapādā kalyāṇī, suvaṇṇamaṇimekhalā;
ปาเรวตกฺขี สุตนู, พิโมฺพฎฺฐา ตนุมชฺฌิมาฯ
Pārevatakkhī sutanū, bimboṭṭhā tanumajjhimā.
๗๕๖.
756.
ทีฆสฺสา เกสา อสิตา, อีสกคฺคปเวลฺลิตาฯ
Dīghassā kesā asitā, īsakaggapavellitā.
๗๕๗.
757.
‘‘สุชาตา มิคฉาปาว, เหมนฺตคฺคิสิขาริว;
‘‘Sujātā migachāpāva, hemantaggisikhāriva;
นทีว คิริทุเคฺคสุ, สญฺฉนฺนา ขุทฺทเวฬุภิฯ
Nadīva giriduggesu, sañchannā khuddaveḷubhi.
๗๕๘.
758.
นาติทีฆา นาติรสฺสา, นาโลมา นาติโลมสา’’ฯ
Nātidīghā nātirassā, nālomā nātilomasā’’.
๗๕๙.
759.
‘‘นนฺทาย นูน มรเณน, นนฺทสิ สิริวาหน;
‘‘Nandāya nūna maraṇena, nandasi sirivāhana;
อหญฺจ นูน นนฺทา จ, คจฺฉาม ยมสาธนํ’’ฯ
Ahañca nūna nandā ca, gacchāma yamasādhanaṃ’’.
๗๖๐.
760.
‘‘ทิพฺพํ อธียเส มายํ, อกาสิ จกฺขุโมหนํ;
‘‘Dibbaṃ adhīyase māyaṃ, akāsi cakkhumohanaṃ;
โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ, เวเทหํ ปริโมจยิ’’ฯ
Yo me amittaṃ hatthagataṃ, vedehaṃ parimocayi’’.
๗๖๑.
761.
เต โมจยนฺติ อตฺตานํ, ปณฺฑิตา มนฺติโน ชนาฯ
Te mocayanti attānaṃ, paṇḍitā mantino janā.
๗๖๒.
762.
‘‘สนฺติ มาณวปุตฺตา เม, กุสลา สนฺธิเฉทกา;
‘‘Santi māṇavaputtā me, kusalā sandhichedakā;
เยสํ กเตน มเคฺคน, เวเทโห มิถิลํ คโต’’ฯ
Yesaṃ katena maggena, vedeho mithilaṃ gato’’.
๗๖๓.
763.
‘‘อิงฺฆ ปสฺส มหาราช, อุมงฺคํ สาธุ มาปิตํ;
‘‘Iṅgha passa mahārāja, umaṅgaṃ sādhu māpitaṃ;
หตฺถีนํ อถ อสฺสานํ, รถานํ อถ ปตฺตินํ;
Hatthīnaṃ atha assānaṃ, rathānaṃ atha pattinaṃ;
อาโลกภูตํ ติฎฺฐนฺตํ, อุมงฺคํ สาธุ มาปิตํ’’ 165ฯ
Ālokabhūtaṃ tiṭṭhantaṃ, umaṅgaṃ sādhu māpitaṃ’’ 166.
๗๖๔.
764.
‘‘ลาภา วต วิเทหานํ, ยสฺสิเมทิสา ปณฺฑิตา;
‘‘Lābhā vata videhānaṃ, yassimedisā paṇḍitā;
ฆเร วสนฺติ วิชิเต, ยถา ตฺวํสิ มโหสธ’’ฯ
Ghare vasanti vijite, yathā tvaṃsi mahosadha’’.
๗๖๕.
765.
‘‘วุตฺติญฺจ ปริหารญฺจ, ทิคุณํ ภตฺตเวตนํ;
‘‘Vuttiñca parihārañca, diguṇaṃ bhattavetanaṃ;
ททามิ วิปุเล โภเค, ภุญฺช กาเม รมสฺสุ จ;
Dadāmi vipule bhoge, bhuñja kāme ramassu ca;
มา วิเทหํ ปจฺจคมา, กิํ วิเทโห กริสฺสติ’’ฯ
Mā videhaṃ paccagamā, kiṃ videho karissati’’.
๗๖๖.
766.
‘‘โย จเชถ มหาราช, ภตฺตารํ ธนการณา;
‘‘Yo cajetha mahārāja, bhattāraṃ dhanakāraṇā;
อุภินฺนํ โหติ คารโยฺห, อตฺตโน จ ปรสฺส จ;
Ubhinnaṃ hoti gārayho, attano ca parassa ca;
ยาว ชีเวยฺย เวเทโห, นาญฺญสฺส ปุริโส สิยาฯ
Yāva jīveyya vedeho, nāññassa puriso siyā.
๗๖๗.
767.
‘‘โย จเชถ มหาราช, ภตฺตารํ ธนการณา;
‘‘Yo cajetha mahārāja, bhattāraṃ dhanakāraṇā;
อุภินฺนํ โหติ คารโยฺห, อตฺตโน จ ปรสฺส จ;
Ubhinnaṃ hoti gārayho, attano ca parassa ca;
ยาว ติเฎฺฐยฺย เวเทโห, นาญฺญสฺส วิชิเต วเส’’ฯ
Yāva tiṭṭheyya vedeho, nāññassa vijite vase’’.
๗๖๘.
768.
‘‘ทมฺมิ นิกฺขสหสฺสํ เต, คามาสีติญฺจ กาสิสุ;
‘‘Dammi nikkhasahassaṃ te, gāmāsītiñca kāsisu;
ทาสิสตานิ จตฺตาริ, ทมฺมิ ภริยาสตญฺจ เต;
Dāsisatāni cattāri, dammi bhariyāsatañca te;
สพฺพํ เสนงฺคมาทาย, โสตฺถิํ คจฺฉ มโหสธฯ
Sabbaṃ senaṅgamādāya, sotthiṃ gaccha mahosadha.
๗๖๙.
769.
‘‘ยาว ททนฺตุ หตฺถีนํ, อสฺสานํ ทิคุณํ วิธํ;
‘‘Yāva dadantu hatthīnaṃ, assānaṃ diguṇaṃ vidhaṃ;
ตเปฺปนฺตุ อนฺนปาเนน, รถิเก ปตฺติการเก’’ฯ
Tappentu annapānena, rathike pattikārake’’.
๗๗๐.
770.
‘‘หตฺถี อเสฺส รเถ ปตฺตี, คเจฺฉวาทาย ปณฺฑิต;
‘‘Hatthī asse rathe pattī, gacchevādāya paṇḍita;
๗๗๑.
771.
‘‘หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี, เสนา ปทิสฺสเต มหา;
‘‘Hatthī assā rathā pattī, senā padissate mahā;
จตุรงฺคินี ภีสรูปา, กิํ นุ มญฺญสิ ปณฺฑิต’’ 169ฯ
Caturaṅginī bhīsarūpā, kiṃ nu maññasi paṇḍita’’ 170.
๗๗๒.
772.
‘‘อานโนฺท เต มหาราช, อุตฺตโม ปฎิทิสฺสติ;
‘‘Ānando te mahārāja, uttamo paṭidissati;
สพฺพํ เสนงฺคมาทาย, โสตฺถิํ ปโตฺต มโหสโธ’’ฯ
Sabbaṃ senaṅgamādāya, sotthiṃ patto mahosadho’’.
๗๗๓.
773.
‘‘ยถา เปตํ สุสานสฺมิํ, ฉเฑฺฑตฺวา จตุโร ชนา;
‘‘Yathā petaṃ susānasmiṃ, chaḍḍetvā caturo janā;
๗๗๔.
774.
‘‘อถ ตฺวํ เกน วเณฺณน, เกน วา ปน เหตุนา;
‘‘Atha tvaṃ kena vaṇṇena, kena vā pana hetunā;
เกน วา อตฺถชาเตน, อตฺตานํ ปริโมจยิ’’ฯ
Kena vā atthajātena, attānaṃ parimocayi’’.
๗๗๕.
775.
‘‘อตฺถํ อเตฺถน เวเทห, มนฺตํ มเนฺตน ขตฺติย;
‘‘Atthaṃ atthena vedeha, mantaṃ mantena khattiya;
๗๗๖.
776.
‘‘ทินฺนํ นิกฺขสหสฺสํ เม, คามาสีติ จ กาสิสุ;
‘‘Dinnaṃ nikkhasahassaṃ me, gāmāsīti ca kāsisu;
ทาสีสตานิ จตฺตาริ, ทินฺนํ ภริยาสตญฺจ เม;
Dāsīsatāni cattāri, dinnaṃ bhariyāsatañca me;
สพฺพํ เสนงฺคมาทาย, โสตฺถินามฺหิ อิธาคโต’’ฯ
Sabbaṃ senaṅgamādāya, sotthināmhi idhāgato’’.
๗๗๗.
777.
‘‘สุสุขํ วต สํวาโส, ปณฺฑิเตหีติ เสนก;
‘‘Susukhaṃ vata saṃvāso, paṇḍitehīti senaka;
ปกฺขีว ปญฺชเร พเทฺธ, มเจฺฉ ชาลคเตริว;
Pakkhīva pañjare baddhe, macche jālagateriva;
๗๗๘.
778.
‘‘เอวเมตํ มหาราช, ปณฺฑิตา หิ สุขาวหา;
‘‘Evametaṃ mahārāja, paṇḍitā hi sukhāvahā;
ปกฺขีว ปญฺชเร พเทฺธ, มเจฺฉ ชาลคเตริว;
Pakkhīva pañjare baddhe, macche jālagateriva;
อมิตฺตหตฺถตฺตคเต, โมจยี โน มโหสโธ’’ฯ
Amittahatthattagate, mocayī no mahosadho’’.
๗๗๙.
779.
‘‘อาหญฺญนฺตุ สพฺพวีณา, เภริโย ทินฺทิมานิ จ;
‘‘Āhaññantu sabbavīṇā, bheriyo dindimāni ca;
ธเมนฺตุ มาคธา สงฺขา, วคฺคู นทนฺตุ ทุนฺทุภี’’ฯ
Dhamentu māgadhā saṅkhā, vaggū nadantu dundubhī’’.
๗๘๐.
780.
‘‘โอโรธา จ กุมารา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;
‘‘Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;
พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํฯ
Bahuṃ annañca pānañca, paṇḍitassābhihārayuṃ.
๗๘๑.
781.
‘‘หตฺถาโรหา อนีกฎฺฐา, รถิกา ปตฺติการกา;
‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;
พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํฯ
Bahuṃ annañca pānañca, paṇḍitassābhihārayuṃ.
๗๘๒.
782.
‘‘สมาคตา ชานปทา, เนคมา จ สมาคตา;
‘‘Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;
พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ, ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํฯ
Bahuṃ annañca pānañca, paṇḍitassābhihārayuṃ.
๗๘๓.
783.
‘‘พหุชโน ปสโนฺนสิ, ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคตํ;
‘‘Bahujano pasannosi, disvā paṇḍitamāgataṃ;
ปณฺฑิตมฺหิ อนุปฺปเตฺต, เจลุเกฺขโป อวตฺตถา’’ติฯ
Paṇḍitamhi anuppatte, celukkhepo avattathā’’ti.
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ขุทฺทกนิกาย (อฎฺฐกถา) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā / [๕๔๒] ๕. อุมงฺคชาตกวณฺณนา • [542] 5. Umaṅgajātakavaṇṇanā
