Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā

[၅၂၇] ၂. ဥမ္မာဒန္တီဇာတကဝဏ္ဏနာ

[527] 2. Ummādantījātakavaṇṇanā

နိဝေသနံ ကသ္သနုဒံ သုနန္ဒာတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရေကဒိဝသံ သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ဧကံ အလင္ကတပဋိယတ္တံ ဥတ္တမရူပဓရံ ဣတ္ထိံ ဩလောကေတ္ဝာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟုတ္ဝာ စိတ္တံ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော ဝိဟာရမေဝ အာဂန္တ္ဝာ တတော ပဋ္ဌာယ သလ္လဝိဒ္ဓော ဝိယ ရာဂာတုရော ဘန္တမိဂပဋိဘာဂော ကိသော ဓမနီသန္ထတဂတ္တော ဥပ္ပဏ္ဍုပ္ပဏ္ဍုကဇာတော အနဘိရတော ဧကိရိယာပထေပိ စိတ္တသ္သာဒံ အလဘန္တော အာစရိယဝတ္တာဒီနိ ပဟာယ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂရဟိတော ဝိဟာသိ။ သော သဟာယဘိက္ခူဟိ ‘‘ပုဗ္ဗေ တ္ဝံ, အာဝုသော, သန္တိန္ဒ္ရိယော ဝိပ္ပသန္နမုခဝဏ္ဏော, ဣဒာနိ နော တထာ, ကိံ နု ခော ကာရဏ’’န္တိ ပုဋ္ဌော, ‘‘အာဝုသော, အနဘိရတောမ္ဟီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ တေ ‘‘အဘိရမာဝုသော, သာသနေ, ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒော နာမ ဒုလ္လဘော, တထာ သဒ္ဓမ္မသ္သဝနံ မနုသ္သပဋိလာဘော စ, သော တ္ဝံ မနုသ္သပဋိလာဘံ ပဋိလဘိတ္ဝာ ဒုက္ခသ္သန္တကိရိယံ ပတ္ထယမာနော အသ္သုမုခံ ဉာတိဇနံ ပဟာယ သဒ္ဓာယ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ကိံကာရဏာ ကိလေသဝသံ ယာသိ, ကိလေသာ နာမေတေ ဂဏ္ဍုပ္ပာဒကပာဏကံ ဥပာဒာယ သဗ္ဗဗာလဇနသာဓာရဏာ, ယေ တေသံ ဝတ္ထုဘူတာ, တေပိ အပ္ပသ္သာဒာ ကာမာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပာယာသာ, အာဒီနဝော ဧတ္ထ ဘိယ္ယော။ အဋ္ဌိကင္ကလူပမာ ကာမာ, မံသပေသူပမာ ကာမာ, တိဏုက္ကူပမာ ကာမာ, အင္ဂာရကာသူပမာ ကာမာ, သုပိနကူပမာ ကာမာ, ယာစိတကူပမာ ကာမာ, ရုက္ခဖလူပမာ ကာမာ, အသိသူနူပမာ ကာမာ, သတ္တိသူလူပမာ ကာမာ, သပ္ပသိရူပမာ ကာမာ, အဂ္ဂိက္ခန္ဓူပမာ ကာမာ, တ္ဝံ နာမ ဧဝရူပေ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဧဝံ အနတ္ထကာရကာနံ ကိလေသာနံ ဝသံ ဂတောသီ’’တိ ဩဝဒိတ္ဝာ အတ္တနော ကထံ ဂာဟာပေတုံ အသက္ကောန္တာ သတ္ထု သန္တိကံ ဓမ္မသဘံ နေတ္ဝာ ‘‘ကိံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္ဆမာနကံ ဘိက္ခုံ အာနယိတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တေ, ‘‘ဘန္တေ, အယံ ကိရ ဘိက္ခု ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရာ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘သစ္စံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခု ပောရာဏကပဏ္ဍိတာ ရဇ္ဇံ အနုသာသန္တာပိ ကိလေသေ ဥပ္ပန္နေ တသ္သ ဝသံ အဂန္တ္ဝာ စိတ္တံ နိဝာရေတ္ဝာ န အယုတ္တကံ ကရိံသူ’’တိ ဝတ္ဝာ အတီတံ အာဟရိ။

Nivesanaṃ kassanudaṃ sunandāti idaṃ satthā jetavane viharanto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kirekadivasaṃ sāvatthiyaṃ piṇḍāya caranto ekaṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ uttamarūpadharaṃ itthiṃ oloketvā paṭibaddhacitto hutvā cittaṃ nivattetuṃ asakkonto vihārameva āgantvā tato paṭṭhāya sallaviddho viya rāgāturo bhantamigapaṭibhāgo kiso dhamanīsanthatagatto uppaṇḍuppaṇḍukajāto anabhirato ekiriyāpathepi cittassādaṃ alabhanto ācariyavattādīni pahāya uddesaparipucchākammaṭṭhānānuyogarahito vihāsi. So sahāyabhikkhūhi ‘‘pubbe tvaṃ, āvuso, santindriyo vippasannamukhavaṇṇo, idāni no tathā, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti puṭṭho, ‘‘āvuso, anabhiratomhī’’ti āha. Atha naṃ te ‘‘abhiramāvuso, sāsane, buddhuppādo nāma dullabho, tathā saddhammassavanaṃ manussapaṭilābho ca, so tvaṃ manussapaṭilābhaṃ paṭilabhitvā dukkhassantakiriyaṃ patthayamāno assumukhaṃ ñātijanaṃ pahāya saddhāya pabbajitvā kiṃkāraṇā kilesavasaṃ yāsi, kilesā nāmete gaṇḍuppādakapāṇakaṃ upādāya sabbabālajanasādhāraṇā, ye tesaṃ vatthubhūtā, tepi appassādā kāmā bahudukkhā bahupāyāsā, ādīnavo ettha bhiyyo. Aṭṭhikaṅkalūpamā kāmā, maṃsapesūpamā kāmā, tiṇukkūpamā kāmā, aṅgārakāsūpamā kāmā, supinakūpamā kāmā, yācitakūpamā kāmā, rukkhaphalūpamā kāmā, asisūnūpamā kāmā, sattisūlūpamā kāmā, sappasirūpamā kāmā, aggikkhandhūpamā kāmā, tvaṃ nāma evarūpe buddhasāsane pabbajitvā evaṃ anatthakārakānaṃ kilesānaṃ vasaṃ gatosī’’ti ovaditvā attano kathaṃ gāhāpetuṃ asakkontā satthu santikaṃ dhammasabhaṃ netvā ‘‘kiṃ, bhikkhave, anicchamānakaṃ bhikkhuṃ ānayitthā’’ti vutte, ‘‘bhante, ayaṃ kira bhikkhu ukkaṇṭhito’’ti āhaṃsu. Satthā ‘‘saccaṃ kirā’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘bhikkhu porāṇakapaṇḍitā rajjaṃ anusāsantāpi kilese uppanne tassa vasaṃ agantvā cittaṃ nivāretvā na ayuttakaṃ kariṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.

အတီတေ သိဝိရဋ္ဌေ အရိဋ္ဌပုရနဂရေ သိဝိ နာမ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ ဗောဓိသတ္တော တသ္သ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိ, ‘‘သိဝိကုမာရော’’တ္ဝေဝသ္သ နာမံ ကရိံသု။ သေနာပတိသ္သပိ ပုတ္တော ဇာယိ, ‘‘အဘိပာရကော’’တိသ္သ နာမံ ကရိံသု။ တေ ဥဘောပိ သဟာယာ ဟုတ္ဝာ အဘိဝဍ္ဎန္တာ သောဠသဝသ္သိကာ ဟုတ္ဝာ တက္ကသိလံ ဂန္တ္ဝာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ အာဂမိံသု။ ရာဇာ ပုတ္တသ္သ ရဇ္ဇံ အဒာသိ။ သောပိ အဘိပာရကံ သေနာပတိဋ္ဌာနေ ဌပေတ္ဝာ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ တသ္မိံယေဝ နဂရေ တိရိဋိဝစ္ဆသ္သ နာမ အသီတိကောဋိဝိဘဝသ္သ သေဋ္ဌိနော ဓီတာ နိဗ္ဗတ္တိ ဥတ္တမရူပဓရာ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာ, တသ္သာ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ‘‘ဥမ္မာဒန္တီ’’တိ နာမံ ကရိံသု။ သာ သောဠသဝသ္သိကကာလေ အတိက္ကန္တမာနုသဝဏ္ဏာ ဒေဝစ္ဆရာ ဝိယ အဘိရူပာ ဒသ္သနီယာ ပာသာဒိကာ ပရမာယ ဝဏ္ဏပောက္ခရတာယ သမန္နာဂတာ အဟောသိ။ ယေ ယေ ပုထုဇ္ဇနာ တံ ပသ္သန္တိ, တေ တေ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တာ သုရာပာနမဒမတ္တာ ဝိယ ကိလေသမဒေန မတ္တာ ဟုတ္ဝာ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ သမတ္ထာ နာမ နာဟေသုံ။

Atīte siviraṭṭhe ariṭṭhapuranagare sivi nāma rājā rajjaṃ kāresi. Bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchismiṃ nibbatti, ‘‘sivikumāro’’tvevassa nāmaṃ kariṃsu. Senāpatissapi putto jāyi, ‘‘abhipārako’’tissa nāmaṃ kariṃsu. Te ubhopi sahāyā hutvā abhivaḍḍhantā soḷasavassikā hutvā takkasilaṃ gantvā sippaṃ uggaṇhitvā āgamiṃsu. Rājā puttassa rajjaṃ adāsi. Sopi abhipārakaṃ senāpatiṭṭhāne ṭhapetvā dhammena rajjaṃ kāresi. Tasmiṃyeva nagare tiriṭivacchassa nāma asītikoṭivibhavassa seṭṭhino dhītā nibbatti uttamarūpadharā sobhaggappattā subhalakkhaṇena samannāgatā, tassā nāmaggahaṇadivase ‘‘ummādantī’’ti nāmaṃ kariṃsu. Sā soḷasavassikakāle atikkantamānusavaṇṇā devaccharā viya abhirūpā dassanīyā pāsādikā paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā ahosi. Ye ye puthujjanā taṃ passanti, te te sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkontā surāpānamadamattā viya kilesamadena mattā hutvā satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ samatthā nāma nāhesuṃ.

အထသ္သာ ပိတာ တိရိဋိဝစ္ဆော ရာဇာနံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘ဒေဝ, မမ ဂေဟေ ဣတ္ထိရတနံ ဥပ္ပန္နံ, ရညောဝ အနုစ္ဆဝိကံ, လက္ခဏပာဌကေ ဗ္ရာဟ္မဏေ ပေသေတ္ဝာ တံ ဝီမံသာပေတ္ဝာ ယထာရုစိ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတ္ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏေ ပေသေသိ။ တေ သေဋ္ဌိဂေဟံ ဂန္တ္ဝာ ကတသက္ကာရသမ္မာနာ ပာယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ဥမ္မာဒန္တီ သဗ္ဗာလင္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ တေသံ သန္တိကံ အဂမာသိ။ တေ တံ ဒိသ္ဝာ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တာ ကိလေသမဒမတ္တာ ဟုတ္ဝာ အတ္တနော ဝိပ္ပကတဘောဇနဘာဝံ န ဇာနိံသု။ ဧကစ္စေ အာလောပံ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘ဘုဉ္ဇိသ္သာမာ’’တိ သညာယ သီသေ ဌပေသုံ, ဧကစ္စေ ဥပကစ္ဆန္တရေ ခိပိံသု, ဧကစ္စေ ဘိတ္တိံ ပဟရိံသု, သဗ္ဗေဝ ဥမ္မတ္တကာ အဟေသုံ။ သာ တေ ဒိသ္ဝာ ‘‘ဣမေ ကိရ မမ လက္ခဏံ ဝီမံသိသ္သန္တိ, ဂီဝာယံ နေ ဂဟေတ္ဝာ နီဟရထာ’’တိ နီဟရာပေသိ။ တေ မင္ကုဘူတာ ရာဇနိဝေသနံ ဂန္တ္ဝာ ဥမ္မာဒန္တိယာ ကုဒ္ဓာ ‘‘ဒေဝ, သာ ဣတ္ထီ ကာဠကဏ္ဏီ, န တုမ္ဟာကံ အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ ဝဒိံသု။ ရာဇာ ‘‘ကာဠကဏ္ဏီ ကိရာ’’တိ န တံ အာဏာပေသိ။ သာ တံ ပဝတ္တိံ သုတ္ဝာ ‘‘အဟံ ကိရ ကာဠကဏ္ဏီတိ ရညာ န ဂဟိတာ, ကာဠကဏ္ဏိယော နာမ န ဧဝရူပာ ဟောန္တီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘ဟောတု, သစေ ပန တံ ရာဇာနံ ပသ္သိသ္သာမိ, ဇာနိသ္သာမီ’’တိ တသ္မိံ အာဃာတံ ဗန္ဓိ။ အထ နံ ပိတာ အဘိပာရကသ္သ အဒာသိ, သာ တသ္သ ပိယာ အဟောသိ မနာပာ။

Athassā pitā tiriṭivaccho rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘deva, mama gehe itthiratanaṃ uppannaṃ, raññova anucchavikaṃ, lakkhaṇapāṭhake brāhmaṇe pesetvā taṃ vīmaṃsāpetvā yathāruci karohī’’ti āha. Rājā ‘‘sādhū’’ti vatvā brāhmaṇe pesesi. Te seṭṭhigehaṃ gantvā katasakkārasammānā pāyāsaṃ paribhuñjiṃsu. Tasmiṃ khaṇe ummādantī sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā tesaṃ santikaṃ agamāsi. Te taṃ disvā satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkontā kilesamadamattā hutvā attano vippakatabhojanabhāvaṃ na jāniṃsu. Ekacce ālopaṃ gahetvā ‘‘bhuñjissāmā’’ti saññāya sīse ṭhapesuṃ, ekacce upakacchantare khipiṃsu, ekacce bhittiṃ pahariṃsu, sabbeva ummattakā ahesuṃ. Sā te disvā ‘‘ime kira mama lakkhaṇaṃ vīmaṃsissanti, gīvāyaṃ ne gahetvā nīharathā’’ti nīharāpesi. Te maṅkubhūtā rājanivesanaṃ gantvā ummādantiyā kuddhā ‘‘deva, sā itthī kāḷakaṇṇī, na tumhākaṃ anucchavikā’’ti vadiṃsu. Rājā ‘‘kāḷakaṇṇī kirā’’ti na taṃ āṇāpesi. Sā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘ahaṃ kira kāḷakaṇṇīti raññā na gahitā, kāḷakaṇṇiyo nāma na evarūpā hontī’’ti vatvā ‘‘hotu, sace pana taṃ rājānaṃ passissāmi, jānissāmī’’ti tasmiṃ āghātaṃ bandhi. Atha naṃ pitā abhipārakassa adāsi, sā tassa piyā ahosi manāpā.

ကသ္သ ပန ကမ္မသ္သ နိသ္သန္ဒေန သာ ဧဝံ အဘိရူပာ အဟောသီတိ? ရတ္တဝတ္ထဒာနသ္သ နိသ္သန္ဒေနာတိ။ သာ ကိရ အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဒလိဒ္ဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဥသ္သဝဒိဝသေ ပုညသမ္ပန္နာ ဣတ္ထိယော ကုသုမ္ဘရတ္တဝတ္ထံ နိဝာသေတ္ဝာ အလင္ကတာ ကီဠန္တိယော ဒိသ္ဝာ တာဒိသံ ဝတ္ထံ နိဝာသေတ္ဝာ ကီဠိတုကာမာ ဟုတ္ဝာ မာတာပိတူနံ အာရောစေတ္ဝာ တေဟိ, ‘‘အမ္မ, မယံ ဒလိဒ္ဒာ, ကုတော နော ဧဝရူပံ ဝတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ မံ ဧကသ္မိံ အဍ္ဎကုလေ ဘတိံ ကာတုံ အနုဇာနာထ , တေ မမ ဂုဏံ ဉတ္ဝာ ဒသ္သန္တီ’’တိ ဝတ္ဝာ တေဟိ အနုညာတာ ဧကံ ကုလံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘ကုသုမ္ဘရတ္တဝတ္ထေန ဘတိံ ကရောမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ တေ ‘‘တီဏိ သံဝစ္ဆရာနိ ကမ္မေ ကတေ တဝ ဂုဏံ ဉတ္ဝာ ဒသ္သာမာ’’တိ ဝဒိံသု။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိသ္သုဏိတ္ဝာ ကမ္မံ ပဋိပဇ္ဇိ။ တေ တသ္သာ ဂုဏံ ဉတ္ဝာ အပရိပုဏ္ဏေသုယေဝ တီသု သံဝစ္ဆရေသု တသ္သာ ဃနကုသုမ္ဘရတ္တဝတ္ထေန သဒ္ဓိံ အညမ္ပိ ဝတ္ထံ ဒတ္ဝာ ‘‘တဝ သဟာယိကာဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တ္ဝာ န္ဟတ္ဝာ နိဝာသေဟီ’’တိ တံ ပေသယိံသု။ သာ သဟာယိကာ အာဒာယ ဂန္တ္ဝာ ရတ္တဝတ္ထံ နဒီတီရေ ဌပေတ္ဝာ န္ဟာယိ။

Kassa pana kammassa nissandena sā evaṃ abhirūpā ahosīti? Rattavatthadānassa nissandenāti. Sā kira atīte bārāṇasiyaṃ daliddakule nibbattitvā ussavadivase puññasampannā itthiyo kusumbharattavatthaṃ nivāsetvā alaṅkatā kīḷantiyo disvā tādisaṃ vatthaṃ nivāsetvā kīḷitukāmā hutvā mātāpitūnaṃ ārocetvā tehi, ‘‘amma, mayaṃ daliddā, kuto no evarūpaṃ vattha’’nti vutte ‘‘tena hi maṃ ekasmiṃ aḍḍhakule bhatiṃ kātuṃ anujānātha , te mama guṇaṃ ñatvā dassantī’’ti vatvā tehi anuññātā ekaṃ kulaṃ upasaṅkamitvā ‘‘kusumbharattavatthena bhatiṃ karomī’’ti āha. Atha naṃ te ‘‘tīṇi saṃvaccharāni kamme kate tava guṇaṃ ñatvā dassāmā’’ti vadiṃsu. Sā ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā kammaṃ paṭipajji. Te tassā guṇaṃ ñatvā aparipuṇṇesuyeva tīsu saṃvaccharesu tassā ghanakusumbharattavatthena saddhiṃ aññampi vatthaṃ datvā ‘‘tava sahāyikāhi saddhiṃ gantvā nhatvā nivāsehī’’ti taṃ pesayiṃsu. Sā sahāyikā ādāya gantvā rattavatthaṃ nadītīre ṭhapetvā nhāyi.

တသ္မိံ ခဏေ ဧကော ကသ္သပဒသဗလသ္သ သာဝကော အစ္ဆိန္နစီဝရော သာခာဘင္ဂံ နိဝာသေတ္ဝာ စ ပာရုပိတ္ဝာ စ တံ ပဒေသံ ပာပုဏိ။ သာ တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘အယံ ဘဒန္တော အစ္ဆိန္နစီဝရော ဘဝိသ္သတိ, ပုဗ္ဗေပိ အဒိန္နဘာဝေန မေ နိဝာသနံ ဒုလ္လဘံ ဇာတ’’န္တိ တံ ဝတ္ထံ ဒ္ဝိဓာ ဖာလေတ္ဝာ ‘‘ဧကံ ကောဋ္ဌာသံ အယ္ယသ္သ ဒသ္သာမီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ဥတ္တရိတ္ဝာ အတ္တနော နိဝာသနံ နိဝာသေတ္ဝာ ‘‘တိဋ္ဌထ, ဘန္တေ’’တိ ဝတ္ဝာ ထေရံ ဝန္ဒိတ္ဝာ ရတ္တဝတ္ထံ မဇ္ဈေ ဖာလေတ္ဝာ တသ္သေကံ ကောဋ္ဌာသံ အဒာသိ။ သော ဧကမန္တေ ပဋိစ္ဆန္နေ ဌတ္ဝာ သာခာဘင္ဂံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ တသ္သေကံ ကဏ္ဏံ နိဝာသေတ္ဝာ ဧကံ ပာရုပိတ္ဝာ နိက္ခမိ။ အထသ္သ ဝတ္ထောဘာသေန သကလသရီရံ တရုဏသူရိယော ဝိယ ဧကောဘာသံ အဟောသိ။ သာ တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘မယ္ဟံ အယ္ယော ပဌမံ န သောဘတိ, ဣဒာနိ တရုဏသူရိယော ဝိယ ဝိရောစတိ, ဣဒမ္ပိ ဧတသ္သေဝ ဒသ္သာမီ’’တိ ဒုတိယမ္ပိ ကောဋ္ဌာသံ ဒတ္ဝာ ‘‘ဘန္တေ, အဟံ ဘဝေ ဘဝေ ဝိစရန္တီ ဥတ္တမရူပဓရာ ဘဝေယ္ယံ, မံ ဒိသ္ဝာ ကောစိ ပုရိသော သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ မာ အသက္ခိ, မယာ အဘိရူပတရာ နာမ အညာ မာ ဟောတူ’’တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ။ ထေရောပိ အနုမောဒနံ ကတ္ဝာ ပက္ကာမိ။

Tasmiṃ khaṇe eko kassapadasabalassa sāvako acchinnacīvaro sākhābhaṅgaṃ nivāsetvā ca pārupitvā ca taṃ padesaṃ pāpuṇi. Sā taṃ disvā ‘‘ayaṃ bhadanto acchinnacīvaro bhavissati, pubbepi adinnabhāvena me nivāsanaṃ dullabhaṃ jāta’’nti taṃ vatthaṃ dvidhā phāletvā ‘‘ekaṃ koṭṭhāsaṃ ayyassa dassāmī’’ti cintetvā uttaritvā attano nivāsanaṃ nivāsetvā ‘‘tiṭṭhatha, bhante’’ti vatvā theraṃ vanditvā rattavatthaṃ majjhe phāletvā tassekaṃ koṭṭhāsaṃ adāsi. So ekamante paṭicchanne ṭhatvā sākhābhaṅgaṃ chaḍḍetvā tassekaṃ kaṇṇaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā nikkhami. Athassa vatthobhāsena sakalasarīraṃ taruṇasūriyo viya ekobhāsaṃ ahosi. Sā taṃ disvā ‘‘mayhaṃ ayyo paṭhamaṃ na sobhati, idāni taruṇasūriyo viya virocati, idampi etasseva dassāmī’’ti dutiyampi koṭṭhāsaṃ datvā ‘‘bhante, ahaṃ bhave bhave vicarantī uttamarūpadharā bhaveyyaṃ, maṃ disvā koci puriso sakabhāvena saṇṭhātuṃ mā asakkhi, mayā abhirūpatarā nāma aññā mā hotū’’ti patthanaṃ paṭṭhapesi. Theropi anumodanaṃ katvā pakkāmi.

သာ ဒေဝလောကေ သံသရန္တီ တသ္မိံ ကာလေ အရိဋ္ဌပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ တထာ အဘိရူပာ အဟောသိ။ အထ တသ္မိံ နဂရေ ကတ္တိကဆဏံ ဃောသယိံသု, ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယံ နဂရံ သဇ္ဇယိံသု။ အဘိပာရကော အတ္တနော အာရက္ခဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော တံ အာမန္တေတ္ဝာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ဥမ္မာဒန္တိ အဇ္ဇ ကတ္တိကရတ္တိဝာရော ဆဏော, ရာဇာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော ပဌမံ ဣမံ ဂေဟဒ္ဝာရံ အာဂမိသ္သတိ, မာ ခော တသ္သ အတ္တာနံ ဒသ္သေသိ, သောပိ တံ ဒိသ္ဝာ သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတုံ န သက္ခိသ္သတီ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘ဂစ္ဆ တ္ဝံ, သာမိ, အဟံ ဇာနိသ္သာမီ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတ္ဝာ တသ္မိံ ဂတေ ဒာသိံ အာဏာပေသိ ‘‘ရညော ဣမံ ဂေဟဒ္ဝာရံ အာဂတကာလေ မယ္ဟံ အာရောစေယ္ယာသီ’’တိ။ အထ သူရိယေ အတ္ထင္ဂတေ ဥဂ္ဂဟေ ပုဏ္ဏစန္ဒေ ဒေဝနဂရေ ဝိယ နဂရေ အလင္ကတေ သဗ္ဗဒိသာသု ဒီပေသု ဇလိတေသု ရာဇာ သဗ္ဗာလင္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော အာဇညရထဝရဂတော အမစ္စဂဏပရိဝုတော မဟန္တေန ယသေန နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော ပဌမမေဝ အဘိပာရကသ္သ ဂေဟဒ္ဝာရံ အဂမာသိ။ တံ ပန ဂေဟံ မနောသိလာဝဏ္ဏပာကာရပရိက္ခိတ္တံ အလင္ကတဒ္ဝာရဋ္ဋာလကံ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ ပာသာဒိကံ။ တသ္မိံ ခဏေ ဒာသီ ဥမ္မာဒန္တိယာ အာရောစေသိ။ သာ ပုပ္ဖသမုဂ္ဂံ ဂာဟာပေတ္ဝာ ကိန္နရိလီဠာယ ဝာတပာနံ နိသ္သာယ ဌိတာ ရညော ပုပ္ဖာနိ ခိပိ။ သော တံ ဥလ္လောကေတ္ဝာ ကိလေသမဒမတ္တော သတိံ ဥပဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘အဘိပာရကသ္သေတံ ဂေဟ’’န္တိ သဉ္ဇာနိတုမ္ပိ နာသက္ခိ, အထ သာရထိံ အာမန္တေတ္ဝာ ပုစ္ဆန္တော ဒ္ဝေ ဂာထာ အဘာသိ –

Sā devaloke saṃsarantī tasmiṃ kāle ariṭṭhapure nibbattitvā tathā abhirūpā ahosi. Atha tasmiṃ nagare kattikachaṇaṃ ghosayiṃsu, kattikapuṇṇamāyaṃ nagaraṃ sajjayiṃsu. Abhipārako attano ārakkhaṭṭhānaṃ gacchanto taṃ āmantetvā ‘‘bhadde, ummādanti ajja kattikarattivāro chaṇo, rājā nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto paṭhamaṃ imaṃ gehadvāraṃ āgamissati, mā kho tassa attānaṃ dassesi, sopi taṃ disvā satiṃ upaṭṭhāpetuṃ na sakkhissatī’’ti āha. Sā ‘‘gaccha tvaṃ, sāmi, ahaṃ jānissāmī’’ti sampaṭicchitvā tasmiṃ gate dāsiṃ āṇāpesi ‘‘rañño imaṃ gehadvāraṃ āgatakāle mayhaṃ āroceyyāsī’’ti. Atha sūriye atthaṅgate uggahe puṇṇacande devanagare viya nagare alaṅkate sabbadisāsu dīpesu jalitesu rājā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito ājaññarathavaragato amaccagaṇaparivuto mahantena yasena nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto paṭhamameva abhipārakassa gehadvāraṃ agamāsi. Taṃ pana gehaṃ manosilāvaṇṇapākāraparikkhittaṃ alaṅkatadvāraṭṭālakaṃ sobhaggappattaṃ pāsādikaṃ. Tasmiṃ khaṇe dāsī ummādantiyā ārocesi. Sā pupphasamuggaṃ gāhāpetvā kinnarilīḷāya vātapānaṃ nissāya ṭhitā rañño pupphāni khipi. So taṃ ulloketvā kilesamadamatto satiṃ upaṭṭhāpetuṃ asakkonto ‘‘abhipārakassetaṃ geha’’nti sañjānitumpi nāsakkhi, atha sārathiṃ āmantetvā pucchanto dve gāthā abhāsi –

၅၇.

57.

‘‘နိဝေသနံ ကသ္သ နုဒံ သုနန္ဒ၊ ပာကာရေန ပဏ္ဍုမယေန ဂုတ္တံ။

‘‘Nivesanaṃ kassa nudaṃ sunanda, pākārena paṇḍumayena guttaṃ;

ကာ ဒိသ္သတိ အဂ္ဂိသိခာဝ ဒူရေ၊ ဝေဟာယသံ ပဗ္ဗတဂ္ဂေဝ အစ္စိ။

Kā dissati aggisikhāva dūre, vehāyasaṃ pabbataggeva acci.

၅၈.

58.

‘‘ဓီတာ န္ဝယံ ကသ္သ သုနန္ဒ ဟောတိ၊ သုဏိသာ န္ဝယံ ကသ္သ အထောပိ ဘရိယာ။

‘‘Dhītā nvayaṃ kassa sunanda hoti, suṇisā nvayaṃ kassa athopi bhariyā;

အက္ခာဟိ မေ ခိပ္ပမိဓေဝ ပုဋ္ဌော၊ အဝာဝဋာ ယဒိ ဝာ အတ္ထိ ဘတ္တာ’’တိ။

Akkhāhi me khippamidheva puṭṭho, avāvaṭā yadi vā atthi bhattā’’ti.

တတ္ထ ကသ္သ နုဒန္တိ ကသ္သ နု ဣဒံ။ ပဏ္ဍုမယေနာတိ ရတ္တိဋ္ဌကမယေန။ ဒိသ္သတီတိ ဝာတပာနေ ဌိတာ ပညာယတိ။ အစ္စီတိ အနလဇာလက္ခန္ဓော။ ဓီတာ န္ဝယန္တိ ဓီတာ နု အယံ။ အဝာဝဋာတိ အပေတာဝရဏာ အပရိဂ္ဂဟာ။ ဘတ္တာတိ ယဒိ ဝာ အသ္သာ သာမိကော အတ္ထိ, ဧတံ မေ အက္ခာဟီတိ။

Tattha kassa nudanti kassa nu idaṃ. Paṇḍumayenāti rattiṭṭhakamayena. Dissatīti vātapāne ṭhitā paññāyati. Accīti analajālakkhandho. Dhītānvayanti dhītā nu ayaṃ. Avāvaṭāti apetāvaraṇā apariggahā. Bhattāti yadi vā assā sāmiko atthi, etaṃ me akkhāhīti.

အထသ္သ သော အာစိက္ခန္တော ဒ္ဝေ ဂာထာ အဘာသိ –

Athassa so ācikkhanto dve gāthā abhāsi –

၅၉.

59.

‘‘အဟဉ္ဟိ ဇာနာမိ ဇနိန္ဒ ဧတံ၊ မတ္ယာ စ ပေတ္ယာ စ အထောပိ အသ္သာ။

‘‘Ahañhi jānāmi janinda etaṃ, matyā ca petyā ca athopi assā;

တဝေဝ သော ပုရိသော ဘူမိပာလ၊ ရတ္တိန္ဒိဝံ အပ္ပမတ္တော တဝတ္ထေ။

Taveva so puriso bhūmipāla, rattindivaṃ appamatto tavatthe.

၆၀.

60.

‘‘ဣဒ္ဓော စ ဖီတော စ သုဝဍ္ဎိတော စ၊ အမစ္စော စ တေ အညတရော ဇနိန္ဒ။

‘‘Iddho ca phīto ca suvaḍḍhito ca, amacco ca te aññataro janinda;

တသ္သေသာ ဘရိယာဘိပာရကသ္သ၊ ဥမ္မာဒန္တီ နာမဓေယ္ယေန ရာဇာ’’တိ။

Tassesā bhariyābhipārakassa, ummādantī nāmadheyyena rājā’’ti.

တတ္ထ မတ္ယာ စ ပေတ္ယာ စာတိ မာတိတော စ ပိတိတော စေတံ ဇာနာမိ။ အထောပိ အသ္သာတိ အထ သာမိကမ္ပိ အသ္သာ ဇာနာမီတိ ဝဒတိ။ ဣဒ္ဓောတိ သမိဒ္ဓော။ ဖီတောတိ ဝတ္ထာလင္ကာရေဟိ သုပုပ္ဖိတော။ သုဝဍ္ဎိတောတိ သုဋ္ဌု ဝုဒ္ဓော။ နာမဓေယ္ယေနာတိ နာမေန။ အယဉ္ဟိ ယော နံ ပသ္သတိ, တံ ဥမ္မာဒေတိ, သတိမသ္သ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ န ဒေတိ, တသ္မာ ဥမ္မာဒန္တီတိ ဝုစ္စတိ။

Tattha matyā ca petyā cāti mātito ca pitito cetaṃ jānāmi. Athopi assāti atha sāmikampi assā jānāmīti vadati. Iddhoti samiddho. Phītoti vatthālaṅkārehi supupphito. Suvaḍḍhitoti suṭṭhu vuddho. Nāmadheyyenāti nāmena. Ayañhi yo naṃ passati, taṃ ummādeti, satimassa paccupaṭṭhāpetuṃ na deti, tasmā ummādantīti vuccati.

တံ သုတ္ဝာ ရာဇာ နာမမသ္သာ ထောမေန္တော အနန္တရံ ဂာထမာဟ –

Taṃ sutvā rājā nāmamassā thomento anantaraṃ gāthamāha –

၆၁.

61.

‘‘အမ္ဘော အမ္ဘော နာမမိဒံ ဣမိသ္သာ၊ မတ္ယာ စ ပေတ္ယာ စ ကတံ သုသာဓု။

‘‘Ambho ambho nāmamidaṃ imissā, matyā ca petyā ca kataṃ susādhu;

တဒာ ဟိ မယ္ဟံ အဝလောကယန္တီ၊ ဥမ္မတ္တကံ ဥမ္မဒန္တီ အကာသီ’’တိ။

Tadā hi mayhaṃ avalokayantī, ummattakaṃ ummadantī akāsī’’ti.

တတ္ထ မတ္ယာ စ ပေတ္ယာ စာတိ မာတရာ စ ပိတရာ စ။ မယ္ဟန္တိ ဥပယောဂတ္ထေ သမ္ပဒာနဝစနံ။ အဝလောကယန္တီတိ မယာ အဝလောကိတာ သယမ္ပိ မံ အဝလောကယန္တီ မံ ဥမ္မတ္တကံ အကာသီတိ အတ္ထော။

Tattha matyā ca petyā cāti mātarā ca pitarā ca. Mayhanti upayogatthe sampadānavacanaṃ. Avalokayantīti mayā avalokitā sayampi maṃ avalokayantī maṃ ummattakaṃ akāsīti attho.

သာ တသ္သ ကမ္ပိတဘာဝံ ဉတ္ဝာ ဝာတပာနံ ထကေတ္ဝာ သိရိဂဗ္ဘမေဝ အဂမာသိ။ ရညောပိ တသ္သာ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ နဂရံ ပဒက္ခိဏကရဏေ စိတ္တမေဝ နာဟောသိ။ သော သာရထိံ အာမန္တေတ္ဝာ, ‘‘သမ္မ သုနန္ဒ, ရထံ နိဝတ္တေဟိ, အယံ ဆဏော အမ္ဟာကံ နာနုစ္ဆဝိကော, အဘိပာရကသ္သ သေနာပတိသ္သေဝာနုစ္ဆဝိကော, ရဇ္ဇမ္ပိ တသ္သေဝာနုစ္ဆဝိက’’န္တိ ရထံ နိဝတ္တာပေတ္ဝာ ပာသာဒံ အဘိရုယ္ဟ သိရိသယနေ နိပဇ္ဇိတ္ဝာ ဝိပ္ပလပန္တော အာဟ –

Sā tassa kampitabhāvaṃ ñatvā vātapānaṃ thaketvā sirigabbhameva agamāsi. Raññopi tassā diṭṭhakālato paṭṭhāya nagaraṃ padakkhiṇakaraṇe cittameva nāhosi. So sārathiṃ āmantetvā, ‘‘samma sunanda, rathaṃ nivattehi, ayaṃ chaṇo amhākaṃ nānucchaviko, abhipārakassa senāpatissevānucchaviko, rajjampi tassevānucchavika’’nti rathaṃ nivattāpetvā pāsādaṃ abhiruyha sirisayane nipajjitvā vippalapanto āha –

၆၂.

62.

‘‘ယာ ပုဏ္ဏမာသေ မိဂမန္ဒလောစနာ၊ ဥပာဝိသိ ပုဏ္ဍရီကတ္တစင္ဂီ။

‘‘Yā puṇṇamāse migamandalocanā, upāvisi puṇḍarīkattacaṅgī;

ဒ္ဝေ ပုဏ္ဏမာယော တဒဟူ အမညဟံ၊ ဒိသ္ဝာန ပာရာဝတရတ္တဝာသိနိံ။

Dve puṇṇamāyo tadahū amaññahaṃ, disvāna pārāvatarattavāsiniṃ.

၆၃.

63.

‘‘အဠာရပမ္ဟေဟိ သုဘေဟိ ဝဂ္ဂုဘိ၊ ပလောဘယန္တီ မံ ယဒာ ဥဒိက္ခတိ။

‘‘Aḷārapamhehi subhehi vaggubhi, palobhayantī maṃ yadā udikkhati;

ဝိဇမ္ဘမာနာ ဟရတေဝ မေ မနော၊ ဇာတာ ဝနေ ကိမ္ပုရိသီဝ ပဗ္ဗတေ။

Vijambhamānā harateva me mano, jātā vane kimpurisīva pabbate.

၆၄.

64.

‘‘တဒာ ဟိ ဗ္ရဟတီ သာမာ၊ အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလာ။

‘‘Tadā hi brahatī sāmā, āmuttamaṇikuṇḍalā;

ဧကစ္စဝသနာ နာရီ၊ မိဂီ ဘန္တာဝုဒိက္ခတိ။

Ekaccavasanā nārī, migī bhantāvudikkhati.

၆၅.

65.

‘‘ကဒာသ္သု မံ တမ္ဗနခာ သုလောမာ၊ ဗာဟာ မုဒူ စန္ဒနသာရလိတ္တာ။

‘‘Kadāssu maṃ tambanakhā sulomā, bāhā mudū candanasāralittā;

ဝဋ္ဋင္ဂုလီ သန္နတဓီရကုတ္တိယာ၊ နာရီ ဥပညိသ္သတိ သီသတော သုဘာ။

Vaṭṭaṅgulī sannatadhīrakuttiyā, nārī upaññissati sīsato subhā.

၆၆.

66.

‘‘ကဒာသ္သု မံ ကဉ္စနဇာလုရစ္ဆဒာ၊ ဓီတာ တိရီဋိသ္သ ဝိလဂ္ဂမဇ္ဈာ။

‘‘Kadāssu maṃ kañcanajāluracchadā, dhītā tirīṭissa vilaggamajjhā;

မုဒူဟိ ဗာဟာဟိ ပလိသ္သဇိသ္သတိ၊ ဗ္ရဟာဝနေ ဇာတဒုမံဝ မာလုဝာ။

Mudūhi bāhāhi palissajissati, brahāvane jātadumaṃva māluvā.

၆၇.

67.

‘‘ကဒာသ္သု လာခာရသရတ္တသုစ္ဆဝီ၊ ဗိန္ဒုတ္ထနီ ပုဏ္ဍရီကတ္တစင္ဂီ။

‘‘Kadāssu lākhārasarattasucchavī, bindutthanī puṇḍarīkattacaṅgī;

မုခံ မုခေန ဥပနာမယိသ္သတိ၊ သောဏ္ဍောဝ သောဏ္ဍသ္သ သုရာယ ထာလံ။

Mukhaṃ mukhena upanāmayissati, soṇḍova soṇḍassa surāya thālaṃ.

၆၈.

68.

‘‘ယဒာဒ္ဒသံ တံ တိဋ္ဌန္တိံ၊ သဗ္ဗဘဒ္ဒံ မနောရမံ။

‘‘Yadāddasaṃ taṃ tiṭṭhantiṃ, sabbabhaddaṃ manoramaṃ;

တတော သကသ္သ စိတ္တသ္သ၊ နာဝဗောဓာမိ ကဉ္စိနံ။

Tato sakassa cittassa, nāvabodhāmi kañcinaṃ.

၆၉.

69.

‘‘ဥမ္မာဒန္တိမဟံ ဒဋ္ဌာ၊ အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလံ။

‘‘Ummādantimahaṃ daṭṭhā, āmuttamaṇikuṇḍalaṃ;

န သုပာမိ ဒိဝာရတ္တိံ၊ သဟသ္သံဝ ပရာဇိတော။

Na supāmi divārattiṃ, sahassaṃva parājito.

၇၀.

70.

‘‘သက္ကော စေ မေ ဝရံ ဒဇ္ဇာ၊ သော စ လဗ္ဘေထ မေ ဝရော။

‘‘Sakko ce me varaṃ dajjā, so ca labbhetha me varo;

ဧကရတ္တံ ဒိရတ္တံ ဝာ၊ ဘဝေယ္ယံ အဘိပာရကော။

Ekarattaṃ dirattaṃ vā, bhaveyyaṃ abhipārako;

ဥမ္မာဒန္တ္ယာ ရမိတ္ဝာန၊ သိဝိရာဇာ တတော သိယ’’န္တိ။

Ummādantyā ramitvāna, sivirājā tato siya’’nti.

တတ္ထ ပုဏ္ဏမာသေတိ ပုဏ္ဏစန္ဒာယ ရတ္တိယာ။ မိဂမန္ဒလောစနာတိ ကဏ္ဍသန္တာသေန ပလာယိတ္ဝာ ဝနန္တရေ ဌတ္ဝာ လုဒ္ဒံ ဩလောကေန္တိယာ မိဂိယာ ဝိယ မန္ဒာနိ လောစနာနိ အသ္သာတိ မိဂမန္ဒလောစနာ။ ဥပာဝိသီတိ ပဒုမဝဏ္ဏေန ကရတလေန ပုပ္ဖာနိ ခိပိတ္ဝာ မံ ဩလောကေန္တီ ဝာတပာနေ နိသီဒိ။ ပုဏ္ဍရီကတ္တစင္ဂီတိ ရတ္တပဒုမဝဏ္ဏသရီရာ။ ဒ္ဝေ ပုဏ္ဏမာယောတိ အဟံ တဒဟု တသ္မိံ ဆဏဒိဝသေ တံ ပာရာဝတပာဒသမာနဝဏ္ဏရတ္တဝတ္ထနိဝတ္ထံ ဒိသ္ဝာ တသ္သာ မုခသောဘံ ဩလောကေန္တော ဧကသ္သ ပာစီနလောကဓာတုတော ဧကသ္သ အဘိပာရကသ္သ သေနာပတိနော နိဝေသနေတိ ဒ္ဝိန္နံ ပုဏ္ဏစန္ဒာနံ ဥဂ္ဂတတ္တာ ဒ္ဝေ ပုဏ္ဏမာယော အမညိံ။ အဠာရပမ္ဟေဟီတိ ဝိသာလပခုမေဟိ။ သုဘေဟီတိ ပရိသုဒ္ဓေဟိ။ ဝဂ္ဂုဘီတိ မဓုရာကာရေဟိ။ ဥဒိက္ခတီတိ ဧဝရူပေဟိ နေတ္တေဟိ ယသ္မိံ ခဏေ ဩလောကေတိ။ ပဗ္ဗတေတိ ယထာ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတေ သုပုပ္ဖိတဝနေ ဝီဏံ အာဒာယ တန္တိသ္သရေန အတ္တနော သရံ သံသန္ဒန္တီ ကိမ္ပုရိသီ ကိမ္ပုရိသသ္သ မနံ ဟရတိ, ဧဝံ ဟရတေဝ မေ မနောတိ ဝိပ္ပလပတိ။

Tattha puṇṇamāseti puṇṇacandāya rattiyā. Migamandalocanāti kaṇḍasantāsena palāyitvā vanantare ṭhatvā luddaṃ olokentiyā migiyā viya mandāni locanāni assāti migamandalocanā. Upāvisīti padumavaṇṇena karatalena pupphāni khipitvā maṃ olokentī vātapāne nisīdi. Puṇḍarīkattacaṅgīti rattapadumavaṇṇasarīrā. Dve puṇṇamāyoti ahaṃ tadahu tasmiṃ chaṇadivase taṃ pārāvatapādasamānavaṇṇarattavatthanivatthaṃ disvā tassā mukhasobhaṃ olokento ekassa pācīnalokadhātuto ekassa abhipārakassa senāpatino nivesaneti dvinnaṃ puṇṇacandānaṃ uggatattā dve puṇṇamāyo amaññiṃ. Aḷārapamhehīti visālapakhumehi. Subhehīti parisuddhehi. Vaggubhīti madhurākārehi. Udikkhatīti evarūpehi nettehi yasmiṃ khaṇe oloketi. Pabbateti yathā himavantapabbate supupphitavane vīṇaṃ ādāya tantissarena attano saraṃ saṃsandantī kimpurisī kimpurisassa manaṃ harati, evaṃ harateva me manoti vippalapati.

ဗ္ရဟတီတိ ဥဠာရာ။ သာမာတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏသာမာ။ ဧကစ္စဝသနာတိ ဧကစ္စိကဝသနာ, ဧကဝတ္ထနိဝတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဘန္တာဝုဒိက္ခတီတိ သဏ္ဟကေသာ ပုထုနလာဋာ အာယတဘမူ ဝိသာလက္ခီ တုင္ဂနာသာ ရတ္တောဋ္ဌာ သေတဒန္တာ တိခိဏဒာဌာ သုဝဋ္ဋိတဂီဝာ သုတနုဗာဟု သုသဏ္ဌိတပယောဓရာ ကရမိတမဇ္ဈာ ဝိသာလသောဏီ သုဝဏ္ဏကဒလိသမာနောရု သာ ဥတ္တမိတ္ထီ တသ္မိံ ခဏေ မံ ဥဒိက္ခန္တီ ဘယေန ဝနံ ပဝိသိတ္ဝာ ပုန နိဝတ္တိတ္ဝာ လုဒ္ဒံ ဥဒိက္ခန္တီ ဘန္တာ မိဂီဝ မံ ဥဒိက္ခတီတိ ဝဒတိ။ ဗာဟာမုဒူတိ မုဒုဗာဟာ။ သန္နတဓီရကုတ္တိယာတိ သုဖုသိတဆေကကရဏာ။ ဥပညိသ္သတိ မန္တိ သာ သုဘာ နာရီ ကဒာ နု မံ တေဟိ တမ္ဗနခေဟိ သီသတော ပဋ္ဌာယ သန္နတေန ဓီရေန ကရဏေန ပရိတောသေသ္သတီတိ ပတ္ထေန္တော ဝိလပတိ။

Brahatīti uḷārā. Sāmāti suvaṇṇavaṇṇasāmā. Ekaccavasanāti ekaccikavasanā, ekavatthanivatthāti attho. Bhantāvudikkhatīti saṇhakesā puthunalāṭā āyatabhamū visālakkhī tuṅganāsā rattoṭṭhā setadantā tikhiṇadāṭhā suvaṭṭitagīvā sutanubāhu susaṇṭhitapayodharā karamitamajjhā visālasoṇī suvaṇṇakadalisamānoru sā uttamitthī tasmiṃ khaṇe maṃ udikkhantī bhayena vanaṃ pavisitvā puna nivattitvā luddaṃ udikkhantī bhantā migīva maṃ udikkhatīti vadati. Bāhāmudūti mudubāhā. Sannatadhīrakuttiyāti suphusitachekakaraṇā. Upaññissatimanti sā subhā nārī kadā nu maṃ tehi tambanakhehi sīsato paṭṭhāya sannatena dhīrena karaṇena paritosessatīti patthento vilapati.

ကဉ္စနဇာလုရစ္ဆဒာတိ ကဉ္စနမယဥရစ္ဆဒာလင္ကာရာ။ ဝိလဂ္ဂမဇ္ဈာတိ ဝိလဂ္ဂသရီရာ တနုမဇ္ဈိမာ။ ဗ္ရဟာဝနေတိ မဟာဝနေ။ လာခာရသရတ္တသုစ္ဆဝီတိ ဟတ္ထပာဒတလအဂ္ဂနခဩဋ္ဌမံသေသု လာခာရသရတ္တမဏိပဝာလဝဏ္ဏာ။ ဗိန္ဒုတ္ထနီတိ ဥဒကပုပ္ဖုဠပရိမဏ္ဍလတ္ထနီ။ တတောတိ ယဒာ တံ တိဋ္ဌန္တိံ အဒ္ဒသံ, တတော ပဋ္ဌာယ။ သကသ္သ စိတ္တသ္သာတိ အတ္တနော စိတ္တသ္သ အနိသ္သရော ဇာတောမ္ဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကဉ္စိနန္တိ ကဉ္စိ ‘‘အယံ အသုကော နာမာ’’တိ န ဇာနာမိ, ဥမ္မတ္တကော ဇာတောမ္ဟီတိ ဝဒတိ။ ဒဋ္ဌာတိ ဒိသ္ဝာ။ န သုပာမီတိ နေဝ ရတ္တိံ, န ဒိဝာ နိဒ္ဒံ လဘာမိ။ သော စ လဗ္ဘေထာတိ ယံ မေ သက္ကော ဝရံ ဒဒေယ္ယ, သော စ မေ ဝရော လဗ္ဘေထ, လဘေယ္ယာဟံ တံ ဝရန္တိ အတ္ထော။

Kañcanajāluracchadāti kañcanamayauracchadālaṅkārā. Vilaggamajjhāti vilaggasarīrā tanumajjhimā. Brahāvaneti mahāvane. Lākhārasarattasucchavīti hatthapādatalaagganakhaoṭṭhamaṃsesu lākhārasarattamaṇipavālavaṇṇā. Bindutthanīti udakapupphuḷaparimaṇḍalatthanī. Tatoti yadā taṃ tiṭṭhantiṃ addasaṃ, tato paṭṭhāya. Sakassa cittassāti attano cittassa anissaro jātomhīti adhippāyo. Kañcinanti kañci ‘‘ayaṃ asuko nāmā’’ti na jānāmi, ummattako jātomhīti vadati. Daṭṭhāti disvā. Na supāmīti neva rattiṃ, na divā niddaṃ labhāmi. So ca labbhethāti yaṃ me sakko varaṃ dadeyya, so ca me varo labbhetha, labheyyāhaṃ taṃ varanti attho.

အထ တေ အမစ္စာ အဘိပာရကသ္သပိ အာရောစယိံသု – ‘‘သာမိ ရာဇာ, နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော တုမ္ဟာကံ ဃရဒ္ဝာရံ ပတ္ဝာ နိဝတ္တိတ္ဝာ ပာသာဒံ အဘိရုဟီ’’တိ။ သော အတ္တနော ဂေဟံ ဂန္တ္ဝာ ဥမ္မာဒန္တိံ အာမန္တေတ္ဝာ ‘‘ဘဒ္ဒေ, ကစ္စိ ရညော အတ္တာနံ ဒသ္သေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမိ, ဧကော မဟောဒရော မဟာဒာဌိကော ရထေ ဌတ္ဝာ အာဂတော ပုရိသော အတ္ထိ, အဟံ တံ ရာဇာ ဝာ အရာဇာ ဝာတိ န ဇာနာမိ, ဧကော ဣသ္သရောတိ ပန ဝုတ္တေ ဝာတပာနေ ဌတ္ဝာ ပုပ္ဖာနိ ခိပိံ, သော တာဝဒေဝ နိဝတ္တိတ္ဝာ ဂတော’’တိ။ သော တံ သုတ္ဝာ ‘‘နာသိတောမ္ဟိ တယာ’’တိ ပုနဒိဝသေ ပာတောဝ ရာဇနိဝေသနံ အာရုယ္ဟ သိရိဂဗ္ဘဒ္ဝာရေ ဌတ္ဝာ ရညော ဥမ္မာဒန္တိံ နိသ္သာယ ဝိပ္ပလာပံ သုတ္ဝာ ‘‘အယံ ဥမ္မာဒန္တိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဇာတော, တံ အလဘန္တော မရိသ္သတိ, ရညော စ မမ စ အဂုဏံ မောစေတ္ဝာ ဣမသ္သ မယာ ဇီဝိတံ ဒာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အတ္တနော နိဝေသနံ ဂန္တ္ဝာ ဧကံ ဒဠ္ဟမန္တံ ဥပဋ္ဌာကံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ, ‘‘တာတ, အသုကဋ္ဌာနေ သုသိရစေတိယရုက္ခော အတ္ထိ, တ္ဝံ ကဉ္စိ အဇာနာပေတ္ဝာ အတ္ထင္ဂတေ သူရိယေ တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ အန္တောရုက္ခေ နိသီဒ, အဟံ တတ္ထ ဗလိကမ္မံ ကရောန္တော တံ ဌာနံ ပတ္ဝာ ဒေဝတာ နမသ္သန္တော, ‘သာမိ ဒေဝရာဇ, အမ္ဟာကံ ရာဇာ နဂရမ္ဟိ ဆဏေ ဝတ္တမာနေ အကီဠိတ္ဝာ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတ္ဝာ ဝိပ္ပလပန္တောဝ နိပန္နော, မယံ တတ္ထ ကာရဏံ န ဇာနာမ, ရာဇာ ဒေဝတာနံ ဗဟူပကာရော, အနုသံဝစ္ဆရံ သဟသ္သံ ဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ ဗလိကမ္မံ ကရောတိ, ဣဒံ နာမ နိသ္သာယ ရာဇာ ဝိပ္ပလပတီတိ အာစိက္ခထ, ရညော နော ဇီဝိတဒာနံ ဒေထာ’တိ ယာစိသ္သာမိ, တ္ဝံ တသ္မိံ ခဏေ သဒ္ဒံ ပရိဝတ္တိတ္ဝာ, ‘သေနာပတိ, တုမ္ဟာကံ ရညော ဗ္ယာဓိ နာမ နတ္ထိ, သော ပန တဝ ဘရိယာယ ဥမ္မာဒန္တိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော။ သစေ နံ လဘိသ္သတိ, ဇီဝိသ္သတိ, နော စေ, မရိသ္သတိ။ သစေ တသ္သ ဇီဝိတံ ဣစ္ဆသိ, ဥမ္မာဒန္တိမသ္သ ဒေဟီ’တိ ဝဒေယ္ယာသီ’’တိ ဧဝံ တံ ဥဂ္ဂဏ္ဟာပေတ္ဝာ ဥယ္ယောဇေသိ။

Atha te amaccā abhipārakassapi ārocayiṃsu – ‘‘sāmi rājā, nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto tumhākaṃ gharadvāraṃ patvā nivattitvā pāsādaṃ abhiruhī’’ti. So attano gehaṃ gantvā ummādantiṃ āmantetvā ‘‘bhadde, kacci rañño attānaṃ dassesī’’ti pucchi. ‘‘Sāmi, eko mahodaro mahādāṭhiko rathe ṭhatvā āgato puriso atthi, ahaṃ taṃ rājā vā arājā vāti na jānāmi, eko issaroti pana vutte vātapāne ṭhatvā pupphāni khipiṃ, so tāvadeva nivattitvā gato’’ti. So taṃ sutvā ‘‘nāsitomhi tayā’’ti punadivase pātova rājanivesanaṃ āruyha sirigabbhadvāre ṭhatvā rañño ummādantiṃ nissāya vippalāpaṃ sutvā ‘‘ayaṃ ummādantiyā paṭibaddhacitto jāto, taṃ alabhanto marissati, rañño ca mama ca aguṇaṃ mocetvā imassa mayā jīvitaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti attano nivesanaṃ gantvā ekaṃ daḷhamantaṃ upaṭṭhākaṃ pakkosāpetvā, ‘‘tāta, asukaṭṭhāne susiracetiyarukkho atthi, tvaṃ kañci ajānāpetvā atthaṅgate sūriye tattha gantvā antorukkhe nisīda, ahaṃ tattha balikammaṃ karonto taṃ ṭhānaṃ patvā devatā namassanto, ‘sāmi devarāja, amhākaṃ rājā nagaramhi chaṇe vattamāne akīḷitvā sirigabbhaṃ pavisitvā vippalapantova nipanno, mayaṃ tattha kāraṇaṃ na jānāma, rājā devatānaṃ bahūpakāro, anusaṃvaccharaṃ sahassaṃ vissajjetvā balikammaṃ karoti, idaṃ nāma nissāya rājā vippalapatīti ācikkhatha, rañño no jīvitadānaṃ dethā’ti yācissāmi, tvaṃ tasmiṃ khaṇe saddaṃ parivattitvā, ‘senāpati, tumhākaṃ rañño byādhi nāma natthi, so pana tava bhariyāya ummādantiyā paṭibaddhacitto. Sace naṃ labhissati, jīvissati, no ce, marissati. Sace tassa jīvitaṃ icchasi, ummādantimassa dehī’ti vadeyyāsī’’ti evaṃ taṃ uggaṇhāpetvā uyyojesi.

သော ဂန္တ္ဝာ တသ္မိံ ရုက္ခေ နိသီဒိတ္ဝာ ပုနဒိဝသေ သေနာပတိနာ အမစ္စဂဏပရိဝုတေန တံ ဌာနံ ဂန္တ္ဝာ ယာစိတော တထာ အဘာသိ။ သေနာပတိ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတ္ဝာ ဒေဝတံ ဝန္ဒိတ္ဝာ အမစ္စေ ဇာနာပေတ္ဝာ နဂရံ ပဝိသိတ္ဝာ ရာဇနိဝေသနံ အာရုယ္ဟ သိရိဂဗ္ဘဒ္ဝာရံ အာကောဋေသိ။ ရာဇာ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတ္ဝာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ ပုစ္ဆိ။ အဟံ, ဒေဝ, အဘိပာရကောတိ။ အထသ္သ ရာဇာ ဒ္ဝာရံ ဝိဝရိ။ သော ပဝိသိတ္ဝာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဂာထမာဟ –

So gantvā tasmiṃ rukkhe nisīditvā punadivase senāpatinā amaccagaṇaparivutena taṃ ṭhānaṃ gantvā yācito tathā abhāsi. Senāpati ‘‘sādhū’’ti vatvā devataṃ vanditvā amacce jānāpetvā nagaraṃ pavisitvā rājanivesanaṃ āruyha sirigabbhadvāraṃ ākoṭesi. Rājā satiṃ upaṭṭhapetvā ‘‘ko eso’’ti pucchi. Ahaṃ, deva, abhipārakoti. Athassa rājā dvāraṃ vivari. So pavisitvā rājānaṃ vanditvā gāthamāha –

၇၁.

71.

‘‘ဘူတာနိ မေ ဘူတပတီ နမသ္သတော၊ အာဂမ္မ ယက္ခော ဣဒမေတဒဗ္ရဝိ။

‘‘Bhūtāni me bhūtapatī namassato, āgamma yakkho idametadabravi;

ရညော မနော ဥမ္မဒန္တ္ယာ နိဝိဋ္ဌော၊ ဒဒာမိ တေ တံ ပရိစာရယသ္သူ’’တိ။

Rañño mano ummadantyā niviṭṭho, dadāmi te taṃ paricārayassū’’ti.

တတ္ထ နမသ္သတောတိ တုမ္ဟာကံ ဝိပ္ပလာပကာရဏဇာနနတ္ထံ ဗလိကမ္မံ ကတ္ဝာ နမသ္သန္တသ္သ။ တန္တိ အဟံ တံ ဥမ္မာဒန္တိံ တုမ္ဟာကံ ပရိစာရိကံ ကတ္ဝာ ဒဒာမီတိ။

Tattha namassatoti tumhākaṃ vippalāpakāraṇajānanatthaṃ balikammaṃ katvā namassantassa. Tanti ahaṃ taṃ ummādantiṃ tumhākaṃ paricārikaṃ katvā dadāmīti.

အထ နံ ရာဇာ, ‘‘သမ္မ အဘိပာရက, မမ ဥမ္မာဒန္တိယာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တတာယ ဝိပ္ပလပိတဘာဝံ ယက္ခာပိ ဇာနန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အာမ, ဒေဝာတိ။ သော ‘‘သဗ္ဗလောကေန ကိရ မေ လာမကဘာဝော ဉာတော’’တိ လဇ္ဇိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာယ အနန္တရံ ဂာထမာဟ –

Atha naṃ rājā, ‘‘samma abhipāraka, mama ummādantiyā paṭibaddhacittatāya vippalapitabhāvaṃ yakkhāpi jānantī’’ti pucchi. Āma, devāti. So ‘‘sabbalokena kira me lāmakabhāvo ñāto’’ti lajjidhamme patiṭṭhāya anantaraṃ gāthamāha –

၇၂.

72.

‘‘ပုညာ စ ဓံသေ အမရော န စမ္ဟိ၊ ဇနော စ မေ ပာပမိဒဉ္စ ဇညာ။

‘‘Puññā ca dhaṃse amaro na camhi, jano ca me pāpamidañca jaññā;

ဘုသော စ တ္ယသ္သ မနသော ဝိဃာတော၊ ဒတ္ဝာ ပိယံ ဥမ္မဒန္တိံ အဒဋ္ဌာ’’တိ။

Bhuso ca tyassa manaso vighāto, datvā piyaṃ ummadantiṃ adaṭṭhā’’ti.

တတ္ထ ဓံသေတိ, သမ္မ အဘိပာရက, အဟံ တာယ သဒ္ဓိံ ကိလေသဝသေန ပရိစာရေန္တော ပုညတော စ ဓံသေယ္ယံ, တာယ သဒ္ဓိံ ပရိစာရိတမတ္တေန အမရော စ န ဟောမိ, မဟာဇနော စ မေ ဣမံ လာမကဘာဝံ ဇာနေယ္ယ, တတော ‘‘အယုတ္တံ ရညာ ကတ’’န္တိ ဂရဟေယ္ယ, တဉ္စ မမ ဒတ္ဝာ ပစ္ဆာ ပိယဘရိယံ အဒဋ္ဌာ တဝ မနသော ဝိဃာတော စသ္သာတိ အတ္ထော။

Tattha dhaṃseti, samma abhipāraka, ahaṃ tāya saddhiṃ kilesavasena paricārento puññato ca dhaṃseyyaṃ, tāya saddhiṃ paricāritamattena amaro ca na homi, mahājano ca me imaṃ lāmakabhāvaṃ jāneyya, tato ‘‘ayuttaṃ raññā kata’’nti garaheyya, tañca mama datvā pacchā piyabhariyaṃ adaṭṭhā tava manaso vighāto cassāti attho.

သေသာ ဥဘိန္နမ္ပိ ဝစနပဋိဝစနဂာထာ ဟောန္တိ –

Sesā ubhinnampi vacanapaṭivacanagāthā honti –

၇၃.

73.

‘‘ဇနိန္ဒ နာညတ္ရ တယာ မယာ ဝာ၊ သဗ္ဗာပိ ကမ္မသ္သ ကတသ္သ ဇညာ။

‘‘Janinda nāññatra tayā mayā vā, sabbāpi kammassa katassa jaññā;

ယံ တေ မယာ ဥမ္မဒန္တီ ပဒိန္နာ၊ ဘုသေဟိ ရာဇာ ဝနထံ သဇာဟိ။

Yaṃ te mayā ummadantī padinnā, bhusehi rājā vanathaṃ sajāhi.

၇၄.

74.

‘‘ယော ပာပကံ ကမ္မကရံ မနုသ္သော၊ သော မညတိ မာယိဒ မညိံသု အညေ။

‘‘Yo pāpakaṃ kammakaraṃ manusso, so maññati māyida maññiṃsu aññe;

ပသ္သန္တိ ဘူတာနိ ကရောန္တမေတံ၊ ယုတ္တာ စ ယေ ဟောန္တိ နရာ ပထဗ္ယာ။

Passanti bhūtāni karontametaṃ, yuttā ca ye honti narā pathabyā.

၇၅.

75.

‘‘အညော နု တေ ကောစိ နရော ပထဗ္ယာ၊ သဒ္ဓေယ္ယ လောကသ္မိ န မေ ပိယာတိ။

‘‘Añño nu te koci naro pathabyā, saddheyya lokasmi na me piyāti;

ဘုသော စ တ္ယသ္သ မနုသော ဝိဃာတော၊ ဒတ္ဝာ ပိယံ ဥမ္မဒန္တိံ အဒဋ္ဌာ။

Bhuso ca tyassa manuso vighāto, datvā piyaṃ ummadantiṃ adaṭṭhā.

၇၆.

76.

‘‘အဒ္ဓာ ပိယာ မယ္ဟ ဇနိန္ဒ ဧသာ၊ န သာ မမံ အပ္ပိယာ ဘူမိပာလ။

‘‘Addhā piyā mayha janinda esā, na sā mamaṃ appiyā bhūmipāla;

ဂစ္ဆေဝ တ္ဝံ ဥမ္မဒန္တိံ ဘဒန္တေ, သီဟောဝ သေလသ္သ ဂုဟံ ဥပေတိ။

Gaccheva tvaṃ ummadantiṃ bhadante, sīhova selassa guhaṃ upeti.

၇၇.

77.

‘‘န ပီဠိတာ အတ္တဒုခေန ဓီရာ၊ သုခပ္ဖလံ ကမ္မ ပရိစ္စဇန္တိ။

‘‘Na pīḷitā attadukhena dhīrā, sukhapphalaṃ kamma pariccajanti;

သမ္မောဟိတာ ဝာပိ သုခေန မတ္တာ၊ န ပာပကမ္မဉ္စ သမာစရန္တိ။

Sammohitā vāpi sukhena mattā, na pāpakammañca samācaranti.

၇၈.

78.

‘‘တုဝဉ္ဟိ မာတာ စ ပိတာ စ မယ္ဟံ၊ ဘတ္တာ ပတီ ပောသကော ဒေဝတာ စ။

‘‘Tuvañhi mātā ca pitā ca mayhaṃ, bhattā patī posako devatā ca;

ဒာသော အဟံ တုယ္ဟ သပုတ္တဒာရော၊ ယထာသုခံ သာမိ ကရောဟိ ကာမံ။

Dāso ahaṃ tuyha saputtadāro, yathāsukhaṃ sāmi karohi kāmaṃ.

၇၉.

79.

‘‘ယော ‘ဣသ္သရောမ္ဟီ’တိ ကရောတိ ပာပံ၊ ကတ္ဝာ စ သော နုတ္တသတေ ပရေသံ။

‘‘Yo ‘issaromhī’ti karoti pāpaṃ, katvā ca so nuttasate paresaṃ;

န တေန သော ဇီဝတိ ဒီဃမာယု၊ ဒေဝာပိ ပာပေန သမေက္ခရေ နံ။

Na tena so jīvati dīghamāyu, devāpi pāpena samekkhare naṃ.

၈၀.

80.

‘‘အညာတကံ သာမိကေဟီ ပဒိန္နံ၊ ဓမ္မေ ဌိတာ ယေ ပဋိစ္ဆန္တိ ဒာနံ။

‘‘Aññātakaṃ sāmikehī padinnaṃ, dhamme ṭhitā ye paṭicchanti dānaṃ;

ပဋိစ္ဆကာ ဒာယကာ စာပိ တတ္ထ၊ သုခပ္ဖလညေဝ ကရောန္တိ ကမ္မံ။

Paṭicchakā dāyakā cāpi tattha, sukhapphalaññeva karonti kammaṃ.

၈၁.

81.

‘‘အညော နု တေ ကောစိ နရော ပထဗ္ယာ၊ သဒ္ဓေယ္ယ လောကသ္မိ န မေ ပိယာတိ။

‘‘Añño nu te koci naro pathabyā, saddheyya lokasmi na me piyāti;

ဘုသော စ တ္ယသ္သ မနသော ဝိဃာတော၊ ဒတ္ဝာ ပိယံ ဥမ္မဒန္တိံ အဒဋ္ဌာ။

Bhuso ca tyassa manaso vighāto, datvā piyaṃ ummadantiṃ adaṭṭhā.

၈၂.

82.

‘‘အဒ္ဓာ ပိယာ မယ္ဟ ဇနိန္ဒ ဧသာ၊ န သာ မမံ အပ္ပိယာ ဘူမိပာလ။

‘‘Addhā piyā mayha janinda esā, na sā mamaṃ appiyā bhūmipāla;

ယံ တေ မယာ ဥမ္မဒန္တီ ပဒိန္နာ၊ ဘုသေဟိ ရာဇာ ဝနထံ သဇာဟိ။

Yaṃ te mayā ummadantī padinnā, bhusehi rājā vanathaṃ sajāhi.

၈၃.

83.

‘‘ယော အတ္တဒုက္ခေန ပရသ္သ ဒုက္ခံ၊ သုခေန ဝာ အတ္တသုခံ ဒဟာတိ။

‘‘Yo attadukkhena parassa dukkhaṃ, sukhena vā attasukhaṃ dahāti;

ယထေဝိဒံ မယ္ဟ တထာ ပရေသံ၊ ယော ဧဝံ ဇာနာတိ သ ဝေဒိ ဓမ္မံ။

Yathevidaṃ mayha tathā paresaṃ, yo evaṃ jānāti sa vedi dhammaṃ.

၈၄.

84.

‘‘အညော နု တေ ကောစိ နရော ပထဗ္ယာ၊ သဒ္ဓေယ္ယ လောကသ္မိ န မေ ပိယာတိ။

‘‘Añño nu te koci naro pathabyā, saddheyya lokasmi na me piyāti;

ဘုသော စ တ္ယသ္သ မနသော ဝိဃာတော၊ ဒတ္ဝာ ပိယံ ဥမ္မဒန္တိံ အဒဋ္ဌာ။

Bhuso ca tyassa manaso vighāto, datvā piyaṃ ummadantiṃ adaṭṭhā.

၈၅.

85.

‘‘ဇနိန္ဒ ဇာနာသိ ပိယာ မမေသာ၊ န သာ မမံ အပ္ပိယာ ဘူမိပာလ။

‘‘Janinda jānāsi piyā mamesā, na sā mamaṃ appiyā bhūmipāla;

ပိယေန တေ ဒမ္မိ ပိယံ ဇနိန္ဒ၊ ပိယဒာယိနော ဒေဝ ပိယံ လဘန္တိ။

Piyena te dammi piyaṃ janinda, piyadāyino deva piyaṃ labhanti.

၈၆.

86.

‘‘သော နူနာဟံ ဝဓိသ္သာမိ၊ အတ္တာနံ ကာမဟေတုကံ။

‘‘So nūnāhaṃ vadhissāmi, attānaṃ kāmahetukaṃ;

န ဟိ ဓမ္မံ အဓမ္မေန၊ အဟံ ဝဓိတုမုသ္သဟေ။

Na hi dhammaṃ adhammena, ahaṃ vadhitumussahe.

၈၇.

87.

‘‘သစေ တုဝံ မယ္ဟ သတိံ ဇနိန္ဒ၊ န ကာမယာသိ နရဝီရ သေဋ္ဌ။

‘‘Sace tuvaṃ mayha satiṃ janinda, na kāmayāsi naravīra seṭṭha;

စဇာမိ နံ သဗ္ဗဇနသ္သ သိဗ္ယာ၊ မယာ ပမုတ္တံ တတော အဝ္ဟယေသိ နံ။

Cajāmi naṃ sabbajanassa sibyā, mayā pamuttaṃ tato avhayesi naṃ.

၈၈.

88.

‘‘အဒူသိယံ စေ အဘိပာရက တ္ဝံ၊ စဇာသိ ကတ္တေ အဟိတာယ တ္ယသ္သ။

‘‘Adūsiyaṃ ce abhipāraka tvaṃ, cajāsi katte ahitāya tyassa;

မဟာ စ တေ ဥပဝာဒောပိ အသ္သ၊ န စာပိ တ္ယသ္သ နဂရမ္ဟိ ပက္ခော။

Mahā ca te upavādopi assa, na cāpi tyassa nagaramhi pakkho.

၈၉.

89.

‘‘အဟံ သဟိသ္သံ ဥပဝာဒမေတံ၊ နိန္ဒံ ပသံသံ ဂရဟဉ္စ သဗ္ဗံ။

‘‘Ahaṃ sahissaṃ upavādametaṃ, nindaṃ pasaṃsaṃ garahañca sabbaṃ;

မမေတမာဂစ္ဆတု ဘူမိပာလ၊ ယထာသုခံ သိဝိ ကရောဟိ ကာမံ။

Mametamāgacchatu bhūmipāla, yathāsukhaṃ sivi karohi kāmaṃ.

၉၀.

90.

‘‘ယော နေဝ နိန္ဒံ န ပနပ္ပသံသံ၊ အာဒိယတိ ဂရဟံ နောပိ ပူဇံ။

‘‘Yo neva nindaṃ na panappasaṃsaṃ, ādiyati garahaṃ nopi pūjaṃ;

သိရီ စ လက္ခီ စ အပေတိ တမ္ဟာ၊ အာပော သုဝုဋ္ဌီဝ ယထာ ထလမ္ဟာ။

Sirī ca lakkhī ca apeti tamhā, āpo suvuṭṭhīva yathā thalamhā.

၉၁.

91.

‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ခဉ္စ သုခဉ္စ ဧတ္တော၊ ဓမ္မာတိသာရဉ္စ မနောဝိဃာတံ။

‘‘Yaṃ kiñci dukkhañca sukhañca etto, dhammātisārañca manovighātaṃ;

ဥရသာ အဟံ ပစ္စုတ္တရိသ္သာမိ သဗ္ဗံ၊ ပထဝီ ယထာ ထာဝရာနံ တသာနံ။

Urasā ahaṃ paccuttarissāmi sabbaṃ, pathavī yathā thāvarānaṃ tasānaṃ.

၉၂.

92.

‘‘ဓမ္မာတိသာရဉ္စ မနောဝိဃာတံ၊ ဒုက္ခဉ္စ နိစ္ဆာမိ အဟံ ပရေသံ။

‘‘Dhammātisārañca manovighātaṃ, dukkhañca nicchāmi ahaṃ paresaṃ;

ဧကောဝိမံ ဟာရယိသ္သာမိ ဘာရံ၊ ဓမ္မေ ဌိတော ကိဉ္စိ အဟာပယန္တော။

Ekovimaṃ hārayissāmi bhāraṃ, dhamme ṭhito kiñci ahāpayanto.

၉၃.

93.

‘‘သဂ္ဂူပဂံ ပုညကမ္မံ ဇနိန္ဒ၊ မာ မေ တုဝံ အန္တရာယံ အကာသိ။

‘‘Saggūpagaṃ puññakammaṃ janinda, mā me tuvaṃ antarāyaṃ akāsi;

ဒဒာမိ တေ ဥမ္မဒန္တိံ ပသန္နော၊ ရာဇာဝ ယညေ ဓနံ ဗ္ရာဟ္မဏာနံ။

Dadāmi te ummadantiṃ pasanno, rājāva yaññe dhanaṃ brāhmaṇānaṃ.

၉၄.

94.

‘‘အဒ္ဓာ တုဝံ ကတ္တေ ဟိတေသိ မယ္ဟံ၊ သခာ မမံ ဥမ္မဒန္တီ တုဝဉ္စ။

‘‘Addhā tuvaṃ katte hitesi mayhaṃ, sakhā mamaṃ ummadantī tuvañca;

နိန္ဒေယ္ယု ဒေဝာ ပိတရော စ သဗ္ဗေ၊ ပာပဉ္စ ပသ္သံ အဘိသမ္ပရာယံ။

Nindeyyu devā pitaro ca sabbe, pāpañca passaṃ abhisamparāyaṃ.

၉၅.

95.

‘‘န ဟေတဓမ္မံ သိဝိရာဇ ဝဇ္ဇုံ၊ သနေဂမာ ဇာနပဒာ စ သဗ္ဗေ။

‘‘Na hetadhammaṃ sivirāja vajjuṃ, sanegamā jānapadā ca sabbe;

ယံ တေ မယာ ဥမ္မဒန္တီ ပဒိန္နာ၊ ဘုသေဟိ ရာဇာ ဝနထံ သဇာဟိ။

Yaṃ te mayā ummadantī padinnā, bhusehi rājā vanathaṃ sajāhi.

၉၆.

96.

‘‘အဒ္ဓာ တုဝံ ကတ္တေ ဟိတေသိ မယ္ဟံ၊ သခာ မမံ ဥမ္မဒန္တီ တုဝဉ္စ။

‘‘Addhā tuvaṃ katte hitesi mayhaṃ, sakhā mamaṃ ummadantī tuvañca;

သတဉ္စ ဓမ္မာနိ သုကိတ္တိတာနိ၊ သမုဒ္ဒဝေလာဝ ဒုရစ္စယာနိ။

Satañca dhammāni sukittitāni, samuddavelāva duraccayāni.

၉၇.

97.

‘‘အာဟုနေယ္ယော မေသိ ဟိတာနုကမ္ပီ၊ ဓာတာ ဝိဓာတာ စသိ ကာမပာလော။

‘‘Āhuneyyo mesi hitānukampī, dhātā vidhātā casi kāmapālo;

တယီ ဟုတာ ရာဇ မဟပ္ဖလာ ဟိ၊ ကာမေန မေ ဥမ္မဒန္တိံ ပဋိစ္ဆ။

Tayī hutā rāja mahapphalā hi, kāmena me ummadantiṃ paṭiccha.

၉၈.

98.

‘‘အဒ္ဓာ ဟိ သဗ္ဗံ အဘိပာရက တ္ဝံ၊ ဓမ္မံ အစာရီ မမ ကတ္တုပုတ္တ။

‘‘Addhā hi sabbaṃ abhipāraka tvaṃ, dhammaṃ acārī mama kattuputta;

အညော နု တေ ကော ဣဓ သောတ္ထိကတ္တာ၊ ဒ္ဝိပဒော နရော အရုဏေ ဇီဝလောကေ။

Añño nu te ko idha sotthikattā, dvipado naro aruṇe jīvaloke.

၉၉.

99.

‘‘တုဝံ နု သေဋ္ဌော တ္ဝမနုတ္တရောသိ၊ တ္ဝံ ဓမ္မဂုတ္တော ဓမ္မဝိဒူ သုမေဓော။

‘‘Tuvaṃ nu seṭṭho tvamanuttarosi, tvaṃ dhammagutto dhammavidū sumedho;

သော ဓမ္မဂုတ္တော စိရမေဝ ဇီဝ၊ ဓမ္မဉ္စ မေ ဒေသယ ဓမ္မပာလ။

So dhammagutto cirameva jīva, dhammañca me desaya dhammapāla.

၁၀၀.

100.

‘‘တဒိင္ဃ အဘိပာရက၊ သုဏောဟိ ဝစနံ မမ။

‘‘Tadiṅgha abhipāraka, suṇohi vacanaṃ mama;

ဓမ္မံ တေ ဒေသယိသ္သာမိ၊ သတံ အာသေဝိတံ အဟံ။

Dhammaṃ te desayissāmi, sataṃ āsevitaṃ ahaṃ.

၁၀၁.

101.

‘‘သာဓု ဓမ္မရုစီ ရာဇာ၊ သာဓု ပညာဏဝာ နရော။

‘‘Sādhu dhammarucī rājā, sādhu paññāṇavā naro;

သာဓု မိတ္တာနမဒ္ဒုဗ္ဘော၊ ပာပသ္သာကရဏံ သုခံ။

Sādhu mittānamaddubbho, pāpassākaraṇaṃ sukhaṃ.

၁၀၂.

102.

‘‘အက္ကောဓနသ္သ ဝိဇိတေ၊ ဌိတဓမ္မသ္သ ရာဇိနော။

‘‘Akkodhanassa vijite, ṭhitadhammassa rājino;

သုခံ မနုသ္သာ အာသေထ၊ သီတစ္ဆာယာယ သင္ဃရေ။

Sukhaṃ manussā āsetha, sītacchāyāya saṅghare.

၁၀၃.

103.

‘‘န စာဟမေတံ အဘိရောစယာမိ၊ ကမ္မံ အသမေက္ခကတံ အသာဓု။

‘‘Na cāhametaṃ abhirocayāmi, kammaṃ asamekkhakataṃ asādhu;

ယေ ဝာပိ ဉတ္ဝာန သယံ ကရောန္တိ၊ ဥပမာ ဣမာ မယ္ဟံ တုဝံ သုဏောဟိ။

Ye vāpi ñatvāna sayaṃ karonti, upamā imā mayhaṃ tuvaṃ suṇohi.

၁၀၄.

104.

‘‘ဂဝံ စေ တရမာနာနံ၊ ဇိမ္ဟံ ဂစ္ဆတိ ပုင္ဂဝော။

‘‘Gavaṃ ce taramānānaṃ, jimhaṃ gacchati puṅgavo;

သဗ္ဗာ တာ ဇိမ္ဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ နေတ္တေ ဇိမ္ဟံ ဂတေ သတိ။

Sabbā tā jimhaṃ gacchanti, nette jimhaṃ gate sati.

၁၀၅.

105.

‘‘ဧဝမေဝ မနုသ္သေသု၊ ယော ဟောတိ သေဋ္ဌသမ္မတော။

‘‘Evameva manussesu, yo hoti seṭṭhasammato;

သော စေ အဓမ္မံ စရတိ၊ ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာ။

So ce adhammaṃ carati, pageva itarā pajā;

သဗ္ဗံ ရဋ္ဌံ ဒုခံ သေတိ၊ ရာဇာ စေ ဟောတိ အဓမ္မိကော။

Sabbaṃ raṭṭhaṃ dukhaṃ seti, rājā ce hoti adhammiko.

၁၀၆.

106.

‘‘ဂဝံ စေ တရမာနာနံ၊ ဥဇုံ ဂစ္ဆတိ ပုင္ဂဝော။

‘‘Gavaṃ ce taramānānaṃ, ujuṃ gacchati puṅgavo;

သဗ္ဗာ ဂာဝီ ဥဇုံ ယန္တိ၊ နေတ္တေ ဥဇုံ ဂတေ သတိ။

Sabbā gāvī ujuṃ yanti, nette ujuṃ gate sati.

၁၀၇.

107.

‘‘ဧဝမေဝ မနုသ္သေသု၊ ယော ဟောတိ သေဋ္ဌသမ္မတော။

‘‘Evameva manussesu, yo hoti seṭṭhasammato;

သော သစေ ဓမ္မံ စရတိ၊ ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာ။

So sace dhammaṃ carati, pageva itarā pajā;

သဗ္ဗံ ရဋ္ဌံ သုခံ သေတိ၊ ရာဇာ စေ ဟောတိ ဓမ္မိကော။

Sabbaṃ raṭṭhaṃ sukhaṃ seti, rājā ce hoti dhammiko.

၁၀၈.

108.

‘‘န စာပာဟံ အဓမ္မေန၊ အမရတ္တမဘိပတ္ထယေ။

‘‘Na cāpāhaṃ adhammena, amarattamabhipatthaye;

ဣမံ ဝာ ပထဝိံ သဗ္ဗံ၊ ဝိဇေတုံ အဘိပာရက။

Imaṃ vā pathaviṃ sabbaṃ, vijetuṃ abhipāraka.

၁၀၉.

109.

‘‘ယဉ္ဟိ ကိဉ္စိ မနုသ္သေသု၊ ရတနံ ဣဓ ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘Yañhi kiñci manussesu, ratanaṃ idha vijjati;

ဂာဝော ဒာသော ဟိရညဉ္စ၊ ဝတ္ထိယံ ဟရိစန္ဒနံ။

Gāvo dāso hiraññañca, vatthiyaṃ haricandanaṃ.

၁၁၀.

110.

‘‘အသ္သိတ္ထိယော ရတနံ မဏိကဉ္စ၊ ယဉ္စာပိ မေ စန္ဒိမသူရိယာ အဘိပာလယန္တိ။

‘‘Assitthiyo ratanaṃ maṇikañca, yañcāpi me candimasūriyā abhipālayanti;

န တသ္သ ဟေတု ဝိသမံ စရေယ္ယံ၊ မဇ္ဈေ သိဝီနံ ဥသဘောမ္ဟိ ဇာတော။

Na tassa hetu visamaṃ careyyaṃ, majjhe sivīnaṃ usabhomhi jāto.

၁၁၁.

111.

‘‘နေတာ ဟိတာ ဥဂ္ဂတော ရဋ္ဌပာလော၊ ဓမ္မံ သိဝီနံ အပစာယမာနော။

‘‘Netā hitā uggato raṭṭhapālo, dhammaṃ sivīnaṃ apacāyamāno;

သော ဓမ္မမေဝာနုဝိစိန္တယန္တော၊ တသ္မာ သကေ စိတ္တဝသေ န ဝတ္တော။

So dhammamevānuvicintayanto, tasmā sake cittavase na vatto.

၁၁၂.

112.

‘‘အဒ္ဓာ တုဝံ မဟာရာဇ၊ နိစ္စံ အဗ္ယသနံ သိဝံ။

‘‘Addhā tuvaṃ mahārāja, niccaṃ abyasanaṃ sivaṃ;

ကရိသ္သသိ စိရံ ရဇ္ဇံ၊ ပညာ ဟိ တဝ တာဒိသီ။

Karissasi ciraṃ rajjaṃ, paññā hi tava tādisī.

၁၁၃.

113.

‘‘ဧတံ တေ အနုမောဒာမ၊ ယံ ဓမ္မံ နပ္ပမဇ္ဇသိ။

‘‘Etaṃ te anumodāma, yaṃ dhammaṃ nappamajjasi;

ဓမ္မံ ပမဇ္ဇ ခတ္တိယော၊ ရဋ္ဌာ စဝတိ ဣသ္သရော။

Dhammaṃ pamajja khattiyo, raṭṭhā cavati issaro.

၁၁၄.

114.

‘‘ဓမ္မံ စရ မဟာရာဇ၊ မာတာပိတူသု ခတ္တိယ။

‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, mātāpitūsu khattiya;