| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
५. ऊनवीसतिवस्ससिक्खापदवण्णना
5. Ūnavīsativassasikkhāpadavaṇṇanā
४०२. पञ्चमसिक्खापदे – अङ्गुलियो दुक्खा भविस्सन्तीति अक्खरानि लिखन्तस्स अङ्गुलियो दुक्खा भविस्सन्तीति चिन्तेसुं। उरस्स दुक्खोति गणनं सिक्खन्तेन बहुं चिन्तेतब्बं होति, तेनस्स उरो दुक्खो भविस्सतीति मञ्ञिंसु। अक्खीनि दुक्खा भविस्सन्तीति रूपसुत्तं सिक्खन्तेन कहापणा परिवत्तेत्वा परिवत्तेत्वा पस्सितब्बा होन्ति, तेनस्स अक्खीनि दुक्खानि भविस्सन्तीति मञ्ञिंसु। डंसादीसु डंसाति पिङ्गलमक्खिकायो। दुक्खानन्ति दुक्खमानं। तिब्बानन्ति बहलानं। खरानन्ति तिखिणानं। कटुकानन्ति फरुसानं; अमनापताय वा कटुकरससदिसानं। असातानन्ति अमधुरानं। पाणहरानन्ति जीवितहरानं।
402. Pañcamasikkhāpade – aṅguliyo dukkhā bhavissantīti akkharāni likhantassa aṅguliyo dukkhā bhavissantīti cintesuṃ. Urassa dukkhoti gaṇanaṃ sikkhantena bahuṃ cintetabbaṃ hoti, tenassa uro dukkho bhavissatīti maññiṃsu. Akkhīni dukkhā bhavissantīti rūpasuttaṃ sikkhantena kahāpaṇā parivattetvā parivattetvā passitabbā honti, tenassa akkhīni dukkhāni bhavissantīti maññiṃsu. Ḍaṃsādīsu ḍaṃsāti piṅgalamakkhikāyo. Dukkhānanti dukkhamānaṃ. Tibbānanti bahalānaṃ. Kharānanti tikhiṇānaṃ. Kaṭukānanti pharusānaṃ; amanāpatāya vā kaṭukarasasadisānaṃ. Asātānanti amadhurānaṃ. Pāṇaharānanti jīvitaharānaṃ.
४०४. सीमं सम्मन्नतीति नवं सीमं बन्धति। कुरुन्दियं पन उदकुक्खेपपरिच्छिन्दनेपि दुक्कटं वुत्तं। परिपुण्णवीसतिवस्सोति पटिसन्धिग्गहणतो पट्ठाय परिपुण्णवीसतिवस्सो; गब्भवीसोपि हि परिपुण्णवीसतिवस्सोत्वेव सङ्ख्ये गच्छति। यथाह –
404.Sīmaṃ sammannatīti navaṃ sīmaṃ bandhati. Kurundiyaṃ pana udakukkhepaparicchindanepi dukkaṭaṃ vuttaṃ. Paripuṇṇavīsativassoti paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya paripuṇṇavīsativasso; gabbhavīsopi hi paripuṇṇavīsativassotveva saṅkhye gacchati. Yathāha –
‘‘तेन खो पन समयेन आयस्मा कुमारकस्सपो गब्भवीसो उपसम्पन्नो होति। अथ खो आयस्मतो कुमारकस्सपस्स एतदहोसि – ‘भगवता पञ्ञत्तं, न ऊनवीसतिवस्सो पुग्गलो उपसम्पादेतब्बोति। अहञ्चम्हि गब्भवीसो उपसम्पन्नो। उपसम्पन्नो नुखोम्हि, ननु खो उपसम्पन्नो’ति। भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं। यं भिक्खवे मातुकुच्छिम्हि पठमं चित्तं उप्पन्नं, पठमं विञ्ञाणं पातुभूतं तदुपादाय सावस्स जाति। अनुजानामि, भिक्खवे, गब्भवीसं उपसम्पादेतु’’न्ति (महाव॰ १२४)।
‘‘Tena kho pana samayena āyasmā kumārakassapo gabbhavīso upasampanno hoti. Atha kho āyasmato kumārakassapassa etadahosi – ‘bhagavatā paññattaṃ, na ūnavīsativasso puggalo upasampādetabboti. Ahañcamhi gabbhavīso upasampanno. Upasampanno nukhomhi, nanu kho upasampanno’ti. Bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ. Yaṃ bhikkhave mātukucchimhi paṭhamaṃ cittaṃ uppannaṃ, paṭhamaṃ viññāṇaṃ pātubhūtaṃ tadupādāya sāvassa jāti. Anujānāmi, bhikkhave, gabbhavīsaṃ upasampādetu’’nti (mahāva. 124).
तत्थ यो द्वादसमासे मातुकुच्छिस्मिं वसित्वा महापवारणाय जातो, सो ततो पट्ठाय याव एकूनवीसतिमे वस्से महापवारणा, तं अतिक्कमित्वा पाटिपदे उपसम्पादेतब्बो। एतेनुपायेन हायनवड्ढनं वेदितब्बं।
Tattha yo dvādasamāse mātukucchismiṃ vasitvā mahāpavāraṇāya jāto, so tato paṭṭhāya yāva ekūnavīsatime vasse mahāpavāraṇā, taṃ atikkamitvā pāṭipade upasampādetabbo. Etenupāyena hāyanavaḍḍhanaṃ veditabbaṃ.
पोराणकत्थेरा पन एकूनवीसतिवस्सं सामणेरं निक्खमनीयपुण्णमासिं अतिक्कम्म पाटिपददिवसे उपसम्पादेन्ति, तं कस्माति? वुच्चते – एकस्मिं वस्से छ चातुद्दसिकउपोसथा होन्ति। इति वीसतिया वस्सेसु चत्तारो मासा परिहायन्ति। राजानो ततिये ततिये वस्से वस्सं उक्कड्ढन्ति। इति अट्ठारससु वस्सेसु छ मासा वड्ढन्ति, ततो उपोसथवसेन परिहीने चत्तारो मासे अपनेत्वा द्वे मासा अवसेसा होन्ति, ते द्वे मासे गहेत्वा वीसतिवस्सानि परिपुण्णानि होन्तीति निक्कङ्खा हुत्वा निक्खमनीयपुण्णमासिं अतिक्कम्म पाटिपदे उपसम्पादेन्ति। एत्थ पन यो पवारेत्वा वीसतिवस्सो भविस्सति, तं सन्धाय ‘‘एकूनवीसतिवस्स’’न्ति वुत्तं। तस्मा यो मातुकुच्छिस्मिं द्वादसमासे वसि, सो एकवीसतिवस्सो होति। यो सत्तमासे वसि, सो सत्तमासाधिकवीसतिवस्सो। छमासजातो पन न जीवति।
Porāṇakattherā pana ekūnavīsativassaṃ sāmaṇeraṃ nikkhamanīyapuṇṇamāsiṃ atikkamma pāṭipadadivase upasampādenti, taṃ kasmāti? Vuccate – ekasmiṃ vasse cha cātuddasikauposathā honti. Iti vīsatiyā vassesu cattāro māsā parihāyanti. Rājāno tatiye tatiye vasse vassaṃ ukkaḍḍhanti. Iti aṭṭhārasasu vassesu cha māsā vaḍḍhanti, tato uposathavasena parihīne cattāro māse apanetvā dve māsā avasesā honti, te dve māse gahetvā vīsativassāni paripuṇṇāni hontīti nikkaṅkhā hutvā nikkhamanīyapuṇṇamāsiṃ atikkamma pāṭipade upasampādenti. Ettha pana yo pavāretvā vīsativasso bhavissati, taṃ sandhāya ‘‘ekūnavīsativassa’’nti vuttaṃ. Tasmā yo mātukucchismiṃ dvādasamāse vasi, so ekavīsativasso hoti. Yo sattamāse vasi, so sattamāsādhikavīsativasso. Chamāsajāto pana na jīvati.
४०६. अनापत्ति ऊनवीसतिवस्सं परिपुण्णवीसतिवस्ससञ्ञीति एत्थ किञ्चापि उपसम्पादेन्तस्स अनापत्ति, पुग्गलो पन अनुपसम्पन्नोव होति। सचे पन सो दसवस्सच्चयेन अञ्ञं उपसम्पादेति, तञ्चे मुञ्चित्वा गणो पूरति, सूपसम्पन्नो। सोपि च याव न जानाति, तावस्स नेव सग्गन्तरायो न मोक्खन्तरायो, ञत्वा पन पुन उपसम्पज्जितब्बं। सेसं उत्तानमेव।
406.Anāpatti ūnavīsativassaṃ paripuṇṇavīsativassasaññīti ettha kiñcāpi upasampādentassa anāpatti, puggalo pana anupasampannova hoti. Sace pana so dasavassaccayena aññaṃ upasampādeti, tañce muñcitvā gaṇo pūrati, sūpasampanno. Sopi ca yāva na jānāti, tāvassa neva saggantarāyo na mokkhantarāyo, ñatvā pana puna upasampajjitabbaṃ. Sesaṃ uttānameva.
तिसमुट्ठानं – किरियं, सञ्ञाविमोक्खं, सचित्तकं, पण्णत्तिवज्जं, कायकम्मं,
Tisamuṭṭhānaṃ – kiriyaṃ, saññāvimokkhaṃ, sacittakaṃ, paṇṇattivajjaṃ, kāyakammaṃ,
वचीकम्मं, तिचित्तं, तिवेदनन्ति।
Vacīkammaṃ, ticittaṃ, tivedananti.
ऊनवीसतिवस्ससिक्खापदं पञ्चमं।
Ūnavīsativassasikkhāpadaṃ pañcamaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ७. सप्पाणकवग्गो • 7. Sappāṇakavaggo
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ५. ऊनवीसतिवस्ससिक्खापदवण्णना • 5. Ūnavīsativassasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ५. ऊनवीसतिवस्ससिक्खापदवण्णना • 5. Ūnavīsativassasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ५. ऊनवीसतिवस्ससिक्खापदवण्णना • 5. Ūnavīsativassasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ५. ऊनवीसतिवस्ससिक्खापदं • 5. Ūnavīsativassasikkhāpadaṃ
