| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ದುಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Dukaniddesavaṇṇanā
ಉಪಾದಾಭಾಜನೀಯಕಥಾ
Upādābhājanīyakathā
೫೯೫. ಇದಾನಿ ದುವಿಧಸಙ್ಗಹಾದೀಸು ‘ಅತ್ಥಿ ರೂಪಂ ಉಪಾದಾ, ಅತ್ಥಿ ರೂಪಂ ನೋಉಪಾದಾ’ತಿ ಏವಂ ಭೇದಸಬ್ಭಾವತೋ ಪುಚ್ಛಾಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಪದಭಾಜನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಕತಮಂ ತಂ ರೂಪಂ ಉಪಾದಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ‘ಉಪಾದಾ’; ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ, ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ, ತಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಾನಿ ತಂ ಪಭೇದತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಚಕ್ಖಾಯತನನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।
595. Idāni duvidhasaṅgahādīsu ‘atthi rūpaṃ upādā, atthi rūpaṃ noupādā’ti evaṃ bhedasabbhāvato pucchāpubbaṅgamaṃ padabhājanaṃ dassento katamaṃ taṃ rūpaṃ upādātiādimāha. Tattha upādiyatīti ‘upādā’; mahābhūtāni gahetvā, amuñcitvā, tāni nissāya pavattatīti attho. Idāni taṃ pabhedato dassento cakkhāyatanantiādimāha.
೫೯೬. ಏವಂ ತೇವೀಸತಿವಿಧಂ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಪುನ ತದೇವ ವಿತ್ಥಾರತೋ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಕತಮಂ ತಂ ರೂಪಂ ಚಕ್ಖಾಯತನನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ದುವಿಧಂ ಚಕ್ಖು – ಮಂಸಚಕ್ಖು ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು ಚ। ಏತೇಸು ‘ಬುದ್ಧಚಕ್ಖು ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು ಞಾಣಚಕ್ಖು ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಧಮ್ಮಚಕ್ಖೂ’ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಂ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖು। ತತ್ಥ ‘‘ಅದ್ದಸಂ ಖೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ಸತ್ತೇ ಅಪ್ಪರಜಕ್ಖೇ…ಪೇ॰… ದುವಿಞ್ಞಾಪಯೇ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೩) ಇದಂ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖು ನಾಮ। ‘‘ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು ವುಚ್ಚತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು ನಾಮ। ‘‘ಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದಿ ಞಾಣಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೮೧; ಮಹಾವ॰ ೧೫) ಇದಂ ಞಾಣಚಕ್ಖು ನಾಮ। ‘‘ಅದ್ದಸಂ ಖೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೪) ಇದಂ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ನಾಮ। ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ಯೇವಾಸನೇ ವಿರಜಂ ವೀತಮಲಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೯೫) ಇದಂ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗತ್ತಯಸಙ್ಖಾತಂ ಞಾಣಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖು ನಾಮ।
596. Evaṃ tevīsatividhaṃ upādārūpaṃ saṅkhepato uddisitvā puna tadeva vitthārato niddisanto katamaṃ taṃ rūpaṃ cakkhāyatanantiādimāha. Tattha duvidhaṃ cakkhu – maṃsacakkhu paññācakkhu ca. Etesu ‘buddhacakkhu samantacakkhu ñāṇacakkhu dibbacakkhu dhammacakkhū’ti pañcavidhaṃ paññācakkhu. Tattha ‘‘addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, buddhacakkhunā lokaṃ volokento satte apparajakkhe…pe… duviññāpaye’’ti (ma. ni. 1.283) idaṃ buddhacakkhu nāma. ‘‘Samantacakkhu vuccati sabbaññutaññāṇa’’nti idaṃ samantacakkhu nāma. ‘‘Cakkhuṃ udapādi ñāṇaṃ udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) idaṃ ñāṇacakkhu nāma. ‘‘Addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.284) idaṃ dibbacakkhu nāma. ‘‘Tasmiṃ yevāsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (ma. ni. 2.395) idaṃ heṭṭhimamaggattayasaṅkhātaṃ ñāṇaṃ dhammacakkhu nāma.
ಮಂಸಚಕ್ಖುಪಿ ಪಸಾದಚಕ್ಖು ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖೂತಿ ದುವಿಧಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಯೋಯಂ ಅಕ್ಖಿಕೂಪಕೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಕ್ಖಿಕೂಪಕಟ್ಠಿಕೇನ, ಉಪರಿ ಭಮುಕಟ್ಠಿಕೇನ, ಉಭತೋ ಅಕ್ಖಿಕೂಟೇಹಿ, ಅನ್ತೋ ಮತ್ಥಲುಙ್ಗೇನ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಅಕ್ಖಿಲೋಮೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಮಂಸಪಿಣ್ಡೋ। ಸಙ್ಖೇಪತೋ ‘ಚತಸ್ಸೋ ಧಾತುಯೋ, ವಣ್ಣೋ ಗನ್ಧೋ ರಸೋ ಓಜಾ, ಸಮ್ಭವೋ ಸಣ್ಠಾನಂ, ಜೀವಿತಂ ಭಾವೋ ಕಾಯಪಸಾದೋ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೋ’ತಿ ಚುದ್ದಸಸಮ್ಭಾರೋ। ವಿತ್ಥಾರತೋ ‘ಚತಸ್ಸೋ ಧಾತುಯೋ, ತಂಸನ್ನಿಸ್ಸಿತವಣ್ಣಗನ್ಧರಸಓಜಾಸಣ್ಠಾನಸಮ್ಭವಾ ಚಾ’ತಿ ಇಮಾನಿ ದಸ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕತ್ತಾ ಚತ್ತಾಲೀಸಂ ಹೋನ್ತಿ। ಜೀವಿತಂ ಭಾವೋ ಕಾಯಪಸಾದೋ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೋತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಏಕನ್ತಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾನೇವಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ರೂಪಾನಂ ವಸೇನ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಸಮ್ಭಾರೋ। ಯಂ ಲೋಕೋ ಸೇತಂ ಚಕ್ಖುಂ ಪುಥುಲಂ ವಿಸಟಂ ವಿತ್ಥಿಣ್ಣಂ ‘ಚಕ್ಖು’ನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾನನ್ತೋ ನ ಚಕ್ಖುಂ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ವತ್ಥುಂ ಚಕ್ಖುತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಸೋ ಮಂಸಪಿಣ್ಡೋ ಅಕ್ಖಿಕೂಪೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ, ನ್ಹಾರುಸುತ್ತಕೇನ ಮತ್ಥಲುಙ್ಗೇ ಆಬದ್ಧೋ, ಯತ್ಥ ಸೇತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಕಣ್ಹಮ್ಪಿ ಲೋಹಿತಕಮ್ಪಿ, ಪಥವೀಪಿ ಆಪೋಪಿ ತೇಜೋಪಿ ವಾಯೋಪಿ, ಯಂ ಸೇಮ್ಹೂಸ್ಸದತ್ತಾ ಸೇತಂ, ಪಿತ್ತುಸ್ಸದತ್ತಾ ಕಣ್ಹಂ, ರುಹಿರುಸ್ಸದತ್ತಾ ಲೋಹಿತಕಂ, ಪಥವುಸ್ಸದತ್ತಾ ಪತ್ಥಿಣ್ಣಂ ಹೋತಿ, ಆಪುಸ್ಸದತ್ತಾ ಪಗ್ಘರತಿ, ತೇಜುಸ್ಸದತ್ತಾ ಪರಿದಯ್ಹತಿ, ವಾಯುಸ್ಸದತ್ತಾ ಸಮ್ಭಮತಿ, ಇದಂ ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖು ನಾಮ।
Maṃsacakkhupi pasādacakkhu sasambhāracakkhūti duvidhaṃ hoti. Tattha yoyaṃ akkhikūpake patiṭṭhito heṭṭhā akkhikūpakaṭṭhikena, upari bhamukaṭṭhikena, ubhato akkhikūṭehi, anto matthaluṅgena, bahiddhā akkhilomehi paricchinno maṃsapiṇḍo. Saṅkhepato ‘catasso dhātuyo, vaṇṇo gandho raso ojā, sambhavo saṇṭhānaṃ, jīvitaṃ bhāvo kāyapasādo cakkhupasādo’ti cuddasasambhāro. Vitthārato ‘catasso dhātuyo, taṃsannissitavaṇṇagandharasaojāsaṇṭhānasambhavā cā’ti imāni dasa catusamuṭṭhānikattā cattālīsaṃ honti. Jīvitaṃ bhāvo kāyapasādo cakkhupasādoti cattāri ekantakammasamuṭṭhānānevāti imesaṃ catucattālīsāya rūpānaṃ vasena catucattālīsasambhāro. Yaṃ loko setaṃ cakkhuṃ puthulaṃ visaṭaṃ vitthiṇṇaṃ ‘cakkhu’nti sañjānanto na cakkhuṃ sañjānāti, vatthuṃ cakkhuto sañjānāti, so maṃsapiṇḍo akkhikūpe patiṭṭhito, nhārusuttakena matthaluṅge ābaddho, yattha setampi atthi, kaṇhampi lohitakampi, pathavīpi āpopi tejopi vāyopi, yaṃ semhūssadattā setaṃ, pittussadattā kaṇhaṃ, ruhirussadattā lohitakaṃ, pathavussadattā patthiṇṇaṃ hoti, āpussadattā paggharati, tejussadattā paridayhati, vāyussadattā sambhamati, idaṃ sasambhāracakkhu nāma.
ಯೋ ಪನೇತ್ಥ ಸಿತೋ ಏತ್ಥ ಪಟಿಬದ್ಧೋ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಸಾದೋ, ಇದಂ ಪಸಾದಚಕ್ಖು ನಾಮ। ತದೇತಂ ತಸ್ಸ ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖುನೋ ಸೇತಮಣ್ಡಲಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಕಣ್ಹಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ, ಅಭಿಮುಖೇ ಠಿತಾನಂ ಸರೀರಸಣ್ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿದೇಸಭೂತೇ ದಿಟ್ಠಿಮಣ್ಡಲೇ, ಸತ್ತಸು ಪಿಚುಪಟಲೇಸು ಆಸಿತ್ತತೇಲಂ ಪಿಚುಪಟಲಾನಿ ವಿಯ, ಸತ್ತಕ್ಖಿಪಟಲಾನಿ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ, ಧಾರಣನ್ಹಾಪನಮಣ್ಡನಬೀಜನಕಿಚ್ಚಾಹಿ ಚತೂಹಿ ಧಾತೀಹಿ ಖತ್ತಿಯಕುಮಾರೋ ವಿಯ, ಸನ್ಧಾರಣಆಬನ್ಧನಪರಿಪಾಚನಸಮುದೀರಣಕಿಚ್ಚಾಹಿ ಚತೂಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಕತೂಪಕಾರಂ, ಉತುಚಿತ್ತಾಹಾರೇಹಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿಯಮಾನಂ, ಆಯುನಾ ಅನುಪಾಲಿಯಮಾನಂ, ವಣ್ಣಗನ್ಧರಸಾದೀಹಿ ಪರಿವುತಂ, ಪಮಾಣತೋ ಊಕಾಸಿರಮತ್ತಂ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ –
Yo panettha sito ettha paṭibaddho catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo, idaṃ pasādacakkhu nāma. Tadetaṃ tassa sasambhāracakkhuno setamaṇḍalaparikkhittassa kaṇhamaṇḍalassa majjhe, abhimukhe ṭhitānaṃ sarīrasaṇṭhānuppattidesabhūte diṭṭhimaṇḍale, sattasu picupaṭalesu āsittatelaṃ picupaṭalāni viya, sattakkhipaṭalāni byāpetvā, dhāraṇanhāpanamaṇḍanabījanakiccāhi catūhi dhātīhi khattiyakumāro viya, sandhāraṇaābandhanaparipācanasamudīraṇakiccāhi catūhi dhātūhi katūpakāraṃ, utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ, āyunā anupāliyamānaṃ, vaṇṇagandharasādīhi parivutaṃ, pamāṇato ūkāsiramattaṃ, cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Vuttampi cetaṃ dhammasenāpatinā –
‘‘ಯೇನ ಚಕ್ಖುಪ್ಪಸಾದೇನ, ರೂಪಾನಿ ಮನುಪಸ್ಸತಿ।
‘‘Yena cakkhuppasādena, rūpāni manupassati;
ಪರಿತ್ತಂ ಸುಖುಮಂ ಏತಂ, ಊಕಾಸಿರಸಮೂಪಮ’’ನ್ತಿ॥
Parittaṃ sukhumaṃ etaṃ, ūkāsirasamūpama’’nti.
ಚಕ್ಖು ಚ ತಂ ಆಯತನಞ್ಚಾತಿ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ। ಯಂ ಚಕ್ಖು ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಸಾದೋತಿ ಇಧಾಪಿ ಉಪಯೋಗತ್ಥೇಯೇವ ಸಾಮಿವಚನಂ; ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಉಪಾದಿಯಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಪ್ಪಸಾದೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ಪಸಾದಚಕ್ಖುಮೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೇಸಚಕ್ಖುಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ಯಂ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಗೋಚರಸುತ್ತೇ ‘‘ಏಕಂ ಮಹಾಭೂತಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಸಾದೋ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ತೀಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಚ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಚ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಚ,’’ ಚತುಪರಿವತ್ತಸುತ್ತೇ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಸಾದೋ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಚ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಚ ದ್ವೀಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಚ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಪರಿಯಾಯೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಯಞ್ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತಿಕಕಥಾ ನಾಮ ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾ । ಯೋ ಚ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಸಾದೋ ಸೋ ತೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸಾಪಿ ದಿನ್ನಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪಸಾದೋಯೇವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ತತ್ಥ ದೇಸನಾ ಆಗತಾ। ಅಭಿಧಮ್ಮೋ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸನಾ ನಾಮ। ತಸ್ಮಾ ಇಧ ‘ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಸಾದೋ’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Cakkhu ca taṃ āyatanañcāti cakkhāyatanaṃ. Yaṃ cakkhu catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādoti idhāpi upayogattheyeva sāmivacanaṃ; cattāri mahābhūtāni upādiyitvā pavattappasādoti attho. Iminā pasādacakkhumeva gaṇhāti, sesacakkhuṃ paṭikkhipati. Yaṃ pana indriyagocarasutte ‘‘ekaṃ mahābhūtaṃ upādāya pasādo pathavīdhātuyā tīhi mahābhūtehi saṅgahito āpodhātuyā ca tejodhātuyā ca vāyodhātuyā ca,’’ catuparivattasutte ‘‘dvinnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo pathavīdhātuyā ca āpodhātuyā ca dvīhi mahābhūtehi saṅgahito tejodhātuyā ca vāyodhātuyā cā’’ti vuttaṃ, taṃ pariyāyena vuttaṃ. Ayañhi suttantikakathā nāma pariyāyadesanā . Yo ca catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo so tesu ekekassāpi dinnaṃ dvinnampi pasādoyevāti iminā pariyāyena tattha desanā āgatā. Abhidhammo pana nippariyāyadesanā nāma. Tasmā idha ‘catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo’ti vuttaṃ.
‘ಅಯಂ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಬಾಲಜನೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಅತ್ತಭಾವೋ ವುಚ್ಚತಿ ಸರೀರಮ್ಪಿ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಮ್ಪಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ತನ್ನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ಅತ್ತಭಾವಪರಿಯಾಪನ್ನೋ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಪಸ್ಸಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅನಿದಸ್ಸನೋ। ಪಟಿಘಟ್ಟನಾನಿಘಂಸೋ ಏತ್ಥ ಜಾಯತೀತಿ ಸಪ್ಪಟಿಘೋ।
‘Ayaṃ me attā’ti bālajanena pariggahitattā attabhāvo vuccati sarīrampi khandhapañcakampi. Tasmiṃ pariyāpanno tannissitoti attabhāvapariyāpanno cakkhuviññāṇena passituṃ na sakkāti anidassano. Paṭighaṭṭanānighaṃso ettha jāyatīti sappaṭigho.
ಯೇನಾತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯೇನ ಕರಣಭೂತೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ ಇದಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ರೂಪಂ ಅತೀತೇ ಪಸ್ಸಿ ವಾ, ವತ್ತಮಾನೇ ಪಸ್ಸತಿ ವಾ, ಅನಾಗತೇ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ ವಾ, ಸಚಸ್ಸ ಅಪರಿಭಿನ್ನಂ ಚಕ್ಖು ಭವೇಯ್ಯ, ಅಥಾನೇನ ಆಪಾಥಗತಂ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸೇ ವಾ, ಅತೀತಂ ವಾ ರೂಪಂ ಅತೀತೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸಿ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ಪಸ್ಸತಿ, ಅನಾಗತಂ ಅನಾಗತೇನ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸತಿ, ಸಚೇ ತಂ ರೂಪಂ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ ಚಕ್ಖುನಾ ತಂ ರೂಪಂ ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾತಿ ಇದಮೇತ್ಥ ಪರಿಕಪ್ಪವಚನಂ। ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖುಂಪೇತಂ, ಸಞ್ಜಾತಿಸಮೋಸರಣಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖಾಯತನಂಪೇತಂ, ಸುಞ್ಞತಭಾವನಿಸ್ಸತ್ತಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖುಧಾತುಪೇಸಾ। ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂಪೇತಂ। ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಲೋಕೋಪೇಸೋ। ವಳಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ದ್ವಾರಾಪೇಸಾ। ಅಪೂರಣೀಯಟ್ಠೇನ ಸಮುದ್ದೋಪೇಸೋ। ಪರಿಸುದ್ಧಟ್ಠೇನ ಪಣ್ಡರಂಪೇತಂ। ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಅಭಿಜಾಯನಟ್ಠೇನ ಖೇತ್ತಂಪೇತಂ। ತೇಸಂಯೇವ ಪತಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ವತ್ಥುಂಪೇತಂ। ಸಮವಿಸಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಂ ಅತ್ತಭಾವಂ ನೇತೀತಿ ನೇತ್ತಂಪೇತಂ। ತೇನೇವಟ್ಠೇನ ನಯನಂಪೇತಂ । ಸಕ್ಕಾಯಪರಿಯಾಪನ್ನಟ್ಠೇನ ಓರಿಮಂ ತೀರಂಪೇತಂ। ಬಹುಸಾಧಾರಣಟ್ಠೇನ ಅಸ್ಸಾಮಿಕಟ್ಠೇನ ಚ ಸುಞ್ಞೋ ಗಾಮೋಪೇಸೋತಿ।
Yenātiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – yena karaṇabhūtena cakkhunā ayaṃ satto idaṃ vuttappakāraṃ rūpaṃ atīte passi vā, vattamāne passati vā, anāgate passissati vā, sacassa aparibhinnaṃ cakkhu bhaveyya, athānena āpāthagataṃ rūpaṃ passe vā, atītaṃ vā rūpaṃ atītena cakkhunā passi, paccuppannaṃ paccuppannena passati, anāgataṃ anāgatena passissati, sace taṃ rūpaṃ cakkhussa āpāthaṃ āgaccheyya cakkhunā taṃ rūpaṃ passeyyāti idamettha parikappavacanaṃ. Dassanapariṇāyakaṭṭhena cakkhuṃpetaṃ, sañjātisamosaraṇaṭṭhena cakkhāyatanaṃpetaṃ, suññatabhāvanissattaṭṭhena cakkhudhātupesā. Dassanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti cakkhundriyaṃpetaṃ. Lujjanapalujjanaṭṭhena lokopeso. Vaḷañjanaṭṭhena dvārāpesā. Apūraṇīyaṭṭhena samuddopeso. Parisuddhaṭṭhena paṇḍaraṃpetaṃ. Phassādīnaṃ abhijāyanaṭṭhena khettaṃpetaṃ. Tesaṃyeva patiṭṭhānaṭṭhena vatthuṃpetaṃ. Samavisamaṃ dassentaṃ attabhāvaṃ netīti nettaṃpetaṃ. Tenevaṭṭhena nayanaṃpetaṃ. Sakkāyapariyāpannaṭṭhena orimaṃ tīraṃpetaṃ. Bahusādhāraṇaṭṭhena assāmikaṭṭhena ca suñño gāmopesoti.
ಏತ್ತಾವತಾ ‘ಪಸ್ಸಿ ವಾ’ತಿಆದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಪದೇಹಿ ಚಕ್ಖುಂಪೇತನ್ತಿಆದೀನಿ ಚುದ್ದಸ ನಾಮಾನಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಚಕ್ಖಾಯತನಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ವವತ್ಥಾಪನನಯಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಥಂ? ಏತ್ಥ ಹಿ ಯೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಅನಿದಸ್ಸನೇನ ಸಪ್ಪಟಿಘೇನ ರೂಪಂ ಸನಿದಸ್ಸನಂ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ ಪಸ್ಸಿ ವಾ ಚಕ್ಖುಂಪೇತಂ…ಪೇ॰… ಸುಞ್ಞೋ ಗಾಮೋಪೇಸೋ, ಇದಂ ತಂ ರೂಪಂ ಚಕ್ಖಾಯತನನ್ತಿ ಅಯಮೇಕೋ ನಯೋ। ಏವಂ ಸೇಸಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Ettāvatā ‘passi vā’tiādīhi catūhi padehi cakkhuṃpetantiādīni cuddasa nāmāni yojetvā cakkhāyatanassa cattāro vavatthāpananayā vuttāti veditabbā. Kathaṃ? Ettha hi yena cakkhunā anidassanena sappaṭighena rūpaṃ sanidassanaṃ sappaṭighaṃ passi vā cakkhuṃpetaṃ…pe… suñño gāmopeso, idaṃ taṃ rūpaṃ cakkhāyatananti ayameko nayo. Evaṃ sesāpi veditabbā.
೫೯೭. ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ವಿಜ್ಜುನಿಚ್ಛರಣಾದಿಕಾಲೇಸು ಅನೋಲೋಕೇತುಕಾಮಸ್ಸಾಪಿ ರೂಪಂ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಂ ಘಟ್ಟೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಆಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ದುತಿಯೋ ನಿದ್ದೇಸವಾರೋ ಆರದ್ಧೋ। ತತ್ಥ ಯಮ್ಹಿ ಚಕ್ಖುಮ್ಹೀತಿ ಯಮ್ಹಿ ಅಧಿಕರಣಭೂತೇ ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ। ರೂಪನ್ತಿ ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಮೇತಂ। ತತ್ಥ ಪಟಿಹಞ್ಞಿ ವಾತಿ ಅತೀತತ್ಥೋ। ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ ವಾತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನತ್ಥೋ। ಪಟಿಹಞ್ಞಿಸ್ಸತಿ ವಾತಿ ಅನಾಗತತ್ಥೋ। ಪಟಿಹಞ್ಞೇ ವಾತಿ ವಿಕಪ್ಪನತ್ಥೋ। ಅತೀತಞ್ಹಿ ರೂಪಂ ಅತೀತೇ ಚಕ್ಖುಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಹಞ್ಞಿ ನಾಮ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ ನಾಮ। ಅನಾಗತಂ ಅನಾಗತೇ ಪಟಿಹಞ್ಞಿಸ್ಸತಿ ನಾಮ। ಸಚೇ ತಂ ರೂಪಂ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ಪಟಿಹಞ್ಞೇಯ್ಯ ತಂ ರೂಪನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಪರಿಕಪ್ಪೋ। ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಪಸಾದಂ ಘಟ್ಟಯಮಾನಮೇವ ರೂಪಂ ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ ನಾಮ। ಇಧಾಪಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಚತ್ತಾರೋ ವವತ್ಥಾಪನನಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
597. Idāni yasmā vijjuniccharaṇādikālesu anoloketukāmassāpi rūpaṃ cakkhupasādaṃ ghaṭṭeti, tasmā taṃ ākāraṃ dassetuṃ dutiyo niddesavāro āraddho. Tattha yamhi cakkhumhīti yamhi adhikaraṇabhūte cakkhumhi. Rūpanti paccattavacanametaṃ. Tattha paṭihaññi vāti atītattho. Paṭihaññativāti paccuppannattho. Paṭihaññissati vāti anāgatattho. Paṭihaññe vāti vikappanattho. Atītañhi rūpaṃ atīte cakkhusmiṃ paṭihaññi nāma. Paccuppannaṃ paccuppanne paṭihaññati nāma. Anāgataṃ anāgate paṭihaññissati nāma. Sace taṃ rūpaṃ cakkhussa āpāthaṃ āgaccheyya, cakkhumhi paṭihaññeyya taṃ rūpanti ayamettha parikappo. Atthato pana pasādaṃ ghaṭṭayamānameva rūpaṃ paṭihaññati nāma. Idhāpi purimanayeneva cattāro vavatthāpananayā veditabbā.
೫೯೮. ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಇಚ್ಛಾಯ ಓಲೋಕೇತುಕಾಮಸ್ಸ ರೂಪೇ ಚಕ್ಖುಂ ಉಪಸಂಹರತೋ ಚಕ್ಖು ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಆಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತಿಯೋ ನಿದ್ದೇಸವಾರೋ ಆರದ್ಧೋ। ಸೋ ಅತ್ಥತೋ ಪಾಕಟೋಯೇವ। ಏತ್ಥ ಪನ ಚಕ್ಖು ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಮಾನಮೇವ ರೂಪಮ್ಹಿ ಪಟಿಹಞ್ಞತಿ ನಾಮ। ಇಧಾಪಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಚತ್ತಾರೋ ವವತ್ಥಾಪನನಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
598. Idāni yasmā attano icchāya oloketukāmassa rūpe cakkhuṃ upasaṃharato cakkhu rūpasmiṃ paṭihaññati, tasmā taṃ ākāraṃ dassetuṃ tatiyo niddesavāro āraddho. So atthato pākaṭoyeva. Ettha pana cakkhu ārammaṇaṃ sampaṭicchamānameva rūpamhi paṭihaññati nāma. Idhāpi purimanayeneva cattāro vavatthāpananayā veditabbā.
೫೯೯. ಇತೋ ಪರಂ ಫಸ್ಸಪಞ್ಚಮಕಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಞ್ಚ, ತೇಸಂಯೇವ ಆರಮ್ಮಣಪಟಿಬದ್ಧಉಪ್ಪತ್ತಿದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಞ್ಚಾತಿ, ದಸ ವಾರಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುಂ ನಿಸ್ಸಾಯಾತಿ ಚಕ್ಖುಂ ನಿಸ್ಸಾಯ, ಪಚ್ಚಯಂ ಕತ್ವಾ। ರೂಪಂ ಆರಬ್ಭಾತಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಆಗಮ್ಮ, ಸನ್ಧಾಯ, ಪಟಿಚ್ಚ। ಇಮಿನಾ ಚಕ್ಖುಪಸಾದವತ್ಥುಕಾನಂ ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಪುರೇಜಾತಪಚ್ಚಯೇನ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಜವನವೀಥಿಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಾಧಿಪತಿಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯೇಹಿ ರೂಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಇತರೇಸು ಪಞ್ಚಸು ವಾರೇಸು ರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಮಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೋತಿ ಏವಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಮತ್ತೇನೇವ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ದಸ್ಸಿತೋ। ಯಥಾ ಪನ ಪುರಿಮೇಸು ತೀಸು, ಏವಂ ಇಮೇಸುಪಿ ದಸಸು ವಾರೇಸು ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ವವತ್ಥಾಪನನಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ಕತಮಂ ತಂ ರೂಪಂ ಚಕ್ಖಾಯತನನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಾಯ ಉದ್ಧಟಂ ಚಕ್ಖುಂ ‘ಇದಂ ತ’ನ್ತಿ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ, ಪುರಿಮಾ ತಯೋ, ಇಮೇ ದಸಾತಿ, ತೇರಸ ನಿದ್ದೇಸವಾರಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಏಕೇಕಸ್ಮಿಞ್ಚೇತ್ಥ ಚತುನ್ನಂ ಚತುನ್ನಂ ವವತ್ಥಾಪನನಯಾನಂ ಆಗತತ್ತಾ ದ್ವಿಪಞ್ಞಾಸಾಯ ನಯೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡೇತ್ವಾವ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
599. Ito paraṃ phassapañcamakānaṃ uppattidassanavasena pañca, tesaṃyeva ārammaṇapaṭibaddhauppattidassanavasena pañcāti, dasa vārā dassitā. Tattha cakkhuṃ nissāyāti cakkhuṃ nissāya, paccayaṃ katvā. Rūpaṃ ārabbhāti rūpārammaṇaṃ āgamma, sandhāya, paṭicca. Iminā cakkhupasādavatthukānaṃ phassādīnaṃ purejātapaccayena cakkhudvārajavanavīthipariyāpannānaṃ ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayapaccayehi rūpassa paccayabhāvo dassito. Itaresu pañcasu vāresu rūpaṃ ārammaṇamassāti rūpārammaṇoti evaṃ ārammaṇapaccayamatteneva paccayabhāvo dassito. Yathā pana purimesu tīsu, evaṃ imesupi dasasu vāresu cattāro cattāro vavatthāpananayā veditabbā. Evaṃ katamaṃ taṃ rūpaṃ cakkhāyatananti pucchāya uddhaṭaṃ cakkhuṃ ‘idaṃ ta’nti nānappakārato dassetuṃ, purimā tayo, ime dasāti, terasa niddesavārā dassitā. Ekekasmiñcettha catunnaṃ catunnaṃ vavatthāpananayānaṃ āgatattā dvipaññāsāya nayehi paṭimaṇḍetvāva dassitāti veditabbā.
೬೦೦. ಇತೋ ಪರೇಸು ಸೋತಾಯತನಾದಿನಿದ್ದೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ವಿಸೇಸಮತ್ತಂ ಪನೇತ್ಥ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ಸುಣಾತೀತಿ ಸೋತಂ। ತಂ ಸಸಮ್ಭಾರಸೋತಬಿಲಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ತನುತಮ್ಬಲೋಮಾಚಿತೇ ಅಙ್ಗುಲಿವೇಧಕಸಣ್ಠಾನೇ ಪದೇಸೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಕತೂಪಕಾರಂ, ಉತುಚಿತ್ತಾಹಾರೇಹಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿಯಮಾನಂ, ಆಯುನಾ ಅನುಪಾಲಿಯಮಾನಂ, ವಣ್ಣಾದೀಹಿ ಪರಿವುತಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ।
600. Ito paresu sotāyatanādiniddesesupi eseva nayo. Visesamattaṃ panettha evaṃ veditabbaṃ – suṇātīti sotaṃ. Taṃ sasambhārasotabilassa anto tanutambalomācite aṅgulivedhakasaṇṭhāne padese vuttappakārāhi dhātūhi katūpakāraṃ, utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ, āyunā anupāliyamānaṃ, vaṇṇādīhi parivutaṃ sotaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.
ಘಾಯತೀತಿ ಘಾನಂ। ತಂ ಸಸಮ್ಭಾರಘಾನಬಿಲಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅಜಪ್ಪದಸಣ್ಠಾನೇ ಪದೇಸೇ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಉಪಕಾರುಪತ್ಥಮ್ಭನಾನುಪಾಲನಪರಿವಾರಂ ಹುತ್ವಾ ಘಾನವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ।
Ghāyatīti ghānaṃ. Taṃ sasambhāraghānabilassa anto ajappadasaṇṭhāne padese yathāvuttappakāraupakārupatthambhanānupālanaparivāraṃ hutvā ghānaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.
ಸಾಯನಟ್ಠೇನ ಜಿವ್ಹಾ। ಸಾ ಸಸಮ್ಭಾರಜಿವ್ಹಾಮಜ್ಝಸ್ಸ ಉಪರಿ ಉಪ್ಪಲದಲಗ್ಗಸಣ್ಠಾನೇ ಪದೇಸೇ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಉಪಕಾರುಪತ್ಥಮ್ಭನಾನುಪಾಲನಪರಿವಾರಾ ಹುತ್ವಾ ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ತಿಟ್ಠತಿ।
Sāyanaṭṭhena jivhā. Sā sasambhārajivhāmajjhassa upari uppaladalaggasaṇṭhāne padese yathāvuttappakāraupakārupatthambhanānupālanaparivārā hutvā jivhāviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānā tiṭṭhati.
ಯಾವತಾ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕರೂಪಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಾಯಾಯತನಂ, ಕಪ್ಪಾಸಪಟಲೇ ಸ್ನೇಹೋ ವಿಯ, ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಉಪಕಾರುಪತ್ಥಮ್ಭನಾನುಪಾಲನಪರಿವಾರಮೇವ ಹುತ್ವಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ। ಸೇಸೋ ಪಾಳಿಪ್ಪಭೇದೋ ಚ ಅತ್ಥೋ ಚ ಚಕ್ಖುನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕೇವಲಞ್ಹಿ ಇಧ ಚಕ್ಖುಪದಸ್ಸ ಠಾನೇ ಸೋತಪದಾದೀನಿ, ರೂಪಪದಸ್ಸ ಠಾನೇ ಸದ್ದಪದಾದೀನಿ, ಪಸ್ಸೀತಿ ಆದೀನಂ ಠಾನೇ ಸುಣೀತಿಆದಿಪದಾನಿ ಚ ಆಗತಾನಿ। ‘ನೇತ್ತಂಪೇತಂ , ನಯನಂಪೇತ’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಚ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ಅಭಾವಾ ದ್ವಾದಸ ದ್ವಾದಸ ನಾಮಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ।
Yāvatā pana imasmiṃ kāye upādiṇṇakarūpaṃ nāma atthi, sabbattha kāyāyatanaṃ, kappāsapaṭale sneho viya, yathāvuttappakāraupakārupatthambhanānupālanaparivārameva hutvā kāyaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Ayamettha viseso. Seso pāḷippabhedo ca attho ca cakkhuniddese vuttanayeneva veditabbo. Kevalañhi idha cakkhupadassa ṭhāne sotapadādīni, rūpapadassa ṭhāne saddapadādīni, passīti ādīnaṃ ṭhāne suṇītiādipadāni ca āgatāni. ‘Nettaṃpetaṃ , nayanaṃpeta’nti imassa ca padadvayassa abhāvā dvādasa dvādasa nāmāni honti. Sesaṃ sabbattha vuttasadisameva.
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಯದಿ ಯಾವತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕರೂಪಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಾಯಾಯತನಂ, ಕಪ್ಪಾಸಪಟಲೇ ಸ್ನೇಹೋ ವಿಯ। ‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾ ಆಪಜ್ಜತೀ’ತಿ। ‘ನಾಪಜ್ಜತೀ’ತಿ। ‘ಕಸ್ಮಾ’? ‘ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅಭಾವತೋ’। ‘ಯದಿ ಏವಂ, ನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಕಾಯಾಯತನ’ನ್ತಿ? ‘ನೇವ ಪರಮತ್ಥತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ಪನಸ್ಸ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ಯಥಾ ಹಿ ರೂಪರಸಾದಯೋ, ವಾಲಿಕಾಚುಣ್ಣಾನಿ ವಿಯ, ವಿವೇಚೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಬ್ಯಾಪಿನೋತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ನ ಚ ಪರಮತ್ಥತೋ ರೂಪೇ ರಸೋ ಅತ್ಥಿ। ಯದಿ ಸಿಯಾ ರೂಪಗ್ಗಹಣೇನೇವ ರಸಗ್ಗಹಣಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯ। ಏವಂ ಕಾಯಾಯತನಮ್ಪಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ನೇವ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅತ್ಥಿ, ನ ಚ ಸಬ್ಬತ್ಥ ನತ್ಥಿ, ವಿವೇಚೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯಾತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ನ ಲಕ್ಖಣಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’।
Tattha siyā – yadi yāvatā imasmiṃ kāye upādiṇṇakarūpaṃ nāma atthi, sabbattha kāyāyatanaṃ, kappāsapaṭale sneho viya. ‘Evaṃ sante lakkhaṇasammissatā āpajjatī’ti. ‘Nāpajjatī’ti. ‘Kasmā’? ‘Aññassa aññattha abhāvato’. ‘Yadi evaṃ, na sabbattha kāyāyatana’nti? ‘Neva paramatthato sabbattha. Vinibbhujitvā panassa nānākaraṇaṃ paññāpetuṃ na sakkā, tasmā evaṃ vuttaṃ. Yathā hi rūparasādayo, vālikācuṇṇāni viya, vivecetuṃ asakkuṇeyyatāya aññamaññabyāpinoti vuccanti, na ca paramatthato rūpe raso atthi. Yadi siyā rūpaggahaṇeneva rasaggahaṇaṃ gaccheyya. Evaṃ kāyāyatanampi paramatthato neva sabbattha atthi, na ca sabbattha natthi, vivecetuṃ asakkuṇeyyatāyāti. Evamettha na lakkhaṇasammissatā āpajjatīti veditabbā’.
ಅಪಿಚ ಲಕ್ಖಣಾದಿವವತ್ಥಾಪನತೋಪೇತೇಸಂ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಏತೇಸು ಹಿ ರೂಪಾಭಿಘಾತಾರಹಭೂತಪ್ಪಸಾದಲಕ್ಖಣಂ ದಟ್ಠುಕಾಮತಾನಿದಾನಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಭೂತಪ್ಪಸಾದಲಕ್ಖಣಂ ವಾ ಚಕ್ಖು, ರೂಪೇಸು ಆವಿಞ್ಛನರಸಂ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆಧಾರಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ದಟ್ಠುಕಾಮತಾನಿದಾನಕಮ್ಮಜಭೂತಪದಟ್ಠಾನಂ।
Apica lakkhaṇādivavatthāpanatopetesaṃ asammissatā veditabbā – etesu hi rūpābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ daṭṭhukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā cakkhu, rūpesu āviñchanarasaṃ, cakkhuviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, daṭṭhukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.
ಸದ್ದಾಭಿಘಾತಾರಹಭೂತಪ್ಪಸಾದಲಕ್ಖಣಂ ಸೋತುಕಾಮತಾನಿದಾನಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಭೂತಪ್ಪಸಾದಲಕ್ಖಣಂ ವಾ ಸೋತಂ, ಸದ್ದೇಸು ಆವಿಞ್ಛನರಸಂ, ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆಧಾರಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಸೋತುಕಾಮತಾನಿದಾನಕಮ್ಮಜಭೂತಪದಟ್ಠಾನಂ।
Saddābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ sotukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā sotaṃ, saddesu āviñchanarasaṃ, sotaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, sotukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.
ಗನ್ಧಾಭಿಘಾತಾರಹಭೂತಪ್ಪಸಾದಲಕ್ಖಣಂ ಘಾಯಿತುಕಾಮತಾನಿದಾನಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಭೂತಪ್ಪಸಾದಲಕ್ಖಣಂ ವಾ ಘಾನಂ, ಗನ್ಧೇಸು ಆವಿಞ್ಛನರಸಂ, ಘಾನವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆಧಾರಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ ಘಾಯಿತುಕಾಮತಾನಿದಾನಕಮ್ಮಜಭೂತಪದಟ್ಠಾನಂ।
Gandhābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ ghāyitukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā ghānaṃ, gandhesu āviñchanarasaṃ, ghānaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ ghāyitukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.
ರಸಾಭಿಘಾತಾರಹಭೂತಪ್ಪಸಾದಲಕ್ಖಣಾ ಸಾಯಿತುಕಾಮತಾನಿದಾನಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಭೂತಪ್ಪಸಾದಲಕ್ಖಣಾ ವಾ ಜಿವ್ಹಾ, ರಸೇಸು ಆವಿಞ್ಛನರಸಾ, ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆಧಾರಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಸಾಯಿತುಕಾಮತಾನಿದಾನಕಮ್ಮಜಭೂತಪದಟ್ಠಾನಾ।
Rasābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇā sāyitukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇā vā jivhā, rasesu āviñchanarasā, jivhāviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānā, sāyitukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānā.
ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಭಿಘಾತಾರಹಭೂತಪ್ಪಸಾದಲಕ್ಖಣೋ ಫುಸಿತುಕಾಮತಾನಿದಾನಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಭೂತಪ್ಪಸಾದಲಕ್ಖಣೋ ವಾ ಕಾಯೋ, ಫೋಟ್ಠಬ್ಬೇಸು ಆವಿಞ್ಛನರಸೋ, ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆಧಾರಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ಫುಸಿತುಕಾಮತಾನಿದಾನಕಮ್ಮಜಭೂತಪದಟ್ಠಾನೋ।
Phoṭṭhabbābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇo phusitukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇo vā kāyo, phoṭṭhabbesu āviñchanaraso, kāyaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhāno, phusitukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhāno.
ಕೇಚಿ ಪನ ‘ತೇಜಾಧಿಕಾನಂ ಭೂತಾನಂ ಪಸಾದೋ ಚಕ್ಖು, ವಾಯುಪಥವೀಆಪಾಧಿಕಾನಂ ಭೂತಾನಂ ಪಸಾದಾ ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾ, ಕಾಯೋ ಸಬ್ಬೇಸ’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಪರೇ ‘ತೇಜಾಧಿಕಾನಂ ಪಸಾದೋ ಚಕ್ಖು, ವಿವರವಾಯುಆಪಪಥವಾಧಿಕಾನಂ ಪಸಾದಾ ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಾ’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ – ‘ಸುತ್ತಂ ಆಹರಥಾ’ತಿ। ಅದ್ಧಾ ಸುತ್ತಮೇವ ನ ದಕ್ಖಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನೇತ್ಥ ‘ತೇಜಾದೀನಂ ಗುಣೇಹಿ ರೂಪಾದೀಹಿ ಅನುಗ್ಗಯ್ಹಭಾವತೋ’ತಿ ಕಾರಣಂ ವದನ್ತಿ। ತೇ ಚ ವತ್ತಬ್ಬಾ – ‘ಕೋ ಪನೇವಮಾಹ – ರೂಪಾದಯೋ ತೇಜಾದೀನಂ ಗುಣಾ’ತಿ? ಅವಿನಿಬ್ಭೋಗೇಸು ಹಿ ರೂಪೇಸು ‘ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಗುಣೋ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಸ ಗುಣೋ’ತಿ ನ ಲಬ್ಭಾ ವತ್ತುಂ। ಅಥಾಪಿ ವದೇಯ್ಯುಂ – ‘ಯಥಾ ತೇಸು ತೇಸು ಸಮ್ಭಾರೇಸು ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಭೂತಸ್ಸ ಅಧಿಕತಾಯ ಪಥವೀಆದೀನಂ ಸನ್ಧಾರಣಾದೀನಿ ಕಿಚ್ಚಾನಿ ಇಚ್ಛಥ, ಏವಂ ತೇಜಾದಿಅಧಿಕೇಸು ಸಮ್ಭಾರೇಸು ರೂಪಾದೀನಂ ಅಧಿಕಭಾವದಸ್ಸನತೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಮೇತಂ ರೂಪಾದಯೋ ತೇಸಂ ಗುಣಾ’ತಿ। ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ – ಇಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮ , ಯದಿ ಆಪಾಧಿಕಸ್ಸ ಆಸವಸ್ಸ ಗನ್ಧತೋ ಪಥವೀಅಧಿಕೇ ಕಪ್ಪಾಸೇ ಗನ್ಧೋ ಅಧಿಕತರೋ ಸಿಯಾ, ತೇಜಾಧಿಕಸ್ಸ ಚ ಉಣ್ಹೋದಕಸ್ಸ ವಣ್ಣತೋಪಿ ಸೀತೂದಕಸ್ಸ ವಣ್ಣೋ ಪರಿಹಾಯೇಥ। ಯಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಹಾಯೇಥೇತಂ ಏತೇಸಂ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾನಂ ವಿಸೇಸಕಪ್ಪನಂ, ಯಥಾ ಅವಿಸೇಸೇಪಿ ಏಕಕಲಾಪೇ ಭೂತಾನಂ ರೂಪರಸಾದಯೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಸದಿಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ಏವಂ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಾದಯೋ, ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಿಸೇಸಕಾರಣೇತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಮೇತಂ।
Keci pana ‘tejādhikānaṃ bhūtānaṃ pasādo cakkhu, vāyupathavīāpādhikānaṃ bhūtānaṃ pasādā sotaghānajivhā, kāyo sabbesa’nti vadanti. Apare ‘tejādhikānaṃ pasādo cakkhu, vivaravāyuāpapathavādhikānaṃ pasādā sotaghānajivhākāyā’ti vadanti. Te vattabbā – ‘suttaṃ āharathā’ti. Addhā suttameva na dakkhissanti. Keci panettha ‘tejādīnaṃ guṇehi rūpādīhi anuggayhabhāvato’ti kāraṇaṃ vadanti. Te ca vattabbā – ‘ko panevamāha – rūpādayo tejādīnaṃ guṇā’ti? Avinibbhogesu hi rūpesu ‘ayaṃ imassa guṇo, ayaṃ imassa guṇo’ti na labbhā vattuṃ. Athāpi vadeyyuṃ – ‘yathā tesu tesu sambhāresu tassa tassa bhūtassa adhikatāya pathavīādīnaṃ sandhāraṇādīni kiccāni icchatha, evaṃ tejādiadhikesu sambhāresu rūpādīnaṃ adhikabhāvadassanato icchitabbametaṃ rūpādayo tesaṃ guṇā’ti. Te vattabbā – iccheyyāma , yadi āpādhikassa āsavassa gandhato pathavīadhike kappāse gandho adhikataro siyā, tejādhikassa ca uṇhodakassa vaṇṇatopi sītūdakassa vaṇṇo parihāyetha. Yasmā panetaṃ ubhayampi natthi, tasmā pahāyethetaṃ etesaṃ nissayabhūtānaṃ visesakappanaṃ, yathā avisesepi ekakalāpe bhūtānaṃ rūparasādayo aññamaññaṃ visadisā honti, evaṃ cakkhupasādādayo, avijjamānepi aññasmiṃ visesakāraṇeti gahetabbametaṃ.
ಕಿಂ ಪನ ತಂ ಯಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಅಸಾಧಾರಣಂ? ಕಮ್ಮಮೇವ ನೇಸಂ ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ। ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮವಿಸೇಸತೋ ಏತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ, ನ ಭೂತವಿಸೇಸತೋ। ಭೂತವಿಸೇಸೇ ಹಿ ಸತಿ ಪಸಾದೋವ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸಮಾನಾನಞ್ಹಿ ಪಸಾದೋ, ನ ವಿಸಮಾನಾನನ್ತಿ ಪೋರಾಣಾ। ಏವಂ ಕಮ್ಮೇವಿಸಸತೋ ವಿಸೇಸವನ್ತೇಸು ಚ ಏತೇಸು ಚಕ್ಖುಸೋತಾನಿ ಅಸಮ್ಪತ್ತವಿಸಯಗ್ಗಾಹಕಾನಿ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಂ ಅನಲ್ಲೀನನಿಸ್ಸಯೇ ಏವ ವಿಸಯೇ ವಿಞ್ಞಾಣಹೇತುತ್ತಾ। ಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಾ ಸಮ್ಪತ್ತವಿಸಯಗ್ಗಾಹಕಾ, ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಚೇವ ಸಯಞ್ಚ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಂ ಅಲ್ಲೀನೇಯೇವ ವಿಸಯೇ ವಿಞ್ಞಾಣಹೇತುತ್ತಾ।
Kiṃ pana taṃ yaṃ aññamaññassa asādhāraṇaṃ? Kammameva nesaṃ visesakāraṇaṃ. Tasmā kammavisesato etesaṃ viseso, na bhūtavisesato. Bhūtavisese hi sati pasādova nuppajjati. Samānānañhi pasādo, na visamānānanti porāṇā. Evaṃ kammevisasato visesavantesu ca etesu cakkhusotāni asampattavisayaggāhakāni attano nissayaṃ anallīnanissaye eva visaye viññāṇahetuttā. Ghānajivhākāyā sampattavisayaggāhakā, nissayavasena ceva sayañca attano nissayaṃ allīneyeva visaye viññāṇahetuttā.
ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಆಪಾಥಗತತ್ತಾವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಮ್ಪತ್ತಂ ನಾಮ। ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಾನಞ್ಹಿ ದ್ವಾಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಠಿತಾನಂ ವಣ್ಣೋ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಂ ಘಟ್ಟೇತಿ। ಸೋ ದೂರೇ ಠತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನೋಪಿ ಸಮ್ಪತ್ತೋಯೇವ ನಾಮ। ತಂಗೋಚರತ್ತಾ ಚಕ್ಖು ಸಮ್ಪತ್ತಗೋಚರಮೇವ ನಾಮ। ದೂರೇ ರುಕ್ಖಂ ಛಿನ್ದನ್ತಾನಮ್ಪಿ, ರಜಕಾನಞ್ಚ ವತ್ಥಂ ಧೋವನ್ತಾನಂ ದೂರತೋವ ಕಾಯವಿಕಾರೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಸದ್ದೋ ಪನ ಧಾತುಪರಮ್ಪರಾಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸೋತಂ ಘಟ್ಟೇತ್ವಾ ಸಣಿಕಂ ವವತ್ಥಾನಂ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘āpāthagatattāva ārammaṇaṃ sampattaṃ nāma. Candamaṇḍalasūriyamaṇḍalānañhi dvācattālīsayojanasahassamatthake ṭhitānaṃ vaṇṇo cakkhupasādaṃ ghaṭṭeti. So dūre ṭhatvā paññāyamānopi sampattoyeva nāma. Taṃgocarattā cakkhu sampattagocarameva nāma. Dūre rukkhaṃ chindantānampi, rajakānañca vatthaṃ dhovantānaṃ dūratova kāyavikāro paññāyati. Saddo pana dhātuparamparāya āgantvā sotaṃ ghaṭṭetvā saṇikaṃ vavatthānaṃ gacchatī’’ti vuttaṃ.
ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಆಪಾಥಗತತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಮ್ಪತ್ತನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಾದಿವಣ್ಣೋ ಪನ ಚಕ್ಖುಂ ಅಸಮ್ಪತ್ತೋ ದೂರೇ ಠಿತೋವ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಸದ್ದೋಪಿ ಸಚೇ ಸಣಿಕಂ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ದೂರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ ಚಿರೇನ ಸುಯ್ಯೇಯ್ಯ, ಪರಮ್ಪರಘಟ್ಟನಾಯ ಚ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸೋತಂ ಘಟ್ಟೇನ್ತೋ ಅಸುಕದಿಸಾಯ ನಾಮಾತಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ। ತಸ್ಮಾ ಅಸಮ್ಪತ್ತಗೋಚರಾನೇವ ತಾನಿ।
Tattha kiñcāpi āpāthagatattā ārammaṇaṃ sampattanti vuttaṃ, candamaṇḍalādivaṇṇo pana cakkhuṃ asampatto dūre ṭhitova paññāyati. Saddopi sace saṇikaṃ āgaccheyya, dūre uppanno cirena suyyeyya, paramparaghaṭṭanāya ca āgantvā sotaṃ ghaṭṭento asukadisāya nāmāti na paññāyeyya. Tasmā asampattagocarāneva tāni.
ಅಹಿಆದಿಸಮಾನಾನಿ ಚೇತಾನಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಅಹಿ ನಾಮ ಬಹಿ ಸಿತ್ತಸಮ್ಮಟ್ಠಟ್ಠಾನೇ ನಾಭಿರಮತಿ, ಸಙ್ಕಾರಟ್ಠಾನತಿಣಪಣ್ಣಗಹನವಮ್ಮಿಕಾನಿಯೇವ ಪನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಪನ್ನಕಾಲೇ ಅಭಿರಮತಿ, ಏಕಗ್ಗತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏವಮೇವ ಚಕ್ಖುಪೇತಂ ವಿಸಮಜ್ಝಾಸಯಂ ಮಟ್ಠೇಸು ಸುವಣ್ಣಭಿತ್ತಿಆದೀಸು ನಾಭಿರಮತಿ, ಓಲೋಕೇತುಮ್ಪಿ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ರೂಪಚಿತ್ತಪುಪ್ಫಲತಾದಿಚಿತ್ತೇಸುಯೇವ ಪನ ಅಭಿರಮತಿ। ತಾದಿಸೇಸು ಹಿ ಠಾನೇಸು ಚಕ್ಖುಮ್ಹಿ ಅಪ್ಪಹೋನ್ತೇ ಮುಖಮ್ಪಿ ವಿವರಿತ್ವಾ ಓಲೋಕೇತುಕಾಮಾ ಹೋನ್ತಿ।
Ahiādisamānāni cetāni. Yathā hi ahi nāma bahi sittasammaṭṭhaṭṭhāne nābhiramati, saṅkāraṭṭhānatiṇapaṇṇagahanavammikāniyeva pana pavisitvā nipannakāle abhiramati, ekaggataṃ āpajjati, evameva cakkhupetaṃ visamajjhāsayaṃ maṭṭhesu suvaṇṇabhittiādīsu nābhiramati, oloketumpi na icchati, rūpacittapupphalatādicittesuyeva pana abhiramati. Tādisesu hi ṭhānesu cakkhumhi appahonte mukhampi vivaritvā oloketukāmā honti.
ಸುಸುಮಾರೋಪಿ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಕ್ಖೀನಿ ನಿಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾವ ಚರತಿ। ಯದಾ ಪನ ಬ್ಯಾಮಸತಮತ್ತಂ ಉದಕಂ ಓಗಾಹಿತ್ವಾ ಬಿಲಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ನಿಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ ಸುಖಂ ಸುಪತಿ, ಏವಮೇವ ಸೋತಂ ತಮ್ಪೇ ಬಿಲಜ್ಝಾಸಯಂ ಆಕಾಸಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಕಣ್ಣಚ್ಛಿದ್ದಕೂಪಕೇಯೇವ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಕರೋತಿ। ಕಣ್ಣಚ್ಛಿದ್ದಾಕಾಸೋಯೇವ ತಸ್ಸ ಸದ್ದಸವನೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅಜಟಾಕಾಸೋಪಿ ವಟ್ಟತಿಯೇವ। ಅನ್ತೋಲೇಣಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಜ್ಝಾಯೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ನ ಲೇಣಚ್ಛದನಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸದ್ದೋ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ದ್ವಾರವಾತಪಾನಚ್ಛಿದ್ದೇಹಿ ಪನ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಧಾತುಪರಮ್ಪರಾಯೇವ ಘಟ್ಟೇನ್ತೋ ಗನ್ತ್ವಾ ಸೋತಪಸಾದಂ ಘಟ್ಟೇತಿ। ಅಥ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಸಜ್ಝಾಯತೀ’ತಿ ಲೇಣಪಿಟ್ಠೇ ನಿಸಿನ್ನಾ ಜಾನನ್ತಿ।
Susumāropi bahi nikkhanto gahetabbaṃ na passati, akkhīni nimmīletvāva carati. Yadā pana byāmasatamattaṃ udakaṃ ogāhitvā bilaṃ pavisitvā nipanno hoti, tadā tassa cittaṃ ekaggaṃ hoti sukhaṃ supati, evameva sotaṃ tampe bilajjhāsayaṃ ākāsasannissitaṃ kaṇṇacchiddakūpakeyeva ajjhāsayaṃ karoti. Kaṇṇacchiddākāsoyeva tassa saddasavane paccayo hoti. Ajaṭākāsopi vaṭṭatiyeva. Antoleṇasmiñhi sajjhāye kariyamāne na leṇacchadanaṃ bhinditvā saddo bahi nikkhamati, dvāravātapānacchiddehi pana nikkhamitvā dhātuparamparāyeva ghaṭṭento gantvā sotapasādaṃ ghaṭṭeti. Atha tasmiṃ kāle ‘asuko nāma sajjhāyatī’ti leṇapiṭṭhe nisinnā jānanti.
ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಸಮ್ಪತ್ತಗೋಚರತಾ ಹೋತಿ। ‘ಕಿಂ ಪನೇತಂ ಸಮ್ಪತ್ತಗೋಚರ’ನ್ತಿ? ‘ಆಮ, ಸಮ್ಪತ್ತಗೋಚರಂ’। ‘ಯದಿ ಏವಂ, ದೂರೇ ಭೇರೀಆದೀಸು ವಜ್ಜಮಾನೇಸು ದೂರೇ ಸದ್ದೋತಿ ಜಾನನಂ ನ ಭವೇಯ್ಯಾ’ತಿ? ‘ನೋ ನ ಭವತಿ। ಸೋತಪಸಾದಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಘಟ್ಟಿತೇ ದೂರೇ ಸದ್ದೋ ಆಸನ್ನೇ ಸದ್ದೋ, ಪರತೀರೇ ಓರಿಮತೀರೇತಿ ತಥಾ ತಥಾ ಜಾನನಾಕಾರೋ ಹೋತಿ। ಧಮ್ಮತಾ ಏಸಾ’ತಿ। ‘ಕಿಂ ಏತಾಯ ಧಮ್ಮತಾಯ? ಯತೋ ಯತೋ ಛಿದ್ದಂ ತತೋ ತತೋ ಸವನಂ ಹೋತಿ, ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾದೀನಂ ದಸ್ಸನಂ ವಿಯಾತಿ ಅಸಮ್ಪತ್ತಗೋಚರಮೇವೇತಂ’।
Evaṃ sante sampattagocaratā hoti. ‘Kiṃ panetaṃ sampattagocara’nti? ‘Āma, sampattagocaraṃ’. ‘Yadi evaṃ, dūre bherīādīsu vajjamānesu dūre saddoti jānanaṃ na bhaveyyā’ti? ‘No na bhavati. Sotapasādasmiñhi ghaṭṭite dūre saddo āsanne saddo, paratīre orimatīreti tathā tathā jānanākāro hoti. Dhammatā esā’ti. ‘Kiṃ etāya dhammatāya? Yato yato chiddaṃ tato tato savanaṃ hoti, candimasūriyādīnaṃ dassanaṃ viyāti asampattagocaramevetaṃ’.
ಪಕ್ಖೀಪಿ ರುಕ್ಖೇ ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ವಾ ನ ರಮತಿ। ಯದಾ ಪನ ಏಕಂ ವಾ ದ್ವೇ ವಾ ಲೇಡ್ಡುಪಾತೇ ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಅಜಟಾಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏವಮೇವ ಘಾನಮ್ಪಿ ಆಕಾಸಜ್ಝಾಸಯಂ ವಾತೂಪನಿಸ್ಸಯಗನ್ಧಗೋಚರಂ। ತಥಾ ಹಿ ಗಾವೋ ನವವುಟ್ಠೇ ದೇವೇ ಭೂಮಿಯಂ ಘಾಯಿತ್ವಾ ಘಾಯಿತ್ವಾ ಆಕಾಸಾಭಿಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ ವಾತಂ ಆಕಡ್ಢನ್ತಿ। ಅಙ್ಗುಲೀಹಿ ಗನ್ಧಪಿಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾಪಿ ಚ ಉಪಸಿಙ್ಘನಕಾಲೇ ವಾತಂ ಅನಾಕಡ್ಢನ್ತೋ ನೇವ ತಸ್ಸ ಗನ್ಧಂ ಜಾನಾತಿ।
Pakkhīpi rukkhe vā bhūmiyaṃ vā na ramati. Yadā pana ekaṃ vā dve vā leḍḍupāte atikkamma ajaṭākāsaṃ pakkhando hoti, tadā ekaggacittataṃ āpajjati, evameva ghānampi ākāsajjhāsayaṃ vātūpanissayagandhagocaraṃ. Tathā hi gāvo navavuṭṭhe deve bhūmiyaṃ ghāyitvā ghāyitvā ākāsābhimukhā hutvā vātaṃ ākaḍḍhanti. Aṅgulīhi gandhapiṇḍaṃ gahetvāpi ca upasiṅghanakāle vātaṃ anākaḍḍhanto neva tassa gandhaṃ jānāti.
ಕುಕ್ಕುರೋಪಿ ಬಹಿ ವಿಚರನ್ತೋ ಖೇಮಟ್ಠಾನಂ ನ ಪಸ್ಸತಿ ಲೇಡ್ಡುಪಹಾರಾದೀಹಿ ಉಪದ್ದುತೋ ಹೋತಿ। ಅನ್ತೋಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಉದ್ಧನಟ್ಠಾನೇ ಛಾರಿಕಂ ಬ್ಯೂಹಿತ್ವಾ ನಿಪನ್ನಸ್ಸ ಪನ ಫಾಸುಕಂ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಜಿವ್ಹಾಪಿ ಗಾಮಜ್ಝಾಸಯಾ ಆಪೋಸನ್ನಿಸ್ಸಿತರಸಾರಮ್ಮಣಾ। ತಥಾ ಹಿ ತಿಯಾಮರತ್ತಿಂ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಪಾತೋವ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಗಾಮೋ ಪವಿಸಿತಬ್ಬೋ ಹೋತಿ। ಸುಕ್ಖಖಾದನೀಯಸ್ಸ ಚ ನ ಸಕ್ಕಾ ಖೇಳೇನ ಅತೇಮಿತಸ್ಸ ರಸಂ ಜಾನಿತುಂ।
Kukkuropi bahi vicaranto khemaṭṭhānaṃ na passati leḍḍupahārādīhi upadduto hoti. Antogāmaṃ pavisitvā uddhanaṭṭhāne chārikaṃ byūhitvā nipannassa pana phāsukaṃ hoti, evameva jivhāpi gāmajjhāsayā āposannissitarasārammaṇā. Tathā hi tiyāmarattiṃ samaṇadhammaṃ katvāpi pātova pattacīvaramādāya gāmo pavisitabbo hoti. Sukkhakhādanīyassa ca na sakkā kheḷena atemitassa rasaṃ jānituṃ.
ಸಿಙ್ಗಾಲೋಪಿ ಬಹಿ ಚರನ್ತೋ ರತಿಂ ನ ವಿನ್ದತಿ, ಆಮಕಸುಸಾನೇ ಮನುಸ್ಸಮಂಸಂ ಖಾದಿತ್ವಾ ನಿಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಪನಸ್ಸ ಫಾಸುಕಂ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಕಾಯೋಪಿ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕಜ್ಝಾಸಯೋ ಪಥವೀನಿಸ್ಸಿತಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾರಮ್ಮಣೋ। ತಥಾ ಹಿ ಅಞ್ಞಂ ಉಪಾದಿಣ್ಣಕಂ ಅಲಭಮಾನಾ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋವ ಹತ್ಥತಲೇ ಸೀಸಂ ಕತ್ವಾ ನಿಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾ ಚಸ್ಸ ಪಥವೀ ಆರಮ್ಮಣಗ್ಗಹಣೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಸುಸನ್ಥತಸ್ಸಪಿ ಹಿ ಸಯನಸ್ಸ, ಹತ್ಥೇ ಠಪಿತಾನಮ್ಪಿ ವಾ ಫಲಾನಂ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಅನಿಸೀದನ್ತೇನ ವಾ ಅನಿಪ್ಪೀಳೇನ್ತೇನ ವಾ ಥದ್ಧಮುದುಭಾವೋ ಜಾನಿತುನ್ತಿ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಪಥವೀ ಏತಸ್ಸ ಕಾಯಪಸಾದಸ್ಸ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಜಾನನೇ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಲಕ್ಖಣಾದಿವವತ್ಥಾನತೋಪೇತೇಸಂ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಞ್ಞೇಯೇವ ಹಿ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣರಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಪದಟ್ಠಾನಗೋಚರಜ್ಝಾಸಯನಿಸ್ಸಯಾ ಅಞ್ಞೇ ಸೋತಪಸಾದಾದೀನನ್ತಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾನೇವ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಿ।
Siṅgālopi bahi caranto ratiṃ na vindati, āmakasusāne manussamaṃsaṃ khāditvā nipannasseva panassa phāsukaṃ hoti, evameva kāyopi upādiṇṇakajjhāsayo pathavīnissitaphoṭṭhabbārammaṇo. Tathā hi aññaṃ upādiṇṇakaṃ alabhamānā sattā attanova hatthatale sīsaṃ katvā nipajjanti. Ajjhattikabāhirā cassa pathavī ārammaṇaggahaṇe paccayo hoti. Susanthatassapi hi sayanassa, hatthe ṭhapitānampi vā phalānaṃ, na sakkā anisīdantena vā anippīḷentena vā thaddhamudubhāvo jānitunti. Ajjhattikabāhirāpathavī etassa kāyapasādassa phoṭṭhabbajānane paccayo hoti. Evaṃ lakkhaṇādivavatthānatopetesaṃ asammissatā veditabbā. Aññeyeva hi cakkhupasādassa lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānagocarajjhāsayanissayā aññe sotapasādādīnanti asammissāneva cakkhāyatanādīni.
ಅಪಿಚ ನೇಸಂ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸತಾಯ ಅಯಂ ಉಪಮಾಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಯಥಾ ಹಿ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾನಂ ಧಜಾನಂ ಉಸ್ಸಾಪಿತಾನಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಛಾಯಾ ಏಕಾಬದ್ಧಾ ವಿಯ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾವ ಯಥಾ ಚ ಪಞ್ಚವಣ್ಣೇನ ಕಪ್ಪಾಸೇನ ವಟ್ಟಿಂ ಕತ್ವಾ ದೀಪೇ ಜಾಲಿತೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಜಾಲಾ ಏಕಾಬದ್ಧಾ ವಿಯ ಹೋತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಪನ ಅಂಸುನೋ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಾ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಾ ಜಾಲಾ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾ ಏವ, ಏವಮೇವ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚಾಯತನಾನಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಸಮೋಸಟಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾನೇವ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಇಮಾನೇವ ಪಞ್ಚ, ಸೇಸರೂಪಾನಿಪಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾನೇವ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸರೀರೇ ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯೋ ಮಜ್ಝಿಮಕಾಯೋ ಉಪರಿಮಕಾಯೋತಿ ತಯೋ ಕೋಟ್ಠಾಸಾ। ತತ್ಥ ನಾಭಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯೋ ನಾಮ। ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಯದಸಕಂ, ಭಾವದಸಕಂ, ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಅಟ್ಠ, ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಅಟ್ಠ, ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಅಟ್ಠಾತಿ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸ ರೂಪಾನಿ। ನಾಭಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಯಾವ ಗಲವಾಟಕಾ ಮಜ್ಝಿಮಕಾಯೋ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಚ ಕಾಯದಸಕಂ, ಭಾವದಸಕಂ, ವತ್ಥುದಸಕಂ, ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಅಟ್ಠಕಾನೀತಿ ಚತುಪಞ್ಞಾಸ ರೂಪಾನಿ। ಗಲವಾಟಕತೋ ಉದ್ಧಂ ಉಪರಿಮಕಾಯೋ ನಾಮ। ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುದಸಕಂ, ಸೋತದಸಕಂ, ಘಾನದಸಕಂ, ಜಿವ್ಹಾದಸಕಂ, ಕಾಯದಸಕಂ, ಭಾವದಸಕಂ, ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಾದೀನಿ ತೀಣಿ ಅಟ್ಠಕಾನೀತಿ ಚತುರಾಸೀತಿ ರೂಪಾನಿ।
Apica nesaṃ asammissatāya ayaṃ upamāpi veditabbā – yathā hi pañcavaṇṇānaṃ dhajānaṃ ussāpitānaṃ kiñcāpi chāyā ekābaddhā viya hoti, tassa tassa pana aññamaññaṃ asammissāva yathā ca pañcavaṇṇena kappāsena vaṭṭiṃ katvā dīpe jālite kiñcāpi jālā ekābaddhā viya hoti, tassa tassa pana aṃsuno pāṭiyekkā pāṭiyekkā jālā asammissā eva, evameva kiñcāpi imāni pañcāyatanāni ekasmiṃ attabhāve samosaṭāni aññamaññaṃ pana asammissāneva. Na kevalañca imāneva pañca, sesarūpānipi asammissāneva. Imasmiñhi sarīre heṭṭhimakāyo majjhimakāyo uparimakāyoti tayo koṭṭhāsā. Tattha nābhito paṭṭhāya heṭṭhā heṭṭhimakāyo nāma. Tasmiṃ kāyadasakaṃ, bhāvadasakaṃ, āhārasamuṭṭhānāni aṭṭha, utusamuṭṭhānāni aṭṭha, cittasamuṭṭhānāni aṭṭhāti catucattālīsa rūpāni. Nābhito uddhaṃ yāva galavāṭakā majjhimakāyo nāma. Tattha ca kāyadasakaṃ, bhāvadasakaṃ, vatthudasakaṃ, āhārasamuṭṭhānādīni tīṇi aṭṭhakānīti catupaññāsa rūpāni. Galavāṭakato uddhaṃ uparimakāyo nāma. Tattha cakkhudasakaṃ, sotadasakaṃ, ghānadasakaṃ, jivhādasakaṃ, kāyadasakaṃ, bhāvadasakaṃ, āhārasamuṭṭhānādīni tīṇi aṭṭhakānīti caturāsīti rūpāni.
ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುಪಸಾದಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ, ವಣ್ಣೋ ಗನ್ಧೋ ರಸೋ ಓಜಾ, ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೋತಿ ಇದಂ ಏಕನ್ತತೋ ಅವಿನಿಭುತ್ತಾನಂ ದಸನ್ನಂ ನಿಪ್ಫನ್ನರೂಪಾನಂ ವಸೇನ ಚಕ್ಖುದಸಕಂ ನಾಮ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸೇಸಾನಿಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ತೇಸು ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯೇ ರೂಪಂ ಮಜ್ಝಿಮಕಾಯಉಪರಿಮಕಾಯರೂಪೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಂ। ಸೇಸಕಾಯದ್ವಯೇಪಿ ರೂಪಂ ಇತರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಮೇವ। ಯಥಾ ಹಿ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಪಬ್ಬತಚ್ಛಾಯಾ ಚ ರುಕ್ಖಚ್ಛಾಯಾ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಕಾಬದ್ಧಾ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾವ ಏವಂ ಇಮೇಸುಪಿ ಕಾಯೇಸು ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸ ಚತುಪಞ್ಞಾಸ ಚತುರಾಸೀತಿ ರೂಪಾನಿ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಏಕಾಬದ್ಧಾನಿ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಾನೇವಾತಿ।
Tattha cakkhupasādassa paccayāni cattāri mahābhūtāni, vaṇṇo gandho raso ojā, jīvitindriyaṃ cakkhupasādoti idaṃ ekantato avinibhuttānaṃ dasannaṃ nipphannarūpānaṃ vasena cakkhudasakaṃ nāma. Iminā nayena sesānipi veditabbāni. Tesu heṭṭhimakāye rūpaṃ majjhimakāyauparimakāyarūpehi saddhiṃ asammissaṃ. Sesakāyadvayepi rūpaṃ itarehi saddhiṃ asammissameva. Yathā hi sāyanhasamaye pabbatacchāyā ca rukkhacchāyā ca kiñcāpi ekābaddhā viya honti aññamaññaṃ pana asammissāva evaṃ imesupi kāyesu catucattālīsa catupaññāsa caturāsīti rūpāni ca kiñcāpi ekābaddhāni viya honti, aññamaññaṃ pana asammissānevāti.
೬೧೬. ರೂಪಾಯತನನಿದ್ದೇಸೇ ವಣ್ಣೋವ ವಣ್ಣನಿಭಾ; ನಿಭಾತೀತಿ ವಾ ನಿಭಾ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಾಕಟಾ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಣ್ಣೋವ ನಿಭಾ ವಣ್ಣನಿಭಾ। ಸದ್ಧಿಂ ನಿದಸ್ಸನೇನ ಸನಿದಸ್ಸನಂ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಘೇನ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ, ಪಟಿಘಟ್ಟನನಿಘಂಸಜನಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನೀಲಾದೀಸು ಉಮಾಪುಪ್ಫಸಮಾನಂ ನೀಲಂ, ಕಣಿಕಾರಪುಪ್ಫಸಮಾನಂ ಪೀತಕಂ, ಬನ್ಧುಜೀವಕಪುಪ್ಫಸಮಾನಂ ಲೋಹಿತಕಂ, ಓಸಧಿತಾರಕಸಮಾನಂ ಓದಾತಂ। ಝಾಮಙ್ಗಾರಸಮಾನಂ ಕಾಳಕಂ, ಮನ್ದರತ್ತಂ ಸಿನ್ದುವಾರಕರವೀರಮಕುಳಸಮಾನಂ ಮಞ್ಜಿಟ್ಠಕಂ। ‘‘ಹರಿತ್ತಚಹೇಮವಣ್ಣಕಾಮಂಸುಮುಖಪಕ್ಕಮಾ’’ತಿ (ಜಾ॰ ೧.೧೫.೧೩೩) ಏತ್ಥ ಪನ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘ಹರೀ’ತಿ ಸುವಣ್ಣಂ ವುತ್ತಂ, ಪರತೋ ಪನಸ್ಸ ಜಾತರೂಪಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತತ್ತಾ ಇಧ ಸಾಮಂ ಹರಿ ನಾಮ। ಇಮಾನಿ ಸತ್ತ ವತ್ಥುಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಸಭಾವೇನೇವ ದಸ್ಸಿತಾನಿ।
616. Rūpāyatananiddese vaṇṇova vaṇṇanibhā; nibhātīti vā nibhā. Cakkhuviññāṇassa pākaṭā hotīti attho. Vaṇṇova nibhā vaṇṇanibhā. Saddhiṃ nidassanena sanidassanaṃ, cakkhuviññāṇena passitabbanti attho. Saddhiṃ paṭighena sappaṭighaṃ, paṭighaṭṭananighaṃsajanakanti attho. Nīlādīsu umāpupphasamānaṃ nīlaṃ, kaṇikārapupphasamānaṃ pītakaṃ, bandhujīvakapupphasamānaṃ lohitakaṃ, osadhitārakasamānaṃ odātaṃ. Jhāmaṅgārasamānaṃ kāḷakaṃ, mandarattaṃ sinduvārakaravīramakuḷasamānaṃ mañjiṭṭhakaṃ. ‘‘Harittacahemavaṇṇakāmaṃsumukhapakkamā’’ti (jā. 1.15.133) ettha pana kiñcāpi ‘harī’ti suvaṇṇaṃ vuttaṃ, parato panassa jātarūpaggahaṇena gahitattā idha sāmaṃ hari nāma. Imāni satta vatthuṃ anāmasitvā sabhāveneva dassitāni.
ಹರಿವಣ್ಣನ್ತಿ ಹರಿತಸದ್ದಲವಣ್ಣಂ। ಅಮ್ಬಙ್ಕುರವಣ್ಣನ್ತಿ ಅಮ್ಬಙ್ಕುರೇನ ಸಮಾನವಣ್ಣಂ। ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ವತ್ಥುಂ ಆಮಸಿತ್ವಾ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ದೀಘಾದೀನಿ ದ್ವಾದಸ ವೋಹಾರತೋ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ಸೋ ಚ ನೇಸಂ ವೋಹಾರೋ ಉಪನಿಧಾಯಸಿದ್ಧೋ ಚೇವ ಸನ್ನಿವೇಸಸಿದ್ಧೋ ಚ। ದೀಘಾದೀನಿ ಹಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಉಪನಿಧಾಯಸಿದ್ಧಾನಿ, ವಟ್ಟಾದೀನಿ ಸನ್ನಿವೇಸವಿಸೇಸೇನ। ತತ್ಥ ರಸ್ಸಂ ಉಪನಿಧಾಯ ತತೋ ಉಚ್ಚತರಂ ದೀಘಂ, ತಂ ಉಪನಿಧಾಯ ತತೋ ನೀಚತರಂ ರಸ್ಸಂ। ಥೂಲಂ ಉಪನಿಧಾಯ ತತೋ ಖುದ್ದಕತರಂ ಅಣುಂ, ತಂ ಉಪನಿಧಾಯ ತತೋ ಮಹನ್ತತರಂ ಥೂಲಂ। ಚಕ್ಕಸಣ್ಠಾನಂ ವಟ್ಟಂ, ಕುಕ್ಕುಟಣ್ಡಸಣ್ಠಾನಂ ಪರಿಮಣ್ಡಲಂ। ಚತೂಹಿ ಅಂಸೇಹಿ ಯುತ್ತಂ ಚತುರಂಸಂ। ಛಳಂಸಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ನಿನ್ನನ್ತಿ ಓನತಂ, ಥಲನ್ತಿ ಉನ್ನತಂ।
Harivaṇṇanti haritasaddalavaṇṇaṃ. Ambaṅkuravaṇṇanti ambaṅkurena samānavaṇṇaṃ. Imāni dve vatthuṃ āmasitvā dassitāni. Dīghādīni dvādasa vohārato dassitāni. So ca nesaṃ vohāro upanidhāyasiddho ceva sannivesasiddho ca. Dīghādīni hi aññamaññaṃ upanidhāyasiddhāni, vaṭṭādīni sannivesavisesena. Tattha rassaṃ upanidhāya tato uccataraṃ dīghaṃ, taṃ upanidhāya tato nīcataraṃ rassaṃ. Thūlaṃ upanidhāya tato khuddakataraṃ aṇuṃ, taṃ upanidhāya tato mahantataraṃ thūlaṃ. Cakkasaṇṭhānaṃ vaṭṭaṃ, kukkuṭaṇḍasaṇṭhānaṃ parimaṇḍalaṃ. Catūhi aṃsehi yuttaṃ caturaṃsaṃ. Chaḷaṃsādīsupi eseva nayo. Ninnanti onataṃ, thalanti unnataṃ.
ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ದೀಘಾದೀನಿ ಫುಸಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುಂ, ನೀಲಾದೀನಿ ಪನೇವಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ದೀಘಂ ರೂಪಾಯತನಂ; ತಥಾ ರಸ್ಸಾದೀನಿ। ತಂ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಪನ ತಥಾ ತಥಾ ಠಿತಂ ದೀಘಂ ರಸ್ಸನ್ತಿ ತೇನ ತೇನ ವೋಹಾರೇನ ರೂಪಾಯತನಮೇವೇತ್ಥ ಭಾಸಿತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಛಾಯಾ ಆತಪೋತಿ ಇದಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ; ತಥಾ ಆಲೋಕೋ ಅನ್ಧಕಾರೋ ಚ। ಅಬ್ಭಾ ಮಹಿಕಾತಿಆದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ವತ್ಥುನಾವ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ತತ್ಥ ‘ಅಬ್ಭಾ’ತಿ ವಲಾಹಕೋ। ‘ಮಹಿಕಾ’ತಿ ಹಿಮಂ। ಇಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ ಅಬ್ಭಾದೀನಂ ವಣ್ಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ವಣ್ಣನಿಭಾತಿಆದೀಹಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪಭಾವಣ್ಣಾ ದಸ್ಸಿತಾ।
Tattha yasmā dīghādīni phusitvā sakkā jānituṃ, nīlādīni panevaṃ na sakkā, tasmā na nippariyāyena dīghaṃ rūpāyatanaṃ; tathā rassādīni. Taṃ taṃ nissāya pana tathā tathā ṭhitaṃ dīghaṃ rassanti tena tena vohārena rūpāyatanamevettha bhāsitanti veditabbaṃ. Chāyā ātapoti idaṃ aññamaññaparicchinnaṃ; tathā āloko andhakāro ca. Abbhā mahikātiādīni cattāri vatthunāva dassitāni. Tattha ‘abbhā’ti valāhako. ‘Mahikā’ti himaṃ. Imehi catūhi abbhādīnaṃ vaṇṇā dassitā. Candamaṇḍalassa vaṇṇanibhātiādīhi tesaṃ tesaṃ pabhāvaṇṇā dassitā.
ತತ್ಥ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಾದೀನಂ ವತ್ಥೂನಂ ಏವಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಮಣಿಮಯಂ ರಜತಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಏಕೂನಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಾಯಾಮವಿತ್ಥಾರಂ ಚನ್ದಸ್ಸ ದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ ವಿಮಾನಂ ಚನ್ದಮಣ್ಡಲಂ ನಾಮ। ಸೋವಣ್ಣಮಯಂ ಫಲಿಕಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಸಮಪಣ್ಣಾಸಯೋಜನಾಯಾಮವಿತ್ಥಾರಂ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ದೇವಪುತ್ತಸ್ಸ ವಿಮಾನಂ ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಂ ನಾಮ। ಸತ್ತರತನಮಯಾನಿ ಸತ್ತಟ್ಠದಸದ್ವಾದಸಯೋಜನಾಯಾಮವಿತ್ಥಾರಾನಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ದೇವಪುತ್ತಾನಂ ವಿಮಾನಾನಿ ತಾರಕರೂಪಾನಿ ನಾಮ।
Tattha candamaṇḍalādīnaṃ vatthūnaṃ evaṃ viseso veditabbo – maṇimayaṃ rajatapaṭicchannaṃ ekūnapaññāsayojanāyāmavitthāraṃ candassa devaputtassa vimānaṃ candamaṇḍalaṃ nāma. Sovaṇṇamayaṃ phalikapaṭicchannaṃ samapaṇṇāsayojanāyāmavitthāraṃ sūriyassa devaputtassa vimānaṃ sūriyamaṇḍalaṃ nāma. Sattaratanamayāni sattaṭṭhadasadvādasayojanāyāmavitthārāni tesaṃ tesaṃ devaputtānaṃ vimānāni tārakarūpāni nāma.
ತತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ಚನ್ದೋ, ಸೂರಿಯೋ ಉಪರಿ, ಉಭಿನ್ನಮನ್ತರಂ ಯೋಜನಂ ಹೋತಿ। ಚನ್ದಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಿಮನ್ತತೋ ಸೂರಿಯಸ್ಸ ಉಪರಿಮನ್ತೋ ಯೋಜನಸತಂ ಹೋತಿ। ದ್ವೀಸು ಪಸ್ಸೇಸು ನಕ್ಖತ್ತತಾರಕಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಏತೇಸು ಪನ ತೀಸು ಚನ್ದೋ ದನ್ಧಗಮನೋ, ಸೂರಿಯೋ ಸೀಘಗಮನೋ, ನಕ್ಖತ್ತತಾರಕಾ ಸಬ್ಬಸೀಘಗಮನಾ। ಕಾಲೇನ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾನಂ ಪುರತೋ ಹೋನ್ತಿ ಕಾಲೇನ ಪಚ್ಛಾ।
Tattha heṭṭhā cando, sūriyo upari, ubhinnamantaraṃ yojanaṃ hoti. Candassa heṭṭhimantato sūriyassa uparimanto yojanasataṃ hoti. Dvīsu passesu nakkhattatārakā gacchanti. Etesu pana tīsu cando dandhagamano, sūriyo sīghagamano, nakkhattatārakā sabbasīghagamanā. Kālena candimasūriyānaṃ purato honti kālena pacchā.
ಆದಾಸಮಣ್ಡಲನ್ತಿ ಕಂಸಮಯಂ। ಮಣೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ವೇಳುರಿಯಂ ಸೇಸೋ ಜೋತಿರಸಾದಿಅನೇಕಪ್ಪಭೇದೋ। ಸಙ್ಖೋತಿ ಸಾಮುದ್ದಿಕೋ; ಮುತ್ತಾ ಸಾಮುದ್ದಿಕಾಪಿ, ಸೇಸಾಪಿ। ವೇಳುರಿಯೋತಿ ವೇಳುವಣ್ಣಮಣಿ। ಜಾತರೂಪಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸತ್ಥುವಣ್ಣೋ। ಸತ್ಥಾ ಹಿ ಸುವಣ್ಣವಣ್ಣೋ, ಸುವಣ್ಣಮ್ಪಿ ಸತ್ಥುವಣ್ಣಂ। ರಜತಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಹಾಪಣೋ – ಲೋಹಮಾಸಕೋ ದಾರುಮಾಸಕೋ ಜತುಮಾಸಕೋ, ಯೇ ‘ವೋಹಾರಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೫೮೪) ವುತ್ತಂ ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಇಧ ಗಹಿತಂ।
Ādāsamaṇḍalanti kaṃsamayaṃ. Maṇīti ṭhapetvā veḷuriyaṃ seso jotirasādianekappabhedo. Saṅkhoti sāmuddiko; muttā sāmuddikāpi, sesāpi. Veḷuriyoti veḷuvaṇṇamaṇi. Jātarūpaṃ vuccati satthuvaṇṇo. Satthā hi suvaṇṇavaṇṇo, suvaṇṇampi satthuvaṇṇaṃ. Rajataṃ vuccati kahāpaṇo – lohamāsako dārumāsako jatumāsako, ye ‘vohāraṃ gacchantī’ti (pārā. 584) vuttaṃ taṃ sabbampi idha gahitaṃ.
ಯಂ ವಾ ಪನಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪಾಳಿಆಗತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸಂ ತಟ್ಟಿಕಪಿಲೋತಿಕಕಣ್ಣಿಕವಣ್ಣಾದಿಭೇದಂ ರೂಪಂ ಗಹಿತಂ। ತಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಂ ಯೇವಾಪನಕೇಸು ಪವಿಟ್ಠಂ।
Yaṃ vā panaññampīti iminā pāḷiāgataṃ ṭhapetvā sesaṃ taṭṭikapilotikakaṇṇikavaṇṇādibhedaṃ rūpaṃ gahitaṃ. Tañhi sabbaṃ yevāpanakesu paviṭṭhaṃ.
ಏವಮೇತಂ ನೀಲಾದಿನಾ ಭೇದೇನ ಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ರೂಪಂ ಸಬ್ಬಂ ಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಅಭಿನ್ನಮೇವ। ಸಬ್ಬಞ್ಹೇತಂ ಚಕ್ಖುಪಟಿಹನನಲಕ್ಖಣಂ ರೂಪಂ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವರಸಂ, ತಸ್ಸೇವ ಗೋಚರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಚತುಮಹಾಭೂತಪದಟ್ಠಾನಂ। ಯಥಾ ಚೇತಂ ತಥಾ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಿ। ಯತ್ಥ ಪನ ವಿಸೇಸೋ ಅತ್ಥಿ ತತ್ಥ ವಕ್ಖಾಮ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಚಕ್ಖಾಯತನನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕೇವಲಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ ನಿದ್ದೇಸೋ ಇಧ ರೂಪಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೋ। ತತ್ಥ ‘ಚಕ್ಖುಂ ಪೇತ’ನ್ತಿಆದೀನಿ ಚುದ್ದಸ ನಾಮಾನಿ, ಇಧ ‘ರೂಪಂಪೇತ’ನ್ತಿಆದೀನಿ ತೀಣಿ। ಸೇಸಂ ತಾದಿಸಮೇವ। ಯಥಾ ಹಿ ಚತೂಹಿ ಚತೂಹಿ ನಯೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡೇತ್ವಾ ಚಕ್ಖುಂ ವವತ್ಥಾಪೇತುಂ ತೇರಸ ವಾರಾ ವುತ್ತಾ, ಇಧಾಪಿ ತೇ ತಥೇವ ವುತ್ತಾತಿ।
Evametaṃ nīlādinā bhedena bhinnampi rūpaṃ sabbaṃ lakkhaṇādīhi abhinnameva. Sabbañhetaṃ cakkhupaṭihananalakkhaṇaṃ rūpaṃ, cakkhuviññāṇassa visayabhāvarasaṃ, tasseva gocarapaccupaṭṭhānaṃ, catumahābhūtapadaṭṭhānaṃ. Yathā cetaṃ tathā sabbānipi upādārūpāni. Yattha pana viseso atthi tattha vakkhāma. Sesamettha cakkhāyatananiddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Kevalañhi tattha cakkhupubbaṅgamo niddeso idha rūpapubbaṅgamo. Tattha ‘cakkhuṃ peta’ntiādīni cuddasa nāmāni, idha ‘rūpaṃpeta’ntiādīni tīṇi. Sesaṃ tādisameva. Yathā hi catūhi catūhi nayehi paṭimaṇḍetvā cakkhuṃ vavatthāpetuṃ terasa vārā vuttā, idhāpi te tatheva vuttāti.
೬೨೦. ಸದ್ದಾಯತನನಿದ್ದೇಸೇ ಭೇರಿಸದ್ದೋತಿ ಮಹಾಭೇರೀಪಹಟಭೇರೀನಂ ಸದ್ದೋ। ಮುದಿಙ್ಗಸಙ್ಖಪಣವಸದ್ದಾಪಿ ಮುದಿಙ್ಗಾದಿಪಚ್ಚಯಾ ಸದ್ದಾ। ಗೀತಸಙ್ಖಾತೋ ಸದ್ದೋ ಗೀತಸದ್ದೋ । ವುತ್ತಾವಸೇಸಾನಂ ವೀಣಾದೀನಂ ತನ್ತಿಬದ್ಧಾನಂ ಸದ್ದೋ ವಾದಿತಸದ್ದೋ। ಸಮ್ಮಸದ್ದೋತಿ ಕಂಸತಾಲಕಟ್ಠತಾಲಸದ್ದೋ। ಪಾಣಿಸದ್ದೋತಿ ಪಾಣಿಪ್ಪಹಾರಸದ್ದೋ। ಸತ್ತಾನಂ ನಿಗ್ಘೋಸಸದ್ದೋತಿ ಬಹೂನಂ ಸನ್ನಿಪತಿತಾನಂ ಅಪಞ್ಞಾಯಮಾನಪದಬ್ಯಞ್ಜನನಿಗ್ಘೋಸಸದ್ದೋ। ಧಾತೂನಂ ಸನ್ನಿಘಾತಸದ್ದೋತಿ ರುಕ್ಖಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಘಂಸನಘಣ್ಟಿಕಾಕೋಟನಾದಿಸದ್ದೋ। ವಾತಸ್ಸ ವಾಯತೋ ಸದ್ದೋ ವಾತಸದ್ದೋ। ಉದಕಸ್ಸ ಸನ್ದಮಾನಸ್ಸ ವಾ ಪಟಿಹತಸ್ಸ ವಾ ಸದ್ದೋ ಉದಕಸದ್ದೋ। ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸಲ್ಲಾಪಾದಿಸದ್ದೋ ಮನುಸ್ಸಸದ್ದೋ। ತಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಸೇಸೋ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಮನುಸ್ಸಸದ್ದೋ। ಇಮಿನಾ ಪದದ್ವಯೇನ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಸದ್ದೋ ಪರಿಯಾದಿನ್ನೋ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ವಂಸಫಾಲನಪಿಲೋತಿಕಫಾಲನಾದೀಸು ಪವತ್ತೋ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಸದ್ದೋ ಯೇವಾಪನಕಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಟ್ಠೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
620. Saddāyatananiddese bherisaddoti mahābherīpahaṭabherīnaṃ saddo. Mudiṅgasaṅkhapaṇavasaddāpi mudiṅgādipaccayā saddā. Gītasaṅkhāto saddo gītasaddo. Vuttāvasesānaṃ vīṇādīnaṃ tantibaddhānaṃ saddo vāditasaddo. Sammasaddoti kaṃsatālakaṭṭhatālasaddo. Pāṇisaddoti pāṇippahārasaddo. Sattānaṃ nigghosasaddoti bahūnaṃ sannipatitānaṃ apaññāyamānapadabyañjananigghosasaddo. Dhātūnaṃ sannighātasaddoti rukkhānaṃ aññamaññanighaṃsanaghaṇṭikākoṭanādisaddo. Vātassa vāyato saddo vātasaddo. Udakassa sandamānassa vā paṭihatassa vā saddo udakasaddo. Manussānaṃ sallāpādisaddo manussasaddo. Taṃ ṭhapetvā seso sabbopi amanussasaddo. Iminā padadvayena sabbopi saddo pariyādinno. Evaṃ santepi vaṃsaphālanapilotikaphālanādīsu pavatto pāḷiyaṃ anāgatasaddo yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhoti veditabbo.
ಏವಮಯಂ ಭೇರೀಸದ್ದಾದಿನಾ ಭೇದೇನ ಭಿನ್ನೋಪಿ ಸದ್ದೋ ಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಅಭಿನ್ನೋಯೇವ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಹೇಸ ಸೋತಪಟಿಹನನಲಕ್ಖಣೋ ಸದ್ದೋ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವರಸೋ, ತಸ್ಸೇವ ಗೋಚರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಸೇಸಂ ಚಕ್ಖಾಯತನನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಧಾಪಿ ಹಿ ಚತೂಹಿ ಚತೂಹಿ ನಯೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ತೇರಸ ವಾರಾ ವುತ್ತಾ। ತೇಸಂ ಅತ್ಥೋ ಸಕ್ಕಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಜಾನಿತುನ್ತಿ ನ ವಿತ್ಥಾರಿತೋ।
Evamayaṃ bherīsaddādinā bhedena bhinnopi saddo lakkhaṇādīhi abhinnoyeva. Sabbopi hesa sotapaṭihananalakkhaṇo saddo sotaviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarapaccupaṭṭhāno. Sesaṃ cakkhāyatananiddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Idhāpi hi catūhi catūhi nayehi paṭimaṇḍitā terasa vārā vuttā. Tesaṃ attho sakkā vuttanayeneva jānitunti na vitthārito.
೬೨೪. ಗನ್ಧಾಯತನನಿದ್ದೇಸೇ ಮೂಲಗನ್ಧೋತಿ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಮೂಲಂ ಪಟಿಚ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ ಗನ್ಧೋ। ಸಾರಗನ್ಧಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಸಿದ್ಧದುಸಿದ್ಧಾನಂ ಡಾಕಾದೀನಂ ಗನ್ಧೋ ಆಮಕಗನ್ಧೋ। ಮಚ್ಛಸಕಲಿಕಾಪೂತಿಮಂಸಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸಪ್ಪಿಆದೀನಂ ಗನ್ಧೋ ವಿಸ್ಸಗನ್ಧೋ। ಸುಗನ್ಧೋತಿ ಇಟ್ಠಗನ್ಧೋ। ದುಗ್ಗನ್ಧೋತಿ ಅನಿಟ್ಠಗನ್ಧೋ। ಇಮಿನಾ ಪದದ್ವಯೇನ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಗನ್ಧೋ ಪರಿಯಾದಿನ್ನೋ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಕಣ್ಣಕಗನ್ಧಪಿಲೋತಿಕಗನ್ಧಾದಯೋ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಗನ್ಧಾ ಯೇವಾಪನಕಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಟ್ಠಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
624. Gandhāyatananiddese mūlagandhoti yaṃ kiñci mūlaṃ paṭicca nibbatto gandho. Sāragandhādīsupi eseva nayo. Asiddhadusiddhānaṃ ḍākādīnaṃ gandho āmakagandho. Macchasakalikāpūtimaṃsasaṃkiliṭṭhasappiādīnaṃ gandho vissagandho. Sugandhoti iṭṭhagandho. Duggandhoti aniṭṭhagandho. Iminā padadvayena sabbopi gandho pariyādinno. Evaṃ santepi kaṇṇakagandhapilotikagandhādayo pāḷiyaṃ anāgatā sabbepi gandhā yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhāti veditabbā.
ಏವಮಯಂ ಮೂಲಗನ್ಧಾದಿನಾ ಭೇದೇನ ಭಿನ್ನೋಪಿ ಗನ್ಧೋ ಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಅಭಿನ್ನೋಯೇವ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಹೇಸ ಘಾನಪಟಿಹನನಲಕ್ಖಣೋ ಗನ್ಧೋ, ಘಾನವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವರಸೋ, ತಸ್ಸೇವ ಗೋಚರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಸೇಸಂ ಚಕ್ಖಾಯತನನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಧಾಪಿ ಹಿ ತಥೇವ ದ್ವಿಪಞ್ಞಾಸನಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ತೇರಸ ವಾರಾ ವುತ್ತಾ। ತೇ ಅತ್ಥತೋ ಪಾಕಟಾಯೇವ।
Evamayaṃ mūlagandhādinā bhedena bhinnopi gandho lakkhaṇādīhi abhinnoyeva. Sabbopi hesa ghānapaṭihananalakkhaṇo gandho, ghānaviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarapaccupaṭṭhāno. Sesaṃ cakkhāyatananiddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Idhāpi hi tatheva dvipaññāsanayapaṭimaṇḍitā terasa vārā vuttā. Te atthato pākaṭāyeva.
೬೨೮. ರಸಾಯತನನಿದ್ದೇಸೇ ಮೂಲರಸೋತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಮೂಲಂ ಪಟಿಚ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತರಸೋ। ಖನ್ಧರಸಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಮ್ಬಿಲನ್ತಿ ತಕ್ಕಮ್ಬಿಲಾದಿ। ಮಧುರನ್ತಿ ಏಕನ್ತತೋ ಗೋಸಪ್ಪಿಆದಿ। ಮಧು ಪನ ಕಸಾವಯುತ್ತಂ ಚಿರನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಕಸಾವಂ ಹೋತಿ। ಫಾಣಿತಂ ಖಾರಿಯುತ್ತಂ ಚಿರನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಖಾರಿಯಂ ಹೋತಿ। ಸಪ್ಪಿ ಪನ ಚಿರನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ವಣ್ಣಗನ್ಧೇ ಜಹನ್ತಮ್ಪಿ ರಸಂ ನ ಜಹತೀತಿ ತದೇವ ಏಕನ್ತಮಧುರಂ। ತಿತ್ತಕನ್ತಿ ನಿಮ್ಬಪಣ್ಣಾದಿ। ಕಟುಕನ್ತಿ ಸಿಙ್ಗಿವೇರಮರಿಚಾದಿ। ಲೋಣಿಕನ್ತಿ ಸಾಮುದ್ದಿಕಲೋಣಾದಿ। ಖಾರಿಕನ್ತಿ ವಾತಿಙ್ಗಣಕಳೀರಾದಿ। ಲಮ್ಬಿಲನ್ತಿ ಬದರಾಮಲಕಕಪಿಟ್ಠಸಾಲವಾದಿ। ಕಸಾವನ್ತಿ ಹರಿತಕಾದಿ। ಇಮೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ರಸಾ ವತ್ಥುವಸೇನ ವುತ್ತಾ। ತಂತಂವತ್ಥುತೋ ಪನೇತ್ಥ ರಸೋವ ಅಮ್ಬಿಲಾದೀಹಿ ನಾಮೇಹಿ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಾದೂತಿ ಇಟ್ಠರಸೋ, ಅಸಾದೂತಿ ಅನಿಟ್ಠರಸೋ। ಇಮಿನಾ ಪದದ್ವಯೇನ ಸಬ್ಬೋಪಿ ರಸೋ ಪರಿಯಾದಿನ್ನೋ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಲೇಡ್ಡುರಸಭಿತ್ತಿರಸಪಿಲೋತಿಕರಸಾದಯೋ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ರಸಾ ಯೇವಾಪನಕಟ್ಠಾನಂ ಪವಿಟ್ಠಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
628. Rasāyatananiddese mūlarasoti yaṃkiñci mūlaṃ paṭicca nibbattaraso. Khandharasādīsupi eseva nayo. Ambilanti takkambilādi. Madhuranti ekantato gosappiādi. Madhu pana kasāvayuttaṃ ciranikkhittaṃ kasāvaṃ hoti. Phāṇitaṃ khāriyuttaṃ ciranikkhittaṃ khāriyaṃ hoti. Sappi pana ciranikkhittaṃ vaṇṇagandhe jahantampi rasaṃ na jahatīti tadeva ekantamadhuraṃ. Tittakanti nimbapaṇṇādi. Kaṭukanti siṅgiveramaricādi. Loṇikanti sāmuddikaloṇādi. Khārikanti vātiṅgaṇakaḷīrādi. Lambilanti badarāmalakakapiṭṭhasālavādi. Kasāvanti haritakādi. Ime sabbepi rasā vatthuvasena vuttā. Taṃtaṃvatthuto panettha rasova ambilādīhi nāmehi vuttoti veditabbo. Sādūti iṭṭharaso, asādūti aniṭṭharaso. Iminā padadvayena sabbopi raso pariyādinno. Evaṃ santepi leḍḍurasabhittirasapilotikarasādayo pāḷiyaṃ anāgatā sabbepi rasā yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhāti veditabbā.
ಏವಮಯಂ ಮೂಲರಸಾದಿನಾಭೇದೇನ ಭಿನ್ನೋಪಿ ರಸೋ ಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಅಭಿನ್ನೋಯೇವ। ಸಬ್ಬೋಪಿ ಹೇಸ ಜಿವ್ಹಾಪಟಿಹನನಲಕ್ಖಣೋ ರಸೋ, ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವರಸೋ, ತಸ್ಸೇವ ಗೋಚರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಸೇಸಂ ಚಕ್ಖಾಯತನನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಧಾಪಿ ಹಿ ತಥೇವ ದ್ವಿಪಞ್ಞಾಸನಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ತೇರಸ ವಾರಾ ವುತ್ತಾ।
Evamayaṃ mūlarasādinābhedena bhinnopi raso lakkhaṇādīhi abhinnoyeva. Sabbopi hesa jivhāpaṭihananalakkhaṇo raso, jivhāviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarapaccupaṭṭhāno. Sesaṃ cakkhāyatananiddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Idhāpi hi tatheva dvipaññāsanayapaṭimaṇḍitā terasa vārā vuttā.
೬೩೨. ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯನಿದ್ದೇಸೇ ಯನ್ತಿ ಕರಣವಚನಂ। ಯೇನ ಕಾರಣೇನ ಇತ್ಥಿಯಾ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದೀನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ‘ಲಿಙ್ಗ’ನ್ತಿ ಸಣ್ಠಾನಂ। ಇತ್ಥಿಯಾ ಹಿ ಹತ್ಥಪಾದಗೀವಾಉರಾದೀನಂ ಸಣ್ಠಾನಂ ನ ಪುರಿಸಸ್ಸ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಇತ್ಥೀನಞ್ಹಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯೋ ವಿಸದೋ ಹೋತಿ, ಉಪರಿಮಕಾಯೋ ಅವಿಸದೋ। ಹತ್ಥಪಾದಾ ಖುದ್ದಕಾ, ಮುಖಂ ಖುದ್ದಕಂ। ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾನನಂ। ಇತ್ಥೀನಞ್ಹಿ ಉರಮಂಸಂ ಅವಿಸದಂ ಹೋತಿ, ಮುಖಂ ನಿಮ್ಮಸ್ಸುದಾಠಿಕಂ। ಕೇಸಬನ್ಧವತ್ಥಗ್ಗಹಣಮ್ಪಿ ನ ಪುರಿಸಾನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಕುತ್ತನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾ। ಇತ್ಥಿಯೋ ಹಿ ದಹರಕಾಲೇ ಸುಪ್ಪಕಮುಸಲಕೇಹಿ ಕೀಳನ್ತಿ, ಚಿತ್ತಧೀತಲಿಕಾಯ ಕೀಳನ್ತಿ, ಮತ್ತಿಕವಾಕೇನ ಸುತ್ತಕಂ ನಾಮ ಕನ್ತನ್ತಿ। ಆಕಪ್ಪೋತಿ ಗಮನಾದಿಆಕಾರೋ। ಇತ್ಥಿಯೋ ಹಿ ಗಚ್ಛಮಾನಾ ಅವಿಸದಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಿಟ್ಠಮಾನಾ ನಿಪಜ್ಜಮಾನಾ ನಿಸೀದಮಾನಾ ಖಾದಮಾನಾ ಭುಞ್ಜಮಾನಾ ಅವಿಸದಾ ಭುಞ್ಜನ್ತಿ। ಪುರಿಸಮ್ಪಿ ಹಿ ಅವಿಸದಂ ದಿಸ್ವಾ ಮಾತುಗಾಮೋ ವಿಯ ಗಚ್ಛತಿ ತಿಟ್ಠತಿ ನಿಪಜ್ಜತಿ ನಿಸೀದತಿ ಖಾದತಿ ಭುಞ್ಜತೀತಿ ವದನ್ತಿ।
632. Itthindriyaniddese yanti karaṇavacanaṃ. Yena kāraṇena itthiyā itthiliṅgādīni hontīti ayamettha attho. Tattha ‘liṅga’nti saṇṭhānaṃ. Itthiyā hi hatthapādagīvāurādīnaṃ saṇṭhānaṃ na purisassa viya hoti. Itthīnañhi heṭṭhimakāyo visado hoti, uparimakāyo avisado. Hatthapādā khuddakā, mukhaṃ khuddakaṃ. Nimittanti sañjānanaṃ. Itthīnañhi uramaṃsaṃ avisadaṃ hoti, mukhaṃ nimmassudāṭhikaṃ. Kesabandhavatthaggahaṇampi na purisānaṃ viya hoti. Kuttanti kiriyā. Itthiyo hi daharakāle suppakamusalakehi kīḷanti, cittadhītalikāya kīḷanti, mattikavākena suttakaṃ nāma kantanti. Ākappoti gamanādiākāro. Itthiyo hi gacchamānā avisadā gacchanti, tiṭṭhamānā nipajjamānā nisīdamānā khādamānā bhuñjamānā avisadā bhuñjanti. Purisampi hi avisadaṃ disvā mātugāmo viya gacchati tiṭṭhati nipajjati nisīdati khādati bhuñjatīti vadanti.
ಇತ್ಥತ್ತಂ ಇತ್ಥಿಭಾವೋತಿ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಏಕತ್ಥಂ; ಇತ್ಥಿಸಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಯಂ ಕಮ್ಮಜೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಮುಟ್ಠಿತೋ। ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದೀನಿ ಪನ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಪವತ್ತೇ ಸಮುಟ್ಠಿತಾನಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಬೀಜೇ ಸತಿ, ಬೀಜಂ ಪಟಿಚ್ಚ, ಬೀಜಪಚ್ಚಯಾ ರುಕ್ಖೋ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಸಾಖಾವಿಟಪಸಮ್ಪನ್ನೋ ಹುತ್ವಾ ಆಕಾಸಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಮೇವ ಇತ್ಥಿಭಾವಸಙ್ಖಾತೇ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯೇ ಸತಿ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದೀನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಬೀಜಂ ವಿಯ ಹಿ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಬೀಜಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಆಕಾಸಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಠಿತರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದೀನಿ ಪವತ್ತೇ ಸಮುಟ್ಠಹನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ ನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ, ಮನೋವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ। ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದೀನಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿಪಿ ಮನೋವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾನಿಪಿ।
Itthattaṃ itthibhāvoti ubhayampi ekatthaṃ; itthisabhāvoti attho. Ayaṃ kammajo paṭisandhisamuṭṭhito. Itthiliṅgādīni pana itthindriyaṃ paṭicca pavatte samuṭṭhitāni. Yathā hi bīje sati, bījaṃ paṭicca, bījapaccayā rukkho vaḍḍhitvā sākhāviṭapasampanno hutvā ākāsaṃ pūretvā tiṭṭhati, evameva itthibhāvasaṅkhāte itthindriye sati itthiliṅgādīni honti. Bījaṃ viya hi itthindriyaṃ, bījaṃ paṭicca vaḍḍhitvā ākāsaṃ pūretvā ṭhitarukkho viya itthindriyaṃ paṭicca itthiliṅgādīni pavatte samuṭṭhahanti. Tattha itthindriyaṃ na cakkhuviññeyyaṃ, manoviññeyyameva. Itthiliṅgādīni cakkhuviññeyyānipi manoviññeyyānipi.
ಇದಂ ತಂ ರೂಪಂ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಇದಂ ತಂ ರೂಪಂ, ಯಥಾ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಾದೀನಿ ಪುರಿಸಸ್ಸಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಏವಂ; ನಿಯಮತೋ ಪನ ಇತ್ಥಿಯಾ ಏವ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ‘ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ’।
Idaṃ taṃ rūpaṃ itthindriyanti idaṃ taṃ rūpaṃ, yathā cakkhundriyādīni purisassāpi honti, na evaṃ; niyamato pana itthiyā eva indriyaṃ ‘itthindriyaṃ’.
೬೩೩. ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಾದೀನಿ ಪನ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಾದೀನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಪುರಿಸಸ್ಸ ಹಿ ಹತ್ಥಪಾದಗೀವಾಉರಾದೀನಂ ಸಣ್ಠಾನಂ ನ ಇತ್ಥಿಯಾ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಪುರಿಸಾನಞ್ಹಿ ಉಪರಿಮಕಾಯೋ ವಿಸದೋ ಹೋತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಕಾಯೋ ಅವಿಸದೋ, ಹತ್ಥಪಾದಾ ಮಹನ್ತಾ, ಮುಖಂ ಮಹನ್ತಂ, ಉರಮಂಸಂ ವಿಸದಂ, ಮಸ್ಸುದಾಠಿಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಕೇಸಬನ್ಧನವತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ ನ ಇತ್ಥೀನಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ದಹರಕಾಲೇ ರಥನಙ್ಗಲಾದೀಹಿ ಕೀಳನ್ತಿ, ವಾಲಿಕಪಾಳಿಂ ಕತ್ವಾ ವಾಪಿಂ ನಾಮ ಖನನ್ತಿ, ಗಮನಾದೀನಿ ವಿಸದಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಇತ್ಥಿಮ್ಪಿ ಗಮನಾದೀನಿ ವಿಸದಾನಿ ಕುರುಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘ಪುರಿಸೋ ವಿಯ ಗಚ್ಛತೀ’ತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತಿ। ಸೇಸಂ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯೇ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ।
633. Purisindriyepi eseva nayo. Purisaliṅgādīni pana itthiliṅgādīnaṃ paṭipakkhato veditabbāni. Purisassa hi hatthapādagīvāurādīnaṃ saṇṭhānaṃ na itthiyā viya hoti. Purisānañhi uparimakāyo visado hoti heṭṭhimakāyo avisado, hatthapādā mahantā, mukhaṃ mahantaṃ, uramaṃsaṃ visadaṃ, massudāṭhikā uppajjanti. Kesabandhanavatthaggahaṇaṃ na itthīnaṃ viya hoti. Daharakāle rathanaṅgalādīhi kīḷanti, vālikapāḷiṃ katvā vāpiṃ nāma khananti, gamanādīni visadāni honti. Itthimpi gamanādīni visadāni kurumānaṃ disvā ‘puriso viya gacchatī’tiādīni vadanti. Sesaṃ itthindriye vuttasadisameva.
ತತ್ಥ ಇತ್ಥಿಭಾವಲಕ್ಖಣಂ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಇತ್ಥೀತಿ ಪಕಾಸನರಸಂ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗನಿಮಿತ್ತಕುತ್ತಾಕಪ್ಪಾನಂ ಕಾರಣಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ। ಪುರಿಸಭಾವಲಕ್ಖಣಂ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಪುರಿಸೋತಿ ಪಕಾಸನರಸಂ, ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗನಿಮಿತ್ತಕುತ್ತಾಕಪ್ಪಾನಂ ಕಾರಣಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ। ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಪಠಮಕಪ್ಪಿಕಾನಂ ಪವತ್ತೇ ಸಮುಟ್ಠಾತಿ। ಅಪರಭಾಗೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಮುಟ್ಠಿತಮ್ಪಿ ಪವತ್ತೇ ಚಲತಿ ಪರಿವತ್ತತಿ।
Tattha itthibhāvalakkhaṇaṃ itthindriyaṃ, itthīti pakāsanarasaṃ, itthiliṅganimittakuttākappānaṃ kāraṇabhāvapaccupaṭṭhānaṃ. Purisabhāvalakkhaṇaṃ purisindriyaṃ, purisoti pakāsanarasaṃ, purisaliṅganimittakuttākappānaṃ kāraṇabhāvapaccupaṭṭhānaṃ. Ubhayampetaṃ paṭhamakappikānaṃ pavatte samuṭṭhāti. Aparabhāge paṭisandhiyaṃ. Paṭisandhisamuṭṭhitampi pavatte calati parivattati.
ಯಥಾಹ –
Yathāha –
‘‘ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ಪಾತುಭೂತಂ ಹೋತಿ। ತೇನ ಖೋ ಪನ ಸಮಯೇನ ಅಞ್ಞತರಿಸ್ಸಾ ಭಿಕ್ಖುನಿಯಾ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಂ ಪಾತುಭೂತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೯)।
‘‘Tena kho pana samayena aññatarassa bhikkhuno itthiliṅgaṃ pātubhūtaṃ hoti. Tena kho pana samayena aññatarissā bhikkhuniyā purisaliṅgaṃ pātubhūtaṃ hotī’’ti (pārā. 69).
ಇಮೇಸು ಪನ ದ್ವೀಸು ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಂ ಉತ್ತಮಂ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ಹೀನಂ। ತಸ್ಮಾ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಂ ಬಲವಅಕುಸಲೇನ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ದುಬ್ಬಲಕುಸಲೇನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ। ಇತ್ಥಿಲಿಙ್ಗಂ ಪನ ಅನ್ತರಧಾಯನ್ತಂ ದುಬ್ಬಲಅಕುಸಲೇನ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗಂ ಬಲವಕುಸಲೇನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ। ಏವಂ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲೇನ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಕುಸಲೇನ ಪತಿಟ್ಠಾತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Imesu pana dvīsu purisaliṅgaṃ uttamaṃ, itthiliṅgaṃ hīnaṃ. Tasmā purisaliṅgaṃ balavaakusalena antaradhāyati, itthiliṅgaṃ dubbalakusalena patiṭṭhāti. Itthiliṅgaṃ pana antaradhāyantaṃ dubbalaakusalena antaradhāyati, purisaliṅgaṃ balavakusalena patiṭṭhāti. Evaṃ ubhayampi akusalena antaradhāyati, kusalena patiṭṭhātīti veditabbaṃ.
ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಸ್ಸ ಪನ ಕಿಂ ಏಕಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಉದಾಹು ದ್ವೇತಿ? ಏಕಂ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಇತ್ಥಿಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಸ್ಸ ಇತ್ಥಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಪುರಿಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಸ್ಸ ಪುರಿಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ದುತಿಯಬ್ಯಞ್ಜನಕಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯಞ್ಹಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಕಾರಣಂ ವುತ್ತಂ। ತಞ್ಚಸ್ಸ ನತ್ಥೀ’ತಿ? ‘ನ ತಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಕಾರಣಂ’। ‘ಕಸ್ಮಾ’? ‘ಸದಾ ಅಭಾವತೋ। ಇತ್ಥಿಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕಸ್ಸ ಹಿ ಯದಾ ಇತ್ಥಿಯಾ ರಾಗಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತದಾವ ಪುರಿಸಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಪಾಕಟಂ ಹೋತಿ, ಇತ್ಥಿಬ್ಯಞ್ಜನಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ಗುಳ್ಹಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಇತರಸ್ಸ ಇತರಂ।
Ubhatobyañjanakassa pana kiṃ ekaṃ indriyaṃ udāhu dveti? Ekaṃ. Tañca kho itthiubhatobyañjanakassa itthindriyaṃ, purisaubhatobyañjanakassa purisindriyaṃ. ‘Evaṃ sante dutiyabyañjanakassa abhāvo āpajjati. Indriyañhi byañjanakāraṇaṃ vuttaṃ. Tañcassa natthī’ti? ‘Na tassa indriyaṃ byañjanakāraṇaṃ’. ‘Kasmā’? ‘Sadā abhāvato. Itthiubhatobyañjanakassa hi yadā itthiyā rāgacittaṃ uppajjati, tadāva purisabyañjanaṃ pākaṭaṃ hoti, itthibyañjanaṃ paṭicchannaṃ guḷhaṃ hoti. Tathā itarassa itaraṃ.
ಯದಿ ಚ ತೇಸಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ದುತಿಯಬ್ಯಞ್ಜನಕಾರಣಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಸದಾಪಿ ಬ್ಯಞ್ಜನದ್ವಯಂ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ। ನ ಪನ ತಿಟ್ಠತಿ। ತಸ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಮೇತಂ ನ ತಸ್ಸ ತಂ ಬ್ಯಞ್ಜನಕಾರಣಂ। ಕಮ್ಮಸಹಾಯಂ ಪನ ರಾಗಚಿತ್ತಮೇವೇತ್ಥ ಕಾರಣಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚಸ್ಸ ಏಕಮೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಇತ್ಥಿಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಸಯಮ್ಪಿ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಪರಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ। ಪುರಿಸಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಕೋ ಪರಂ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತಿ, ಸಯಂ ಪನ ನ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ।
Yadi ca tesaṃ indriyaṃ dutiyabyañjanakāraṇaṃ bhaveyya, sadāpi byañjanadvayaṃ tiṭṭheyya. Na pana tiṭṭhati. Tasmā veditabbametaṃ na tassa taṃ byañjanakāraṇaṃ. Kammasahāyaṃ pana rāgacittamevettha kāraṇaṃ. Yasmā cassa ekameva indriyaṃ hoti, tasmā itthiubhatobyañjanako sayampi gabbhaṃ gaṇhāti, parampi gaṇhāpeti. Purisaubhatobyañjanako paraṃ gabbhaṃ gaṇhāpeti, sayaṃ pana na gaṇhātīti.
೬೩೪. ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನಿದ್ದೇಸೇ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇ ವುತ್ತಮೇವ। ಕೇವಲಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಯೋ ತೇಸಂ ಅರೂಪೀನಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಇಧ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯತ್ತಾ ಯೋ ತೇಸಂ ರೂಪೀನಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಅಯಮೇವ ವಿಸೇಸೋ। ಲಕ್ಖಣಾದೀನಿ ಪನಸ್ಸ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ – ಸಹಜಾತರೂಪಾನುಪಾಲನಲಕ್ಖಣಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ತೇಸಂ ಪವತ್ತನರಸಂ, ತೇಸಂ ಯೇವ ಠಪನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಯಾಪಯಿತಬ್ಬಭೂತಪದಟ್ಠಾನನ್ತಿ।
634. Jīvitindriyaniddese yaṃ vattabbaṃ taṃ heṭṭhā arūpajīvitindriye vuttameva. Kevalañhi tattha yo tesaṃ arūpīnaṃ dhammānanti vuttaṃ, idha rūpajīvitindriyattā yo tesaṃ rūpīnaṃ dhammānanti ayameva viseso. Lakkhaṇādīni panassa evaṃ veditabbāni – sahajātarūpānupālanalakkhaṇaṃ jīvitindriyaṃ, tesaṃ pavattanarasaṃ, tesaṃ yeva ṭhapanapaccupaṭṭhānaṃ, yāpayitabbabhūtapadaṭṭhānanti.
೬೩೫. ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿನಿದ್ದೇಸೇ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಏತ್ಥ ತಾವ ಕಾಯೇನ ಅತ್ತನೋ ಭಾವಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನೇಹಿಪಿ ಪುರಿಸಾನಂ, ಪುರಿಸೇಹಿ ವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಾನಮ್ಪಿ ಕಾಯಗಹಣಾನುಸಾರೇನ ಗಹಿತಾಯ ಏತಾಯ ಭಾವೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ‘ವಿಞ್ಞತ್ತಿ’। ಸಯಂ ಕಾಯಗಹಣಾನುಸಾರೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿಪಿ ‘ವಿಞ್ಞತ್ತಿ’। ‘‘ಕಾಯೇನ ಸಂವರೋ ಸಾಧೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೩೬೧) ಆಗತೋ ಚೋಪನಸಙ್ಖಾತೋ ಕಾಯೋವ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ‘ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ’। ಕಾಯವಿಪ್ಫನ್ದನೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಞ್ಞಾಪನಹೇತುತ್ತಾ, ಸಯಞ್ಚ ತಥಾ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಕಾಯೇನ ವಿಞ್ಞತ್ತೀತಿಪಿ ‘ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ’।
635. Kāyaviññattiniddese kāyaviññattīti ettha tāva kāyena attano bhāvaṃ viññāpentānaṃ tiracchānehipi purisānaṃ, purisehi vā tiracchānānampi kāyagahaṇānusārena gahitāya etāya bhāvo viññāyatīti ‘viññatti’. Sayaṃ kāyagahaṇānusārena viññāyatītipi ‘viññatti’. ‘‘Kāyena saṃvaro sādhū’’tiādīsu (dha. pa. 361) āgato copanasaṅkhāto kāyova viññatti ‘kāyaviññatti’. Kāyavipphandanena adhippāyaviññāpanahetuttā, sayañca tathā viññeyyattā kāyena viññattītipi ‘kāyaviññatti’.
ಕುಸಲಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಾತಿಆದೀಸು ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾಮಾವಚರೇಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತೇನ ಚಾತಿ ನವಹಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತೇಹಿ ಕುಸಲಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ, ದ್ವಾದಸಹಿಪಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇಹಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ, ಅಟ್ಠಹಿ ಮಹಾಕಿರಿಯೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಅಹೇತುಕಕಿರಿಯೇಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಪ್ಪತ್ತೇನ ಏಕೇನ ರೂಪಾವಚರಕಿರಿಯೇನಾತಿ ಏಕಾದಸಹಿ ಕಿರಿಯಚಿತ್ತೇಹಿ ಅಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತಸ್ಸ ವಾ। ಇತೋ ಅಞ್ಞಾನಿ ಹಿ ಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ನ ಜನೇನ್ತಿ। ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಪನ ಏತ್ತಕೇಹೇವ ಚಿತ್ತೇಹಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಏತೇಸಂ ಕುಸಲಾದೀನಂ ವಸೇನ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ‘ಹೇತುತೋ’ ದಸ್ಸಿತಾ।
Kusalacittassa vātiādīsu aṭṭhahi kāmāvacarehi abhiññācittena cāti navahi kusalacittehi kusalacittassa vā, dvādasahipi akusalacittehi akusalacittassa vā, aṭṭhahi mahākiriyehi dvīhi ahetukakiriyehi abhiññāppattena ekena rūpāvacarakiriyenāti ekādasahi kiriyacittehi abyākatacittassa vā. Ito aññāni hi cittāni viññattiṃ na janenti. Sekkhāsekkhaputhujjanānaṃ pana ettakeheva cittehi viññatti hotīti etesaṃ kusalādīnaṃ vasena tīhi padehi ‘hetuto’ dassitā.
ಇದಾನಿ ಛಹಿ ಪದೇಹಿ ‘ಫಲತೋ’ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ವಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಭಿಕ್ಕಮಾದಯೋ ಹಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಫಲಂ ನಾಮ। ತತ್ಥ ‘ಅಭಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾ’ತಿ ಪುರತೋ ಕಾಯಂ ಅಭಿಹರನ್ತಸ್ಸ। ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪಚ್ಛತೋ ಪಚ್ಚಾಹರನ್ತಸ್ಸ। ಆಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಉಜುಕಂ ಪೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ। ವಿಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಪೇಕ್ಖನ್ತಸ್ಸ। ಸಮಿಞ್ಜೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸನ್ಧಯೋ ಸಙ್ಕೋಚೇನ್ತಸ್ಸ। ಪಸಾರೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಸನ್ಧಯೋ ಪಟಿಪಣಾಮೇನ್ತಸ್ಸ।
Idāni chahi padehi ‘phalato’ dassetuṃ abhikkamantassa vātiādi vuttaṃ. Abhikkamādayo hi viññattivasena pavattattā viññattiphalaṃ nāma. Tattha ‘abhikkamantassā’ti purato kāyaṃ abhiharantassa. Paṭikkamantassāti pacchato paccāharantassa. Ālokentassāti ujukaṃ pekkhantassa. Vilokentassāti ito cito ca pekkhantassa. Samiñjentassāti sandhayo saṅkocentassa. Pasārentassāti sandhayo paṭipaṇāmentassa.
ಇದಾನಿ ಛಹಿ ಪದೇಹಿ ‘ಸಭಾವತೋ’ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಥಮ್ಭನಾತಿ ಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ‘ಕಾಯಸ್ಸಾ’ತಿ ಸರೀರಸ್ಸ। ಕಾಯಂ ಥಮ್ಭೇತ್ವಾ ಥದ್ಧಂ ಕರೋತೀತಿ ಥಮ್ಭನಾ। ತಮೇವ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಸನ್ಥಮ್ಭನಾತಿ ಆಹ। ಬಲವತರಾ ವಾ ಥಮ್ಭನಾ ‘ಸನ್ಥಮ್ಭನಾ’। ಸನ್ಥಮ್ಭಿತತ್ತನ್ತಿ ಸನ್ಥಮ್ಭಿತಭಾವೋ। ವಿಞ್ಞಾಪನವಸೇನ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ। ವಿಞ್ಞಾಪನಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಪನಾಕಾರೋ। ವಿಞ್ಞಾಪಿತಭಾವೋ ವಿಞ್ಞಾಪಿತತ್ತಂ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ದ್ವಾರಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಮೇವ। ತಥಾ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಂ।
Idāni chahi padehi ‘sabhāvato’ dassetuṃ kāyassa thambhanāti ādi vuttaṃ. Tattha ‘kāyassā’ti sarīrassa. Kāyaṃ thambhetvā thaddhaṃ karotīti thambhanā. Tameva upasaggena vaḍḍhetvā santhambhanāti āha. Balavatarā vā thambhanā ‘santhambhanā’. Santhambhitattanti santhambhitabhāvo. Viññāpanavasena viññatti. Viññāpanāti viññāpanākāro. Viññāpitabhāvo viññāpitattaṃ. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ taṃ heṭṭhā dvārakathāyaṃ vuttameva. Tathā vacīviññattiyaṃ.
೬೩೬. ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತೀತಿಪದಸ್ಸ ಪನ ನಿದ್ದೇಸಪದಾನಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ತತ್ಥ ನ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ವಾಚಾಯ ಅತ್ತನೋ ಭಾವಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇನ್ತಾನಂ ತಿರಚ್ಛಾನೇಹಿಪಿ ಪುರಿಸಾನಂ, ಪುರಿಸೇಹಿ ವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಾನಮ್ಪಿ , ವಚೀಗಹಣಾನುಸಾರೇನ ಗಹಿತಾಯ ಏತಾಯ ಭಾವೋ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ। ಸಯಞ್ಚ ವಚೀಗಹಣಾನುಸಾರೇನ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿಪಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ। ‘‘ಸಾಧು ವಾಚಾಯ ಸಂವರೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೩೬೧) ಆಗತಾ ಚೋಪನಸಙ್ಖಾತಾ ವಚೀ ಏವ ವಿಞ್ಞತ್ತಿ ‘ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ’। ವಚೀಘೋಸೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಿಞ್ಞಾಪನಹೇತುತ್ತಾ ಸಯಞ್ಚ ತಥಾವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ವಾಚಾಯ ವಿಞ್ಞತ್ತೀತಿಪಿ ‘ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿ’। ವಾಚಾ ಗಿರಾತಿಆದೀಸು ವುಚ್ಚತೀತಿ ‘ವಾಚಾ’। ಗಿರಿಯತೀತಿ ‘ಗಿರಾ’। ಬ್ಯಪ್ಪಥೋತಿ ವಾಕ್ಯಭೇದೋ। ವಾಕ್ಯಞ್ಚ ತಂ ಪಥೋ ಚ ಅತ್ಥಂ ಞಾತುಕಾಮಾನಂ ಞಾಪೇತುಕಾಮಾನಞ್ಚಾತಿಪಿ ‘ಬ್ಯಪ್ಪಥೋ’। ಉದೀರಿಯತೀತಿ ಉದೀರಣಂ। ಘುಸ್ಸತೀತಿ ಘೋಸೋ। ಕರಿಯತೀತಿ ಕಮ್ಮಂ। ಘೋಸೋವ ಕಮ್ಮಂ ಘೋಸಕಮ್ಮಂ। ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಕತೋ ಘೋಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಚಿಯಾ ಭೇದೋ ವಚೀಭೇದೋ। ಸೋ ಪನ ‘ನ ಭಙ್ಗೋ, ಪಭೇದಗತಾ ವಾಚಾ ಏವಾ’ತಿ ಞಾಪನತ್ಥಂ ವಾಚಾ ವಚೀಭೇದೋತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮೇಹಿ ಸಬ್ಬೇಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ‘ಸದ್ದವಾಚಾವ’ ದಸ್ಸಿತಾ। ಇದಾನಿ ತಾಯ ವಾಚಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ಥಾನಂ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಆದೀನಂ ಪದಾನಂ ವಸೇನ ತೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಸಭಾವತೋ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಾ ತಾಯ ವಾಚಾಯ ವಿಞ್ಞತ್ತೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ।
636. Vacīviññattītipadassa pana niddesapadānañca attho tattha na vutto, so evaṃ veditabbo – vācāya attano bhāvaṃ viññāpentānaṃ tiracchānehipi purisānaṃ, purisehi vā tiracchānānampi , vacīgahaṇānusārena gahitāya etāya bhāvo viññāyatīti viññatti. Sayañca vacīgahaṇānusārena viññāyatītipi viññatti. ‘‘Sādhu vācāya saṃvaro’’tiādīsu (dha. pa. 361) āgatā copanasaṅkhātā vacī eva viññatti ‘vacīviññatti’. Vacīghosena adhippāyaviññāpanahetuttā sayañca tathāviññeyyattā vācāya viññattītipi ‘vacīviññatti’. Vācā girātiādīsu vuccatīti ‘vācā’. Giriyatīti ‘girā’. Byappathoti vākyabhedo. Vākyañca taṃ patho ca atthaṃ ñātukāmānaṃ ñāpetukāmānañcātipi ‘byappatho’. Udīriyatīti udīraṇaṃ. Ghussatīti ghoso. Kariyatīti kammaṃ. Ghosova kammaṃ ghosakammaṃ. Nānappakārehi kato ghosoti attho. Vaciyā bhedo vacībhedo. So pana ‘na bhaṅgo, pabhedagatā vācā evā’ti ñāpanatthaṃ vācā vacībhedoti vuttaṃ. Imehi sabbehipi padehi ‘saddavācāva’ dassitā. Idāni tāya vācāya saddhiṃ yojetvā heṭṭhā vuttatthānaṃ viññattiādīnaṃ padānaṃ vasena tīhākārehi sabhāvato taṃ dassetuṃ yā tāya vācāya viññattītiādi vuttaṃ. Taṃ heṭṭhā vuttanayattā uttānatthameva.
ಇದಾನಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚಿತ್ತೇಸು ಅಸಮ್ಮೋಹತ್ಥಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಛಬ್ಬೀಸ ಏಕೂನವೀಸತಿ ಸೋಳಸ ಪಚ್ಛಿಮಾನೀತಿ ಇದಂ ಪಕಿಣ್ಣಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ – ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಚಿತ್ತಾನಿ ಹಿ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ, ಇರಿಯಾಪಥಮ್ಪಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭೇನ್ತಿ, ದುವಿಧಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ಜನೇನ್ತಿ। ಛಬ್ಬೀಸತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಮೇವ ನ ಜನೇನ್ತಿ, ಇತರದ್ವಯಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಏಕೂನವೀಸತಿ ರೂಪಮೇವ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ, ಇತರದ್ವಯಂ ನ ಕರೋನ್ತಿ। ಸೋಳಸ ಇಮೇಸು ತೀಸು ಏಕಮ್ಪಿ ನ ಕರೋನ್ತಿ।
Idāni viññattisamuṭṭhāpakacittesu asammohatthaṃ dvattiṃsa chabbīsa ekūnavīsati soḷasa pacchimānīti idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ – dvattiṃsa cittāni hi rūpaṃ samuṭṭhāpenti, iriyāpathampi upatthambhenti, duvidhampi viññattiṃ janenti. Chabbīsati viññattimeva na janenti, itaradvayaṃ karonti. Ekūnavīsati rūpameva samuṭṭhāpenti, itaradvayaṃ na karonti. Soḷasa imesu tīsu ekampi na karonti.
ತತ್ಥ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನೇವ ಕಾಮಾವಚರತೋ ಅಟ್ಠ ಕುಸಲಾನಿ, ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಾನಿ, ಕಿರಿಯತೋ ದಸ ಚಿತ್ತಾನಿ, ಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತಂ, ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಚಿತ್ತನ್ತಿ। ಛಬ್ಬೀಸಾತಿ ರೂಪಾವಚರತೋ ಪಞ್ಚ ಕುಸಲಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಕಿರಿಯಾನಿ, ಅರೂಪಾವಚರತೋ ಚತ್ತಾರಿ ಕುಸಲಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಕಿರಿಯಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಫಲಚಿತ್ತಾನೀತಿ। ಏಕೂನವೀಸತೀತಿ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕತೋ ಏಕಾದಸ, ಅಕುಸಲವಿಪಾಕತೋ ದ್ವೇ , ಕಿರಿಯತೋ ಕಿರಿಯಮನೋಧಾತು, ರೂಪಾವಚರತೋ ಪಞ್ಚ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನೀತಿ। ಸೋಳಸಾತಿ ದ್ವೇ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ, ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಂ, ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ, ಅರೂಪೇ ಚತ್ತಾರಿ ವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನೀತಿ। ಇಮಾನಿ ಸೋಳಸ ರೂಪಿರಿಯಾಪಥವಿಞ್ಞತ್ತೀಸು ಏಕಮ್ಪಿ ನ ಕರೋನ್ತಿ। ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಬಹೂನಿ ಅರೂಪೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ ಅನೋಕಾಸಗತತ್ತಾ ರೂಪಂ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ। ನ ತಾನೇವ, ಕಾಯವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಯೋಪಿ।
Tattha dvattiṃsāti heṭṭhā vuttāneva kāmāvacarato aṭṭha kusalāni, dvādasa akusalāni, kiriyato dasa cittāni, sekkhaputhujjanānaṃ abhiññācittaṃ, khīṇāsavānaṃ abhiññācittanti. Chabbīsāti rūpāvacarato pañca kusalāni, pañca kiriyāni, arūpāvacarato cattāri kusalāni, cattāri kiriyāni, cattāri maggacittāni, cattāri phalacittānīti. Ekūnavīsatīti kāmāvacarakusalavipākato ekādasa, akusalavipākato dve , kiriyato kiriyamanodhātu, rūpāvacarato pañca vipākacittānīti. Soḷasāti dve pañcaviññāṇāni, sabbasattānaṃ paṭisandhicittaṃ, khīṇāsavānaṃ cuticittaṃ, arūpe cattāri vipākacittānīti. Imāni soḷasa rūpiriyāpathaviññattīsu ekampi na karonti. Aññānipi bahūni arūpe uppannāni anokāsagatattā rūpaṃ na samuṭṭhāpenti. Na tāneva, kāyavacīviññattiyopi.
೬೩೭. ಆಕಾಸಧಾತುನಿದ್ದೇಸೇ ನ ಕಸ್ಸತಿ, ನ ನಿಕಸ್ಸತಿ, ಕಸಿತುಂ ವಾ ಛಿನ್ದಿತುಂ ವಾ ಭಿನ್ದಿತುಂ ವಾ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಆಕಾಸೋ। ಆಕಾಸೋವ ಆಕಾಸಗತಂ , ಖೇಳಗತಾದಿ ವಿಯ। ಆಕಾಸೋತಿ ವಾ ಗತನ್ತಿ ‘ಆಕಾಸಗತಂ’। ನ ಹಞ್ಞತೀತಿ ಅಘಂ, ಅಘಟ್ಟನೀಯನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಘಮೇವ ಅಘಗತಂ। ಛಿದ್ದಟ್ಠೇನ ವಿವರೋ। ವಿವರೋವ ವಿವರಗತಂ। ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಂ ಚತೂಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹೀತಿ ಏತೇಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಂ ನಿಜ್ಜಟಾಕಾಸಂವ ಕಥಿತಂ। ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋ ಪನ ರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಲಕ್ಖಣಾ ಆಕಾಸಧಾತು, ರೂಪಪರಿಯನ್ತಪ್ಪಕಾಸನರಸಾ, ರೂಪಮರಿಯಾದಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಭಾವಛಿದ್ದವಿವರಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ವಾ, ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನರೂಪಪದಟ್ಠಾನಾ, ಯಾಯ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇಸು ರೂಪೇಸು ‘ಇದಮಿತೋ ಉದ್ಧಂ ಅಧೋ ತಿರಿಯ’ನ್ತಿ ಚ ಹೋತಿ।
637. Ākāsadhātuniddese na kassati, na nikassati, kasituṃ vā chindituṃ vā bhindituṃ vā na sakkāti ākāso. Ākāsova ākāsagataṃ, kheḷagatādi viya. Ākāsoti vā gatanti ‘ākāsagataṃ’. Na haññatīti aghaṃ, aghaṭṭanīyanti attho. Aghameva aghagataṃ. Chiddaṭṭhena vivaro. Vivarova vivaragataṃ. Asamphuṭṭhaṃ catūhi mahābhūtehīti etehi asamphuṭṭhaṃ nijjaṭākāsaṃva kathitaṃ. Lakkhaṇādito pana rūpaparicchedalakkhaṇā ākāsadhātu, rūpapariyantappakāsanarasā, rūpamariyādapaccupaṭṭhānā asamphuṭṭhabhāvachiddavivarabhāvapaccupaṭṭhānā vā, paricchinnarūpapadaṭṭhānā, yāya paricchinnesu rūpesu ‘idamito uddhaṃ adho tiriya’nti ca hoti.
೬೩೮. ಇತೋ ಪರೇ ರೂಪಸ್ಸಲಹುತಾದೀನಂ ನಿದ್ದೇಸಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸಲಹುತಾದೀಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋ ಪನೇತ್ಥ ಅದನ್ಧತಾಲಕ್ಖಣಾ ರೂಪಸ್ಸ ಲಹುತಾ, ರೂಪಾನಂ ಗರುಭಾವವಿನೋದನರಸಾ, ಲಹುಪರಿವತ್ತಿತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಲಹುರೂಪಪದಟ್ಠಾನಾ। ಅಥದ್ಧತಾಲಕ್ಖಣಾ ರೂಪಸ್ಸ ಮುದುತಾ, ರೂಪಾನಂ ಥದ್ಧಭಾವವಿನೋದನರಸಾ, ಸಬ್ಬಕಿರಿಯಾಸು ಅವಿರೋಧಿತಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಮುದುರೂಪಪದಟ್ಠಾನಾ। ಸರೀರಕಿರಿಯಾನುಕೂಲಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವಲಕ್ಖಣಾ ರೂಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ, ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾವಿನೋದನರಸಾ, ಅದುಬ್ಬಲಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಕಮ್ಮಞ್ಞರೂಪಪದಟ್ಠಾನಾ।
638. Ito pare rūpassalahutādīnaṃ niddesā cittassalahutādīsu vuttanayeneva veditabbā. Lakkhaṇādito panettha adandhatālakkhaṇā rūpassa lahutā, rūpānaṃ garubhāvavinodanarasā, lahuparivattitāpaccupaṭṭhānā, lahurūpapadaṭṭhānā. Athaddhatālakkhaṇā rūpassa mudutā, rūpānaṃ thaddhabhāvavinodanarasā, sabbakiriyāsu avirodhitāpaccupaṭṭhānā, mudurūpapadaṭṭhānā. Sarīrakiriyānukūlakammaññabhāvalakkhaṇā rūpassa kammaññatā, akammaññatāvinodanarasā, adubbalabhāvapaccupaṭṭhānā, kammaññarūpapadaṭṭhānā.
ಏತಾ ಪನ ತಿಸ್ಸೋ ನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ವಿಜಹನ್ತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಯೋ ಅರೋಗಿನೋ ವಿಯ ರೂಪಾನಂ ಲಹುಭಾವೋ, ಅದನ್ಧತಾಲಹುಪರಿವತ್ತಿಪ್ಪಕಾರೋ, ರೂಪದನ್ಧತ್ತಕರಧಾತುಕ್ಖೋಭಪಟಿಪಕ್ಖಪಚ್ಚಯಸಮುಟ್ಠಾನೋ, ಸೋ ರೂಪವಿಕಾರೋ ‘ರೂಪಸ್ಸಲಹುತಾ’। ಯೋ ಸುಪರಿಮದ್ದಿತಚಮ್ಮಸ್ಸೇವ ರೂಪಾನಂ ಮುದುಭಾವೋ ಸಬ್ಬಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸೇಸು ಸರಸವತ್ತನಭಾವೋ ವಸವತ್ತನಭಾವಮದ್ದವಪ್ಪಕಾರೋ ರೂಪಥದ್ಧತ್ತಕರಧಾತುಕ್ಖೋಭಪಟಿಪಕ್ಖಪಚ್ಚಯಸಮುಟ್ಠಾನೋ , ಸೋ ರೂಪವಿಕಾರೋ ‘ರೂಪಸ್ಸ ಮುದುತಾ’। ಯೋ ಪನ ಸುಧನ್ತಸುವಣ್ಣಸ್ಸೇವ ರೂಪಾನಂ ಕಮ್ಮಞ್ಞಭಾವೋ ಸರೀರಕಿರಿಯಾನುಕೂಲಭಾವಪ್ಪಕಾರೋ ಸರೀರಕಿರಿಯಾನಂ ಅನನುಕೂಲಕರಧಾತುಕ್ಖೋಭಪಟಿಪಕ್ಖಪಚ್ಚಯಸಮುಟ್ಠಾನೋ, ಸೋ ರೂಪವಿಕಾರೋ ‘ರೂಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ’ತಿ। ಏವಮೇತಾಸಂ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Etā pana tisso na aññamaññaṃ vijahanti. Evaṃ santepi yo arogino viya rūpānaṃ lahubhāvo, adandhatālahuparivattippakāro, rūpadandhattakaradhātukkhobhapaṭipakkhapaccayasamuṭṭhāno, so rūpavikāro ‘rūpassalahutā’. Yo suparimadditacammasseva rūpānaṃ mudubhāvo sabbakiriyāvisesesu sarasavattanabhāvo vasavattanabhāvamaddavappakāro rūpathaddhattakaradhātukkhobhapaṭipakkhapaccayasamuṭṭhāno , so rūpavikāro ‘rūpassa mudutā’. Yo pana sudhantasuvaṇṇasseva rūpānaṃ kammaññabhāvo sarīrakiriyānukūlabhāvappakāro sarīrakiriyānaṃ ananukūlakaradhātukkhobhapaṭipakkhapaccayasamuṭṭhāno, so rūpavikāro ‘rūpassa kammaññatā’ti. Evametāsaṃ viseso veditabbo.
ಏತಾ ಪನ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಕಮ್ಮಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಆಹಾರಾದಯೋವ ಕರೋನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಯೋಗಿನೋ ‘ಅಜ್ಜ ಅಮ್ಹೇಹಿ ಭೋಜನಸಪ್ಪಾಯಂ ಲದ್ಧಂ, ಕಾಯೋ ನೋ ಲಹು ಮುದು ಕಮ್ಮಞ್ಞೋ’ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘ಅಜ್ಜ ಉತುಸಪ್ಪಾಯಂ ಲದ್ಧಂ, ಅಜ್ಜ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ, ಕಾಯೋ ನೋ ಲಹು ಮುದು ಕಮ್ಮಞ್ಞೋ’ತಿ ವದನ್ತೀತಿ।
Etā pana tissopi kammaṃ kātuṃ na sakkoti, āhārādayova karonti. Tathā hi yogino ‘ajja amhehi bhojanasappāyaṃ laddhaṃ, kāyo no lahu mudu kammañño’ti vadanti. ‘Ajja utusappāyaṃ laddhaṃ, ajja amhākaṃ cittaṃ ekaggaṃ, kāyo no lahu mudu kammañño’ti vadantīti.
೬೪೧. ಉಪಚಯಸನ್ತತಿನಿದ್ದೇಸೇಸು ಆಯತನಾನನ್ತಿ ಅಡ್ಢೇಕಾದಸನ್ನಂ ರೂಪಾಯತನಾನಂ। ಆಚಯೋತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಸೋ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪಚಯೋತಿ ಯೋ ಆಯತನಾನಂ ಆಚಯೋ ಪುನಪ್ಪುನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಮಾನಾನಂ, ಸೋವ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪಚಯೋ ನಾಮ ಹೋತಿ; ವಡ್ಢೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪಚಯೋ ಸಾ ರೂಪಸ್ಸ ಸನ್ತತೀತಿ ಯಾ ಏವಂ ಉಪಚಿತಾನಂ ರೂಪಾನಂ ವಡ್ಢಿ, ತತೋ ಉತ್ತರಿತರಂ ಪವತ್ತಿಕಾಲೇ ಸಾ ರೂಪಸ್ಸ ಸನ್ತತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ; ಪವತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನದಿತೀರೇ ಖತಕೂಪಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಉದಕುಗ್ಗಮನಕಾಲೋ ವಿಯ ಆಚಯೋ, ನಿಬ್ಬತ್ತಿ; ಪರಿಪುಣ್ಣಕಾಲೋ ವಿಯ ಉಪಚಯೋ, ವಡ್ಢಿ; ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಿತ್ವಾ ಗಮನಕಾಲೋ ವಿಯ ಸನ್ತತಿ, ಪವತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
641. Upacayasantatiniddesesu āyatanānanti aḍḍhekādasannaṃ rūpāyatanānaṃ. Ācayoti nibbatti. So rūpassa upacayoti yo āyatanānaṃ ācayo punappunaṃ nibbattamānānaṃ, sova rūpassa upacayo nāma hoti; vaḍḍhīti attho. Yo rūpassa upacayo sā rūpassa santatīti yā evaṃ upacitānaṃ rūpānaṃ vaḍḍhi, tato uttaritaraṃ pavattikāle sā rūpassa santati nāma hoti; pavattīti attho. Naditīre khatakūpasmiñhi udakuggamanakālo viya ācayo, nibbatti; paripuṇṇakālo viya upacayo, vaḍḍhi; ajjhottharitvā gamanakālo viya santati, pavattīti veditabbā.
ಏವಂ ಕಿಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತೀತಿ? ಆಯತನೇನ ಹಿ ಆಚಯೋ ಕಥಿತೋ, ಆಚಯೇನ ಆಯತನಂ ಕಥಿತಂ। ಆಚಯೋವ ಕಥಿತೋ ಆಯತನಮೇವ ಕಥಿತಂ। ಏವಮ್ಪಿ ಕಿಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತೀತಿ? ಚತುಸನ್ತತಿರೂಪಾನಂ ಆಚಯೋ ಉಪಚಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ವಡ್ಢಿ ಕಥಿತಾ। ಅತ್ಥತೋ ಹಿ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಜಾತಿರೂಪಸ್ಸೇವ ಅಧಿವಚನಂ। ಆಕಾರನಾನತ್ತೇನ ಪನ ವೇನೇಯ್ಯವಸೇನ ಚ ಉಪಚಯೋ ಸನ್ತತೀತಿ ಉದ್ದೇಸದೇಸನಂ ಕತ್ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ನಾನತ್ತಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಯೋ ಆಯತನಾನಂ ಆಚಯೋ ಸೋ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪಚಯೋ, ಯೋ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪಚಯೋ ಸಾ ರೂಪಸ್ಸ ಸನ್ತತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Evaṃ kiṃ kathitaṃ hotīti? Āyatanena hi ācayo kathito, ācayena āyatanaṃ kathitaṃ. Ācayova kathito āyatanameva kathitaṃ. Evampi kiṃ kathitaṃ hotīti? Catusantatirūpānaṃ ācayo upacayo nibbatti vaḍḍhi kathitā. Atthato hi ubhayampetaṃ jātirūpasseva adhivacanaṃ. Ākāranānattena pana veneyyavasena ca upacayo santatīti uddesadesanaṃ katvā yasmā ettha atthato nānattaṃ natthi, tasmā niddese ‘‘yo āyatanānaṃ ācayo so rūpassa upacayo, yo rūpassa upacayo sā rūpassa santatī’’ti vuttaṃ.
ಯಸ್ಮಾ ಚ ಉಭಯಮ್ಪೇತಂ ಜಾತಿರೂಪಸ್ಸೇವ ಅಧಿವಚನಂ ತಸ್ಮಾ ಏತ್ಥ ಆಚಯಲಕ್ಖಣೋ ರೂಪಸ್ಸ ಉಪಚಯೋ, ಪುಬ್ಬನ್ತತೋ ರೂಪಾನಂ ಉಮ್ಮುಜ್ಜಾಪನರಸೋ, ನಿಯ್ಯಾತನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ ಪರಿಪುಣ್ಣಭಾವಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ ವಾ, ಉಪಚಿತರೂಪಪದಟ್ಠಾನೋ। ಪವತ್ತಿಲಕ್ಖಣಾ ರೂಪಸ್ಸ ಸನ್ತತಿ, ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧರಸಾ, ಅನುಪಚ್ಛೇದಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧರೂಪಪದಟ್ಠಾನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Yasmā ca ubhayampetaṃ jātirūpasseva adhivacanaṃ tasmā ettha ācayalakkhaṇo rūpassa upacayo, pubbantato rūpānaṃ ummujjāpanaraso, niyyātanapaccupaṭṭhāno paripuṇṇabhāvapaccupaṭṭhāno vā, upacitarūpapadaṭṭhāno. Pavattilakkhaṇā rūpassa santati, anuppabandharasā, anupacchedapaccupaṭṭhānā, anuppabandharūpapadaṭṭhānāti veditabbā.
೬೪೩. ಜರತಾನಿದ್ದೇಸೇ ಜೀರಣಕವಸೇನ ಜರಾ; ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ । ಜೀರಣಾಕಾರೋ ಜೀರಣತಾ। ಖಣ್ಡಿಚ್ಚನ್ತಿ ಆದಯೋ ತಯೋ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸಾ। ಪಚ್ಛಿಮಾ ದ್ವೇ ಪಕತಿನಿದ್ದೇಸಾ। ಅಯಞ್ಹಿ ‘ಜರಾ’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಸಭಾವತೋ ದೀಪಿತಾ; ತೇನಸ್ಸಾಯಂ ಸಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ। ‘ಜೀರಣತಾ’ತಿ ಇಮಿನಾ ಆಕಾರತೋ; ತೇನಸ್ಸಾಯಂ ಆಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ। ಖಣ್ಡಿಚ್ಚನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇ ದನ್ತನಖಾನಂ ಖಣ್ಡಿತಭಾವಕರಣಕಿಚ್ಚತೋ। ಪಾಲಿಚ್ಚನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಕೇಸಲೋಮಾನಂ ಪಲಿತಭಾವಕರಣಕಿಚ್ಚತೋ। ವಲಿತ್ತಚತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಮಂಸಂ ಮಿಲಾಪೇತ್ವಾ ತಚೇ ವಲಿಭಾವಕರಣಕಿಚ್ಚತೋ ದೀಪಿತಾ। ತೇನಸ್ಸಾ ಇಮೇ ‘ಖಣ್ಡಿಚ್ಚ’ನ್ತಿಆದಯೋ ತಯೋ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇ ಕಿಚ್ಚನಿದ್ದೇಸಾ। ತೇಹಿ ಇಮೇಸಂ ವಿಕಾರಾನಂ ದಸ್ಸನವಸೇನ ಪಾಕಟೀಭೂತಾ ಪಾಕಟಜರಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಯಥೇವ ಹಿ ಉದಕಸ್ಸ ವಾ ಅಗ್ಗಿನೋ ವಾ ತಿಣರುಕ್ಖಾದೀನಂ ಸಂಭಗ್ಗಪಲಿಭಗ್ಗತಾಯ ವಾ ಝಾಮತಾಯ ವಾ ಗತಮಗ್ಗೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಸೋ ಗತಮಗ್ಗೋ ತಾನೇವ ಉದಕಾದೀನಿ, ಏವಮೇವ ಜರಾಯ ದನ್ತಾದೀಸು ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಗತಮಗ್ಗೋ ಪಾಕಟೋ, ಚಕ್ಖುಂ ಉಮ್ಮೀಲೇತ್ವಾಪಿ ಗಯ್ಹತಿ, ನ ಚ ಖಣ್ಡಿಚ್ಚಾದೀನೇವ ಜರಾ। ನ ಹಿ ಜರಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಹೋತಿ।
643. Jaratāniddese jīraṇakavasena jarā; ayamettha sabhāvaniddeso . Jīraṇākāro jīraṇatā. Khaṇḍiccanti ādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā. Pacchimā dve pakatiniddesā. Ayañhi ‘jarā’ti iminā padena sabhāvato dīpitā; tenassāyaṃ sabhāvaniddeso. ‘Jīraṇatā’ti iminā ākārato; tenassāyaṃ ākāraniddeso. Khaṇḍiccanti iminā kālātikkame dantanakhānaṃ khaṇḍitabhāvakaraṇakiccato. Pāliccanti iminā kesalomānaṃ palitabhāvakaraṇakiccato. Valittacatāti iminā maṃsaṃ milāpetvā tace valibhāvakaraṇakiccato dīpitā. Tenassā ime ‘khaṇḍicca’ntiādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā. Tehi imesaṃ vikārānaṃ dassanavasena pākaṭībhūtā pākaṭajarā dassitā. Yatheva hi udakassa vā aggino vā tiṇarukkhādīnaṃ saṃbhaggapalibhaggatāya vā jhāmatāya vā gatamaggo pākaṭo hoti, na ca so gatamaggo tāneva udakādīni, evameva jarāya dantādīsu khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo, cakkhuṃ ummīletvāpi gayhati, na ca khaṇḍiccādīneva jarā. Na hi jarā cakkhuviññeyyā hoti.
ಆಯುನೋ ಸಂಹಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಿಪಾಕೋತಿ ಇಮೇಹಿ ಪನ ಪದೇಹಿ ಕಾಲಾತಿಕ್ಕಮೇಯೇವ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತಾಯ ಆಯುಕ್ಖಯಚಕ್ಖಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯಪರಿಪಾಕಸಞ್ಞಿತಾಯ ಪಕತಿಯಾ ದೀಪಿತಾ। ತೇನಸ್ಸಿಮೇ ಪಚ್ಛಿಮಾ ದ್ವೇ ಪಕತಿನಿದ್ದೇಸಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ಜರಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಆಯು ಹಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ಜರಾ ‘ಆಯುನೋ ಸಂಹಾನೀ’ತಿ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ವುತ್ತಾ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ದಹರಕಾಲೇ ಸುಪ್ಪಸನ್ನಾನಿ, ಸುಖುಮಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯಂ ಸುಖೇನೇವ ಗಣ್ಹನಸಮತ್ಥಾನಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಜರಂ ಪತ್ತಸ್ಸ ಪರಿಪಕ್ಕಾನಿ ಆಲುಳಿತಾನಿ ಅವಿಸದಾನಿ, ಓಳಾರಿಕಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯಂ ಗಹೇತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾನಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಪರಿಪಾಕೋ’ತಿಪಿ ಫಲೂಪಚಾರೇನೇವ ವುತ್ತಾ।
Āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripākoti imehi pana padehi kālātikkameyeva abhibyattāya āyukkhayacakkhādiindriyaparipākasaññitāya pakatiyā dīpitā. Tenassime pacchimā dve pakatiniddesāti veditabbā. Tattha yasmā jaraṃ pattassa āyu hāyati, tasmā jarā ‘āyuno saṃhānī’ti phalūpacārena vuttā. Yasmā ca daharakāle suppasannāni, sukhumampi attano visayaṃ sukheneva gaṇhanasamatthāni cakkhādīni indriyāni jaraṃ pattassa paripakkāni āluḷitāni avisadāni, oḷārikampi attano visayaṃ gahetuṃ asamatthāni honti, tasmā ‘indriyānaṃ paripāko’tipi phalūpacāreneva vuttā.
ಸಾ ಪನಾಯಂ ಏವಂ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಜರಾ ಪಾಕಟಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾತಿ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ದನ್ತಾದೀಸು ಖಣ್ಡಭಾವಾದಿದಸ್ಸನತೋ ರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಜರಾ ಪಾಕಟಜರಾ ನಾಮ । ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಪನ ಜರಾ ತಾದಿಸಸ್ಸ ವಿಕಾರಸ್ಸ ಅದಸ್ಸನತೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಜರಾ ನಾಮ। ಪುನ ಅವೀಚಿ ಸವೀಚೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ದುವಿಧಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಮಣಿಕನಕರಜತಪವಾಳಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾದೀನಂ ವಿಯ, ಮನ್ದದಸಕಾದೀಸು ಪಾಣೀನಂ ವಿಯ ಚ, ಪುಪ್ಫಫಲಪಲ್ಲವಾದೀಸು ಚ ಅಪಾಣೀನಂ ವಿಯ, ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಾದೀನಂ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಜರಾ ಅವೀಚಿಜರಾ ನಾಮ; ನಿರನ್ತರಜರಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತೋ ಅಞ್ಞೇಸು ಪನ ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ಅನ್ತರನ್ತರಾ ವಣ್ಣವಿಸೇಸಾದೀನಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಜರಾ ಸವೀಚಿಜರಾ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Sā panāyaṃ evaṃ niddiṭṭhā sabbāpi jarā pākaṭā paṭicchannāti duvidhā hoti. Tattha dantādīsu khaṇḍabhāvādidassanato rūpadhammesu jarā pākaṭajarā nāma . Arūpadhammesu pana jarā tādisassa vikārassa adassanato paṭicchannajarā nāma. Puna avīci savīcīti evampi duvidhā hoti. Tattha maṇikanakarajatapavāḷacandimasūriyādīnaṃ viya, mandadasakādīsu pāṇīnaṃ viya ca, pupphaphalapallavādīsu ca apāṇīnaṃ viya, antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ duviññeyyattā jarā avīcijarā nāma; nirantarajarāti attho. Tato aññesu pana yathāvuttesu antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ suviññeyyattā jarā savīcijarā nāmāti veditabbā.
ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋಪಿ ರೂಪಪರಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಾ ರೂಪಸ್ಸ ಜರತಾ, ಉಪನಯನರಸಾ, ಸಭಾವಾನಪಗಮೇಪಿ ನವಭಾವಾಪಗಮಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ವೀಹಿಪುರಾಣಭಾವೋ ವಿಯ ಪರಿಪಚ್ಚಮಾನರೂಪಪದಟ್ಠಾನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Lakkhaṇāditopi rūpaparipākalakkhaṇā rūpassa jaratā, upanayanarasā, sabhāvānapagamepi navabhāvāpagamapaccupaṭṭhānā, vīhipurāṇabhāvo viya paripaccamānarūpapadaṭṭhānāti veditabbā.
೬೪೪. ಅನಿಚ್ಚತಾನಿದ್ದೇಸೇ ಖಯಗಮನವಸೇನ ಖಯೋ, ವಯಗಮನವಸೇನ ವಯೋ, ಭಿಜ್ಜನವಸೇನ ಭೇದೋ। ಅಥ ವಾ, ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಪತ್ವಾ ರೂಪಂ ಖೀಯತಿ, ವೇತಿ, ಭಿಜ್ಜತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಖೀಯತಿ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ‘ಖಯೋ’, ವೇತಿ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ‘ವಯೋ’, ಭಿಜ್ಜತಿ ಏತಸ್ಮಿನ್ತಿ ‘ಭೇದೋ’। ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಭೇದೋವ ಪರಿಭೇದೋ। ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ, ನ ನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಅನಿಚ್ಚಂ। ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅನಿಚ್ಚತಾ । ಅನ್ತರಧಾಯತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಅನ್ತರಧಾನಂ। ಮರಣಞ್ಹಿ ಪತ್ವಾ ರೂಪಂ ಅನ್ತರಧಾಯತಿ, ಅದಸ್ಸನಂ ಗಚ್ಛತಿ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ರೂಪಮೇವ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ। ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಅನಿಚ್ಚತಾಯ ಇದಮೇವ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋ ಪನ ಪರಿಭೇದಲಕ್ಖಣಾ ರೂಪಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚತಾ, ಸಂಸೀದನರಸಾ, ಖಯವಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಪರಿಭಿಜ್ಜಮಾನರೂಪಪದಟ್ಠಾನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
644. Aniccatāniddese khayagamanavasena khayo, vayagamanavasena vayo, bhijjanavasena bhedo. Atha vā, yasmā taṃ patvā rūpaṃ khīyati, veti, bhijjati ca, tasmā khīyati etasminti ‘khayo’, veti etasminti ‘vayo’, bhijjati etasminti ‘bhedo’. Upasaggavasena padaṃ vaḍḍhetvā bhedova paribhedo. Hutvā abhāvaṭṭhena, na niccanti aniccaṃ. Tassa bhāvo aniccatā. Antaradhāyati etthāti antaradhānaṃ. Maraṇañhi patvā rūpaṃ antaradhāyati, adassanaṃ gacchati. Na kevalañca rūpameva, sabbepi pañcakkhandhā. Tasmā pañcannampi khandhānaṃ aniccatāya idameva lakkhaṇanti veditabbaṃ. Lakkhaṇādito pana paribhedalakkhaṇā rūpassa aniccatā, saṃsīdanarasā, khayavayapaccupaṭṭhānā, paribhijjamānarūpapadaṭṭhānāti veditabbā.
ಹೇಟ್ಠಾ ಜಾತಿ ಗಹಿತಾ ಜರಾ ಗಹಿತಾ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಮರಣಂ ಗಹಿತಂ। ಇಮೇ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಇಮೇಸಂ ಸತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಖಿತ್ತಾಸಿಕಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಸದಿಸಾ। ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ತಯೋ ಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಾ ಓತಾರಂ ಗವೇಸಮಾನಾ ವಿಚರೇಯ್ಯುಂ। ತೇಸು ಏಕೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘ಏತಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಅಟವಿಪವೇಸನಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಾರೋ ಹೋತೂ’ತಿ। ದುತಿಯೋ ‘ಅಟವಿಗತಕಾಲೇ ಪೋಥೇತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪಾತನಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಾರೋ’ತಿ। ತತಿಯೋ ‘ಪಥವಿಗತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಸಿನಾ ಸೀಸಚ್ಛೇದನಂ ಮಯ್ಹಂ ಭಾರೋ’ತಿ। ಏವರೂಪಾ ಇಮೇ ಜಾತಿ ಆದಯೋ। ನೀಹರಿತ್ವಾ ಅಟವಿಪವೇಸನಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಸದಿಸಾ ಹೇತ್ಥ ಜಾತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾಪನತೋ। ಅಟವಿಗತಂ ಪೋಥೇತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪಾತನಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಸದಿಸಾ ಜರಾ , ನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ದುಬ್ಬಲಪರಾಧೀನಮಞ್ಚಪರಾಯಣಭಾವಕರಣತೋ। ಪಥವಿಗತಸ್ಸ ಅಸಿನಾ ಸೀಸಚ್ಛೇದಕಪಚ್ಚಾಮಿತ್ತಸದಿಸಂ ಮರಣಂ, ಜರಾಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಪಾಪನತೋತಿ।
Heṭṭhā jāti gahitā jarā gahitā, imasmiṃ ṭhāne maraṇaṃ gahitaṃ. Ime tayo dhammā imesaṃ sattānaṃ ukkhittāsikapaccāmittasadisā. Yathā hi purisassa tayo paccāmittā otāraṃ gavesamānā vicareyyuṃ. Tesu eko evaṃ vadeyya – ‘etaṃ nīharitvā aṭavipavesanaṃ mayhaṃ bhāro hotū’ti. Dutiyo ‘aṭavigatakāle pothetvā pathaviyaṃ pātanaṃ mayhaṃ bhāro’ti. Tatiyo ‘pathavigatakālato paṭṭhāya asinā sīsacchedanaṃ mayhaṃ bhāro’ti. Evarūpā ime jāti ādayo. Nīharitvā aṭavipavesanapaccāmittasadisā hettha jāti, tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne nibbattāpanato. Aṭavigataṃ pothetvā pathaviyaṃ pātanapaccāmittasadisā jarā , nibbattakkhandhānaṃ dubbalaparādhīnamañcaparāyaṇabhāvakaraṇato. Pathavigatassa asinā sīsacchedakapaccāmittasadisaṃ maraṇaṃ, jarāppattānaṃ khandhānaṃ jīvitakkhayapāpanatoti.
೬೪೫. ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರನಿದ್ದೇಸೇ ಕಬಳಂ ಕರೀಯತೀತಿ ಕಬಳೀಕಾರೋ। ಆಹರೀಯತೀತಿ ಆಹಾರೋ। ಕಬಳಂ ಕತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋಹರೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೂಪಂ ವಾ ಆಹರತೀತಿಪಿ ‘ಆಹಾರೋ’। ಏವಂ ವತ್ಥುವಸೇನ ನಾಮಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಪುನ ವತ್ಥುವಸೇನೇವೇತಂ ಪಭೇದತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ಓದನೋ ಕುಮ್ಮಾಸೋತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಓದನಾದೀನಿ ಹಿ ಫಾಣಿತಪರಿಯನ್ತಾನಿ ದ್ವಾದಸ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಸ್ಸ ಆಹಾರಸ್ಸ ವತ್ಥೂನಿ। ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತಾನಿ ಮೂಲಫಲಾದೀನಿ ಯೇವಾಪನಕಂ ಪವಿಟ್ಠಾನಿ।
645. Kabaḷīkārāhāraniddese kabaḷaṃ karīyatīti kabaḷīkāro. Āharīyatīti āhāro. Kabaḷaṃ katvā ajjhoharīyatīti attho. Rūpaṃ vā āharatītipi ‘āhāro’. Evaṃ vatthuvasena nāmaṃ uddharitvā puna vatthuvasenevetaṃ pabhedato dassetuṃ odano kummāsotiādi vuttaṃ. Odanādīni hi phāṇitapariyantāni dvādasa idhādhippetassa āhārassa vatthūni. Pāḷiyaṃ anāgatāni mūlaphalādīni yevāpanakaṃ paviṭṭhāni.
ಇದಾನಿ ತಾನಿ ಮೂಲಫಲಾದೀನಿ ಕತ್ತಬ್ಬತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ಯಮ್ಹಿ ಯಮ್ಹಿ ಜನಪದೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಮುಖೇನ ಅಸಿತಬ್ಬಂ ಭುಞ್ಜಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಮುಖಾಸಿಯಂ। ದನ್ತೇಹಿ ವಿಖಾದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ದನ್ತವಿಖಾದನಂ। ಗಲೇನ ಅಜ್ಝೋಹರಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಗಲಜ್ಝೋಹರಣೀಯಂ। ಇದಾನಿ ತಂ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕುಚ್ಛಿವಿತ್ಥಮ್ಭನನ್ತಿ ಆಹ। ತಞ್ಹಿ ಮೂಲಫಲಾದಿ ಓದನಕುಮ್ಮಾಸಾದಿ ವಾ ಅಜ್ಝೋಹಟಂ ಕುಚ್ಛಿಂ ವಿತ್ಥಮ್ಭೇತಿ। ಇದಮಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಂ। ಯಾಯ ಓಜಾಯ ಸತ್ತಾ ಯಾಪೇನ್ತೀತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಬ್ಬಪದೇಹಿ ಸವತ್ಥುಕಂ ಆಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನಿಬ್ಬಟ್ಟಿತಓಜಮೇವ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಂ ವುತ್ತಂ।
Idāni tāni mūlaphalādīni kattabbato dassetuṃ yamhi yamhi janapadetiādimāha. Tattha mukhena asitabbaṃ bhuñjitabbanti mukhāsiyaṃ. Dantehi vikhāditabbanti dantavikhādanaṃ. Galena ajjhoharitabbanti galajjhoharaṇīyaṃ. Idāni taṃ kiccavasena dassetuṃ kucchivitthambhananti āha. Tañhi mūlaphalādi odanakummāsādi vā ajjhohaṭaṃ kucchiṃ vitthambheti. Idamassa kiccaṃ. Yāya ojāya sattā yāpentīti heṭṭhā sabbapadehi savatthukaṃ āhāraṃ dassetvā idāni nibbaṭṭitaojameva dassetuṃ idaṃ vuttaṃ.
ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ಥುಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಂ? ಕಿಂ ಓಜಾಯ? ಪರಿಸ್ಸಯಹರಣಪಾಲನಾನಿ। ವತ್ಥುಹಿ ಪರಿಸ್ಸಯಂ ಹರತಿ ಪಾಲೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಓಜಾ ಪಾಲೇತಿ ಪರಿಸ್ಸಯಂ ಹರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ದ್ವೇಪಿ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಪಾಲೇತುಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಪರಿಸ್ಸಯಮ್ಪಿ ಹರಿತುಂ। ಕೋ ಪನೇಸ ಪರಿಸ್ಸಯೋ ನಾಮ? ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ। ಅನ್ತೋಕುಚ್ಛಿಯಞ್ಹಿ ಓದನಾದಿವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ, ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಉದರಪಟಲಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ‘ಛಾತೋಮ್ಹಿ, ಆಹಾರಂ ಮೇ ದೇಥಾ’ತಿ ವದಾಪೇತಿ। ಭುತ್ತಕಾಲೇ ಉದರಪಟಲಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ವತ್ಥುಂ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಅಥ ಸತ್ತೋ ಏಕಗ್ಗೋ ಹೋತಿ।
Kiṃ panettha vatthussa kiccaṃ? Kiṃ ojāya? Parissayaharaṇapālanāni. Vatthuhi parissayaṃ harati pāletuṃ na sakkoti, ojā pāleti parissayaṃ harituṃ na sakkoti. Dvepi ekato hutvā pāletumpi sakkonti parissayampi harituṃ. Ko panesa parissayo nāma? Kammajatejo. Antokucchiyañhi odanādivatthusmiṃ asati, kammajatejo uṭṭhahitvā udarapaṭalaṃ gaṇhāti, ‘chātomhi, āhāraṃ me dethā’ti vadāpeti. Bhuttakāle udarapaṭalaṃ muñcitvā vatthuṃ gaṇhāti. Atha satto ekaggo hoti.
ಯಥಾ ಹಿ ಛಾಯಾರಕ್ಖಸೋ ಛಾಯಂ ಪವಿಟ್ಠಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದೇವಸಙ್ಖಲಿಕಾಯ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಭವನೇ ಮೋದನ್ತೋ ಛಾತಕಾಲೇ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸೀಸೇ ಡಂಸತಿ। ಸೋ ಡಟ್ಠತ್ತಾ ವಿರವತಿ। ತಂ ವಿರವಂ ಸುತ್ವಾ ‘ದುಕ್ಖಪ್ಪತ್ತೋ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೀ’ತಿ ತತೋ ತತೋ ಮನುಸ್ಸಾ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಸೋ ಆಗತಾಗತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಾದಿತ್ವಾ ಭವನೇ ಮೋದತಿ। ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಛಾಯಾರಕ್ಖಸೋ ವಿಯ ಹಿ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ, ದೇವಸಙ್ಖಲಿಕಾಯ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪಿತಸತ್ತೋ ವಿಯ ಉದರಪಟಲಂ, ಪುನ ಆಗತಮನುಸ್ಸಾ ವಿಯ ಓದನಾದಿವತ್ಥು, ಓತರಿತ್ವಾ ಸೀಸೇ ಡಂಸನಂ ವಿಯ ಕಮ್ಮಜತೇಜಸ್ಸ ವತ್ಥುತೋ ಮುತ್ತಸ್ಸ ಉದರಪಟಲಗ್ಗಹಣಂ, ಡಟ್ಠಸ್ಸ ವಿರವನಕಾಲೋ ವಿಯ ‘ಆಹಾರಂ ದೇಥಾ’ತಿ ವಚನಕಾಲೋ, ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಆಗತಾಗತೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಖಾದಿತ್ವಾ ಭವನೇ ಮೋದನಕಾಲೋ ವಿಯ ಕಮ್ಮಜತೇಜೇನ ಉದರಪಟಲಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಗಹಿತೇ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತತಾ।
Yathā hi chāyārakkhaso chāyaṃ paviṭṭhaṃ gahetvā devasaṅkhalikāya bandhitvā attano bhavane modanto chātakāle āgantvā sīse ḍaṃsati. So ḍaṭṭhattā viravati. Taṃ viravaṃ sutvā ‘dukkhappatto ettha atthī’ti tato tato manussā āgacchanti. So āgatāgate gahetvā khāditvā bhavane modati. Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Chāyārakkhaso viya hi kammajatejo, devasaṅkhalikāya bandhitvā ṭhapitasatto viya udarapaṭalaṃ, puna āgatamanussā viya odanādivatthu, otaritvā sīse ḍaṃsanaṃ viya kammajatejassa vatthuto muttassa udarapaṭalaggahaṇaṃ, ḍaṭṭhassa viravanakālo viya ‘āhāraṃ dethā’ti vacanakālo, tāya saññāya āgatāgate gahetvā khāditvā bhavane modanakālo viya kammajatejena udarapaṭalaṃ muñcitvā vatthusmiṃ gahite ekaggacittatā.
ತತ್ಥ ಓಳಾರಿಕೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಓಜಾ ಮನ್ದಾ ಹೋತಿ। ಸುಖುಮೇ ಬಲವತೀ। ಕುದ್ರೂಸಕಭತ್ತಾದೀನಿ ಹಿ ಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ಛಾತೋ ಹೋತಿ। ಸಪ್ಪಿಆದೀನಿ ಪಿವಿತ್ವಾ ಠಿತಸ್ಸ ದಿವಸಮ್ಪಿ ಭತ್ತಂ ನ ರುಚ್ಚತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಉಪಾದಾಯುಪಾದಾಯ ಓಳಾರಿಕಸುಖುಮತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕುಮ್ಭೀಲಾನಞ್ಹಿ ಆಹಾರಂ ಉಪಾದಾಯ ಮೋರಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ। ಕುಮ್ಭೀಲಾ ಕಿರ ಪಾಸಾಣೇ ಗಿಲನ್ತಿ। ತೇ ಚ ನೇಸಂ ಕುಚ್ಛಿಪ್ಪತ್ತಾ ವಿಲೀಯನ್ತಿ। ಮೋರಾ ಸಪ್ಪವಿಚ್ಛಿಕಾದಿಪಾಣೇ ಖಾದನ್ತಿ। ಮೋರಾನಂ ಪನ ಆಹಾರಂ ಉಪಾದಾಯ ತರಚ್ಛಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ। ತೇ ಕಿರ ತಿವಸ್ಸಛಡ್ಡಿತಾನಿ ವಿಸಾಣಾನಿ ಚೇವ ಅಟ್ಠೀನಿ ಚ ಖಾದನ್ತಿ। ತಾನಿ ಚ ನೇಸಂ ಖೇಳೇನ ತೇಮಿತಮತ್ತಾನೇವ ಕನ್ದಮೂಲಂ ವಿಯ ಮುದುಕಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ತರಚ್ಛಾನಮ್ಪಿ ಆಹಾರಮುಪಾದಾಯ ಹತ್ಥೀನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ। ತೇ ಹಿ ನಾನಾರುಕ್ಖಸಾಖಾದಯೋ ಖಾದನ್ತಿ। ಹತ್ಥೀನಂ ಆಹಾರತೋ ಗವಯಗೋಕಣ್ಣಮಿಗಾದೀನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ। ತೇ ಕಿರ ನಿಸ್ಸಾರಾನಿ ನಾನಾರುಕ್ಖಪಣ್ಣಾದೀನಿ ಖಾದನ್ತಿ। ತೇಸಮ್ಪಿ ಆಹಾರತೋ ಗುನ್ನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ। ತೇ ಅಲ್ಲಸುಕ್ಖತಿಣಾನಿ ಖಾದನ್ತಿ। ತೇಸಮ್ಪಿ ಆಹಾರತೋ ಸಸಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ। ಸಸಾನಂ ಆಹಾರತೋ ಸಕುಣಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ। ಸಕುಣಾನಂ ಆಹಾರತೋ ಪಚ್ಚನ್ತವಾಸೀನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ। ಪಚ್ಚನ್ತವಾಸೀನಂ ಆಹಾರತೋ ಗಾಮಭೋಜಕಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ। ಗಾಮಭೋಜಕಾನಂ ಆಹಾರತೋ ರಾಜರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ। ತೇಸಮ್ಪಿ ಆಹಾರತೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ। ಚಕ್ಕವತ್ತಿನೋ ಆಹಾರತೋ ಭುಮ್ಮದೇವಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ। ಭುಮ್ಮದೇವಾನಂ ಆಹಾರತೋ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ಆಹಾರೋ ಸುಖುಮೋ। ಏವಂ ಯಾವ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀನಂ ಆಹಾರೋ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬೋ। ತೇಸಂ ಪನಾಹಾರೋ ಸುಖುಮೋತ್ವೇವ ನಿಟ್ಠಂ ಪತ್ತೋ।
Tattha oḷārike vatthusmiṃ ojā mandā hoti. Sukhume balavatī. Kudrūsakabhattādīni hi bhuñjitvā muhutteneva chāto hoti. Sappiādīni pivitvā ṭhitassa divasampi bhattaṃ na ruccati. Ettha ca upādāyupādāya oḷārikasukhumatā veditabbā. Kumbhīlānañhi āhāraṃ upādāya morānaṃ āhāro sukhumo. Kumbhīlā kira pāsāṇe gilanti. Te ca nesaṃ kucchippattā vilīyanti. Morā sappavicchikādipāṇe khādanti. Morānaṃ pana āhāraṃ upādāya taracchānaṃ āhāro sukhumo. Te kira tivassachaḍḍitāni visāṇāni ceva aṭṭhīni ca khādanti. Tāni ca nesaṃ kheḷena temitamattāneva kandamūlaṃ viya mudukāni honti. Taracchānampi āhāramupādāya hatthīnaṃ āhāro sukhumo. Te hi nānārukkhasākhādayo khādanti. Hatthīnaṃ āhārato gavayagokaṇṇamigādīnaṃ āhāro sukhumo. Te kira nissārāni nānārukkhapaṇṇādīni khādanti. Tesampi āhārato gunnaṃ āhāro sukhumo. Te allasukkhatiṇāni khādanti. Tesampi āhārato sasānaṃ āhāro sukhumo. Sasānaṃ āhārato sakuṇānaṃ āhāro sukhumo. Sakuṇānaṃ āhārato paccantavāsīnaṃ āhāro sukhumo. Paccantavāsīnaṃ āhārato gāmabhojakānaṃ āhāro sukhumo. Gāmabhojakānaṃ āhārato rājarājamahāmattānaṃ āhāro sukhumo. Tesampi āhārato cakkavattino āhāro sukhumo. Cakkavattino āhārato bhummadevānaṃ āhāro sukhumo. Bhummadevānaṃ āhārato cātumahārājikānaṃ āhāro sukhumo. Evaṃ yāva paranimmitavasavattīnaṃ āhāro vitthāretabbo. Tesaṃ panāhāro sukhumotveva niṭṭhaṃ patto.
ಲಕ್ಖಣಾದಿತೋಪಿ ಓಜಾಲಕ್ಖಣೋ ಕಬಳೀಕಾರೋ ಆಹಾರೋ, ರೂಪಾಹರಣರಸೋ, ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ಕಬಳಂ ಕತ್ವಾ ಆಹರಿತಬ್ಬವತ್ಥುಪದಟ್ಠಾನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Lakkhaṇāditopi ojālakkhaṇo kabaḷīkāro āhāro, rūpāharaṇaraso, upatthambhanapaccupaṭṭhāno, kabaḷaṃ katvā āharitabbavatthupadaṭṭhānoti veditabbo.
೬೪೬. ನೋಉಪಾದಾನಿದ್ದೇಸೇ ಯಥಾ ಉಪಾದಾರೂಪಂ ಉಪಾದಿಯತೇವ, ನ ಅಞ್ಞೇನ ಉಪಾದಿಯತಿ, ಏವಮೇತಂ ನ ಉಪಾದಿಯತೇವಾತಿ ನೋಉಪಾದಾ।
646. Noupādāniddese yathā upādārūpaṃ upādiyateva, na aññena upādiyati, evametaṃ na upādiyatevāti noupādā.
೬೪೭. ಫುಸಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಫುಸಿತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಞ್ಚ ತಂ ಆಯತನಞ್ಚಾತಿ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ। ಆಪೋ ಚ ತಂ ನಿಸ್ಸತ್ತಸುಞ್ಞತಸಭಾವಟ್ಠೇನ ಧಾತು ಚಾತಿ ಆಪೋಧಾತು। ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ತೀಣಿ ರೂಪಾನಿ ಫುಸಿತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನಿ ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕತಮಂ ತಂ ರೂಪಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ? ಪಥವೀಧಾತೂತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕಕ್ಖಳತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ಪಥವೀಧಾತು, ಪತಿಟ್ಠಾನರಸಾ, ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ತೇಜೋಧಾತು ಉಣ್ಹತ್ತಲಕ್ಖಣಾ, ಪರಿಪಾಚನರಸಾ, ಮದ್ದವಾನುಪ್ಪದಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ವಾಯೋಧಾತು ವಿತ್ಥಮ್ಭನಲಕ್ಖಣಾ, ಸಮುದೀರಣರಸಾ, ಅಭಿನೀಹಾರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ಪುರಿಮಾ ಪನ ‘ಆಪೋಧಾತು’ ಪಗ್ಘರಣಲಕ್ಖಣಾ, ಬ್ರೂಹನರಸಾ, ಸಙ್ಗಹಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ಏಕೇಕಾ ಚೇತ್ಥ ಸೇಸತ್ತಯಪದಟ್ಠಾನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
647. Phusitabbanti phoṭṭhabbaṃ. Phusitvā jānitabbanti attho. Phoṭṭhabbañca taṃ āyatanañcāti phoṭṭhabbāyatanaṃ. Āpo ca taṃ nissattasuññatasabhāvaṭṭhena dhātu cāti āpodhātu. Idāni yasmā tīṇi rūpāni phusitvā jānitabbāni tasmā tāni bhājetvā dassetuṃ katamaṃ taṃ rūpaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ? Pathavīdhātūtiādimāha. Tattha kakkhaḷattalakkhaṇā pathavīdhātu, patiṭṭhānarasā, sampaṭicchanapaccupaṭṭhānā. Tejodhātu uṇhattalakkhaṇā, paripācanarasā, maddavānuppadānapaccupaṭṭhānā. Vāyodhātu vitthambhanalakkhaṇā, samudīraṇarasā, abhinīhārapaccupaṭṭhānā. Purimā pana ‘āpodhātu’ paggharaṇalakkhaṇā, brūhanarasā, saṅgahapaccupaṭṭhānā. Ekekā cettha sesattayapadaṭṭhānāti veditabbā.
ಕಕ್ಖಳನ್ತಿ ಥದ್ಧಂ। ಮುದುಕನ್ತಿ ಅಥದ್ಧಂ। ಸಣ್ಹನ್ತಿ ಮಟ್ಠಂ। ಫರುಸನ್ತಿ ಖರಂ। ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸನ್ತಿ ಸುಖವೇದನಾಪಚ್ಚಯಂ ಇಟ್ಠಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ। ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸನ್ತಿ ದುಕ್ಖವೇದನಾಪಚ್ಚಯಂ ಅನಿಟ್ಠಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಗರುಕನ್ತಿ ಭಾರಿಯಂ। ಲಹುಕನ್ತಿ ಅಭಾರಿಯಂ, ಸಲ್ಲಹುಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ‘ಕಕ್ಖಳಂ ಮುದುಕಂ ಸಣ್ಹಂ ಫರುಸಂ ಗರುಕಂ ಲಹುಕ’ನ್ತಿ ಪದೇಹಿ ಪಥವೀಧಾತು ಏವ ಭಾಜಿತಾ। ‘‘ಯದಾಯಂ ಕಾಯೋ ಆಯುಸಹಗತೋ ಚ ಹೋತಿ ಉಸ್ಮಾಸಹಗತೋ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಸಹಗತೋ ಚ ತದಾ ಲಹುತರೋ ಚ ಹೋತಿ ಮುದುತರೋ ಚ ಕಮ್ಮಞ್ಞತರೋ ಚಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೪೨೪) ಸುತ್ತೇಪಿ ಲಹುಮುದುಭೂತಂ ಪಥವೀಧಾತುಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
Kakkhaḷanti thaddhaṃ. Mudukanti athaddhaṃ. Saṇhanti maṭṭhaṃ. Pharusanti kharaṃ. Sukhasamphassanti sukhavedanāpaccayaṃ iṭṭhaphoṭṭhabbaṃ. Dukkhasamphassanti dukkhavedanāpaccayaṃ aniṭṭhaphoṭṭhabbaṃ. Garukanti bhāriyaṃ. Lahukanti abhāriyaṃ, sallahukanti attho. Ettha ca ‘kakkhaḷaṃ mudukaṃ saṇhaṃ pharusaṃ garukaṃ lahuka’nti padehi pathavīdhātu eva bhājitā. ‘‘Yadāyaṃ kāyo āyusahagato ca hoti usmāsahagato ca viññāṇasahagato ca tadā lahutaro ca hoti mudutaro ca kammaññataro cā’’ti (dī. ni. 2.424) suttepi lahumudubhūtaṃ pathavīdhātumeva sandhāya vuttaṃ.
‘ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಂ ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸ’ನ್ತಿ ಪದದ್ವಯೇನ ಪನ ತೀಣಿಪಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಭಾಜಿತಾನಿ। ಪಥವೀಧಾತು ಹಿ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥಿ ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾಪಿ। ತಥಾ ತೇಜೋಧಾತುವಾಯೋಧಾತುಯೋ। ತತ್ಥ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾ ಪಥವೀಧಾತು ಮುದುತಲುಣಹತ್ಥೇ ದಹರೇ ಪಾದೇ ಸಮ್ಬಾಹನ್ತೇ ಅಸ್ಸಾದೇತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದೇತ್ವಾ ‘ಸಮ್ಬಾಹ ತಾತ, ಸಮ್ಬಾಹ ತಾತಾ’ತಿ ವದಾಪನಾಕಾರಂ ಕರೋತಿ। ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾ ತೇಜೋಧಾತು ಸೀತಸಮಯೇ ಅಙ್ಗಾರಕಪಲ್ಲಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಗತ್ತಂ ಸೇದೇನ್ತೇ ಅಸ್ಸಾದೇತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದೇತ್ವಾ ‘ಸೇದೇಹಿ ತಾತ, ಸೇದೇಹಿ ತಾತಾ’ತಿ ವದಾಪನಾಕಾರಂ ಕರೋತಿ। ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸಾ ವಾಯೋಧಾತು ಉಣ್ಹಸಮಯೇ ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನೇ ದಹರೇ ಬೀಜನೇನ ಬೀಜನ್ತೇ ಅಸ್ಸಾದೇತ್ವಾ ಅಸ್ಸಾದೇತ್ವಾ ‘ಬೀಜ ತಾತ, ಬೀಜ ತಾತಾ’ತಿ ವದಾಪನಾಕಾರಂ ಕರೋತಿ। ಥದ್ಧಹತ್ಥೇ ಪನ ದಹರೇ ಪಾದೇ ಸಮ್ಬಾಹನ್ತೇ ಅಟ್ಠೀನಂ ಭಿಜ್ಜನಕಾಲೋ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಸೋಪಿ ‘ಅಪೇಹೀ’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಉಣ್ಹಸಮಯೇ ಅಙ್ಗಾರಕಪಲ್ಲೇ ಆಭತೇ ‘ಅಪನೇಹಿ ನ’ನ್ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ। ಸೀತಸಮಯೇ ಬೀಜನೇನ ಬೀಜನ್ತೇ ‘ಅಪೇಹಿ, ಮಾ ಬೀಜಾ’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ। ಏವಮೇತಾಸಂ ಸುಖಸಮ್ಫಸ್ಸತಾ ದುಕ್ಖಸಮ್ಫಸ್ಸತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
‘Sukhasamphassaṃ dukkhasamphassa’nti padadvayena pana tīṇipi mahābhūtāni bhājitāni. Pathavīdhātu hi sukhasamphassāpi atthi dukkhasamphassāpi. Tathā tejodhātuvāyodhātuyo. Tattha sukhasamphassā pathavīdhātu mudutaluṇahatthe dahare pāde sambāhante assādetvā assādetvā ‘sambāha tāta, sambāha tātā’ti vadāpanākāraṃ karoti. Sukhasamphassā tejodhātu sītasamaye aṅgārakapallaṃ āharitvā gattaṃ sedente assādetvā assādetvā ‘sedehi tāta, sedehi tātā’ti vadāpanākāraṃ karoti. Sukhasamphassā vāyodhātu uṇhasamaye vattasampanne dahare bījanena bījante assādetvā assādetvā ‘bīja tāta, bīja tātā’ti vadāpanākāraṃ karoti. Thaddhahatthe pana dahare pāde sambāhante aṭṭhīnaṃ bhijjanakālo viya hoti. Sopi ‘apehī’ti vattabbataṃ āpajjati. Uṇhasamaye aṅgārakapalle ābhate ‘apanehi na’nti vattabbaṃ hoti. Sītasamaye bījanena bījante ‘apehi, mā bījā’ti vattabbaṃ hoti. Evametāsaṃ sukhasamphassatā dukkhasamphassatā ca veditabbā.
ಯಂ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಂ ಅನಿದಸ್ಸನಂ ಸಪ್ಪಟಿಘನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಾ ಪನ ಚತೂಹಿ ಚತೂಹಿ ನಯೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾ ತೇರಸ ವಾರಾ ಹೇಟ್ಠಾ ರೂಪಾಯತನಾದೀಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Yaṃ phoṭṭhabbaṃ anidassanaṃ sappaṭighantiādinā nayena vuttā pana catūhi catūhi nayehi paṭimaṇḍitā terasa vārā heṭṭhā rūpāyatanādīsu vuttanayeneva veditabbā.
ಕಿಂ ಪನೇತಾನಿ ತೀಣಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಉದಾಹು ನೋತಿ? ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಏವಂ ಆಗತಾನಿ ಕಾಯಪಸಾದಂ ಘಟ್ಟೇನ್ತಿ ನ ಘಟ್ಟೇನ್ತೀತಿ? ಘಟ್ಟೇನ್ತಿ। ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ತಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ? ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಆಭುಜಿತವಸೇನ ವಾ ಹಿ ಉಸ್ಸದವಸೇನ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಕರಣಂ ಹೋತಿ।
Kiṃ panetāni tīṇi mahābhūtāni ekappahāreneva āpāthaṃ āgacchanti udāhu noti? Āgacchanti. Evaṃ āgatāni kāyapasādaṃ ghaṭṭenti na ghaṭṭentīti? Ghaṭṭenti. Ekappahāreneva tāni ārammaṇaṃ katvā kāyaviññāṇaṃ uppajjati nuppajjatīti? Nuppajjati. Ābhujitavasena vā hi ussadavasena vā ārammaṇakaraṇaṃ hoti.
ತತ್ಥ ಆಭುಜಿತವಸೇನ ತಾವ, ಪತ್ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಓದನೇನ ಪೂರೇತ್ವಾ ಆಭತೇ ಏಕಂ ಸಿತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಥದ್ಧಂ ವಾ ಮುದುಕಂ ವಾತಿ ವೀಮಂಸನ್ತೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತತ್ಥ ತೇಜೋಪಿ ಅತ್ಥಿ ವಾಯೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಪಥವೀಧಾತುಮೇವ ಪನ ಆಭುಜತಿ। ಉಣ್ಹೋದಕೇ ಹತ್ಥಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ವೀಮಂಸನ್ತೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತತ್ಥ ಪಥವೀಪಿ ಅತ್ಥಿ ವಾಯೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ತೇಜೋಧಾತುಮೇವ ಪನ ಆಭುಜತಿ। ಉಣ್ಹಸಮಯೇ ವಾತಪಾನಂ ವಿವರಿತ್ವಾ ವಾತೇನ ಸರೀರಂ ಪಹರಾಪೇನ್ತೋ ಠಿತೋ ಮನ್ದಮನ್ದೇ ವಾತೇ ಪಹರನ್ತೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತತ್ಥ ಪಥವೀಪಿ ಅತ್ಥಿ ತೇಜೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ವಾಯೋಧಾತುಮೇವ ಪನ ಆಭುಜತಿ। ಏವಂ ಆಭುಜಿತವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ ನಾಮ।
Tattha ābhujitavasena tāva, pattasmiñhi odanena pūretvā ābhate ekaṃ sitthaṃ gahetvā thaddhaṃ vā mudukaṃ vāti vīmaṃsanto kiñcāpi tattha tejopi atthi vāyopi atthi, pathavīdhātumeva pana ābhujati. Uṇhodake hatthaṃ otāretvā vīmaṃsanto kiñcāpi tattha pathavīpi atthi vāyopi atthi, tejodhātumeva pana ābhujati. Uṇhasamaye vātapānaṃ vivaritvā vātena sarīraṃ paharāpento ṭhito mandamande vāte paharante kiñcāpi tattha pathavīpi atthi tejopi atthi, vāyodhātumeva pana ābhujati. Evaṃ ābhujitavasena ārammaṇaṃ karoti nāma.
ಯೋ ಪನ ಉಪಕ್ಖಲತಿ ವಾ ಸೀಸೇನ ವಾ ರುಕ್ಖಂ ಪಹರತಿ ಭುಞ್ಜನ್ತೋ ವಾ ಸಕ್ಖರಂ ಡಂಸತಿ, ಸೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತತ್ಥ ತೇಜೋಪಿ ಅತ್ಥಿ ವಾಯೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಉಸ್ಸದವಸೇನ ಪನ ಪಥವೀಧಾತುಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ। ಅಗ್ಗಿಂ ಅಕ್ಕಮನ್ತೋಪಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತತ್ಥ ಪಥವೀಪಿ ಅತ್ಥಿ ವಾಯೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಉಸ್ಸದವಸೇನ ಪನ ತೇಜೋಧಾತುಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ। ಬಲವವಾತೇ ಕಣ್ಣಸಕ್ಖಲಿಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಬಧಿರಭಾವಂ ಕರೋನ್ತೇ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತತ್ಥ ಪಥವೀಪಿ ಅತ್ಥಿ ತೇಜೋಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಉಸ್ಸದವಸೇನ ಪನ ವಾಯೋಧಾತುಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ।
Yo pana upakkhalati vā sīsena vā rukkhaṃ paharati bhuñjanto vā sakkharaṃ ḍaṃsati, so kiñcāpi tattha tejopi atthi vāyopi atthi, ussadavasena pana pathavīdhātumeva ārammaṇaṃ karoti. Aggiṃ akkamantopi kiñcāpi tattha pathavīpi atthi vāyopi atthi, ussadavasena pana tejodhātumeva ārammaṇaṃ karoti. Balavavāte kaṇṇasakkhaliṃ paharitvā badhirabhāvaṃ karonte. Kiñcāpi tattha pathavīpi atthi tejopi atthi, ussadavasena pana vāyodhātumeva ārammaṇaṃ karoti.
ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಧಾತುಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸೂಚಿಕಲಾಪೇನ ವಿದ್ಧಸ್ಸ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಕಾಯೋ ಘಟ್ಟಿಯತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಯಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಕಾಯಪಸಾದೋ ಉಸ್ಸನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಯತ್ಥ ಯತ್ಥಾಪಿ ಪಟಿಘಟ್ಟನನಿಘಂಸೋ ಬಲವಾ ಹೋತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಕುಕ್ಕುಟಪತ್ತೇನ ವಣೇ ಧೋವಿಯಮಾನೇ ಅಂಸುಅಂಸು ಕಾಯಪಸಾದಂ ಘಟ್ಟೇತಿ। ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಪನ ಪಸಾದೋ ಉಸ್ಸನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಏವಂ ಉಸ್ಸದವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರೋತಿ। ಉಸ್ಸದವಸೇನೇವ ಚ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ।
Yaṃkiñci dhātuṃ ārammaṇaṃ karontassa kāyaviññāṇampi ekappahārena nuppajjati. Sūcikalāpena viddhassa ekappahārena kāyo ghaṭṭiyati. Yasmiṃ yasmiṃ pana ṭhāne kāyapasādo ussanno hoti, tattha tattha kāyaviññāṇaṃ uppajjati. Yattha yatthāpi paṭighaṭṭananighaṃso balavā hoti tattha tattha paṭhamaṃ uppajjati. Kukkuṭapattena vaṇe dhoviyamāne aṃsuaṃsu kāyapasādaṃ ghaṭṭeti. Yattha yattha pana pasādo ussanno hoti, tattha tattheva kāyaviññāṇaṃ uppajjati. Evaṃ ussadavasena ārammaṇaṃ karoti. Ussadavaseneva ca kāyaviññāṇaṃ uppajjati nāma.
ಕಥಂ ಪನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಸಙ್ಕನ್ತಿ ಹೋತೀತಿ? ದ್ವೀಹಾಕಾರೇಹಿ ಹೋತಿ – ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ವಾ ವಿಸಯಾಧಿಮತ್ತತೋ ವಾ। ವಿಹಾರಪೂಜಾದೀಸು ಹಿ ‘ತಾನಿ ತಾನಿ ಚೇತಿಯಾನಿ ಚೇವ ಪಟಿಮಾಯೋ ಚ ವನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪೋತ್ಥಕಮ್ಮಚಿತ್ತಕಮ್ಮಾನಿ ಚ ಓಲೋಕೇಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯೇನ ಗತೋ ಏಕಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ವಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ವಾ ಇತರಸ್ಸ ವನ್ದನತ್ಥಾಯ ವಾ ದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ ವಾ ಮನಂ ಕತ್ವಾ ವನ್ದಿತುಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸಿತುಮ್ಪಿ ಗಚ್ಛತಿಯೇವ, ಏವಂ ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ಸಙ್ಕಮತಿ ನಾಮ।
Kathaṃ pana cittassa ārammaṇato saṅkanti hotīti? Dvīhākārehi hoti – ajjhāsayato vā visayādhimattato vā. Vihārapūjādīsu hi ‘tāni tāni cetiyāni ceva paṭimāyo ca vandissāmi, potthakammacittakammāni ca olokessāmī’ti ajjhāsayena gato ekaṃ vanditvā vā passitvā vā itarassa vandanatthāya vā dassanatthāya vā manaṃ katvā vanditumpi passitumpi gacchatiyeva, evaṃ ajjhāsayato saṅkamati nāma.
ಕೇಲಾಸಕೂಟಪಟಿಭಾಗಂ ಪನ ಮಹಾಚೇತಿಯಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಠಿತೋಪಿ ಅಪರಭಾಗೇ ಸಬ್ಬತೂರಿಯೇಸು ಪಗ್ಗಹಿತೇಸು ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಂ ಸಙ್ಕಮತಿ। ಮನುಞ್ಞಗನ್ಧೇಸು ಪುಪ್ಫೇಸು ವಾ ಗನ್ಧೇಸು ವಾ ಆಭತೇಸು ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಾರಮ್ಮಣಂ ಸಙ್ಕಮತಿ। ಏವಂ ವಿಸಯಾಧಿಮತ್ತತೋ ಸಙ್ಕಮತಿ ನಾಮ।
Kelāsakūṭapaṭibhāgaṃ pana mahācetiyaṃ olokento ṭhitopi aparabhāge sabbatūriyesu paggahitesu rūpārammaṇaṃ vissajjetvā saddārammaṇaṃ saṅkamati. Manuññagandhesu pupphesu vā gandhesu vā ābhatesu saddārammaṇaṃ vissajjetvā gandhārammaṇaṃ saṅkamati. Evaṃ visayādhimattato saṅkamati nāma.
೬೫೧. ಆಪೋಧಾತುನಿದ್ದೇಸೇ ಆಪೋತಿ ಸಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ। ಆಪೋವ ಆಪೋಗತಂ। ಸಿನೇಹವಸೇನ ಸಿನೇಹೋ, ಸಿನೇಹೋವ ಸಿನೇಹಗತಂ। ಬನ್ಧನತ್ತಂ ರೂಪಸ್ಸಾತಿ ಪಥವೀಧಾತುಆದಿಕಸ್ಸ ಭೂತರೂಪಸ್ಸ ಬನ್ಧನಭಾವೋ। ಅಯೋಪಿಣ್ಡಿಆದೀನಿ ಹಿ ಆಪೋಧಾತು ಆಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಬದ್ಧಾನಿ ಕರೋತಿ। ತಾಯ ಆಬದ್ಧತ್ತಾ ತಾನಿ ಬದ್ಧಾನಿ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ಪಾಸಾಣಪಬ್ಬತತಾಲಟ್ಠಿಹತ್ಥಿದನ್ತಗೋಸಿಙ್ಗಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ । ಸಬ್ಬಾನಿ ಹೇತಾನಿ ಆಪೋಧಾತು ಏವ ಆಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಬದ್ಧಾನಿ ಕರೋತಿ। ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಆಬದ್ಧತ್ತಾವ ಬದ್ಧಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।
651. Āpodhātuniddese āpoti sabhāvaniddeso. Āpova āpogataṃ. Sinehavasena sineho, sinehova sinehagataṃ. Bandhanattaṃrūpassāti pathavīdhātuādikassa bhūtarūpassa bandhanabhāvo. Ayopiṇḍiādīni hi āpodhātu ābandhitvā baddhāni karoti. Tāya ābaddhattā tāni baddhāni nāma honti. Pāsāṇapabbatatālaṭṭhihatthidantagosiṅgādīsupi eseva nayo . Sabbāni hetāni āpodhātu eva ābandhitvā baddhāni karoti. Āpodhātuyā ābaddhattāva baddhāni honti.
ಕಿಂ ಪನ ಪಥವೀಧಾತು ಸೇಸಧಾತೂನಂ ಪತಿಟ್ಠಾ ಹೋತಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಹೋತಿ ಫುಸಿತ್ವಾ ಹೋತಿ ಉದಾಹು ಅಫುಸಿತ್ವಾ? ಆಪೋಧಾತು ವಾ ಸೇಸಾ ಆಬನ್ಧಮಾನಾ ಫುಸಿತ್ವಾ ಆಬನ್ಧತಿ ಉದಾಹು ಅಫುಸಿತ್ವಾತಿ? ಪಥವೀಧಾತು ತಾವ ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಅಫುಸಿತ್ವಾವ ಪತಿಟ್ಠಾ ಹೋತಿ, ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಚ ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ಚ ಫುಸಿತ್ವಾ। ಆಪೋಧಾತು ಪನ ಪಥವೀಧಾತುಮ್ಪಿ ತೇಜೋವಾಯೋಧಾತುಯೋಪಿ ಅಫುಸಿತ್ವಾವ ಆಬನ್ಧತಿ। ಯದಿ ಫುಸಿತ್ವಾ ಆಬನ್ಧೇಯ್ಯ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾಯತನಂ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯ।
Kiṃ pana pathavīdhātu sesadhātūnaṃ patiṭṭhā hoti na hotīti hoti phusitvā hoti udāhu aphusitvā? Āpodhātu vā sesā ābandhamānā phusitvā ābandhati udāhu aphusitvāti? Pathavīdhātu tāva āpodhātuyā aphusitvāva patiṭṭhā hoti, tejodhātuyā ca vāyodhātuyā ca phusitvā. Āpodhātu pana pathavīdhātumpi tejovāyodhātuyopi aphusitvāva ābandhati. Yadi phusitvā ābandheyya phoṭṭhabbāyatanaṃ nāma bhaveyya.
ತೇಜೋಧಾತುವಾಯೋಧಾತೂನಮ್ಪಿ ಸೇಸಧಾತೂಸು ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚಕರಣೇ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತೇಜೋಧಾತು ಹಿ ಪಥವೀಧಾತುಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ಝಾಪೇತಿ। ಸಾ ಪನ ನ ಉಣ್ಹಾ ಹುತ್ವಾ ಝಾಯತಿ। ಯದಿ ಉಣ್ಹಾ ಹುತ್ವಾ ಝಾಯೇಯ್ಯ ಉಣ್ಹತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯ। ಆಪೋಧಾತುಂ ಪನ ಅಫುಸಿತ್ವಾವ ತಾಪೇತಿ। ಸಾಪಿ ತಪಮಾನಾ ನ ಉಣ್ಹಾ ಹುತ್ವಾ ತಪತಿ। ಯದಿ ಉಣ್ಹಾ ಹುತ್ವಾ ತಪೇಯ್ಯ ಉಣ್ಹತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯ। ವಾಯೋಧಾತುಂ ಪನ ಫುಸಿತ್ವಾವ ತಾಪೇತಿ। ಸಾಪಿ ತಪಮಾನಾ ನ ಉಣ್ಹಾ ಹುತ್ವಾ ತಪತಿ। ಯದಿ ಉಣ್ಹಾ ಹುತ್ವಾ ತಪೇಯ್ಯ ಉಣ್ಹತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯ। ವಾಯೋಧಾತು ಪಥವೀಧಾತುಂ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿತ್ಥಮ್ಭೇತಿ, ತಥಾ ತೇಜೋಧಾತುಂ ಆಪೋಧಾತುಂ ಪನ ಅಫುಸಿತ್ವಾವ ವಿತ್ಥಮ್ಭೇತಿ।
Tejodhātuvāyodhātūnampi sesadhātūsu sakasakakiccakaraṇe eseva nayo. Tejodhātu hi pathavīdhātuṃ phusitvā jhāpeti. Sā pana na uṇhā hutvā jhāyati. Yadi uṇhā hutvā jhāyeyya uṇhattalakkhaṇā nāma bhaveyya. Āpodhātuṃ pana aphusitvāva tāpeti. Sāpi tapamānā na uṇhā hutvā tapati. Yadi uṇhā hutvā tapeyya uṇhattalakkhaṇā nāma bhaveyya. Vāyodhātuṃ pana phusitvāva tāpeti. Sāpi tapamānā na uṇhā hutvā tapati. Yadi uṇhā hutvā tapeyya uṇhattalakkhaṇā nāma bhaveyya. Vāyodhātu pathavīdhātuṃ phusitvā vitthambheti, tathā tejodhātuṃ āpodhātuṃ pana aphusitvāva vitthambheti.
ಉಚ್ಛುರಸಂ ಪಚಿತ್ವಾ ಫಾಣಿತಪಿಣ್ಡೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಆಪೋಧಾತು ಥದ್ಧಾ ಹೋತಿ ನ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ। ಸಾ ಹಿ ಪಗ್ಘರಣಲಕ್ಖಣಾ। ಪಥವೀಧಾತು ಕಕ್ಖಳಲಕ್ಖಣಾ। ಓಮತ್ತಂ ಪನ ಆಪೋ ಅಧಿಮತ್ತಪಥವೀಗತಿಕಂ ಜಾತಂ। ಸಾ ಹಿ ರಸಾಕಾರೇನ ಠಿತಭಾವಂ ವಿಜಹತಿ, ಲಕ್ಖಣಂ ನ ವಿಜಹತಿ। ಫಾಣಿತಪಿಣ್ಡೇ ವಿಲೀಯಮಾನೇಪಿ ಪಥವೀಧಾತು ನ ವಿಲೀಯತಿ। ಕಕ್ಖಳಲಕ್ಖಣಾ ಹಿ ಪಥವೀಧಾತು ಪಗ್ಘರಣಲಕ್ಖಣಾ ಆಪೋಧಾತು। ಓಮತ್ತಾ ಪನ ಪಥವೀ ಅಧಿಮತ್ತಆಪಗತಿಕಾ ಹೋತಿ। ಸಾ ಪಿಣ್ಡಾಕಾರೇನ ಠಿತಭಾವಂ ವಿಜಹತಿ, ಲಕ್ಖಣಂ ನ ವಿಜಹತಿ। ಚತುನ್ನಞ್ಹಿ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಭಾವಞ್ಞಥತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ, ಲಕ್ಖಣಞ್ಞಥತ್ತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ತಸ್ಸ ಅಭಾವೋ ಅಟ್ಠಾನಪರಿಕಪ್ಪಸುತ್ತೇನ ದೀಪಿತೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
Ucchurasaṃ pacitvā phāṇitapiṇḍe kariyamāne āpodhātu thaddhā hoti na hotīti? Na hoti. Sā hi paggharaṇalakkhaṇā. Pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā. Omattaṃ pana āpo adhimattapathavīgatikaṃ jātaṃ. Sā hi rasākārena ṭhitabhāvaṃ vijahati, lakkhaṇaṃ na vijahati. Phāṇitapiṇḍe vilīyamānepi pathavīdhātu na vilīyati. Kakkhaḷalakkhaṇā hi pathavīdhātu paggharaṇalakkhaṇā āpodhātu. Omattā pana pathavī adhimattaāpagatikā hoti. Sā piṇḍākārena ṭhitabhāvaṃ vijahati, lakkhaṇaṃ na vijahati. Catunnañhi mahābhūtānaṃ bhāvaññathattameva hoti, lakkhaṇaññathattaṃ nāma natthi. Tassa abhāvo aṭṭhānaparikappasuttena dīpito. Vuttañhetaṃ –
‘‘ಸಿಯಾ, ಆನನ್ದ, ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ, ಪಥವೀಧಾತುಯಾ…ಪೇ॰… ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ; ನ ತ್ವೇವ ಬುದ್ಧೇ ಅವೇಚ್ಚಪ್ಪಸಾದೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಅಞ್ಞಥತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೭೬)।
‘‘Siyā, ānanda, catunnaṃ mahābhūtānaṃ aññathattaṃ, pathavīdhātuyā…pe… vāyodhātuyā ; na tveva buddhe aveccappasādena samannāgatassa ariyasāvakassa siyā aññathatta’’nti (a. ni. 3.76).
ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ಆನನ್ದ, ಕಕ್ಖಳತ್ತಲಕ್ಖಣಾ ಪಥವೀಧಾತು ಪರಿವತ್ತಿತ್ವಾ ಪಗ್ಘರಣಲಕ್ಖಣಾ ಆಪೋಧಾತು ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯ, ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಪನ ಅಞ್ಞಥತ್ತಂ ನಾಮ ನತ್ಥೀತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಾನಪರಿಕಪ್ಪೋ ಆಗತೋ।
Ayañhettha attho – ānanda, kakkhaḷattalakkhaṇā pathavīdhātu parivattitvā paggharaṇalakkhaṇā āpodhātu nāma bhaveyya, ariyasāvakassa pana aññathattaṃ nāma natthīti. Evamettha aṭṭhānaparikappo āgato.
೬೫೨. ಇತೋ ಪರೇಸು ಉಪಾದಿಣ್ಣರೂಪಾದಿನಿದ್ದೇಸೇಸು ಉಪಾದಿಣ್ಣಪದಾದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ಮಾತಿಕಾಕಥಾಯಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನೇವ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪನ ವಿಸೇಸಮತ್ತಮೇವ ವಕ್ಖಾಮ।
652. Ito paresu upādiṇṇarūpādiniddesesu upādiṇṇapadādīnaṃ attho mātikākathāyaṃ vuttanayeneva veditabbo. Cakkhāyatanādīni heṭṭhā vitthāritāneva. Tattha tattha pana visesamattameva vakkhāma.
ಉಪಾದಿಣ್ಣನಿದ್ದೇಸೇ ತಾವ ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಿ ಏಕನ್ತಉಪಾದಿಣ್ಣತ್ತಾ ವುತ್ತಾನಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ರೂಪಾಯತನಾದೀನಿ ಉಪಾದಿಣ್ಣಾನಿಪಿ ಅತ್ಥಿ ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಾನಿಪಿ, ತಸ್ಮಾ ತಾನಿ ಯಂ ವಾ ಪನಾತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ ರೂಪಾಯತನನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿತ್ಥಾರಿತಾನಿ। ಇಮಿನಾ ಉಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬಯೇವಾಪನಕೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Upādiṇṇaniddese tāva cakkhāyatanādīni ekantaupādiṇṇattā vuttāni. Yasmā pana rūpāyatanādīni upādiṇṇānipi atthi anupādiṇṇānipi, tasmā tāni yaṃ vā panāti saṅkhepato dassetvā puna kammassa katattā rūpāyatanantiādinā nayena vitthāritāni. Iminā upāyena sabbayevāpanakesu attho veditabbo.
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ‘ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ’ತಿ ಚ ‘ನ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ’ತಿ ಚ ಉಭಿನ್ನಮ್ಪಿ ನಿದ್ದೇಸೇ ‘ಜರತಾ ಚ ಅನಿಚ್ಚತಾ ಚ’ ನ ಗಹಿತಾ, ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಾದೀನಂಯೇವ ನಿದ್ದೇಸೇಸು ಗಹಿತಾತಿ? ನ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ತಾವ ಕಮ್ಮತೋ ಅಞ್ಞಪಚ್ಚಯಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸಙ್ಗಹಿತಂ। ‘ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಕತತ್ತಾ’ತಿ ಏತ್ಥ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಮೇವ। ಇಮಾನಿ ಚ ದ್ವೇ ರೂಪಾನಿ ನೇವ ಕಮ್ಮತೋ ನ ಅಞ್ಞಸ್ಮಾ ರೂಪಜನಕಪಚ್ಚಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಾನಿ। ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಅನುಪಾದಿಣ್ಣನ್ತಿಆದೀಸು ಪನ ಕೇವಲಂ ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಾದಿಗ್ಗಹಣೇನ ಕಮ್ಮಾದಿಸಮುಟ್ಠಾನತಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ, ನಅಞ್ಞಪಚ್ಚಯಸಮುಟ್ಠಾನತಾ ಅನುಞ್ಞಾತಾ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ಗಹಿತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
Kasmā pana ‘kammassa katattā’ti ca ‘na kammassa katattā’ti ca ubhinnampi niddese ‘jaratā ca aniccatā ca’ na gahitā, anupādiṇṇādīnaṃyeva niddesesu gahitāti? Na kammassa katattāti ettha tāva kammato aññapaccayasamuṭṭhānaṃ saṅgahitaṃ. ‘Kammassa katattā’ti ettha kammasamuṭṭhānameva. Imāni ca dve rūpāni neva kammato na aññasmā rūpajanakapaccayā uppajjanti, tasmā na gahitāni. Sā ca nesaṃ anuppatti parato āvi bhavissati. Anupādiṇṇantiādīsu pana kevalaṃ anupādiṇṇādiggahaṇena kammādisamuṭṭhānatā paṭikkhittā, naaññapaccayasamuṭṭhānatā anuññātā. Tasmā tattha gahitānīti veditabbāni.
೬೬೬. ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನನಿದ್ದೇಸೇ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಇದಂ ದ್ವಯಂ ಯಸ್ಮಾ ಏಕನ್ತಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ ಭೂತಾನಿ ಉಪಾದಾಯ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ। ಪರಮತ್ಥತೋ ಪನ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭೂತಾನಿ ಭೂತಾನೇವ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಿ, ತಂನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ। ಯಥಾ ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಜರಾಮರಣಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಜಾತಂ।
666. Cittasamuṭṭhānaniddese kāyaviññatti vacīviññattīti idaṃ dvayaṃ yasmā ekantacittasamuṭṭhānāni bhūtāni upādāya paññāyati, tasmā vuttaṃ. Paramatthato pana tassa nissayabhūtāni bhūtāneva cittasamuṭṭhānāni, taṃnissitattā. Yathā aniccassa rūpassa jarāmaraṇaṃ aniccaṃ nāma hoti, evamidampi cittasamuṭṭhānaṃ nāma jātaṃ.
೬೬೮. ಚಿತ್ತಸಹಭುನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಾವ ಚಿತ್ತಂ ತಾವ ಪಞ್ಞಾಯನತೋ ಇದಮೇವ ದ್ವಯಂ ವುತ್ತಂ। ನ ಪನೇತಂ ಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಭೂತಾನಿ ವಿಯ, ಚೇತನಾದಯೋ ವಿಯ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
668. Cittasahabhuniddesepi eseva nayo. Yāva cittaṃ tāva paññāyanato idameva dvayaṃ vuttaṃ. Na panetaṃ cittena saha bhūtāni viya, cetanādayo viya ca uppajjati.
೬೭೦. ಚಿತ್ತಾನುಪರಿವತ್ತಿತಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಯಾವ ಚಿತ್ತಂ ತಾವ ಪಞ್ಞಾಯನತೋ ಏವ ಹೇತಂ ದ್ವಯಂ ಚಿತ್ತಾನುಪರಿವತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ।
670. Cittānuparivattitāyapi eseva nayo. Yāva cittaṃ tāva paññāyanato eva hetaṃ dvayaṃ cittānuparivattīti vuttaṃ.
೬೭೪. ಓಳಾರಿಕನ್ತಿ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಭೂತತ್ತಾ ಸಂಙ್ಘಟ್ಟನವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಥೂಲಂ। ವುತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸತೋ ಸುಖುಮಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
674. Oḷārikanti vatthārammaṇabhūtattā saṃṅghaṭṭanavasena gahetabbato thūlaṃ. Vuttavipallāsato sukhumaṃ veditabbaṃ.
೬೭೬. ದೂರೇತಿ ಘಟ್ಟನವಸೇನ ಅಗ್ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೇನ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಮ್ಪಿ ದೂರೇ। ಇತರಂ ಪನ ಘಟ್ಟನವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೇನ ದೂರೇ ಠಿತಮ್ಪಿ ಸನ್ತಿಕೇ। ಚಕ್ಖಾಯತನಾದಿನಿದ್ದೇಸಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇದಂ ತಾವ ದುವಿಧೇನ ರೂಪಸಙ್ಗಹೇ ವಿಸೇಸಮತ್ತಂ। ತಿವಿಧಸಙ್ಗಹೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋವ।
676. Dūreti ghaṭṭanavasena aggahetabbattā dubbiññeyyabhāvena samīpe ṭhitampi dūre. Itaraṃ pana ghaṭṭanavasena gahetabbattā suviññeyyabhāvena dūre ṭhitampi santike. Cakkhāyatanādiniddesā heṭṭhā vuttanayeneva vitthārato veditabbā. Idaṃ tāva duvidhena rūpasaṅgahe visesamattaṃ. Tividhasaṅgaho uttānatthova.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ರೂಪವಿಭತ್ತಿ • Rūpavibhatti
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā
ಉಪಾದಾಭಾಜನೀಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Upādābhājanīyakathāvaṇṇanā
ನೋಉಪಾದಾಭಾಜನೀಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā
ಉಪಾದಾಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • Upādābhājanīyavaṇṇanā
ನೋಉಪಾದಾಭಾಜನೀಯಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā
