Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā

    ਦੁਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    Dukaniddesavaṇṇanā

    ਉਪਾਦਾਭਾਜਨੀਯਕਥਾ

    Upādābhājanīyakathā

    ੫੯੫. ਇਦਾਨਿ ਦੁવਿਧਸਙ੍ਗਹਾਦੀਸੁ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਰੂਪਂ ਨੋਉਪਾਦਾ’ਤਿ ਏવਂ ਭੇਦਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਪੁਚ੍ਛਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਪਦਭਾਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਕਤਮਂ ਤਂ ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਾਦਿਯਤੀਤਿ ‘ਉਪਾਦਾ’; ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਅਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ, ਤਾਨਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਪਭੇਦਤੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    595. Idāni duvidhasaṅgahādīsu ‘atthi rūpaṃ upādā, atthi rūpaṃ noupādā’ti evaṃ bhedasabbhāvato pucchāpubbaṅgamaṃ padabhājanaṃ dassento katamaṃ taṃ rūpaṃ upādātiādimāha. Tattha upādiyatīti ‘upādā’; mahābhūtāni gahetvā, amuñcitvā, tāni nissāya pavattatīti attho. Idāni taṃ pabhedato dassento cakkhāyatanantiādimāha.

    ੫੯੬. ਏવਂ ਤੇવੀਸਤਿવਿਧਂ ਉਪਾਦਾਰੂਪਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤਦੇવ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤੋ ਕਤਮਂ ਤਂ ਰੂਪਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਦੁવਿਧਂ ਚਕ੍ਖੁ – ਮਂਸਚਕ੍ਖੁ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁ ਚ। ਏਤੇਸੁ ‘ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੂ’ਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਅਦ੍ਦਸਂ ਖੋ ਅਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖੇ…ਪੇ॰… ਦੁવਿਞ੍ਞਾਪਯੇ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੩) ਇਦਂ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ‘‘ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ‘‘ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦਿ ਞਾਣਂ ਉਦਪਾਦੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧; ਮਹਾવ॰ ੧੫) ਇਦਂ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ‘‘ਅਦ੍ਦਸਂ ਖੋ ਅਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਸੁਦ੍ਧੇਨਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੪) ਇਦਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਯੇવਾਸਨੇ વਿਰਜਂ વੀਤਮਲਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੯੫) ਇਦਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਮਗ੍ਗਤ੍ਤਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ।

    596. Evaṃ tevīsatividhaṃ upādārūpaṃ saṅkhepato uddisitvā puna tadeva vitthārato niddisanto katamaṃ taṃ rūpaṃ cakkhāyatanantiādimāha. Tattha duvidhaṃ cakkhu – maṃsacakkhu paññācakkhu ca. Etesu ‘buddhacakkhu samantacakkhu ñāṇacakkhu dibbacakkhu dhammacakkhū’ti pañcavidhaṃ paññācakkhu. Tattha ‘‘addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, buddhacakkhunā lokaṃ volokento satte apparajakkhe…pe… duviññāpaye’’ti (ma. ni. 1.283) idaṃ buddhacakkhu nāma. ‘‘Samantacakkhu vuccati sabbaññutaññāṇa’’nti idaṃ samantacakkhu nāma. ‘‘Cakkhuṃ udapādi ñāṇaṃ udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) idaṃ ñāṇacakkhu nāma. ‘‘Addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.284) idaṃ dibbacakkhu nāma. ‘‘Tasmiṃ yevāsane virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (ma. ni. 2.395) idaṃ heṭṭhimamaggattayasaṅkhātaṃ ñāṇaṃ dhammacakkhu nāma.

    ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਪਿ ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੁ ਸਸਮ੍ਭਾਰਚਕ੍ਖੂਤਿ ਦੁવਿਧਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੋਯਂ ਅਕ੍ਖਿਕੂਪਕੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਕ੍ਖਿਕੂਪਕਟ੍ਠਿਕੇਨ, ਉਪਰਿ ਭਮੁਕਟ੍ਠਿਕੇਨ, ਉਭਤੋ ਅਕ੍ਖਿਕੂਟੇਹਿ, ਅਨ੍ਤੋ ਮਤ੍ਥਲੁਙ੍ਗੇਨ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਅਕ੍ਖਿਲੋਮੇਹਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਮਂਸਪਿਣ੍ਡੋ। ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ‘ਚਤਸ੍ਸੋ ਧਾਤੁਯੋ, વਣ੍ਣੋ ਗਨ੍ਧੋ ਰਸੋ ਓਜਾ, ਸਮ੍ਭવੋ ਸਣ੍ਠਾਨਂ, ਜੀવਿਤਂ ਭਾવੋ ਕਾਯਪਸਾਦੋ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦੋ’ਤਿ ਚੁਦ੍ਦਸਸਮ੍ਭਾਰੋ। વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ‘ਚਤਸ੍ਸੋ ਧਾਤੁਯੋ, ਤਂਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤવਣ੍ਣਗਨ੍ਧਰਸਓਜਾਸਣ੍ਠਾਨਸਮ੍ਭવਾ ਚਾ’ਤਿ ਇਮਾਨਿ ਦਸ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਤ੍ਤਾ ਚਤ੍ਤਾਲੀਸਂ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਜੀવਿਤਂ ਭਾવੋ ਕਾਯਪਸਾਦੋ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਏਕਨ੍ਤਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨੇવਾਤਿ ਇਮੇਸਂ ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਲੀਸਾਯ ਰੂਪਾਨਂ વਸੇਨ ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਲੀਸਸਮ੍ਭਾਰੋ। ਯਂ ਲੋਕੋ ਸੇਤਂ ਚਕ੍ਖੁਂ ਪੁਥੁਲਂ વਿਸਟਂ વਿਤ੍ਥਿਣ੍ਣਂ ‘ਚਕ੍ਖੁ’ਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਨ ਚਕ੍ਖੁਂ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ, વਤ੍ਥੁਂ ਚਕ੍ਖੁਤੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ, ਸੋ ਮਂਸਪਿਣ੍ਡੋ ਅਕ੍ਖਿਕੂਪੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ, ਨ੍ਹਾਰੁਸੁਤ੍ਤਕੇਨ ਮਤ੍ਥਲੁਙ੍ਗੇ ਆਬਦ੍ਧੋ, ਯਤ੍ਥ ਸੇਤਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਕਣ੍ਹਮ੍ਪਿ ਲੋਹਿਤਕਮ੍ਪਿ, ਪਥવੀਪਿ ਆਪੋਪਿ ਤੇਜੋਪਿ વਾਯੋਪਿ, ਯਂ ਸੇਮ੍ਹੂਸ੍ਸਦਤ੍ਤਾ ਸੇਤਂ, ਪਿਤ੍ਤੁਸ੍ਸਦਤ੍ਤਾ ਕਣ੍ਹਂ, ਰੁਹਿਰੁਸ੍ਸਦਤ੍ਤਾ ਲੋਹਿਤਕਂ, ਪਥવੁਸ੍ਸਦਤ੍ਤਾ ਪਤ੍ਥਿਣ੍ਣਂ ਹੋਤਿ, ਆਪੁਸ੍ਸਦਤ੍ਤਾ ਪਗ੍ਘਰਤਿ, ਤੇਜੁਸ੍ਸਦਤ੍ਤਾ ਪਰਿਦਯ੍ਹਤਿ, વਾਯੁਸ੍ਸਦਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਭਮਤਿ, ਇਦਂ ਸਸਮ੍ਭਾਰਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ।

    Maṃsacakkhupi pasādacakkhu sasambhāracakkhūti duvidhaṃ hoti. Tattha yoyaṃ akkhikūpake patiṭṭhito heṭṭhā akkhikūpakaṭṭhikena, upari bhamukaṭṭhikena, ubhato akkhikūṭehi, anto matthaluṅgena, bahiddhā akkhilomehi paricchinno maṃsapiṇḍo. Saṅkhepato ‘catasso dhātuyo, vaṇṇo gandho raso ojā, sambhavo saṇṭhānaṃ, jīvitaṃ bhāvo kāyapasādo cakkhupasādo’ti cuddasasambhāro. Vitthārato ‘catasso dhātuyo, taṃsannissitavaṇṇagandharasaojāsaṇṭhānasambhavā cā’ti imāni dasa catusamuṭṭhānikattā cattālīsaṃ honti. Jīvitaṃ bhāvo kāyapasādo cakkhupasādoti cattāri ekantakammasamuṭṭhānānevāti imesaṃ catucattālīsāya rūpānaṃ vasena catucattālīsasambhāro. Yaṃ loko setaṃ cakkhuṃ puthulaṃ visaṭaṃ vitthiṇṇaṃ ‘cakkhu’nti sañjānanto na cakkhuṃ sañjānāti, vatthuṃ cakkhuto sañjānāti, so maṃsapiṇḍo akkhikūpe patiṭṭhito, nhārusuttakena matthaluṅge ābaddho, yattha setampi atthi, kaṇhampi lohitakampi, pathavīpi āpopi tejopi vāyopi, yaṃ semhūssadattā setaṃ, pittussadattā kaṇhaṃ, ruhirussadattā lohitakaṃ, pathavussadattā patthiṇṇaṃ hoti, āpussadattā paggharati, tejussadattā paridayhati, vāyussadattā sambhamati, idaṃ sasambhāracakkhu nāma.

    ਯੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਿਤੋ ਏਤ੍ਥ ਪਟਿਬਦ੍ਧੋ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਸਾਦੋ, ਇਦਂ ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ਤਦੇਤਂ ਤਸ੍ਸ ਸਸਮ੍ਭਾਰਚਕ੍ਖੁਨੋ ਸੇਤਮਣ੍ਡਲਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਣ੍ਹਮਣ੍ਡਲਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝੇ, ਅਭਿਮੁਖੇ ਠਿਤਾਨਂ ਸਰੀਰਸਣ੍ਠਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦੇਸਭੂਤੇ ਦਿਟ੍ਠਿਮਣ੍ਡਲੇ, ਸਤ੍ਤਸੁ ਪਿਚੁਪਟਲੇਸੁ ਆਸਿਤ੍ਤਤੇਲਂ ਪਿਚੁਪਟਲਾਨਿ વਿਯ, ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਿਪਟਲਾਨਿ ਬ੍ਯਾਪੇਤ੍વਾ, ਧਾਰਣਨ੍ਹਾਪਨਮਣ੍ਡਨਬੀਜਨਕਿਚ੍ਚਾਹਿ ਚਤੂਹਿ ਧਾਤੀਹਿ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਮਾਰੋ વਿਯ, ਸਨ੍ਧਾਰਣਆਬਨ੍ਧਨਪਰਿਪਾਚਨਸਮੁਦੀਰਣਕਿਚ੍ਚਾਹਿ ਚਤੂਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ਕਤੂਪਕਾਰਂ, ਉਤੁਚਿਤ੍ਤਾਹਾਰੇਹਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਿਯਮਾਨਂ, ਆਯੁਨਾ ਅਨੁਪਾਲਿਯਮਾਨਂ, વਣ੍ਣਗਨ੍ਧਰਸਾਦੀਹਿ ਪਰਿવੁਤਂ, ਪਮਾਣਤੋ ਊਕਾਸਿਰਮਤ੍ਤਂ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਯਥਾਰਹਂ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਭਾવਂ ਸਾਧਯਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਨਾ –

    Yo panettha sito ettha paṭibaddho catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo, idaṃ pasādacakkhu nāma. Tadetaṃ tassa sasambhāracakkhuno setamaṇḍalaparikkhittassa kaṇhamaṇḍalassa majjhe, abhimukhe ṭhitānaṃ sarīrasaṇṭhānuppattidesabhūte diṭṭhimaṇḍale, sattasu picupaṭalesu āsittatelaṃ picupaṭalāni viya, sattakkhipaṭalāni byāpetvā, dhāraṇanhāpanamaṇḍanabījanakiccāhi catūhi dhātīhi khattiyakumāro viya, sandhāraṇaābandhanaparipācanasamudīraṇakiccāhi catūhi dhātūhi katūpakāraṃ, utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ, āyunā anupāliyamānaṃ, vaṇṇagandharasādīhi parivutaṃ, pamāṇato ūkāsiramattaṃ, cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Vuttampi cetaṃ dhammasenāpatinā –

    ‘‘ਯੇਨ ਚਕ੍ਖੁਪ੍ਪਸਾਦੇਨ, ਰੂਪਾਨਿ ਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ।

    ‘‘Yena cakkhuppasādena, rūpāni manupassati;

    ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਸੁਖੁਮਂ ਏਤਂ, ਊਕਾਸਿਰਸਮੂਪਮ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Parittaṃ sukhumaṃ etaṃ, ūkāsirasamūpama’’nti.

    ਚਕ੍ਖੁ ਚ ਤਂ ਆਯਤਨਞ੍ਚਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ। ਯਂ ਚਕ੍ਖੁ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਸਾਦੋਤਿ ਇਧਾਪਿ ਉਪਯੋਗਤ੍ਥੇਯੇવ ਸਾਮਿવਚਨਂ; ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ ਉਪਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਪ੍ਪਸਾਦੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮਿਨਾ ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੁਮੇવ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਸੇਸਚਕ੍ਖੁਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਯਂ ਪਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗੋਚਰਸੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਏਕਂ ਮਹਾਭੂਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਸਾਦੋ ਪਥવੀਧਾਤੁਯਾ ਤੀਹਿ ਮਹਾਭੂਤੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਆਪੋਧਾਤੁਯਾ ਚ ਤੇਜੋਧਾਤੁਯਾ ਚ વਾਯੋਧਾਤੁਯਾ ਚ,’’ ਚਤੁਪਰਿવਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਸਾਦੋ ਪਥવੀਧਾਤੁਯਾ ਚ ਆਪੋਧਾਤੁਯਾ ਚ ਦ੍વੀਹਿ ਮਹਾਭੂਤੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਤੇਜੋਧਾਤੁਯਾ ਚ વਾਯੋਧਾਤੁਯਾ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਪਰਿਯਾਯੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਕਕਥਾ ਨਾਮ ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਾ । ਯੋ ਚ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਸਾਦੋ ਸੋ ਤੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਸਾਪਿ ਦਿਨ੍ਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਸਾਦੋਯੇવਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਤਤ੍ਥ ਦੇਸਨਾ ਆਗਤਾ। ਅਭਿਧਮ੍ਮੋ ਪਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਾ ਨਾਮ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਧ ‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਸਾਦੋ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Cakkhu ca taṃ āyatanañcāti cakkhāyatanaṃ. Yaṃ cakkhu catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādoti idhāpi upayogattheyeva sāmivacanaṃ; cattāri mahābhūtāni upādiyitvā pavattappasādoti attho. Iminā pasādacakkhumeva gaṇhāti, sesacakkhuṃ paṭikkhipati. Yaṃ pana indriyagocarasutte ‘‘ekaṃ mahābhūtaṃ upādāya pasādo pathavīdhātuyā tīhi mahābhūtehi saṅgahito āpodhātuyā ca tejodhātuyā ca vāyodhātuyā ca,’’ catuparivattasutte ‘‘dvinnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo pathavīdhātuyā ca āpodhātuyā ca dvīhi mahābhūtehi saṅgahito tejodhātuyā ca vāyodhātuyā cā’’ti vuttaṃ, taṃ pariyāyena vuttaṃ. Ayañhi suttantikakathā nāma pariyāyadesanā . Yo ca catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo so tesu ekekassāpi dinnaṃ dvinnampi pasādoyevāti iminā pariyāyena tattha desanā āgatā. Abhidhammo pana nippariyāyadesanā nāma. Tasmā idha ‘catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo’ti vuttaṃ.

    ‘ਅਯਂ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਬਾਲਜਨੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਰੀਰਮ੍ਪਿ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਮ੍ਪਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੋ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੋ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਅਨਿਦਸ੍ਸਨੋ। ਪਟਿਘਟ੍ਟਨਾਨਿਘਂਸੋ ਏਤ੍ਥ ਜਾਯਤੀਤਿ ਸਪ੍ਪਟਿਘੋ।

    ‘Ayaṃ me attā’ti bālajanena pariggahitattā attabhāvo vuccati sarīrampi khandhapañcakampi. Tasmiṃ pariyāpanno tannissitoti attabhāvapariyāpanno cakkhuviññāṇena passituṃ na sakkāti anidassano. Paṭighaṭṭanānighaṃso ettha jāyatīti sappaṭigho.

    ਯੇਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਅਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯੇਨ ਕਰਣਭੂਤੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਅਯਂ ਸਤ੍ਤੋ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਰੂਪਂ ਅਤੀਤੇ ਪਸ੍ਸਿ વਾ, વਤ੍ਤਮਾਨੇ ਪਸ੍ਸਤਿ વਾ, ਅਨਾਗਤੇ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤਿ વਾ, ਸਚਸ੍ਸ ਅਪਰਿਭਿਨ੍ਨਂ ਚਕ੍ਖੁ ਭવੇਯ੍ਯ, ਅਥਾਨੇਨ ਆਪਾਥਗਤਂ ਰੂਪਂ ਪਸ੍ਸੇ વਾ, ਅਤੀਤਂ વਾ ਰੂਪਂ ਅਤੀਤੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਸ੍ਸਿ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਨਾਗਤਂ ਅਨਾਗਤੇਨ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤਿ, ਸਚੇ ਤਂ ਰੂਪਂ ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਤਂ ਰੂਪਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਇਦਮੇਤ੍ਥ ਪਰਿਕਪ੍ਪવਚਨਂ। ਦਸ੍ਸਨਪਰਿਣਾਯਕਟ੍ਠੇਨ ਚਕ੍ਖੁਂਪੇਤਂ, ਸਞ੍ਜਾਤਿਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠੇਨ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂਪੇਤਂ, ਸੁਞ੍ਞਤਭਾવਨਿਸ੍ਸਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁਪੇਸਾ। ਦਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣੇ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂਪੇਤਂ। ਲੁਜ੍ਜਨਪਲੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਲੋਕੋਪੇਸੋ। વਲ਼ਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਦ੍વਾਰਾਪੇਸਾ। ਅਪੂਰਣੀਯਟ੍ਠੇਨ ਸਮੁਦ੍ਦੋਪੇਸੋ। ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਟ੍ਠੇਨ ਪਣ੍ਡਰਂਪੇਤਂ। ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਅਭਿਜਾਯਨਟ੍ਠੇਨ ਖੇਤ੍ਤਂਪੇਤਂ। ਤੇਸਂਯੇવ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ વਤ੍ਥੁਂਪੇਤਂ। ਸਮવਿਸਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਨੇਤੀਤਿ ਨੇਤ੍ਤਂਪੇਤਂ। ਤੇਨੇવਟ੍ਠੇਨ ਨਯਨਂਪੇਤਂ । ਸਕ੍ਕਾਯਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਟ੍ਠੇਨ ਓਰਿਮਂ ਤੀਰਂਪੇਤਂ। ਬਹੁਸਾਧਾਰਣਟ੍ਠੇਨ ਅਸ੍ਸਾਮਿਕਟ੍ਠੇਨ ਚ ਸੁਞ੍ਞੋ ਗਾਮੋਪੇਸੋਤਿ।

    Yenātiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – yena karaṇabhūtena cakkhunā ayaṃ satto idaṃ vuttappakāraṃ rūpaṃ atīte passi vā, vattamāne passati vā, anāgate passissati vā, sacassa aparibhinnaṃ cakkhu bhaveyya, athānena āpāthagataṃ rūpaṃ passe vā, atītaṃ vā rūpaṃ atītena cakkhunā passi, paccuppannaṃ paccuppannena passati, anāgataṃ anāgatena passissati, sace taṃ rūpaṃ cakkhussa āpāthaṃ āgaccheyya cakkhunā taṃ rūpaṃ passeyyāti idamettha parikappavacanaṃ. Dassanapariṇāyakaṭṭhena cakkhuṃpetaṃ, sañjātisamosaraṇaṭṭhena cakkhāyatanaṃpetaṃ, suññatabhāvanissattaṭṭhena cakkhudhātupesā. Dassanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti cakkhundriyaṃpetaṃ. Lujjanapalujjanaṭṭhena lokopeso. Vaḷañjanaṭṭhena dvārāpesā. Apūraṇīyaṭṭhena samuddopeso. Parisuddhaṭṭhena paṇḍaraṃpetaṃ. Phassādīnaṃ abhijāyanaṭṭhena khettaṃpetaṃ. Tesaṃyeva patiṭṭhānaṭṭhena vatthuṃpetaṃ. Samavisamaṃ dassentaṃ attabhāvaṃ netīti nettaṃpetaṃ. Tenevaṭṭhena nayanaṃpetaṃ. Sakkāyapariyāpannaṭṭhena orimaṃ tīraṃpetaṃ. Bahusādhāraṇaṭṭhena assāmikaṭṭhena ca suñño gāmopesoti.

    ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ‘ਪਸ੍ਸਿ વਾ’ਤਿਆਦੀਹਿ ਚਤੂਹਿ ਪਦੇਹਿ ਚਕ੍ਖੁਂਪੇਤਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਚੁਦ੍ਦਸ ਨਾਮਾਨਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਸ੍ਸ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વવਤ੍ਥਾਪਨਨਯਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਥਂ? ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਯੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਅਨਿਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਪ੍ਪਟਿਘੇਨ ਰੂਪਂ ਸਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਸਪ੍ਪਟਿਘਂ ਪਸ੍ਸਿ વਾ ਚਕ੍ਖੁਂਪੇਤਂ…ਪੇ॰… ਸੁਞ੍ਞੋ ਗਾਮੋਪੇਸੋ, ਇਦਂ ਤਂ ਰੂਪਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਕੋ ਨਯੋ। ਏવਂ ਸੇਸਾਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Ettāvatā ‘passi vā’tiādīhi catūhi padehi cakkhuṃpetantiādīni cuddasa nāmāni yojetvā cakkhāyatanassa cattāro vavatthāpananayā vuttāti veditabbā. Kathaṃ? Ettha hi yena cakkhunā anidassanena sappaṭighena rūpaṃ sanidassanaṃ sappaṭighaṃ passi vā cakkhuṃpetaṃ…pe… suñño gāmopeso, idaṃ taṃ rūpaṃ cakkhāyatananti ayameko nayo. Evaṃ sesāpi veditabbā.

    ੫੯੭. ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ વਿਜ੍ਜੁਨਿਚ੍ਛਰਣਾਦਿਕਾਲੇਸੁ ਅਨੋਲੋਕੇਤੁਕਾਮਸ੍ਸਾਪਿ ਰੂਪਂ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਂ ਘਟ੍ਟੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਆਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਦੁਤਿਯੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੋ ਆਰਦ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਯਮ੍ਹਿ ਚਕ੍ਖੁਮ੍ਹੀਤਿ ਯਮ੍ਹਿ ਅਧਿਕਰਣਭੂਤੇ ਚਕ੍ਖੁਮ੍ਹਿ। ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਮੇਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਹਞ੍ਞਿ વਾਤਿ ਅਤੀਤਤ੍ਥੋ। ਪਟਿਹਞ੍ਞਤਿ વਾਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਥੋ। ਪਟਿਹਞ੍ਞਿਸ੍ਸਤਿ વਾਤਿ ਅਨਾਗਤਤ੍ਥੋ। ਪਟਿਹਞ੍ਞੇ વਾਤਿ વਿਕਪ੍ਪਨਤ੍ਥੋ। ਅਤੀਤਞ੍ਹਿ ਰੂਪਂ ਅਤੀਤੇ ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਹਞ੍ਞਿ ਨਾਮ। ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤਿ ਨਾਮ। ਅਨਾਗਤਂ ਅਨਾਗਤੇ ਪਟਿਹਞ੍ਞਿਸ੍ਸਤਿ ਨਾਮ। ਸਚੇ ਤਂ ਰੂਪਂ ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਚਕ੍ਖੁਮ੍ਹਿ ਪਟਿਹਞ੍ਞੇਯ੍ਯ ਤਂ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਪਰਿਕਪ੍ਪੋ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਪਸਾਦਂ ਘਟ੍ਟਯਮਾਨਮੇવ ਰੂਪਂ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤਿ ਨਾਮ। ਇਧਾਪਿ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વવਤ੍ਥਾਪਨਨਯਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    597. Idāni yasmā vijjuniccharaṇādikālesu anoloketukāmassāpi rūpaṃ cakkhupasādaṃ ghaṭṭeti, tasmā taṃ ākāraṃ dassetuṃ dutiyo niddesavāro āraddho. Tattha yamhi cakkhumhīti yamhi adhikaraṇabhūte cakkhumhi. Rūpanti paccattavacanametaṃ. Tattha paṭihaññi vāti atītattho. Paṭihaññativāti paccuppannattho. Paṭihaññissati vāti anāgatattho. Paṭihaññe vāti vikappanattho. Atītañhi rūpaṃ atīte cakkhusmiṃ paṭihaññi nāma. Paccuppannaṃ paccuppanne paṭihaññati nāma. Anāgataṃ anāgate paṭihaññissati nāma. Sace taṃ rūpaṃ cakkhussa āpāthaṃ āgaccheyya, cakkhumhi paṭihaññeyya taṃ rūpanti ayamettha parikappo. Atthato pana pasādaṃ ghaṭṭayamānameva rūpaṃ paṭihaññati nāma. Idhāpi purimanayeneva cattāro vavatthāpananayā veditabbā.

    ੫੯੮. ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਇਚ੍ਛਾਯ ਓਲੋਕੇਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਰੂਪੇ ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਪਸਂਹਰਤੋ ਚਕ੍ਖੁ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਆਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਤਿਯੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੋ ਆਰਦ੍ਧੋ। ਸੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਾਕਟੋਯੇવ। ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਚਕ੍ਖੁ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਮਾਨਮੇવ ਰੂਪਮ੍ਹਿ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤਿ ਨਾਮ। ਇਧਾਪਿ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વવਤ੍ਥਾਪਨਨਯਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    598. Idāni yasmā attano icchāya oloketukāmassa rūpe cakkhuṃ upasaṃharato cakkhu rūpasmiṃ paṭihaññati, tasmā taṃ ākāraṃ dassetuṃ tatiyo niddesavāro āraddho. So atthato pākaṭoyeva. Ettha pana cakkhu ārammaṇaṃ sampaṭicchamānameva rūpamhi paṭihaññati nāma. Idhāpi purimanayeneva cattāro vavatthāpananayā veditabbā.

    ੫੯੯. ਇਤੋ ਪਰਂ ਫਸ੍ਸਪਞ੍ਚਮਕਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪਞ੍ਚ, ਤੇਸਂਯੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਪਟਿਬਦ੍ਧਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਾਤਿ, ਦਸ વਾਰਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ, ਪਚ੍ਚਯਂ ਕਤ੍વਾ। ਰੂਪਂ ਆਰਬ੍ਭਾਤਿ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਆਗਮ੍ਮ, ਸਨ੍ਧਾਯ, ਪਟਿਚ੍ਚ। ਇਮਿਨਾ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦવਤ੍ਥੁਕਾਨਂ ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਪੁਰੇਜਾਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰਜવਨવੀਥਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਇਤਰੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ વਾਰੇਸੁ ਰੂਪਂ ਆਰਮ੍ਮਣਮਸ੍ਸਾਤਿ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣੋਤਿ ਏવਂ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਯਥਾ ਪਨ ਪੁਰਿਮੇਸੁ ਤੀਸੁ, ਏવਂ ਇਮੇਸੁਪਿ ਦਸਸੁ વਾਰੇਸੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વવਤ੍ਥਾਪਨਨਯਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏવਂ ਕਤਮਂ ਤਂ ਰੂਪਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਉਦ੍ਧਟਂ ਚਕ੍ਖੁਂ ‘ਇਦਂ ਤ’ਨ੍ਤਿ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ, ਪੁਰਿਮਾ ਤਯੋ, ਇਮੇ ਦਸਾਤਿ, ਤੇਰਸ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વવਤ੍ਥਾਪਨਨਯਾਨਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਦ੍વਿਪਞ੍ਞਾਸਾਯ ਨਯੇਹਿ ਪਟਿਮਣ੍ਡੇਤ੍વਾવ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    599. Ito paraṃ phassapañcamakānaṃ uppattidassanavasena pañca, tesaṃyeva ārammaṇapaṭibaddhauppattidassanavasena pañcāti, dasa vārā dassitā. Tattha cakkhuṃ nissāyāti cakkhuṃ nissāya, paccayaṃ katvā. Rūpaṃ ārabbhāti rūpārammaṇaṃ āgamma, sandhāya, paṭicca. Iminā cakkhupasādavatthukānaṃ phassādīnaṃ purejātapaccayena cakkhudvārajavanavīthipariyāpannānaṃ ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayapaccayehi rūpassa paccayabhāvo dassito. Itaresu pañcasu vāresu rūpaṃ ārammaṇamassāti rūpārammaṇoti evaṃ ārammaṇapaccayamatteneva paccayabhāvo dassito. Yathā pana purimesu tīsu, evaṃ imesupi dasasu vāresu cattāro cattāro vavatthāpananayā veditabbā. Evaṃ katamaṃ taṃ rūpaṃ cakkhāyatananti pucchāya uddhaṭaṃ cakkhuṃ ‘idaṃ ta’nti nānappakārato dassetuṃ, purimā tayo, ime dasāti, terasa niddesavārā dassitā. Ekekasmiñcettha catunnaṃ catunnaṃ vavatthāpananayānaṃ āgatattā dvipaññāsāya nayehi paṭimaṇḍetvāva dassitāti veditabbā.

    ੬੦੦. ਇਤੋ ਪਰੇਸੁ ਸੋਤਾਯਤਨਾਦਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। વਿਸੇਸਮਤ੍ਤਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ – ਸੁਣਾਤੀਤਿ ਸੋਤਂ। ਤਂ ਸਸਮ੍ਭਾਰਸੋਤਬਿਲਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਤਨੁਤਮ੍ਬਲੋਮਾਚਿਤੇ ਅਙ੍ਗੁਲਿવੇਧਕਸਣ੍ਠਾਨੇ ਪਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ਕਤੂਪਕਾਰਂ, ਉਤੁਚਿਤ੍ਤਾਹਾਰੇਹਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਿਯਮਾਨਂ, ਆਯੁਨਾ ਅਨੁਪਾਲਿਯਮਾਨਂ, વਣ੍ਣਾਦੀਹਿ ਪਰਿવੁਤਂ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਯਥਾਰਹਂ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਭਾવਂ ਸਾਧਯਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ।

    600. Ito paresu sotāyatanādiniddesesupi eseva nayo. Visesamattaṃ panettha evaṃ veditabbaṃ – suṇātīti sotaṃ. Taṃ sasambhārasotabilassa anto tanutambalomācite aṅgulivedhakasaṇṭhāne padese vuttappakārāhi dhātūhi katūpakāraṃ, utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ, āyunā anupāliyamānaṃ, vaṇṇādīhi parivutaṃ sotaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.

    ਘਾਯਤੀਤਿ ਘਾਨਂ। ਤਂ ਸਸਮ੍ਭਾਰਘਾਨਬਿਲਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋ ਅਜਪ੍ਪਦਸਣ੍ਠਾਨੇ ਪਦੇਸੇ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਉਪਕਾਰੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਾਨੁਪਾਲਨਪਰਿવਾਰਂ ਹੁਤ੍વਾ ਘਾਨવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਯਥਾਰਹਂ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਭਾવਂ ਸਾਧਯਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ।

    Ghāyatīti ghānaṃ. Taṃ sasambhāraghānabilassa anto ajappadasaṇṭhāne padese yathāvuttappakāraupakārupatthambhanānupālanaparivāraṃ hutvā ghānaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.

    ਸਾਯਨਟ੍ਠੇਨ ਜਿવ੍ਹਾ। ਸਾ ਸਸਮ੍ਭਾਰਜਿવ੍ਹਾਮਜ੍ਝਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਉਪ੍ਪਲਦਲਗ੍ਗਸਣ੍ਠਾਨੇ ਪਦੇਸੇ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਉਪਕਾਰੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਾਨੁਪਾਲਨਪਰਿવਾਰਾ ਹੁਤ੍વਾ ਜਿવ੍ਹਾવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਯਥਾਰਹਂ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਭਾવਂ ਸਾਧਯਮਾਨਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ।

    Sāyanaṭṭhena jivhā. Sā sasambhārajivhāmajjhassa upari uppaladalaggasaṇṭhāne padese yathāvuttappakāraupakārupatthambhanānupālanaparivārā hutvā jivhāviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānā tiṭṭhati.

    ਯਾવਤਾ ਪਨ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਕਰੂਪਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਾਯਾਯਤਨਂ, ਕਪ੍ਪਾਸਪਟਲੇ ਸ੍ਨੇਹੋ વਿਯ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਉਪਕਾਰੁਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਾਨੁਪਾਲਨਪਰਿવਾਰਮੇવ ਹੁਤ੍વਾ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ ਯਥਾਰਹਂ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਭਾવਂ ਸਾਧਯਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ વਿਸੇਸੋ। ਸੇਸੋ ਪਾਲ਼ਿਪ੍ਪਭੇਦੋ ਚ ਅਤ੍ਥੋ ਚ ਚਕ੍ਖੁਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕੇવਲਞ੍ਹਿ ਇਧ ਚਕ੍ਖੁਪਦਸ੍ਸ ਠਾਨੇ ਸੋਤਪਦਾਦੀਨਿ, ਰੂਪਪਦਸ੍ਸ ਠਾਨੇ ਸਦ੍ਦਪਦਾਦੀਨਿ, ਪਸ੍ਸੀਤਿ ਆਦੀਨਂ ਠਾਨੇ ਸੁਣੀਤਿਆਦਿਪਦਾਨਿ ਚ ਆਗਤਾਨਿ। ‘ਨੇਤ੍ਤਂਪੇਤਂ , ਨਯਨਂਪੇਤ’ਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਚ ਪਦਦ੍વਯਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਦ੍વਾਦਸ ਦ੍વਾਦਸ ਨਾਮਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવ।

    Yāvatā pana imasmiṃ kāye upādiṇṇakarūpaṃ nāma atthi, sabbattha kāyāyatanaṃ, kappāsapaṭale sneho viya, yathāvuttappakāraupakārupatthambhanānupālanaparivārameva hutvā kāyaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Ayamettha viseso. Seso pāḷippabhedo ca attho ca cakkhuniddese vuttanayeneva veditabbo. Kevalañhi idha cakkhupadassa ṭhāne sotapadādīni, rūpapadassa ṭhāne saddapadādīni, passīti ādīnaṃ ṭhāne suṇītiādipadāni ca āgatāni. ‘Nettaṃpetaṃ , nayanaṃpeta’nti imassa ca padadvayassa abhāvā dvādasa dvādasa nāmāni honti. Sesaṃ sabbattha vuttasadisameva.

    ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ – ਯਦਿ ਯਾવਤਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਕਰੂਪਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਾਯਾਯਤਨਂ, ਕਪ੍ਪਾਸਪਟਲੇ ਸ੍ਨੇਹੋ વਿਯ। ‘ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਲਕ੍ਖਣਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤਾ ਆਪਜ੍ਜਤੀ’ਤਿ। ‘ਨਾਪਜ੍ਜਤੀ’ਤਿ। ‘ਕਸ੍ਮਾ’? ‘ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਅਭਾવਤੋ’। ‘ਯਦਿ ਏવਂ, ਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਾਯਾਯਤਨ’ਨ੍ਤਿ? ‘ਨੇવ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ। વਿਨਿਬ੍ਭੁਜਿਤ੍વਾ ਪਨਸ੍ਸ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਰੂਪਰਸਾਦਯੋ, વਾਲਿਕਾਚੁਣ੍ਣਾਨਿ વਿਯ, વਿવੇਚੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਬ੍ਯਾਪਿਨੋਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਨ ਚ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਰੂਪੇ ਰਸੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਦਿ ਸਿਯਾ ਰੂਪਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਰਸਗ੍ਗਹਣਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਏવਂ ਕਾਯਾਯਤਨਮ੍ਪਿ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਨੇવ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ, ਨ ਚ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥਿ, વਿવੇਚੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤਾਯਾਤਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਨ ਲਕ੍ਖਣਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤਾ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ’।

    Tattha siyā – yadi yāvatā imasmiṃ kāye upādiṇṇakarūpaṃ nāma atthi, sabbattha kāyāyatanaṃ, kappāsapaṭale sneho viya. ‘Evaṃ sante lakkhaṇasammissatā āpajjatī’ti. ‘Nāpajjatī’ti. ‘Kasmā’? ‘Aññassa aññattha abhāvato’. ‘Yadi evaṃ, na sabbattha kāyāyatana’nti? ‘Neva paramatthato sabbattha. Vinibbhujitvā panassa nānākaraṇaṃ paññāpetuṃ na sakkā, tasmā evaṃ vuttaṃ. Yathā hi rūparasādayo, vālikācuṇṇāni viya, vivecetuṃ asakkuṇeyyatāya aññamaññabyāpinoti vuccanti, na ca paramatthato rūpe raso atthi. Yadi siyā rūpaggahaṇeneva rasaggahaṇaṃ gaccheyya. Evaṃ kāyāyatanampi paramatthato neva sabbattha atthi, na ca sabbattha natthi, vivecetuṃ asakkuṇeyyatāyāti. Evamettha na lakkhaṇasammissatā āpajjatīti veditabbā’.

    ਅਪਿਚ ਲਕ੍ਖਣਾਦਿવવਤ੍ਥਾਪਨਤੋਪੇਤੇਸਂ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ – ਏਤੇਸੁ ਹਿ ਰੂਪਾਭਿਘਾਤਾਰਹਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣਂ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮਤਾਨਿਦਾਨਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣਂ વਾ ਚਕ੍ਖੁ, ਰੂਪੇਸੁ ਆવਿਞ੍ਛਨਰਸਂ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਧਾਰਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਦਟ੍ਠੁਕਾਮਤਾਨਿਦਾਨਕਮ੍ਮਜਭੂਤਪਦਟ੍ਠਾਨਂ।

    Apica lakkhaṇādivavatthāpanatopetesaṃ asammissatā veditabbā – etesu hi rūpābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ daṭṭhukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā cakkhu, rūpesu āviñchanarasaṃ, cakkhuviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, daṭṭhukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.

    ਸਦ੍ਦਾਭਿਘਾਤਾਰਹਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣਂ ਸੋਤੁਕਾਮਤਾਨਿਦਾਨਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣਂ વਾ ਸੋਤਂ, ਸਦ੍ਦੇਸੁ ਆવਿਞ੍ਛਨਰਸਂ, ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਧਾਰਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਸੋਤੁਕਾਮਤਾਨਿਦਾਨਕਮ੍ਮਜਭੂਤਪਦਟ੍ਠਾਨਂ।

    Saddābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ sotukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā sotaṃ, saddesu āviñchanarasaṃ, sotaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ, sotukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.

    ਗਨ੍ਧਾਭਿਘਾਤਾਰਹਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣਂ ਘਾਯਿਤੁਕਾਮਤਾਨਿਦਾਨਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣਂ વਾ ਘਾਨਂ, ਗਨ੍ਧੇਸੁ ਆવਿਞ੍ਛਨਰਸਂ, ਘਾਨવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਧਾਰਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ ਘਾਯਿਤੁਕਾਮਤਾਨਿਦਾਨਕਮ੍ਮਜਭੂਤਪਦਟ੍ਠਾਨਂ।

    Gandhābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇaṃ ghāyitukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇaṃ vā ghānaṃ, gandhesu āviñchanarasaṃ, ghānaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ ghāyitukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānaṃ.

    ਰਸਾਭਿਘਾਤਾਰਹਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣਾ ਸਾਯਿਤੁਕਾਮਤਾਨਿਦਾਨਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣਾ વਾ ਜਿવ੍ਹਾ, ਰਸੇਸੁ ਆવਿਞ੍ਛਨਰਸਾ, ਜਿવ੍ਹਾવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਧਾਰਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਸਾਯਿਤੁਕਾਮਤਾਨਿਦਾਨਕਮ੍ਮਜਭੂਤਪਦਟ੍ਠਾਨਾ।

    Rasābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇā sāyitukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇā vā jivhā, rasesu āviñchanarasā, jivhāviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhānā, sāyitukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhānā.

    ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਭਿਘਾਤਾਰਹਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣੋ ਫੁਸਿਤੁਕਾਮਤਾਨਿਦਾਨਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣੋ વਾ ਕਾਯੋ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇਸੁ ਆવਿਞ੍ਛਨਰਸੋ, ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਧਾਰਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ, ਫੁਸਿਤੁਕਾਮਤਾਨਿਦਾਨਕਮ੍ਮਜਭੂਤਪਦਟ੍ਠਾਨੋ।

    Phoṭṭhabbābhighātārahabhūtappasādalakkhaṇo phusitukāmatānidānakammasamuṭṭhānabhūtappasādalakkhaṇo vā kāyo, phoṭṭhabbesu āviñchanaraso, kāyaviññāṇassa ādhārabhāvapaccupaṭṭhāno, phusitukāmatānidānakammajabhūtapadaṭṭhāno.

    ਕੇਚਿ ਪਨ ‘ਤੇਜਾਧਿਕਾਨਂ ਭੂਤਾਨਂ ਪਸਾਦੋ ਚਕ੍ਖੁ, વਾਯੁਪਥવੀਆਪਾਧਿਕਾਨਂ ਭੂਤਾਨਂ ਪਸਾਦਾ ਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾ, ਕਾਯੋ ਸਬ੍ਬੇਸ’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਪਰੇ ‘ਤੇਜਾਧਿਕਾਨਂ ਪਸਾਦੋ ਚਕ੍ਖੁ, વਿવਰવਾਯੁਆਪਪਥવਾਧਿਕਾਨਂ ਪਸਾਦਾ ਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯਾ’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ – ‘ਸੁਤ੍ਤਂ ਆਹਰਥਾ’ਤਿ। ਅਦ੍ਧਾ ਸੁਤ੍ਤਮੇવ ਨ ਦਕ੍ਖਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ‘ਤੇਜਾਦੀਨਂ ਗੁਣੇਹਿ ਰੂਪਾਦੀਹਿ ਅਨੁਗ੍ਗਯ੍ਹਭਾવਤੋ’ਤਿ ਕਾਰਣਂ વਦਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਚ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ – ‘ਕੋ ਪਨੇવਮਾਹ – ਰੂਪਾਦਯੋ ਤੇਜਾਦੀਨਂ ਗੁਣਾ’ਤਿ? ਅવਿਨਿਬ੍ਭੋਗੇਸੁ ਹਿ ਰੂਪੇਸੁ ‘ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਸ ਗੁਣੋ, ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਸ ਗੁਣੋ’ਤਿ ਨ ਲਬ੍ਭਾ વਤ੍ਤੁਂ। ਅਥਾਪਿ વਦੇਯ੍ਯੁਂ – ‘ਯਥਾ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਸਮ੍ਭਾਰੇਸੁ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਭੂਤਸ੍ਸ ਅਧਿਕਤਾਯ ਪਥવੀਆਦੀਨਂ ਸਨ੍ਧਾਰਣਾਦੀਨਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਇਚ੍ਛਥ, ਏવਂ ਤੇਜਾਦਿਅਧਿਕੇਸੁ ਸਮ੍ਭਾਰੇਸੁ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਅਧਿਕਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਮੇਤਂ ਰੂਪਾਦਯੋ ਤੇਸਂ ਗੁਣਾ’ਤਿ। ਤੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ – ਇਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਮ , ਯਦਿ ਆਪਾਧਿਕਸ੍ਸ ਆਸવਸ੍ਸ ਗਨ੍ਧਤੋ ਪਥવੀਅਧਿਕੇ ਕਪ੍ਪਾਸੇ ਗਨ੍ਧੋ ਅਧਿਕਤਰੋ ਸਿਯਾ, ਤੇਜਾਧਿਕਸ੍ਸ ਚ ਉਣ੍ਹੋਦਕਸ੍ਸ વਣ੍ਣਤੋਪਿ ਸੀਤੂਦਕਸ੍ਸ વਣ੍ਣੋ ਪਰਿਹਾਯੇਥ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤਂ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਹਾਯੇਥੇਤਂ ਏਤੇਸਂ ਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾਨਂ વਿਸੇਸਕਪ੍ਪਨਂ, ਯਥਾ ਅવਿਸੇਸੇਪਿ ਏਕਕਲਾਪੇ ਭੂਤਾਨਂ ਰੂਪਰਸਾਦਯੋ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਸਦਿਸਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਾਦਯੋ, ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇਪਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ વਿਸੇਸਕਾਰਣੇਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਮੇਤਂ।

    Keci pana ‘tejādhikānaṃ bhūtānaṃ pasādo cakkhu, vāyupathavīāpādhikānaṃ bhūtānaṃ pasādā sotaghānajivhā, kāyo sabbesa’nti vadanti. Apare ‘tejādhikānaṃ pasādo cakkhu, vivaravāyuāpapathavādhikānaṃ pasādā sotaghānajivhākāyā’ti vadanti. Te vattabbā – ‘suttaṃ āharathā’ti. Addhā suttameva na dakkhissanti. Keci panettha ‘tejādīnaṃ guṇehi rūpādīhi anuggayhabhāvato’ti kāraṇaṃ vadanti. Te ca vattabbā – ‘ko panevamāha – rūpādayo tejādīnaṃ guṇā’ti? Avinibbhogesu hi rūpesu ‘ayaṃ imassa guṇo, ayaṃ imassa guṇo’ti na labbhā vattuṃ. Athāpi vadeyyuṃ – ‘yathā tesu tesu sambhāresu tassa tassa bhūtassa adhikatāya pathavīādīnaṃ sandhāraṇādīni kiccāni icchatha, evaṃ tejādiadhikesu sambhāresu rūpādīnaṃ adhikabhāvadassanato icchitabbametaṃ rūpādayo tesaṃ guṇā’ti. Te vattabbā – iccheyyāma , yadi āpādhikassa āsavassa gandhato pathavīadhike kappāse gandho adhikataro siyā, tejādhikassa ca uṇhodakassa vaṇṇatopi sītūdakassa vaṇṇo parihāyetha. Yasmā panetaṃ ubhayampi natthi, tasmā pahāyethetaṃ etesaṃ nissayabhūtānaṃ visesakappanaṃ, yathā avisesepi ekakalāpe bhūtānaṃ rūparasādayo aññamaññaṃ visadisā honti, evaṃ cakkhupasādādayo, avijjamānepi aññasmiṃ visesakāraṇeti gahetabbametaṃ.

    ਕਿਂ ਪਨ ਤਂ ਯਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਸਾਧਾਰਣਂ? ਕਮ੍ਮਮੇવ ਨੇਸਂ વਿਸੇਸਕਾਰਣਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਕਮ੍ਮવਿਸੇਸਤੋ ਏਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋ, ਨ ਭੂਤવਿਸੇਸਤੋ। ਭੂਤવਿਸੇਸੇ ਹਿ ਸਤਿ ਪਸਾਦੋવ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਸਮਾਨਾਨਞ੍ਹਿ ਪਸਾਦੋ, ਨ વਿਸਮਾਨਾਨਨ੍ਤਿ ਪੋਰਾਣਾ। ਏવਂ ਕਮ੍ਮੇવਿਸਸਤੋ વਿਸੇਸવਨ੍ਤੇਸੁ ਚ ਏਤੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਾਨਿ ਅਸਮ੍ਪਤ੍ਤવਿਸਯਗ੍ਗਾਹਕਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਅਨਲ੍ਲੀਨਨਿਸ੍ਸਯੇ ਏવ વਿਸਯੇ વਿਞ੍ਞਾਣਹੇਤੁਤ੍ਤਾ। ਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤવਿਸਯਗ੍ਗਾਹਕਾ, ਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਚੇવ ਸਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਅਲ੍ਲੀਨੇਯੇવ વਿਸਯੇ વਿਞ੍ਞਾਣਹੇਤੁਤ੍ਤਾ।

    Kiṃ pana taṃ yaṃ aññamaññassa asādhāraṇaṃ? Kammameva nesaṃ visesakāraṇaṃ. Tasmā kammavisesato etesaṃ viseso, na bhūtavisesato. Bhūtavisese hi sati pasādova nuppajjati. Samānānañhi pasādo, na visamānānanti porāṇā. Evaṃ kammevisasato visesavantesu ca etesu cakkhusotāni asampattavisayaggāhakāni attano nissayaṃ anallīnanissaye eva visaye viññāṇahetuttā. Ghānajivhākāyā sampattavisayaggāhakā, nissayavasena ceva sayañca attano nissayaṃ allīneyeva visaye viññāṇahetuttā.

    ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਆਪਾਥਗਤਤ੍ਤਾવ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਂ ਨਾਮ। ਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਸੂਰਿਯਮਣ੍ਡਲਾਨਞ੍ਹਿ ਦ੍વਾਚਤ੍ਤਾਲੀਸਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਮਤ੍ਥਕੇ ਠਿਤਾਨਂ વਣ੍ਣੋ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਂ ਘਟ੍ਟੇਤਿ। ਸੋ ਦੂਰੇ ਠਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਯਮਾਨੋਪਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੋਯੇવ ਨਾਮ। ਤਂਗੋਚਰਤ੍ਤਾ ਚਕ੍ਖੁ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਗੋਚਰਮੇવ ਨਾਮ। ਦੂਰੇ ਰੁਕ੍ਖਂ ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ, ਰਜਕਾਨਞ੍ਚ વਤ੍ਥਂ ਧੋવਨ੍ਤਾਨਂ ਦੂਰਤੋવ ਕਾਯવਿਕਾਰੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਸਦ੍ਦੋ ਪਨ ਧਾਤੁਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸੋਤਂ ਘਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਸਣਿਕਂ વવਤ੍ਥਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘āpāthagatattāva ārammaṇaṃ sampattaṃ nāma. Candamaṇḍalasūriyamaṇḍalānañhi dvācattālīsayojanasahassamatthake ṭhitānaṃ vaṇṇo cakkhupasādaṃ ghaṭṭeti. So dūre ṭhatvā paññāyamānopi sampattoyeva nāma. Taṃgocarattā cakkhu sampattagocarameva nāma. Dūre rukkhaṃ chindantānampi, rajakānañca vatthaṃ dhovantānaṃ dūratova kāyavikāro paññāyati. Saddo pana dhātuparamparāya āgantvā sotaṃ ghaṭṭetvā saṇikaṃ vavatthānaṃ gacchatī’’ti vuttaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਆਪਾਥਗਤਤ੍ਤਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਾਦਿવਣ੍ਣੋ ਪਨ ਚਕ੍ਖੁਂ ਅਸਮ੍ਪਤ੍ਤੋ ਦੂਰੇ ਠਿਤੋવ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਸਦ੍ਦੋਪਿ ਸਚੇ ਸਣਿਕਂ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਦੂਰੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਚਿਰੇਨ ਸੁਯ੍ਯੇਯ੍ਯ, ਪਰਮ੍ਪਰਘਟ੍ਟਨਾਯ ਚ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸੋਤਂ ਘਟ੍ਟੇਨ੍ਤੋ ਅਸੁਕਦਿਸਾਯ ਨਾਮਾਤਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯੇਯ੍ਯ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਸਮ੍ਪਤ੍ਤਗੋਚਰਾਨੇવ ਤਾਨਿ।

    Tattha kiñcāpi āpāthagatattā ārammaṇaṃ sampattanti vuttaṃ, candamaṇḍalādivaṇṇo pana cakkhuṃ asampatto dūre ṭhitova paññāyati. Saddopi sace saṇikaṃ āgaccheyya, dūre uppanno cirena suyyeyya, paramparaghaṭṭanāya ca āgantvā sotaṃ ghaṭṭento asukadisāya nāmāti na paññāyeyya. Tasmā asampattagocarāneva tāni.

    ਅਹਿਆਦਿਸਮਾਨਾਨਿ ਚੇਤਾਨਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਅਹਿ ਨਾਮ ਬਹਿ ਸਿਤ੍ਤਸਮ੍ਮਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨੇ ਨਾਭਿਰਮਤਿ, ਸਙ੍ਕਾਰਟ੍ਠਾਨਤਿਣਪਣ੍ਣਗਹਨવਮ੍ਮਿਕਾਨਿਯੇવ ਪਨ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਪਨ੍ਨਕਾਲੇ ਅਭਿਰਮਤਿ, ਏਕਗ੍ਗਤਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਏવਮੇવ ਚਕ੍ਖੁਪੇਤਂ વਿਸਮਜ੍ਝਾਸਯਂ ਮਟ੍ਠੇਸੁ ਸੁવਣ੍ਣਭਿਤ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਨਾਭਿਰਮਤਿ, ਓਲੋਕੇਤੁਮ੍ਪਿ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਰੂਪਚਿਤ੍ਤਪੁਪ੍ਫਲਤਾਦਿਚਿਤ੍ਤੇਸੁਯੇવ ਪਨ ਅਭਿਰਮਤਿ। ਤਾਦਿਸੇਸੁ ਹਿ ਠਾਨੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਮ੍ਹਿ ਅਪ੍ਪਹੋਨ੍ਤੇ ਮੁਖਮ੍ਪਿ વਿવਰਿਤ੍વਾ ਓਲੋਕੇਤੁਕਾਮਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Ahiādisamānāni cetāni. Yathā hi ahi nāma bahi sittasammaṭṭhaṭṭhāne nābhiramati, saṅkāraṭṭhānatiṇapaṇṇagahanavammikāniyeva pana pavisitvā nipannakāle abhiramati, ekaggataṃ āpajjati, evameva cakkhupetaṃ visamajjhāsayaṃ maṭṭhesu suvaṇṇabhittiādīsu nābhiramati, oloketumpi na icchati, rūpacittapupphalatādicittesuyeva pana abhiramati. Tādisesu hi ṭhānesu cakkhumhi appahonte mukhampi vivaritvā oloketukāmā honti.

    ਸੁਸੁਮਾਰੋਪਿ ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਨਿਮ੍ਮੀਲੇਤ੍વਾવ ਚਰਤਿ। ਯਦਾ ਪਨ ਬ੍ਯਾਮਸਤਮਤ੍ਤਂ ਉਦਕਂ ਓਗਾਹਿਤ੍વਾ ਬਿਲਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਕਗ੍ਗਂ ਹੋਤਿ ਸੁਖਂ ਸੁਪਤਿ, ਏવਮੇવ ਸੋਤਂ ਤਮ੍ਪੇ ਬਿਲਜ੍ਝਾਸਯਂ ਆਕਾਸਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਕਣ੍ਣਚ੍ਛਿਦ੍ਦਕੂਪਕੇਯੇવ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਕਰੋਤਿ। ਕਣ੍ਣਚ੍ਛਿਦ੍ਦਾਕਾਸੋਯੇવ ਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਸવਨੇ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਜਟਾਕਾਸੋਪਿ વਟ੍ਟਤਿਯੇવ। ਅਨ੍ਤੋਲੇਣਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਸਜ੍ਝਾਯੇ ਕਰਿਯਮਾਨੇ ਨ ਲੇਣਚ੍ਛਦਨਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦੋ ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ, ਦ੍વਾਰવਾਤਪਾਨਚ੍ਛਿਦ੍ਦੇਹਿ ਪਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਧਾਤੁਪਰਮ੍ਪਰਾਯੇવ ਘਟ੍ਟੇਨ੍ਤੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸੋਤਪਸਾਦਂ ਘਟ੍ਟੇਤਿ। ਅਥ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ‘ਅਸੁਕੋ ਨਾਮ ਸਜ੍ਝਾਯਤੀ’ਤਿ ਲੇਣਪਿਟ੍ਠੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਜਾਨਨ੍ਤਿ।

    Susumāropi bahi nikkhanto gahetabbaṃ na passati, akkhīni nimmīletvāva carati. Yadā pana byāmasatamattaṃ udakaṃ ogāhitvā bilaṃ pavisitvā nipanno hoti, tadā tassa cittaṃ ekaggaṃ hoti sukhaṃ supati, evameva sotaṃ tampe bilajjhāsayaṃ ākāsasannissitaṃ kaṇṇacchiddakūpakeyeva ajjhāsayaṃ karoti. Kaṇṇacchiddākāsoyeva tassa saddasavane paccayo hoti. Ajaṭākāsopi vaṭṭatiyeva. Antoleṇasmiñhi sajjhāye kariyamāne na leṇacchadanaṃ bhinditvā saddo bahi nikkhamati, dvāravātapānacchiddehi pana nikkhamitvā dhātuparamparāyeva ghaṭṭento gantvā sotapasādaṃ ghaṭṭeti. Atha tasmiṃ kāle ‘asuko nāma sajjhāyatī’ti leṇapiṭṭhe nisinnā jānanti.

    ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਗੋਚਰਤਾ ਹੋਤਿ। ‘ਕਿਂ ਪਨੇਤਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਗੋਚਰ’ਨ੍ਤਿ? ‘ਆਮ, ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਗੋਚਰਂ’। ‘ਯਦਿ ਏવਂ, ਦੂਰੇ ਭੇਰੀਆਦੀਸੁ વਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਦੂਰੇ ਸਦ੍ਦੋਤਿ ਜਾਨਨਂ ਨ ਭવੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ? ‘ਨੋ ਨ ਭવਤਿ। ਸੋਤਪਸਾਦਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਘਟ੍ਟਿਤੇ ਦੂਰੇ ਸਦ੍ਦੋ ਆਸਨ੍ਨੇ ਸਦ੍ਦੋ, ਪਰਤੀਰੇ ਓਰਿਮਤੀਰੇਤਿ ਤਥਾ ਤਥਾ ਜਾਨਨਾਕਾਰੋ ਹੋਤਿ। ਧਮ੍ਮਤਾ ਏਸਾ’ਤਿ। ‘ਕਿਂ ਏਤਾਯ ਧਮ੍ਮਤਾਯ? ਯਤੋ ਯਤੋ ਛਿਦ੍ਦਂ ਤਤੋ ਤਤੋ ਸવਨਂ ਹੋਤਿ, ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾਦੀਨਂ ਦਸ੍ਸਨਂ વਿਯਾਤਿ ਅਸਮ੍ਪਤ੍ਤਗੋਚਰਮੇવੇਤਂ’।

    Evaṃ sante sampattagocaratā hoti. ‘Kiṃ panetaṃ sampattagocara’nti? ‘Āma, sampattagocaraṃ’. ‘Yadi evaṃ, dūre bherīādīsu vajjamānesu dūre saddoti jānanaṃ na bhaveyyā’ti? ‘No na bhavati. Sotapasādasmiñhi ghaṭṭite dūre saddo āsanne saddo, paratīre orimatīreti tathā tathā jānanākāro hoti. Dhammatā esā’ti. ‘Kiṃ etāya dhammatāya? Yato yato chiddaṃ tato tato savanaṃ hoti, candimasūriyādīnaṃ dassanaṃ viyāti asampattagocaramevetaṃ’.

    ਪਕ੍ਖੀਪਿ ਰੁਕ੍ਖੇ વਾ ਭੂਮਿਯਂ વਾ ਨ ਰਮਤਿ। ਯਦਾ ਪਨ ਏਕਂ વਾ ਦ੍વੇ વਾ ਲੇਡ੍ਡੁਪਾਤੇ ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਅਜਟਾਕਾਸਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦੋ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਏਕਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਤਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਏવਮੇવ ਘਾਨਮ੍ਪਿ ਆਕਾਸਜ੍ਝਾਸਯਂ વਾਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਗਨ੍ਧਗੋਚਰਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਗਾવੋ ਨવવੁਟ੍ਠੇ ਦੇવੇ ਭੂਮਿਯਂ ਘਾਯਿਤ੍વਾ ਘਾਯਿਤ੍વਾ ਆਕਾਸਾਭਿਮੁਖਾ ਹੁਤ੍વਾ વਾਤਂ ਆਕਡ੍ਢਨ੍ਤਿ। ਅਙ੍ਗੁਲੀਹਿ ਗਨ੍ਧਪਿਣ੍ਡਂ ਗਹੇਤ੍વਾਪਿ ਚ ਉਪਸਿਙ੍ਘਨਕਾਲੇ વਾਤਂ ਅਨਾਕਡ੍ਢਨ੍ਤੋ ਨੇવ ਤਸ੍ਸ ਗਨ੍ਧਂ ਜਾਨਾਤਿ।

    Pakkhīpi rukkhe vā bhūmiyaṃ vā na ramati. Yadā pana ekaṃ vā dve vā leḍḍupāte atikkamma ajaṭākāsaṃ pakkhando hoti, tadā ekaggacittataṃ āpajjati, evameva ghānampi ākāsajjhāsayaṃ vātūpanissayagandhagocaraṃ. Tathā hi gāvo navavuṭṭhe deve bhūmiyaṃ ghāyitvā ghāyitvā ākāsābhimukhā hutvā vātaṃ ākaḍḍhanti. Aṅgulīhi gandhapiṇḍaṃ gahetvāpi ca upasiṅghanakāle vātaṃ anākaḍḍhanto neva tassa gandhaṃ jānāti.

    ਕੁਕ੍ਕੁਰੋਪਿ ਬਹਿ વਿਚਰਨ੍ਤੋ ਖੇਮਟ੍ਠਾਨਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ ਲੇਡ੍ਡੁਪਹਾਰਾਦੀਹਿ ਉਪਦ੍ਦੁਤੋ ਹੋਤਿ। ਅਨ੍ਤੋਗਾਮਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਨਟ੍ਠਾਨੇ ਛਾਰਿਕਂ ਬ੍ਯੂਹਿਤ੍વਾ ਨਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਨ ਫਾਸੁਕਂ ਹੋਤਿ, ਏવਮੇવ ਜਿવ੍ਹਾਪਿ ਗਾਮਜ੍ਝਾਸਯਾ ਆਪੋਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਰਸਾਰਮ੍ਮਣਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਤਿਯਾਮਰਤ੍ਤਿਂ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾਪਿ ਪਾਤੋવ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ ਗਾਮੋ ਪવਿਸਿਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤਿ। ਸੁਕ੍ਖਖਾਦਨੀਯਸ੍ਸ ਚ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਖੇਲ਼ੇਨ ਅਤੇਮਿਤਸ੍ਸ ਰਸਂ ਜਾਨਿਤੁਂ।

    Kukkuropi bahi vicaranto khemaṭṭhānaṃ na passati leḍḍupahārādīhi upadduto hoti. Antogāmaṃ pavisitvā uddhanaṭṭhāne chārikaṃ byūhitvā nipannassa pana phāsukaṃ hoti, evameva jivhāpi gāmajjhāsayā āposannissitarasārammaṇā. Tathā hi tiyāmarattiṃ samaṇadhammaṃ katvāpi pātova pattacīvaramādāya gāmo pavisitabbo hoti. Sukkhakhādanīyassa ca na sakkā kheḷena atemitassa rasaṃ jānituṃ.

    ਸਿਙ੍ਗਾਲੋਪਿ ਬਹਿ ਚਰਨ੍ਤੋ ਰਤਿਂ ਨ વਿਨ੍ਦਤਿ, ਆਮਕਸੁਸਾਨੇ ਮਨੁਸ੍ਸਮਂਸਂ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਨਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸੇવ ਪਨਸ੍ਸ ਫਾਸੁਕਂ ਹੋਤਿ, ਏવਮੇવ ਕਾਯੋਪਿ ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਕਜ੍ਝਾਸਯੋ ਪਥવੀਨਿਸ੍ਸਿਤਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਅਞ੍ਞਂ ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਕਂ ਅਲਭਮਾਨਾ ਸਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋવ ਹਤ੍ਥਤਲੇ ਸੀਸਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਾ ਚਸ੍ਸ ਪਥવੀ ਆਰਮ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣੇ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਸੁਸਨ੍ਥਤਸ੍ਸਪਿ ਹਿ ਸਯਨਸ੍ਸ, ਹਤ੍ਥੇ ਠਪਿਤਾਨਮ੍ਪਿ વਾ ਫਲਾਨਂ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਅਨਿਸੀਦਨ੍ਤੇਨ વਾ ਅਨਿਪ੍ਪੀਲ਼ੇਨ੍ਤੇਨ વਾ ਥਦ੍ਧਮੁਦੁਭਾવੋ ਜਾਨਿਤੁਨ੍ਤਿ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਾਪਥવੀ ਏਤਸ੍ਸ ਕਾਯਪਸਾਦਸ੍ਸ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਜਾਨਨੇ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਲਕ੍ਖਣਾਦਿવવਤ੍ਥਾਨਤੋਪੇਤੇਸਂ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਞ੍ਞੇਯੇવ ਹਿ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਰਸਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਪਦਟ੍ਠਾਨਗੋਚਰਜ੍ਝਾਸਯਨਿਸ੍ਸਯਾ ਅਞ੍ਞੇ ਸੋਤਪਸਾਦਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾਨੇવ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਿ।

    Siṅgālopi bahi caranto ratiṃ na vindati, āmakasusāne manussamaṃsaṃ khāditvā nipannasseva panassa phāsukaṃ hoti, evameva kāyopi upādiṇṇakajjhāsayo pathavīnissitaphoṭṭhabbārammaṇo. Tathā hi aññaṃ upādiṇṇakaṃ alabhamānā sattā attanova hatthatale sīsaṃ katvā nipajjanti. Ajjhattikabāhirā cassa pathavī ārammaṇaggahaṇe paccayo hoti. Susanthatassapi hi sayanassa, hatthe ṭhapitānampi vā phalānaṃ, na sakkā anisīdantena vā anippīḷentena vā thaddhamudubhāvo jānitunti. Ajjhattikabāhirāpathavī etassa kāyapasādassa phoṭṭhabbajānane paccayo hoti. Evaṃ lakkhaṇādivavatthānatopetesaṃ asammissatā veditabbā. Aññeyeva hi cakkhupasādassa lakkhaṇarasapaccupaṭṭhānapadaṭṭhānagocarajjhāsayanissayā aññe sotapasādādīnanti asammissāneva cakkhāyatanādīni.

    ਅਪਿਚ ਨੇਸਂ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤਾਯ ਅਯਂ ਉਪਮਾਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ – ਯਥਾ ਹਿ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਾਨਂ ਧਜਾਨਂ ਉਸ੍ਸਾਪਿਤਾਨਂ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਛਾਯਾ ਏਕਾਬਦ੍ਧਾ વਿਯ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾવ ਯਥਾ ਚ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣੇਨ ਕਪ੍ਪਾਸੇਨ વਟ੍ਟਿਂ ਕਤ੍વਾ ਦੀਪੇ ਜਾਲਿਤੇ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਜਾਲਾ ਏਕਾਬਦ੍ਧਾ વਿਯ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅਂਸੁਨੋ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਾ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਾ ਜਾਲਾ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾ ਏવ, ਏવਮੇવ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਇਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚਾਯਤਨਾਨਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਸਮੋਸਟਾਨਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪਨ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾਨੇવ। ਨ ਕੇવਲਞ੍ਚ ਇਮਾਨੇવ ਪਞ੍ਚ, ਸੇਸਰੂਪਾਨਿਪਿ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾਨੇવ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਸਰੀਰੇ ਹੇਟ੍ਠਿਮਕਾਯੋ ਮਜ੍ਝਿਮਕਾਯੋ ਉਪਰਿਮਕਾਯੋਤਿ ਤਯੋ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ। ਤਤ੍ਥ ਨਾਭਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹੇਟ੍ਠਾ ਹੇਟ੍ਠਿਮਕਾਯੋ ਨਾਮ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯਦਸਕਂ, ਭਾવਦਸਕਂ, ਆਹਾਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਅਟ੍ਠ, ਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਅਟ੍ਠ, ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਅਟ੍ਠਾਤਿ ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਰੂਪਾਨਿ। ਨਾਭਿਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਯਾવ ਗਲવਾਟਕਾ ਮਜ੍ਝਿਮਕਾਯੋ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਕਾਯਦਸਕਂ, ਭਾવਦਸਕਂ, વਤ੍ਥੁਦਸਕਂ, ਆਹਾਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ ਤੀਣਿ ਅਟ੍ਠਕਾਨੀਤਿ ਚਤੁਪਞ੍ਞਾਸ ਰੂਪਾਨਿ। ਗਲવਾਟਕਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਉਪਰਿਮਕਾਯੋ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁਦਸਕਂ, ਸੋਤਦਸਕਂ, ਘਾਨਦਸਕਂ, ਜਿવ੍ਹਾਦਸਕਂ, ਕਾਯਦਸਕਂ, ਭਾવਦਸਕਂ, ਆਹਾਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ ਤੀਣਿ ਅਟ੍ਠਕਾਨੀਤਿ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿ ਰੂਪਾਨਿ।

    Apica nesaṃ asammissatāya ayaṃ upamāpi veditabbā – yathā hi pañcavaṇṇānaṃ dhajānaṃ ussāpitānaṃ kiñcāpi chāyā ekābaddhā viya hoti, tassa tassa pana aññamaññaṃ asammissāva yathā ca pañcavaṇṇena kappāsena vaṭṭiṃ katvā dīpe jālite kiñcāpi jālā ekābaddhā viya hoti, tassa tassa pana aṃsuno pāṭiyekkā pāṭiyekkā jālā asammissā eva, evameva kiñcāpi imāni pañcāyatanāni ekasmiṃ attabhāve samosaṭāni aññamaññaṃ pana asammissāneva. Na kevalañca imāneva pañca, sesarūpānipi asammissāneva. Imasmiñhi sarīre heṭṭhimakāyo majjhimakāyo uparimakāyoti tayo koṭṭhāsā. Tattha nābhito paṭṭhāya heṭṭhā heṭṭhimakāyo nāma. Tasmiṃ kāyadasakaṃ, bhāvadasakaṃ, āhārasamuṭṭhānāni aṭṭha, utusamuṭṭhānāni aṭṭha, cittasamuṭṭhānāni aṭṭhāti catucattālīsa rūpāni. Nābhito uddhaṃ yāva galavāṭakā majjhimakāyo nāma. Tattha ca kāyadasakaṃ, bhāvadasakaṃ, vatthudasakaṃ, āhārasamuṭṭhānādīni tīṇi aṭṭhakānīti catupaññāsa rūpāni. Galavāṭakato uddhaṃ uparimakāyo nāma. Tattha cakkhudasakaṃ, sotadasakaṃ, ghānadasakaṃ, jivhādasakaṃ, kāyadasakaṃ, bhāvadasakaṃ, āhārasamuṭṭhānādīni tīṇi aṭṭhakānīti caturāsīti rūpāni.

    ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ, વਣ੍ਣੋ ਗਨ੍ਧੋ ਰਸੋ ਓਜਾ, ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦੋਤਿ ਇਦਂ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਅવਿਨਿਭੁਤ੍ਤਾਨਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਰੂਪਾਨਂ વਸੇਨ ਚਕ੍ਖੁਦਸਕਂ ਨਾਮ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੇਸਾਨਿਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਤੇਸੁ ਹੇਟ੍ਠਿਮਕਾਯੇ ਰੂਪਂ ਮਜ੍ਝਿਮਕਾਯਉਪਰਿਮਕਾਯਰੂਪੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਂ। ਸੇਸਕਾਯਦ੍વਯੇਪਿ ਰੂਪਂ ਇਤਰੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਮੇવ। ਯਥਾ ਹਿ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਪਬ੍ਬਤਚ੍ਛਾਯਾ ਚ ਰੁਕ੍ਖਚ੍ਛਾਯਾ ਚ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਏਕਾਬਦ੍ਧਾ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪਨ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾવ ਏવਂ ਇਮੇਸੁਪਿ ਕਾਯੇਸੁ ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਚਤੁਪਞ੍ਞਾਸ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿ ਰੂਪਾਨਿ ਚ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਏਕਾਬਦ੍ਧਾਨਿ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪਨ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾਨੇવਾਤਿ।

    Tattha cakkhupasādassa paccayāni cattāri mahābhūtāni, vaṇṇo gandho raso ojā, jīvitindriyaṃ cakkhupasādoti idaṃ ekantato avinibhuttānaṃ dasannaṃ nipphannarūpānaṃ vasena cakkhudasakaṃ nāma. Iminā nayena sesānipi veditabbāni. Tesu heṭṭhimakāye rūpaṃ majjhimakāyauparimakāyarūpehi saddhiṃ asammissaṃ. Sesakāyadvayepi rūpaṃ itarehi saddhiṃ asammissameva. Yathā hi sāyanhasamaye pabbatacchāyā ca rukkhacchāyā ca kiñcāpi ekābaddhā viya honti aññamaññaṃ pana asammissāva evaṃ imesupi kāyesu catucattālīsa catupaññāsa caturāsīti rūpāni ca kiñcāpi ekābaddhāni viya honti, aññamaññaṃ pana asammissānevāti.

    ੬੧੬. ਰੂਪਾਯਤਨਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વਣ੍ਣੋવ વਣ੍ਣਨਿਭਾ; ਨਿਭਾਤੀਤਿ વਾ ਨਿਭਾ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਾਕਟਾ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਣ੍ਣੋવ ਨਿਭਾ વਣ੍ਣਨਿਭਾ। ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਨਿਦਸ੍ਸਨਂ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਟਿਘੇਨ ਸਪ੍ਪਟਿਘਂ, ਪਟਿਘਟ੍ਟਨਨਿਘਂਸਜਨਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨੀਲਾਦੀਸੁ ਉਮਾਪੁਪ੍ਫਸਮਾਨਂ ਨੀਲਂ, ਕਣਿਕਾਰਪੁਪ੍ਫਸਮਾਨਂ ਪੀਤਕਂ, ਬਨ੍ਧੁਜੀવਕਪੁਪ੍ਫਸਮਾਨਂ ਲੋਹਿਤਕਂ, ਓਸਧਿਤਾਰਕਸਮਾਨਂ ਓਦਾਤਂ। ਝਾਮਙ੍ਗਾਰਸਮਾਨਂ ਕਾਲ਼ਕਂ, ਮਨ੍ਦਰਤ੍ਤਂ ਸਿਨ੍ਦੁવਾਰਕਰવੀਰਮਕੁਲ਼ਸਮਾਨਂ ਮਞ੍ਜਿਟ੍ਠਕਂ। ‘‘ਹਰਿਤ੍ਤਚਹੇਮવਣ੍ਣਕਾਮਂਸੁਮੁਖਪਕ੍ਕਮਾ’’ਤਿ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੧੩੩) ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ‘ਹਰੀ’ਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਰਤੋ ਪਨਸ੍ਸ ਜਾਤਰੂਪਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਇਧ ਸਾਮਂ ਹਰਿ ਨਾਮ। ਇਮਾਨਿ ਸਤ੍ਤ વਤ੍ਥੁਂ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ ਸਭਾવੇਨੇવ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ।

    616. Rūpāyatananiddese vaṇṇova vaṇṇanibhā; nibhātīti vā nibhā. Cakkhuviññāṇassa pākaṭā hotīti attho. Vaṇṇova nibhā vaṇṇanibhā. Saddhiṃ nidassanena sanidassanaṃ, cakkhuviññāṇena passitabbanti attho. Saddhiṃ paṭighena sappaṭighaṃ, paṭighaṭṭananighaṃsajanakanti attho. Nīlādīsu umāpupphasamānaṃ nīlaṃ, kaṇikārapupphasamānaṃ pītakaṃ, bandhujīvakapupphasamānaṃ lohitakaṃ, osadhitārakasamānaṃ odātaṃ. Jhāmaṅgārasamānaṃ kāḷakaṃ, mandarattaṃ sinduvārakaravīramakuḷasamānaṃ mañjiṭṭhakaṃ. ‘‘Harittacahemavaṇṇakāmaṃsumukhapakkamā’’ti (jā. 1.15.133) ettha pana kiñcāpi ‘harī’ti suvaṇṇaṃ vuttaṃ, parato panassa jātarūpaggahaṇena gahitattā idha sāmaṃ hari nāma. Imāni satta vatthuṃ anāmasitvā sabhāveneva dassitāni.

    ਹਰਿવਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਹਰਿਤਸਦ੍ਦਲવਣ੍ਣਂ। ਅਮ੍ਬਙ੍ਕੁਰવਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਅਮ੍ਬਙ੍ਕੁਰੇਨ ਸਮਾਨવਣ੍ਣਂ। ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ વਤ੍ਥੁਂ ਆਮਸਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ। ਦੀਘਾਦੀਨਿ ਦ੍વਾਦਸ વੋਹਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ। ਸੋ ਚ ਨੇਸਂ વੋਹਾਰੋ ਉਪਨਿਧਾਯਸਿਦ੍ਧੋ ਚੇવ ਸਨ੍ਨਿવੇਸਸਿਦ੍ਧੋ ਚ। ਦੀਘਾਦੀਨਿ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਉਪਨਿਧਾਯਸਿਦ੍ਧਾਨਿ, વਟ੍ਟਾਦੀਨਿ ਸਨ੍ਨਿવੇਸવਿਸੇਸੇਨ। ਤਤ੍ਥ ਰਸ੍ਸਂ ਉਪਨਿਧਾਯ ਤਤੋ ਉਚ੍ਚਤਰਂ ਦੀਘਂ, ਤਂ ਉਪਨਿਧਾਯ ਤਤੋ ਨੀਚਤਰਂ ਰਸ੍ਸਂ। ਥੂਲਂ ਉਪਨਿਧਾਯ ਤਤੋ ਖੁਦ੍ਦਕਤਰਂ ਅਣੁਂ, ਤਂ ਉਪਨਿਧਾਯ ਤਤੋ ਮਹਨ੍ਤਤਰਂ ਥੂਲਂ। ਚਕ੍ਕਸਣ੍ਠਾਨਂ વਟ੍ਟਂ, ਕੁਕ੍ਕੁਟਣ੍ਡਸਣ੍ਠਾਨਂ ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਂ। ਚਤੂਹਿ ਅਂਸੇਹਿ ਯੁਤ੍ਤਂ ਚਤੁਰਂਸਂ। ਛਲ਼ਂਸਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਨਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਓਨਤਂ, ਥਲਨ੍ਤਿ ਉਨ੍ਨਤਂ।

    Harivaṇṇanti haritasaddalavaṇṇaṃ. Ambaṅkuravaṇṇanti ambaṅkurena samānavaṇṇaṃ. Imāni dve vatthuṃ āmasitvā dassitāni. Dīghādīni dvādasa vohārato dassitāni. So ca nesaṃ vohāro upanidhāyasiddho ceva sannivesasiddho ca. Dīghādīni hi aññamaññaṃ upanidhāyasiddhāni, vaṭṭādīni sannivesavisesena. Tattha rassaṃ upanidhāya tato uccataraṃ dīghaṃ, taṃ upanidhāya tato nīcataraṃ rassaṃ. Thūlaṃ upanidhāya tato khuddakataraṃ aṇuṃ, taṃ upanidhāya tato mahantataraṃ thūlaṃ. Cakkasaṇṭhānaṃ vaṭṭaṃ, kukkuṭaṇḍasaṇṭhānaṃ parimaṇḍalaṃ. Catūhi aṃsehi yuttaṃ caturaṃsaṃ. Chaḷaṃsādīsupi eseva nayo. Ninnanti onataṃ, thalanti unnataṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਦੀਘਾਦੀਨਿ ਫੁਸਿਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕਾ ਜਾਨਿਤੁਂ, ਨੀਲਾਦੀਨਿ ਪਨੇવਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਦੀਘਂ ਰੂਪਾਯਤਨਂ; ਤਥਾ ਰਸ੍ਸਾਦੀਨਿ। ਤਂ ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਨ ਤਥਾ ਤਥਾ ਠਿਤਂ ਦੀਘਂ ਰਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਤੇਨ વੋਹਾਰੇਨ ਰੂਪਾਯਤਨਮੇવੇਤ੍ਥ ਭਾਸਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਛਾਯਾ ਆਤਪੋਤਿ ਇਦਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ; ਤਥਾ ਆਲੋਕੋ ਅਨ੍ਧਕਾਰੋ ਚ। ਅਬ੍ਭਾ ਮਹਿਕਾਤਿਆਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਤ੍ਥੁਨਾવ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ‘ਅਬ੍ਭਾ’ਤਿ વਲਾਹਕੋ। ‘ਮਹਿਕਾ’ਤਿ ਹਿਮਂ। ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਅਬ੍ਭਾਦੀਨਂ વਣ੍ਣਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਸ੍ਸ વਣ੍ਣਨਿਭਾਤਿਆਦੀਹਿ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਪਭਾવਣ੍ਣਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ।

    Tattha yasmā dīghādīni phusitvā sakkā jānituṃ, nīlādīni panevaṃ na sakkā, tasmā na nippariyāyena dīghaṃ rūpāyatanaṃ; tathā rassādīni. Taṃ taṃ nissāya pana tathā tathā ṭhitaṃ dīghaṃ rassanti tena tena vohārena rūpāyatanamevettha bhāsitanti veditabbaṃ. Chāyā ātapoti idaṃ aññamaññaparicchinnaṃ; tathā āloko andhakāro ca. Abbhā mahikātiādīni cattāri vatthunāva dassitāni. Tattha ‘abbhā’ti valāhako. ‘Mahikā’ti himaṃ. Imehi catūhi abbhādīnaṃ vaṇṇā dassitā. Candamaṇḍalassa vaṇṇanibhātiādīhi tesaṃ tesaṃ pabhāvaṇṇā dassitā.

    ਤਤ੍ਥ ਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਾਦੀਨਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਏવਂ વਿਸੇਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਮਣਿਮਯਂ ਰਜਤਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਏਕੂਨਪਞ੍ਞਾਸਯੋਜਨਾਯਾਮવਿਤ੍ਥਾਰਂ ਚਨ੍ਦਸ੍ਸ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਮਾਨਂ ਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਂ ਨਾਮ। ਸੋવਣ੍ਣਮਯਂ ਫਲਿਕਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਸਮਪਣ੍ਣਾਸਯੋਜਨਾਯਾਮવਿਤ੍ਥਾਰਂ ਸੂਰਿਯਸ੍ਸ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਮਾਨਂ ਸੂਰਿਯਮਣ੍ਡਲਂ ਨਾਮ। ਸਤ੍ਤਰਤਨਮਯਾਨਿ ਸਤ੍ਤਟ੍ਠਦਸਦ੍વਾਦਸਯੋਜਨਾਯਾਮવਿਤ੍ਥਾਰਾਨਿ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਾਨਂ વਿਮਾਨਾਨਿ ਤਾਰਕਰੂਪਾਨਿ ਨਾਮ।

    Tattha candamaṇḍalādīnaṃ vatthūnaṃ evaṃ viseso veditabbo – maṇimayaṃ rajatapaṭicchannaṃ ekūnapaññāsayojanāyāmavitthāraṃ candassa devaputtassa vimānaṃ candamaṇḍalaṃ nāma. Sovaṇṇamayaṃ phalikapaṭicchannaṃ samapaṇṇāsayojanāyāmavitthāraṃ sūriyassa devaputtassa vimānaṃ sūriyamaṇḍalaṃ nāma. Sattaratanamayāni sattaṭṭhadasadvādasayojanāyāmavitthārāni tesaṃ tesaṃ devaputtānaṃ vimānāni tārakarūpāni nāma.

    ਤਤ੍ਥ ਹੇਟ੍ਠਾ ਚਨ੍ਦੋ, ਸੂਰਿਯੋ ਉਪਰਿ, ਉਭਿਨ੍ਨਮਨ੍ਤਰਂ ਯੋਜਨਂ ਹੋਤਿ। ਚਨ੍ਦਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਿਮਨ੍ਤਤੋ ਸੂਰਿਯਸ੍ਸ ਉਪਰਿਮਨ੍ਤੋ ਯੋਜਨਸਤਂ ਹੋਤਿ। ਦ੍વੀਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਤਾਰਕਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਸੁ ਪਨ ਤੀਸੁ ਚਨ੍ਦੋ ਦਨ੍ਧਗਮਨੋ, ਸੂਰਿਯੋ ਸੀਘਗਮਨੋ, ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਤਾਰਕਾ ਸਬ੍ਬਸੀਘਗਮਨਾ। ਕਾਲੇਨ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾਨਂ ਪੁਰਤੋ ਹੋਨ੍ਤਿ ਕਾਲੇਨ ਪਚ੍ਛਾ।

    Tattha heṭṭhā cando, sūriyo upari, ubhinnamantaraṃ yojanaṃ hoti. Candassa heṭṭhimantato sūriyassa uparimanto yojanasataṃ hoti. Dvīsu passesu nakkhattatārakā gacchanti. Etesu pana tīsu cando dandhagamano, sūriyo sīghagamano, nakkhattatārakā sabbasīghagamanā. Kālena candimasūriyānaṃ purato honti kālena pacchā.

    ਆਦਾਸਮਣ੍ਡਲਨ੍ਤਿ ਕਂਸਮਯਂ। ਮਣੀਤਿ ਠਪੇਤ੍વਾ વੇਲ਼ੁਰਿਯਂ ਸੇਸੋ ਜੋਤਿਰਸਾਦਿਅਨੇਕਪ੍ਪਭੇਦੋ। ਸਙ੍ਖੋਤਿ ਸਾਮੁਦ੍ਦਿਕੋ; ਮੁਤ੍ਤਾ ਸਾਮੁਦ੍ਦਿਕਾਪਿ, ਸੇਸਾਪਿ। વੇਲ਼ੁਰਿਯੋਤਿ વੇਲ਼ੁવਣ੍ਣਮਣਿ। ਜਾਤਰੂਪਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਤ੍ਥੁવਣ੍ਣੋ। ਸਤ੍ਥਾ ਹਿ ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣੋ, ਸੁવਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਸਤ੍ਥੁવਣ੍ਣਂ। ਰਜਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਹਾਪਣੋ – ਲੋਹਮਾਸਕੋ ਦਾਰੁਮਾਸਕੋ ਜਤੁਮਾਸਕੋ, ਯੇ ‘વੋਹਾਰਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੫੮੪) વੁਤ੍ਤਂ ਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਇਧ ਗਹਿਤਂ।

    Ādāsamaṇḍalanti kaṃsamayaṃ. Maṇīti ṭhapetvā veḷuriyaṃ seso jotirasādianekappabhedo. Saṅkhoti sāmuddiko; muttā sāmuddikāpi, sesāpi. Veḷuriyoti veḷuvaṇṇamaṇi. Jātarūpaṃ vuccati satthuvaṇṇo. Satthā hi suvaṇṇavaṇṇo, suvaṇṇampi satthuvaṇṇaṃ. Rajataṃ vuccati kahāpaṇo – lohamāsako dārumāsako jatumāsako, ye ‘vohāraṃ gacchantī’ti (pārā. 584) vuttaṃ taṃ sabbampi idha gahitaṃ.

    ਯਂ વਾ ਪਨਞ੍ਞਮ੍ਪੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਾਲ਼ਿਆਗਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸੇਸਂ ਤਟ੍ਟਿਕਪਿਲੋਤਿਕਕਣ੍ਣਿਕવਣ੍ਣਾਦਿਭੇਦਂ ਰੂਪਂ ਗਹਿਤਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਬ੍ਬਂ ਯੇવਾਪਨਕੇਸੁ ਪવਿਟ੍ਠਂ।

    Yaṃ vā panaññampīti iminā pāḷiāgataṃ ṭhapetvā sesaṃ taṭṭikapilotikakaṇṇikavaṇṇādibhedaṃ rūpaṃ gahitaṃ. Tañhi sabbaṃ yevāpanakesu paviṭṭhaṃ.

    ਏવਮੇਤਂ ਨੀਲਾਦਿਨਾ ਭੇਦੇਨ ਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਰੂਪਂ ਸਬ੍ਬਂ ਲਕ੍ਖਣਾਦੀਹਿ ਅਭਿਨ੍ਨਮੇવ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਹੇਤਂ ਚਕ੍ਖੁਪਟਿਹਨਨਲਕ੍ਖਣਂ ਰੂਪਂ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવਰਸਂ, ਤਸ੍ਸੇવ ਗੋਚਰਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਚਤੁਮਹਾਭੂਤਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਥਾ ਚੇਤਂ ਤਥਾ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ ਉਪਾਦਾਰੂਪਾਨਿ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ વਿਸੇਸੋ ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ વਕ੍ਖਾਮ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕੇવਲਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਇਧ ਰੂਪਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ। ਤਤ੍ਥ ‘ਚਕ੍ਖੁਂ ਪੇਤ’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਚੁਦ੍ਦਸ ਨਾਮਾਨਿ, ਇਧ ‘ਰੂਪਂਪੇਤ’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਤੀਣਿ। ਸੇਸਂ ਤਾਦਿਸਮੇવ। ਯਥਾ ਹਿ ਚਤੂਹਿ ਚਤੂਹਿ ਨਯੇਹਿ ਪਟਿਮਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਚਕ੍ਖੁਂ વવਤ੍ਥਾਪੇਤੁਂ ਤੇਰਸ વਾਰਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਇਧਾਪਿ ਤੇ ਤਥੇવ વੁਤ੍ਤਾਤਿ।

    Evametaṃ nīlādinā bhedena bhinnampi rūpaṃ sabbaṃ lakkhaṇādīhi abhinnameva. Sabbañhetaṃ cakkhupaṭihananalakkhaṇaṃ rūpaṃ, cakkhuviññāṇassa visayabhāvarasaṃ, tasseva gocarapaccupaṭṭhānaṃ, catumahābhūtapadaṭṭhānaṃ. Yathā cetaṃ tathā sabbānipi upādārūpāni. Yattha pana viseso atthi tattha vakkhāma. Sesamettha cakkhāyatananiddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Kevalañhi tattha cakkhupubbaṅgamo niddeso idha rūpapubbaṅgamo. Tattha ‘cakkhuṃ peta’ntiādīni cuddasa nāmāni, idha ‘rūpaṃpeta’ntiādīni tīṇi. Sesaṃ tādisameva. Yathā hi catūhi catūhi nayehi paṭimaṇḍetvā cakkhuṃ vavatthāpetuṃ terasa vārā vuttā, idhāpi te tatheva vuttāti.

    ੬੨੦. ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਭੇਰਿਸਦ੍ਦੋਤਿ ਮਹਾਭੇਰੀਪਹਟਭੇਰੀਨਂ ਸਦ੍ਦੋ। ਮੁਦਿਙ੍ਗਸਙ੍ਖਪਣવਸਦ੍ਦਾਪਿ ਮੁਦਿਙ੍ਗਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾ ਸਦ੍ਦਾ। ਗੀਤਸਙ੍ਖਾਤੋ ਸਦ੍ਦੋ ਗੀਤਸਦ੍ਦੋ । વੁਤ੍ਤਾવਸੇਸਾਨਂ વੀਣਾਦੀਨਂ ਤਨ੍ਤਿਬਦ੍ਧਾਨਂ ਸਦ੍ਦੋ વਾਦਿਤਸਦ੍ਦੋ। ਸਮ੍ਮਸਦ੍ਦੋਤਿ ਕਂਸਤਾਲਕਟ੍ਠਤਾਲਸਦ੍ਦੋ। ਪਾਣਿਸਦ੍ਦੋਤਿ ਪਾਣਿਪ੍ਪਹਾਰਸਦ੍ਦੋ। ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਗ੍ਘੋਸਸਦ੍ਦੋਤਿ ਬਹੂਨਂ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾਨਂ ਅਪਞ੍ਞਾਯਮਾਨਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਨਿਗ੍ਘੋਸਸਦ੍ਦੋ। ਧਾਤੂਨਂ ਸਨ੍ਨਿਘਾਤਸਦ੍ਦੋਤਿ ਰੁਕ੍ਖਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਘਂਸਨਘਣ੍ਟਿਕਾਕੋਟਨਾਦਿਸਦ੍ਦੋ। વਾਤਸ੍ਸ વਾਯਤੋ ਸਦ੍ਦੋ વਾਤਸਦ੍ਦੋ। ਉਦਕਸ੍ਸ ਸਨ੍ਦਮਾਨਸ੍ਸ વਾ ਪਟਿਹਤਸ੍ਸ વਾ ਸਦ੍ਦੋ ਉਦਕਸਦ੍ਦੋ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਸਲ੍ਲਾਪਾਦਿਸਦ੍ਦੋ ਮਨੁਸ੍ਸਸਦ੍ਦੋ। ਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸੇਸੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਅਮਨੁਸ੍ਸਸਦ੍ਦੋ। ਇਮਿਨਾ ਪਦਦ੍વਯੇਨ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਸਦ੍ਦੋ ਪਰਿਯਾਦਿਨ੍ਨੋ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ વਂਸਫਾਲਨਪਿਲੋਤਿਕਫਾਲਨਾਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤੋ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅਨਾਗਤਸਦ੍ਦੋ ਯੇવਾਪਨਕਟ੍ਠਾਨਂ ਪવਿਟ੍ਠੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    620. Saddāyatananiddese bherisaddoti mahābherīpahaṭabherīnaṃ saddo. Mudiṅgasaṅkhapaṇavasaddāpi mudiṅgādipaccayā saddā. Gītasaṅkhāto saddo gītasaddo. Vuttāvasesānaṃ vīṇādīnaṃ tantibaddhānaṃ saddo vāditasaddo. Sammasaddoti kaṃsatālakaṭṭhatālasaddo. Pāṇisaddoti pāṇippahārasaddo. Sattānaṃ nigghosasaddoti bahūnaṃ sannipatitānaṃ apaññāyamānapadabyañjananigghosasaddo. Dhātūnaṃ sannighātasaddoti rukkhānaṃ aññamaññanighaṃsanaghaṇṭikākoṭanādisaddo. Vātassa vāyato saddo vātasaddo. Udakassa sandamānassa vā paṭihatassa vā saddo udakasaddo. Manussānaṃ sallāpādisaddo manussasaddo. Taṃ ṭhapetvā seso sabbopi amanussasaddo. Iminā padadvayena sabbopi saddo pariyādinno. Evaṃ santepi vaṃsaphālanapilotikaphālanādīsu pavatto pāḷiyaṃ anāgatasaddo yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhoti veditabbo.

    ਏવਮਯਂ ਭੇਰੀਸਦ੍ਦਾਦਿਨਾ ਭੇਦੇਨ ਭਿਨ੍ਨੋਪਿ ਸਦ੍ਦੋ ਲਕ੍ਖਣਾਦੀਹਿ ਅਭਿਨ੍ਨੋਯੇવ। ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਹੇਸ ਸੋਤਪਟਿਹਨਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਦ੍ਦੋ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવਰਸੋ, ਤਸ੍ਸੇવ ਗੋਚਰਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ। ਸੇਸਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਧਾਪਿ ਹਿ ਚਤੂਹਿ ਚਤੂਹਿ ਨਯੇਹਿ ਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾ ਤੇਰਸ વਾਰਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੋ ਸਕ੍ਕਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਜਾਨਿਤੁਨ੍ਤਿ ਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤੋ।

    Evamayaṃ bherīsaddādinā bhedena bhinnopi saddo lakkhaṇādīhi abhinnoyeva. Sabbopi hesa sotapaṭihananalakkhaṇo saddo sotaviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarapaccupaṭṭhāno. Sesaṃ cakkhāyatananiddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Idhāpi hi catūhi catūhi nayehi paṭimaṇḍitā terasa vārā vuttā. Tesaṃ attho sakkā vuttanayeneva jānitunti na vitthārito.

    ੬੨੪. ਗਨ੍ਧਾਯਤਨਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਮੂਲਗਨ੍ਧੋਤਿ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਮੂਲਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਗਨ੍ਧੋ। ਸਾਰਗਨ੍ਧਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਸਿਦ੍ਧਦੁਸਿਦ੍ਧਾਨਂ ਡਾਕਾਦੀਨਂ ਗਨ੍ਧੋ ਆਮਕਗਨ੍ਧੋ। ਮਚ੍ਛਸਕਲਿਕਾਪੂਤਿਮਂਸਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਸਪ੍ਪਿਆਦੀਨਂ ਗਨ੍ਧੋ વਿਸ੍ਸਗਨ੍ਧੋ। ਸੁਗਨ੍ਧੋਤਿ ਇਟ੍ਠਗਨ੍ਧੋ। ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧੋਤਿ ਅਨਿਟ੍ਠਗਨ੍ਧੋ। ਇਮਿਨਾ ਪਦਦ੍વਯੇਨ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਗਨ੍ਧੋ ਪਰਿਯਾਦਿਨ੍ਨੋ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਕਣ੍ਣਕਗਨ੍ਧਪਿਲੋਤਿਕਗਨ੍ਧਾਦਯੋ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅਨਾਗਤਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਗਨ੍ਧਾ ਯੇવਾਪਨਕਟ੍ਠਾਨਂ ਪવਿਟ੍ਠਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    624. Gandhāyatananiddese mūlagandhoti yaṃ kiñci mūlaṃ paṭicca nibbatto gandho. Sāragandhādīsupi eseva nayo. Asiddhadusiddhānaṃ ḍākādīnaṃ gandho āmakagandho. Macchasakalikāpūtimaṃsasaṃkiliṭṭhasappiādīnaṃ gandho vissagandho. Sugandhoti iṭṭhagandho. Duggandhoti aniṭṭhagandho. Iminā padadvayena sabbopi gandho pariyādinno. Evaṃ santepi kaṇṇakagandhapilotikagandhādayo pāḷiyaṃ anāgatā sabbepi gandhā yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhāti veditabbā.

    ਏવਮਯਂ ਮੂਲਗਨ੍ਧਾਦਿਨਾ ਭੇਦੇਨ ਭਿਨ੍ਨੋਪਿ ਗਨ੍ਧੋ ਲਕ੍ਖਣਾਦੀਹਿ ਅਭਿਨ੍ਨੋਯੇવ। ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਹੇਸ ਘਾਨਪਟਿਹਨਨਲਕ੍ਖਣੋ ਗਨ੍ਧੋ, ਘਾਨવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવਰਸੋ, ਤਸ੍ਸੇવ ਗੋਚਰਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ। ਸੇਸਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਧਾਪਿ ਹਿ ਤਥੇવ ਦ੍વਿਪਞ੍ਞਾਸਨਯਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾ ਤੇਰਸ વਾਰਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤੇ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਾਕਟਾਯੇવ।

    Evamayaṃ mūlagandhādinā bhedena bhinnopi gandho lakkhaṇādīhi abhinnoyeva. Sabbopi hesa ghānapaṭihananalakkhaṇo gandho, ghānaviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarapaccupaṭṭhāno. Sesaṃ cakkhāyatananiddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Idhāpi hi tatheva dvipaññāsanayapaṭimaṇḍitā terasa vārā vuttā. Te atthato pākaṭāyeva.

    ੬੨੮. ਰਸਾਯਤਨਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਮੂਲਰਸੋਤਿ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਮੂਲਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਰਸੋ। ਖਨ੍ਧਰਸਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਮ੍ਬਿਲਨ੍ਤਿ ਤਕ੍ਕਮ੍ਬਿਲਾਦਿ। ਮਧੁਰਨ੍ਤਿ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਗੋਸਪ੍ਪਿਆਦਿ। ਮਧੁ ਪਨ ਕਸਾવਯੁਤ੍ਤਂ ਚਿਰਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਕਸਾવਂ ਹੋਤਿ। ਫਾਣਿਤਂ ਖਾਰਿਯੁਤ੍ਤਂ ਚਿਰਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਖਾਰਿਯਂ ਹੋਤਿ। ਸਪ੍ਪਿ ਪਨ ਚਿਰਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ વਣ੍ਣਗਨ੍ਧੇ ਜਹਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਰਸਂ ਨ ਜਹਤੀਤਿ ਤਦੇવ ਏਕਨ੍ਤਮਧੁਰਂ। ਤਿਤ੍ਤਕਨ੍ਤਿ ਨਿਮ੍ਬਪਣ੍ਣਾਦਿ। ਕਟੁਕਨ੍ਤਿ ਸਿਙ੍ਗਿવੇਰਮਰਿਚਾਦਿ। ਲੋਣਿਕਨ੍ਤਿ ਸਾਮੁਦ੍ਦਿਕਲੋਣਾਦਿ। ਖਾਰਿਕਨ੍ਤਿ વਾਤਿਙ੍ਗਣਕਲ਼ੀਰਾਦਿ। ਲਮ੍ਬਿਲਨ੍ਤਿ ਬਦਰਾਮਲਕਕਪਿਟ੍ਠਸਾਲવਾਦਿ। ਕਸਾવਨ੍ਤਿ ਹਰਿਤਕਾਦਿ। ਇਮੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਰਸਾ વਤ੍ਥੁવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਂਤਂવਤ੍ਥੁਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਰਸੋવ ਅਮ੍ਬਿਲਾਦੀਹਿ ਨਾਮੇਹਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਾਦੂਤਿ ਇਟ੍ਠਰਸੋ, ਅਸਾਦੂਤਿ ਅਨਿਟ੍ਠਰਸੋ। ਇਮਿਨਾ ਪਦਦ੍વਯੇਨ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਰਸੋ ਪਰਿਯਾਦਿਨ੍ਨੋ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਲੇਡ੍ਡੁਰਸਭਿਤ੍ਤਿਰਸਪਿਲੋਤਿਕਰਸਾਦਯੋ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅਨਾਗਤਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਰਸਾ ਯੇવਾਪਨਕਟ੍ਠਾਨਂ ਪવਿਟ੍ਠਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    628. Rasāyatananiddese mūlarasoti yaṃkiñci mūlaṃ paṭicca nibbattaraso. Khandharasādīsupi eseva nayo. Ambilanti takkambilādi. Madhuranti ekantato gosappiādi. Madhu pana kasāvayuttaṃ ciranikkhittaṃ kasāvaṃ hoti. Phāṇitaṃ khāriyuttaṃ ciranikkhittaṃ khāriyaṃ hoti. Sappi pana ciranikkhittaṃ vaṇṇagandhe jahantampi rasaṃ na jahatīti tadeva ekantamadhuraṃ. Tittakanti nimbapaṇṇādi. Kaṭukanti siṅgiveramaricādi. Loṇikanti sāmuddikaloṇādi. Khārikanti vātiṅgaṇakaḷīrādi. Lambilanti badarāmalakakapiṭṭhasālavādi. Kasāvanti haritakādi. Ime sabbepi rasā vatthuvasena vuttā. Taṃtaṃvatthuto panettha rasova ambilādīhi nāmehi vuttoti veditabbo. Sādūti iṭṭharaso, asādūti aniṭṭharaso. Iminā padadvayena sabbopi raso pariyādinno. Evaṃ santepi leḍḍurasabhittirasapilotikarasādayo pāḷiyaṃ anāgatā sabbepi rasā yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhāti veditabbā.

    ਏવਮਯਂ ਮੂਲਰਸਾਦਿਨਾਭੇਦੇਨ ਭਿਨ੍ਨੋਪਿ ਰਸੋ ਲਕ੍ਖਣਾਦੀਹਿ ਅਭਿਨ੍ਨੋਯੇવ। ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਹੇਸ ਜਿવ੍ਹਾਪਟਿਹਨਨਲਕ੍ਖਣੋ ਰਸੋ, ਜਿવ੍ਹਾવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવਰਸੋ, ਤਸ੍ਸੇવ ਗੋਚਰਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ। ਸੇਸਂ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਧਾਪਿ ਹਿ ਤਥੇવ ਦ੍વਿਪਞ੍ਞਾਸਨਯਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾ ਤੇਰਸ વਾਰਾ વੁਤ੍ਤਾ।

    Evamayaṃ mūlarasādinābhedena bhinnopi raso lakkhaṇādīhi abhinnoyeva. Sabbopi hesa jivhāpaṭihananalakkhaṇo raso, jivhāviññāṇassa visayabhāvaraso, tasseva gocarapaccupaṭṭhāno. Sesaṃ cakkhāyatananiddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Idhāpi hi tatheva dvipaññāsanayapaṭimaṇḍitā terasa vārā vuttā.

    ੬੩੨. ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯਨ੍ਤਿ ਕਰਣવਚਨਂ। ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਾਦੀਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ‘ਲਿਙ੍ਗ’ਨ੍ਤਿ ਸਣ੍ਠਾਨਂ। ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਹਿ ਹਤ੍ਥਪਾਦਗੀવਾਉਰਾਦੀਨਂ ਸਣ੍ਠਾਨਂ ਨ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਇਤ੍ਥੀਨਞ੍ਹਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਕਾਯੋ વਿਸਦੋ ਹੋਤਿ, ਉਪਰਿਮਕਾਯੋ ਅવਿਸਦੋ। ਹਤ੍ਥਪਾਦਾ ਖੁਦ੍ਦਕਾ, ਮੁਖਂ ਖੁਦ੍ਦਕਂ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਜਾਨਨਂ। ਇਤ੍ਥੀਨਞ੍ਹਿ ਉਰਮਂਸਂ ਅવਿਸਦਂ ਹੋਤਿ, ਮੁਖਂ ਨਿਮ੍ਮਸ੍ਸੁਦਾਠਿਕਂ। ਕੇਸਬਨ੍ਧવਤ੍ਥਗ੍ਗਹਣਮ੍ਪਿ ਨ ਪੁਰਿਸਾਨਂ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਕੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕਿਰਿਯਾ। ਇਤ੍ਥਿਯੋ ਹਿ ਦਹਰਕਾਲੇ ਸੁਪ੍ਪਕਮੁਸਲਕੇਹਿ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਧੀਤਲਿਕਾਯ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ, ਮਤ੍ਤਿਕવਾਕੇਨ ਸੁਤ੍ਤਕਂ ਨਾਮ ਕਨ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਆਕਪ੍ਪੋਤਿ ਗਮਨਾਦਿਆਕਾਰੋ। ਇਤ੍ਥਿਯੋ ਹਿ ਗਚ੍ਛਮਾਨਾ ਅવਿਸਦਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਾ ਨਿਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਨਿਸੀਦਮਾਨਾ ਖਾਦਮਾਨਾ ਭੁਞ੍ਜਮਾਨਾ ਅવਿਸਦਾ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਪੁਰਿਸਮ੍ਪਿ ਹਿ ਅવਿਸਦਂ ਦਿਸ੍વਾ ਮਾਤੁਗਾਮੋ વਿਯ ਗਚ੍ਛਤਿ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਨਿਪਜ੍ਜਤਿ ਨਿਸੀਦਤਿ ਖਾਦਤਿ ਭੁਞ੍ਜਤੀਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।

    632. Itthindriyaniddese yanti karaṇavacanaṃ. Yena kāraṇena itthiyā itthiliṅgādīni hontīti ayamettha attho. Tattha ‘liṅga’nti saṇṭhānaṃ. Itthiyā hi hatthapādagīvāurādīnaṃ saṇṭhānaṃ na purisassa viya hoti. Itthīnañhi heṭṭhimakāyo visado hoti, uparimakāyo avisado. Hatthapādā khuddakā, mukhaṃ khuddakaṃ. Nimittanti sañjānanaṃ. Itthīnañhi uramaṃsaṃ avisadaṃ hoti, mukhaṃ nimmassudāṭhikaṃ. Kesabandhavatthaggahaṇampi na purisānaṃ viya hoti. Kuttanti kiriyā. Itthiyo hi daharakāle suppakamusalakehi kīḷanti, cittadhītalikāya kīḷanti, mattikavākena suttakaṃ nāma kantanti. Ākappoti gamanādiākāro. Itthiyo hi gacchamānā avisadā gacchanti, tiṭṭhamānā nipajjamānā nisīdamānā khādamānā bhuñjamānā avisadā bhuñjanti. Purisampi hi avisadaṃ disvā mātugāmo viya gacchati tiṭṭhati nipajjati nisīdati khādati bhuñjatīti vadanti.

    ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਂ ਇਤ੍ਥਿਭਾવੋਤਿ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਏਕਤ੍ਥਂ; ਇਤ੍ਥਿਸਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਂ ਕਮ੍ਮਜੋ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਸਮੁਟ੍ਠਿਤੋ। ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਾਦੀਨਿ ਪਨ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪવਤ੍ਤੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਨਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਬੀਜੇ ਸਤਿ, ਬੀਜਂ ਪਟਿਚ੍ਚ, ਬੀਜਪਚ੍ਚਯਾ ਰੁਕ੍ਖੋ વਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਸਾਖਾવਿਟਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ ਆਕਾਸਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਏવਮੇવ ਇਤ੍ਥਿਭਾવਸਙ੍ਖਾਤੇ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਸਤਿ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਾਦੀਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਬੀਜਂ વਿਯ ਹਿ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਬੀਜਂ ਪਟਿਚ੍ਚ વਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਆਕਾਸਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਠਿਤਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਾਦੀਨਿ ਪવਤ੍ਤੇ ਸਮੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ, ਮਨੋવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ। ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਾਦੀਨਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਨਿਪਿ ਮਨੋવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਨਿਪਿ।

    Itthattaṃ itthibhāvoti ubhayampi ekatthaṃ; itthisabhāvoti attho. Ayaṃ kammajo paṭisandhisamuṭṭhito. Itthiliṅgādīni pana itthindriyaṃ paṭicca pavatte samuṭṭhitāni. Yathā hi bīje sati, bījaṃ paṭicca, bījapaccayā rukkho vaḍḍhitvā sākhāviṭapasampanno hutvā ākāsaṃ pūretvā tiṭṭhati, evameva itthibhāvasaṅkhāte itthindriye sati itthiliṅgādīni honti. Bījaṃ viya hi itthindriyaṃ, bījaṃ paṭicca vaḍḍhitvā ākāsaṃ pūretvā ṭhitarukkho viya itthindriyaṃ paṭicca itthiliṅgādīni pavatte samuṭṭhahanti. Tattha itthindriyaṃ na cakkhuviññeyyaṃ, manoviññeyyameva. Itthiliṅgādīni cakkhuviññeyyānipi manoviññeyyānipi.

    ਇਦਂ ਤਂ ਰੂਪਂ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਤਂ ਰੂਪਂ, ਯਥਾ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਿ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਏવਂ; ਨਿਯਮਤੋ ਪਨ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਏવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ‘ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ’।

    Idaṃ taṃ rūpaṃ itthindriyanti idaṃ taṃ rūpaṃ, yathā cakkhundriyādīni purisassāpi honti, na evaṃ; niyamato pana itthiyā eva indriyaṃ ‘itthindriyaṃ’.

    ੬੩੩. ਪੁਰਿਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗਾਦੀਨਿ ਪਨ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਾਦੀਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਹਿ ਹਤ੍ਥਪਾਦਗੀવਾਉਰਾਦੀਨਂ ਸਣ੍ਠਾਨਂ ਨ ਇਤ੍ਥਿਯਾ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਪੁਰਿਸਾਨਞ੍ਹਿ ਉਪਰਿਮਕਾਯੋ વਿਸਦੋ ਹੋਤਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਕਾਯੋ ਅવਿਸਦੋ, ਹਤ੍ਥਪਾਦਾ ਮਹਨ੍ਤਾ, ਮੁਖਂ ਮਹਨ੍ਤਂ, ਉਰਮਂਸਂ વਿਸਦਂ, ਮਸ੍ਸੁਦਾਠਿਕਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਕੇਸਬਨ੍ਧਨવਤ੍ਥਗ੍ਗਹਣਂ ਨ ਇਤ੍ਥੀਨਂ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਦਹਰਕਾਲੇ ਰਥਨਙ੍ਗਲਾਦੀਹਿ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ, વਾਲਿਕਪਾਲ਼ਿਂ ਕਤ੍વਾ વਾਪਿਂ ਨਾਮ ਖਨਨ੍ਤਿ, ਗਮਨਾਦੀਨਿ વਿਸਦਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਇਤ੍ਥਿਮ੍ਪਿ ਗਮਨਾਦੀਨਿ વਿਸਦਾਨਿ ਕੁਰੁਮਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘ਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਗਚ੍ਛਤੀ’ਤਿਆਦੀਨਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਸੇਸਂ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવ।

    633. Purisindriyepi eseva nayo. Purisaliṅgādīni pana itthiliṅgādīnaṃ paṭipakkhato veditabbāni. Purisassa hi hatthapādagīvāurādīnaṃ saṇṭhānaṃ na itthiyā viya hoti. Purisānañhi uparimakāyo visado hoti heṭṭhimakāyo avisado, hatthapādā mahantā, mukhaṃ mahantaṃ, uramaṃsaṃ visadaṃ, massudāṭhikā uppajjanti. Kesabandhanavatthaggahaṇaṃ na itthīnaṃ viya hoti. Daharakāle rathanaṅgalādīhi kīḷanti, vālikapāḷiṃ katvā vāpiṃ nāma khananti, gamanādīni visadāni honti. Itthimpi gamanādīni visadāni kurumānaṃ disvā ‘puriso viya gacchatī’tiādīni vadanti. Sesaṃ itthindriye vuttasadisameva.

    ਤਤ੍ਥ ਇਤ੍ਥਿਭਾવਲਕ੍ਖਣਂ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਇਤ੍ਥੀਤਿ ਪਕਾਸਨਰਸਂ, ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਨਿਮਿਤ੍ਤਕੁਤ੍ਤਾਕਪ੍ਪਾਨਂ ਕਾਰਣਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਪੁਰਿਸਭਾવਲਕ੍ਖਣਂ ਪੁਰਿਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਪੁਰਿਸੋਤਿ ਪਕਾਸਨਰਸਂ, ਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗਨਿਮਿਤ੍ਤਕੁਤ੍ਤਾਕਪ੍ਪਾਨਂ ਕਾਰਣਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਪਠਮਕਪ੍ਪਿਕਾਨਂ ਪવਤ੍ਤੇ ਸਮੁਟ੍ਠਾਤਿ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਸਮੁਟ੍ਠਿਤਮ੍ਪਿ ਪવਤ੍ਤੇ ਚਲਤਿ ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ।

    Tattha itthibhāvalakkhaṇaṃ itthindriyaṃ, itthīti pakāsanarasaṃ, itthiliṅganimittakuttākappānaṃ kāraṇabhāvapaccupaṭṭhānaṃ. Purisabhāvalakkhaṇaṃ purisindriyaṃ, purisoti pakāsanarasaṃ, purisaliṅganimittakuttākappānaṃ kāraṇabhāvapaccupaṭṭhānaṃ. Ubhayampetaṃ paṭhamakappikānaṃ pavatte samuṭṭhāti. Aparabhāge paṭisandhiyaṃ. Paṭisandhisamuṭṭhitampi pavatte calati parivattati.

    ਯਥਾਹ –

    Yathāha –

    ‘‘ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਂ ਪਾਤੁਭੂਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਅਞ੍ਞਤਰਿਸ੍ਸਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗਂ ਪਾਤੁਭੂਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੬੯)।

    ‘‘Tena kho pana samayena aññatarassa bhikkhuno itthiliṅgaṃ pātubhūtaṃ hoti. Tena kho pana samayena aññatarissā bhikkhuniyā purisaliṅgaṃ pātubhūtaṃ hotī’’ti (pārā. 69).

    ਇਮੇਸੁ ਪਨ ਦ੍વੀਸੁ ਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗਂ ਉਤ੍ਤਮਂ, ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਂ ਹੀਨਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗਂ ਬਲવਅਕੁਸਲੇਨ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਤਿ, ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਂ ਦੁਬ੍ਬਲਕੁਸਲੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ। ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਂ ਪਨ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਨ੍ਤਂ ਦੁਬ੍ਬਲਅਕੁਸਲੇਨ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਤਿ, ਪੁਰਿਸਲਿਙ੍ਗਂ ਬਲવਕੁਸਲੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ। ਏવਂ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਅਕੁਸਲੇਨ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਤਿ, ਕੁਸਲੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Imesu pana dvīsu purisaliṅgaṃ uttamaṃ, itthiliṅgaṃ hīnaṃ. Tasmā purisaliṅgaṃ balavaakusalena antaradhāyati, itthiliṅgaṃ dubbalakusalena patiṭṭhāti. Itthiliṅgaṃ pana antaradhāyantaṃ dubbalaakusalena antaradhāyati, purisaliṅgaṃ balavakusalena patiṭṭhāti. Evaṃ ubhayampi akusalena antaradhāyati, kusalena patiṭṭhātīti veditabbaṃ.

    ਉਭਤੋਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਸ੍ਸ ਪਨ ਕਿਂ ਏਕਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਉਦਾਹੁ ਦ੍વੇਤਿ? ਏਕਂ। ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਇਤ੍ਥਿਉਭਤੋਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਸ੍ਸ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਪੁਰਿਸਉਭਤੋਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ‘ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਦੁਤਿਯਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਸ੍ਸ ਅਭਾવੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਹਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਾਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਞ੍ਚਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ? ‘ਨ ਤਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਾਰਣਂ’। ‘ਕਸ੍ਮਾ’? ‘ਸਦਾ ਅਭਾવਤੋ। ਇਤ੍ਥਿਉਭਤੋਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਸ੍ਸ ਹਿ ਯਦਾ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਰਾਗਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਦਾવ ਪੁਰਿਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਪਾਕਟਂ ਹੋਤਿ, ਇਤ੍ਥਿਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਗੁਲ਼੍ਹਂ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਇਤਰਸ੍ਸ ਇਤਰਂ।

    Ubhatobyañjanakassa pana kiṃ ekaṃ indriyaṃ udāhu dveti? Ekaṃ. Tañca kho itthiubhatobyañjanakassa itthindriyaṃ, purisaubhatobyañjanakassa purisindriyaṃ. ‘Evaṃ sante dutiyabyañjanakassa abhāvo āpajjati. Indriyañhi byañjanakāraṇaṃ vuttaṃ. Tañcassa natthī’ti? ‘Na tassa indriyaṃ byañjanakāraṇaṃ’. ‘Kasmā’? ‘Sadā abhāvato. Itthiubhatobyañjanakassa hi yadā itthiyā rāgacittaṃ uppajjati, tadāva purisabyañjanaṃ pākaṭaṃ hoti, itthibyañjanaṃ paṭicchannaṃ guḷhaṃ hoti. Tathā itarassa itaraṃ.

    ਯਦਿ ਚ ਤੇਸਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਦੁਤਿਯਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਾਰਣਂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਸਦਾਪਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਦ੍વਯਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ। ਨ ਪਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਮੇਤਂ ਨ ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਾਰਣਂ। ਕਮ੍ਮਸਹਾਯਂ ਪਨ ਰਾਗਚਿਤ੍ਤਮੇવੇਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚਸ੍ਸ ਏਕਮੇવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਤ੍ਥਿਉਭਤੋਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕੋ ਸਯਮ੍ਪਿ ਗਬ੍ਭਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਪਰਮ੍ਪਿ ਗਣ੍ਹਾਪੇਤਿ। ਪੁਰਿਸਉਭਤੋਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕੋ ਪਰਂ ਗਬ੍ਭਂ ਗਣ੍ਹਾਪੇਤਿ, ਸਯਂ ਪਨ ਨ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ।

    Yadi ca tesaṃ indriyaṃ dutiyabyañjanakāraṇaṃ bhaveyya, sadāpi byañjanadvayaṃ tiṭṭheyya. Na pana tiṭṭhati. Tasmā veditabbametaṃ na tassa taṃ byañjanakāraṇaṃ. Kammasahāyaṃ pana rāgacittamevettha kāraṇaṃ. Yasmā cassa ekameva indriyaṃ hoti, tasmā itthiubhatobyañjanako sayampi gabbhaṃ gaṇhāti, parampi gaṇhāpeti. Purisaubhatobyañjanako paraṃ gabbhaṃ gaṇhāpeti, sayaṃ pana na gaṇhātīti.

    ੬੩੪. ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਰੂਪਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਕੇવਲਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਤੇਸਂ ਅਰੂਪੀਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਧ ਰੂਪਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤ੍ਤਾ ਯੋ ਤੇਸਂ ਰੂਪੀਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇવ વਿਸੇਸੋ। ਲਕ੍ਖਣਾਦੀਨਿ ਪਨਸ੍ਸ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ – ਸਹਜਾਤਰੂਪਾਨੁਪਾਲਨਲਕ੍ਖਣਂ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਤੇਸਂ ਪવਤ੍ਤਨਰਸਂ, ਤੇਸਂ ਯੇવ ਠਪਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਯਾਪਯਿਤਬ੍ਬਭੂਤਪਦਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ।

    634. Jīvitindriyaniddese yaṃ vattabbaṃ taṃ heṭṭhā arūpajīvitindriye vuttameva. Kevalañhi tattha yo tesaṃ arūpīnaṃ dhammānanti vuttaṃ, idha rūpajīvitindriyattā yo tesaṃ rūpīnaṃ dhammānanti ayameva viseso. Lakkhaṇādīni panassa evaṃ veditabbāni – sahajātarūpānupālanalakkhaṇaṃ jīvitindriyaṃ, tesaṃ pavattanarasaṃ, tesaṃ yeva ṭhapanapaccupaṭṭhānaṃ, yāpayitabbabhūtapadaṭṭhānanti.

    ੬੩੫. ਕਾਯવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਾવ ਕਾਯੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਾવਂ વਿਞ੍ਞਾਪੇਨ੍ਤਾਨਂ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨੇਹਿਪਿ ਪੁਰਿਸਾਨਂ, ਪੁਰਿਸੇਹਿ વਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਾਨਮ੍ਪਿ ਕਾਯਗਹਣਾਨੁਸਾਰੇਨ ਗਹਿਤਾਯ ਏਤਾਯ ਭਾવੋ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ‘વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ’। ਸਯਂ ਕਾਯਗਹਣਾਨੁਸਾਰੇਨ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿਪਿ ‘વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ’। ‘‘ਕਾਯੇਨ ਸਂવਰੋ ਸਾਧੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੬੧) ਆਗਤੋ ਚੋਪਨਸਙ੍ਖਾਤੋ ਕਾਯੋવ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ‘ਕਾਯવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ’। ਕਾਯવਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨੇਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯવਿਞ੍ਞਾਪਨਹੇਤੁਤ੍ਤਾ, ਸਯਞ੍ਚ ਤਥਾ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਕਾਯੇਨ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿਪਿ ‘ਕਾਯવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ’।

    635. Kāyaviññattiniddese kāyaviññattīti ettha tāva kāyena attano bhāvaṃ viññāpentānaṃ tiracchānehipi purisānaṃ, purisehi vā tiracchānānampi kāyagahaṇānusārena gahitāya etāya bhāvo viññāyatīti ‘viññatti’. Sayaṃ kāyagahaṇānusārena viññāyatītipi ‘viññatti’. ‘‘Kāyena saṃvaro sādhū’’tiādīsu (dha. pa. 361) āgato copanasaṅkhāto kāyova viññatti ‘kāyaviññatti’. Kāyavipphandanena adhippāyaviññāpanahetuttā, sayañca tathā viññeyyattā kāyena viññattītipi ‘kāyaviññatti’.

    ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਾਤਿਆਦੀਸੁ ਅਟ੍ਠਹਿ ਕਾਮਾવਚਰੇਹਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚਾਤਿ ਨવਹਿ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਾ, ਦ੍વਾਦਸਹਿਪਿ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਾ, ਅਟ੍ਠਹਿ ਮਹਾਕਿਰਿਯੇਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਅਹੇਤੁਕਕਿਰਿਯੇਹਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪ੍ਪਤ੍ਤੇਨ ਏਕੇਨ ਰੂਪਾવਚਰਕਿਰਿਯੇਨਾਤਿ ਏਕਾਦਸਹਿ ਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਅਬ੍ਯਾਕਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਾ। ਇਤੋ ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਨ ਜਨੇਨ੍ਤਿ। ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਪਨ ਏਤ੍ਤਕੇਹੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਹਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ ਏਤੇਸਂ ਕੁਸਲਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਤੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ‘ਹੇਤੁਤੋ’ ਦਸ੍ਸਿਤਾ।

    Kusalacittassa vātiādīsu aṭṭhahi kāmāvacarehi abhiññācittena cāti navahi kusalacittehi kusalacittassa vā, dvādasahipi akusalacittehi akusalacittassa vā, aṭṭhahi mahākiriyehi dvīhi ahetukakiriyehi abhiññāppattena ekena rūpāvacarakiriyenāti ekādasahi kiriyacittehi abyākatacittassa vā. Ito aññāni hi cittāni viññattiṃ na janenti. Sekkhāsekkhaputhujjanānaṃ pana ettakeheva cittehi viññatti hotīti etesaṃ kusalādīnaṃ vasena tīhi padehi ‘hetuto’ dassitā.

    ਇਦਾਨਿ ਛਹਿ ਪਦੇਹਿ ‘ਫਲਤੋ’ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਭਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ વਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਭਿਕ੍ਕਮਾਦਯੋ ਹਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਫਲਂ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ‘ਅਭਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’ਤਿ ਪੁਰਤੋ ਕਾਯਂ ਅਭਿਹਰਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਪਟਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਚ੍ਛਤੋ ਪਚ੍ਚਾਹਰਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਆਲੋਕੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਉਜੁਕਂ ਪੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ। વਿਲੋਕੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਪੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਸਮਿਞ੍ਜੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਨ੍ਧਯੋ ਸਙ੍ਕੋਚੇਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਪਸਾਰੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਨ੍ਧਯੋ ਪਟਿਪਣਾਮੇਨ੍ਤਸ੍ਸ।

    Idāni chahi padehi ‘phalato’ dassetuṃ abhikkamantassa vātiādi vuttaṃ. Abhikkamādayo hi viññattivasena pavattattā viññattiphalaṃ nāma. Tattha ‘abhikkamantassā’ti purato kāyaṃ abhiharantassa. Paṭikkamantassāti pacchato paccāharantassa. Ālokentassāti ujukaṃ pekkhantassa. Vilokentassāti ito cito ca pekkhantassa. Samiñjentassāti sandhayo saṅkocentassa. Pasārentassāti sandhayo paṭipaṇāmentassa.

    ਇਦਾਨਿ ਛਹਿ ਪਦੇਹਿ ‘ਸਭਾવਤੋ’ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਕਾਯਸ੍ਸ ਥਮ੍ਭਨਾਤਿ ਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ‘ਕਾਯਸ੍ਸਾ’ਤਿ ਸਰੀਰਸ੍ਸ। ਕਾਯਂ ਥਮ੍ਭੇਤ੍વਾ ਥਦ੍ਧਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਥਮ੍ਭਨਾ। ਤਮੇવ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਸਨ੍ਥਮ੍ਭਨਾਤਿ ਆਹ। ਬਲવਤਰਾ વਾ ਥਮ੍ਭਨਾ ‘ਸਨ੍ਥਮ੍ਭਨਾ’। ਸਨ੍ਥਮ੍ਭਿਤਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਥਮ੍ਭਿਤਭਾવੋ। વਿਞ੍ਞਾਪਨવਸੇਨ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਪਨਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਪਨਾਕਾਰੋ। વਿਞ੍ਞਾਪਿਤਭਾવੋ વਿਞ੍ਞਾਪਿਤਤ੍ਤਂ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਦ੍વਾਰਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਤਥਾ વਚੀવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਂ।

    Idāni chahi padehi ‘sabhāvato’ dassetuṃ kāyassa thambhanāti ādi vuttaṃ. Tattha ‘kāyassā’ti sarīrassa. Kāyaṃ thambhetvā thaddhaṃ karotīti thambhanā. Tameva upasaggena vaḍḍhetvā santhambhanāti āha. Balavatarā vā thambhanā ‘santhambhanā’. Santhambhitattanti santhambhitabhāvo. Viññāpanavasena viññatti. Viññāpanāti viññāpanākāro. Viññāpitabhāvo viññāpitattaṃ. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ taṃ heṭṭhā dvārakathāyaṃ vuttameva. Tathā vacīviññattiyaṃ.

    ੬੩੬. વਚੀવਿਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿਪਦਸ੍ਸ ਪਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸਪਦਾਨਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥੋ ਤਤ੍ਥ ਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – વਾਚਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਾવਂ વਿਞ੍ਞਾਪੇਨ੍ਤਾਨਂ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨੇਹਿਪਿ ਪੁਰਿਸਾਨਂ, ਪੁਰਿਸੇਹਿ વਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਾਨਮ੍ਪਿ , વਚੀਗਹਣਾਨੁਸਾਰੇਨ ਗਹਿਤਾਯ ਏਤਾਯ ਭਾવੋ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਸਯਞ੍ਚ વਚੀਗਹਣਾਨੁਸਾਰੇਨ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿਪਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ વਾਚਾਯ ਸਂવਰੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੬੧) ਆਗਤਾ ਚੋਪਨਸਙ੍ਖਾਤਾ વਚੀ ਏવ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ‘વਚੀવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ’। વਚੀਘੋਸੇਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯવਿਞ੍ਞਾਪਨਹੇਤੁਤ੍ਤਾ ਸਯਞ੍ਚ ਤਥਾવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ વਾਚਾਯ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿਪਿ ‘વਚੀવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ’। વਾਚਾ ਗਿਰਾਤਿਆਦੀਸੁ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ‘વਾਚਾ’। ਗਿਰਿਯਤੀਤਿ ‘ਗਿਰਾ’। ਬ੍ਯਪ੍ਪਥੋਤਿ વਾਕ੍ਯਭੇਦੋ। વਾਕ੍ਯਞ੍ਚ ਤਂ ਪਥੋ ਚ ਅਤ੍ਥਂ ਞਾਤੁਕਾਮਾਨਂ ਞਾਪੇਤੁਕਾਮਾਨਞ੍ਚਾਤਿਪਿ ‘ਬ੍ਯਪ੍ਪਥੋ’। ਉਦੀਰਿਯਤੀਤਿ ਉਦੀਰਣਂ। ਘੁਸ੍ਸਤੀਤਿ ਘੋਸੋ। ਕਰਿਯਤੀਤਿ ਕਮ੍ਮਂ। ਘੋਸੋવ ਕਮ੍ਮਂ ਘੋਸਕਮ੍ਮਂ। ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਕਤੋ ਘੋਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਚਿਯਾ ਭੇਦੋ વਚੀਭੇਦੋ। ਸੋ ਪਨ ‘ਨ ਭਙ੍ਗੋ, ਪਭੇਦਗਤਾ વਾਚਾ ਏવਾ’ਤਿ ਞਾਪਨਤ੍ਥਂ વਾਚਾ વਚੀਭੇਦੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮੇਹਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਪਦੇਹਿ ‘ਸਦ੍ਦવਾਚਾવ’ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਇਦਾਨਿ ਤਾਯ વਾਚਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾਨਂ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਆਦੀਨਂ ਪਦਾਨਂ વਸੇਨ ਤੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸਭਾવਤੋ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਯਾ ਤਾਯ વਾਚਾਯ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવ।

    636. Vacīviññattītipadassa pana niddesapadānañca attho tattha na vutto, so evaṃ veditabbo – vācāya attano bhāvaṃ viññāpentānaṃ tiracchānehipi purisānaṃ, purisehi vā tiracchānānampi , vacīgahaṇānusārena gahitāya etāya bhāvo viññāyatīti viññatti. Sayañca vacīgahaṇānusārena viññāyatītipi viññatti. ‘‘Sādhu vācāya saṃvaro’’tiādīsu (dha. pa. 361) āgatā copanasaṅkhātā vacī eva viññatti ‘vacīviññatti’. Vacīghosena adhippāyaviññāpanahetuttā sayañca tathāviññeyyattā vācāya viññattītipi ‘vacīviññatti’. Vācā girātiādīsu vuccatīti ‘vācā’. Giriyatīti ‘girā’. Byappathoti vākyabhedo. Vākyañca taṃ patho ca atthaṃ ñātukāmānaṃ ñāpetukāmānañcātipi ‘byappatho’. Udīriyatīti udīraṇaṃ. Ghussatīti ghoso. Kariyatīti kammaṃ. Ghosova kammaṃ ghosakammaṃ. Nānappakārehi kato ghosoti attho. Vaciyā bhedo vacībhedo. So pana ‘na bhaṅgo, pabhedagatā vācā evā’ti ñāpanatthaṃ vācā vacībhedoti vuttaṃ. Imehi sabbehipi padehi ‘saddavācāva’ dassitā. Idāni tāya vācāya saddhiṃ yojetvā heṭṭhā vuttatthānaṃ viññattiādīnaṃ padānaṃ vasena tīhākārehi sabhāvato taṃ dassetuṃ yā tāya vācāya viññattītiādi vuttaṃ. Taṃ heṭṭhā vuttanayattā uttānatthameva.

    ਇਦਾਨਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤ੍ਥਂ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ ਛਬ੍ਬੀਸ ਏਕੂਨવੀਸਤਿ ਸੋਲ਼ਸ ਪਚ੍ਛਿਮਾਨੀਤਿ ਇਦਂ ਪਕਿਣ੍ਣਕਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ – ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਹਿ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਿ, ਇਰਿਯਾਪਥਮ੍ਪਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਨ੍ਤਿ, ਦੁવਿਧਮ੍ਪਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਜਨੇਨ੍ਤਿ। ਛਬ੍ਬੀਸਤਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਮੇવ ਨ ਜਨੇਨ੍ਤਿ, ਇਤਰਦ੍વਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਏਕੂਨવੀਸਤਿ ਰੂਪਮੇવ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਿ, ਇਤਰਦ੍વਯਂ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਸੋਲ਼ਸ ਇਮੇਸੁ ਤੀਸੁ ਏਕਮ੍ਪਿ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ।

    Idāni viññattisamuṭṭhāpakacittesu asammohatthaṃ dvattiṃsa chabbīsa ekūnavīsati soḷasa pacchimānīti idaṃ pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ – dvattiṃsa cittāni hi rūpaṃ samuṭṭhāpenti, iriyāpathampi upatthambhenti, duvidhampi viññattiṃ janenti. Chabbīsati viññattimeva na janenti, itaradvayaṃ karonti. Ekūnavīsati rūpameva samuṭṭhāpenti, itaradvayaṃ na karonti. Soḷasa imesu tīsu ekampi na karonti.

    ਤਤ੍ਥ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਾਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਾਨੇવ ਕਾਮਾવਚਰਤੋ ਅਟ੍ਠ ਕੁਸਲਾਨਿ, ਦ੍વਾਦਸ ਅਕੁਸਲਾਨਿ, ਕਿਰਿਯਤੋ ਦਸ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ, ਸੇਕ੍ਖਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚਿਤ੍ਤਂ, ਖੀਣਾਸવਾਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਛਬ੍ਬੀਸਾਤਿ ਰੂਪਾવਚਰਤੋ ਪਞ੍ਚ ਕੁਸਲਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ ਕਿਰਿਯਾਨਿ, ਅਰੂਪਾવਚਰਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕੁਸਲਾਨਿ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਿਰਿਯਾਨਿ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਾਨਿ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਫਲਚਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ। ਏਕੂਨવੀਸਤੀਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲવਿਪਾਕਤੋ ਏਕਾਦਸ, ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਤੋ ਦ੍વੇ , ਕਿਰਿਯਤੋ ਕਿਰਿਯਮਨੋਧਾਤੁ, ਰੂਪਾવਚਰਤੋ ਪਞ੍ਚ વਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ। ਸੋਲ਼ਸਾਤਿ ਦ੍વੇ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ, ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਂ, ਖੀਣਾਸવਾਨਂ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ, ਅਰੂਪੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ। ਇਮਾਨਿ ਸੋਲ਼ਸ ਰੂਪਿਰਿਯਾਪਥવਿਞ੍ਞਤ੍ਤੀਸੁ ਏਕਮ੍ਪਿ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਅਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਬਹੂਨਿ ਅਰੂਪੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ ਅਨੋਕਾਸਗਤਤ੍ਤਾ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਨ ਤਾਨੇવ, ਕਾਯવਚੀવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯੋਪਿ।

    Tattha dvattiṃsāti heṭṭhā vuttāneva kāmāvacarato aṭṭha kusalāni, dvādasa akusalāni, kiriyato dasa cittāni, sekkhaputhujjanānaṃ abhiññācittaṃ, khīṇāsavānaṃ abhiññācittanti. Chabbīsāti rūpāvacarato pañca kusalāni, pañca kiriyāni, arūpāvacarato cattāri kusalāni, cattāri kiriyāni, cattāri maggacittāni, cattāri phalacittānīti. Ekūnavīsatīti kāmāvacarakusalavipākato ekādasa, akusalavipākato dve , kiriyato kiriyamanodhātu, rūpāvacarato pañca vipākacittānīti. Soḷasāti dve pañcaviññāṇāni, sabbasattānaṃ paṭisandhicittaṃ, khīṇāsavānaṃ cuticittaṃ, arūpe cattāri vipākacittānīti. Imāni soḷasa rūpiriyāpathaviññattīsu ekampi na karonti. Aññānipi bahūni arūpe uppannāni anokāsagatattā rūpaṃ na samuṭṭhāpenti. Na tāneva, kāyavacīviññattiyopi.

    ੬੩੭. ਆਕਾਸਧਾਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਨ ਕਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਨਿਕਸ੍ਸਤਿ, ਕਸਿਤੁਂ વਾ ਛਿਨ੍ਦਿਤੁਂ વਾ ਭਿਨ੍ਦਿਤੁਂ વਾ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਆਕਾਸੋ। ਆਕਾਸੋવ ਆਕਾਸਗਤਂ , ਖੇਲ਼ਗਤਾਦਿ વਿਯ। ਆਕਾਸੋਤਿ વਾ ਗਤਨ੍ਤਿ ‘ਆਕਾਸਗਤਂ’। ਨ ਹਞ੍ਞਤੀਤਿ ਅਘਂ, ਅਘਟ੍ਟਨੀਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਘਮੇવ ਅਘਗਤਂ। ਛਿਦ੍ਦਟ੍ਠੇਨ વਿવਰੋ। વਿવਰੋવ વਿવਰਗਤਂ। ਅਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠਂ ਚਤੂਹਿ ਮਹਾਭੂਤੇਹੀਤਿ ਏਤੇਹਿ ਅਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠਂ ਨਿਜ੍ਜਟਾਕਾਸਂવ ਕਥਿਤਂ। ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋ ਪਨ ਰੂਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦਲਕ੍ਖਣਾ ਆਕਾਸਧਾਤੁ, ਰੂਪਪਰਿਯਨ੍ਤਪ੍ਪਕਾਸਨਰਸਾ, ਰੂਪਮਰਿਯਾਦਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ ਅਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠਭਾવਛਿਦ੍ਦવਿવਰਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ વਾ, ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਰੂਪਪਦਟ੍ਠਾਨਾ, ਯਾਯ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇਸੁ ਰੂਪੇਸੁ ‘ਇਦਮਿਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਤਿਰਿਯ’ਨ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤਿ।

    637. Ākāsadhātuniddese na kassati, na nikassati, kasituṃ vā chindituṃ vā bhindituṃ vā na sakkāti ākāso. Ākāsova ākāsagataṃ, kheḷagatādi viya. Ākāsoti vā gatanti ‘ākāsagataṃ’. Na haññatīti aghaṃ, aghaṭṭanīyanti attho. Aghameva aghagataṃ. Chiddaṭṭhena vivaro. Vivarova vivaragataṃ. Asamphuṭṭhaṃ catūhi mahābhūtehīti etehi asamphuṭṭhaṃ nijjaṭākāsaṃva kathitaṃ. Lakkhaṇādito pana rūpaparicchedalakkhaṇā ākāsadhātu, rūpapariyantappakāsanarasā, rūpamariyādapaccupaṭṭhānā asamphuṭṭhabhāvachiddavivarabhāvapaccupaṭṭhānā vā, paricchinnarūpapadaṭṭhānā, yāya paricchinnesu rūpesu ‘idamito uddhaṃ adho tiriya’nti ca hoti.

    ੬੩੮. ਇਤੋ ਪਰੇ ਰੂਪਸ੍ਸਲਹੁਤਾਦੀਨਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਲਹੁਤਾਦੀਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਦਨ੍ਧਤਾਲਕ੍ਖਣਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਲਹੁਤਾ, ਰੂਪਾਨਂ ਗਰੁਭਾવવਿਨੋਦਨਰਸਾ, ਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਤਾਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਲਹੁਰੂਪਪਦਟ੍ਠਾਨਾ। ਅਥਦ੍ਧਤਾਲਕ੍ਖਣਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਮੁਦੁਤਾ, ਰੂਪਾਨਂ ਥਦ੍ਧਭਾવવਿਨੋਦਨਰਸਾ, ਸਬ੍ਬਕਿਰਿਯਾਸੁ ਅવਿਰੋਧਿਤਾਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਮੁਦੁਰੂਪਪਦਟ੍ਠਾਨਾ। ਸਰੀਰਕਿਰਿਯਾਨੁਕੂਲਕਮ੍ਮਞ੍ਞਭਾવਲਕ੍ਖਣਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾ, ਅਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾવਿਨੋਦਨਰਸਾ, ਅਦੁਬ੍ਬਲਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਕਮ੍ਮਞ੍ਞਰੂਪਪਦਟ੍ਠਾਨਾ।

    638. Ito pare rūpassalahutādīnaṃ niddesā cittassalahutādīsu vuttanayeneva veditabbā. Lakkhaṇādito panettha adandhatālakkhaṇā rūpassa lahutā, rūpānaṃ garubhāvavinodanarasā, lahuparivattitāpaccupaṭṭhānā, lahurūpapadaṭṭhānā. Athaddhatālakkhaṇā rūpassa mudutā, rūpānaṃ thaddhabhāvavinodanarasā, sabbakiriyāsu avirodhitāpaccupaṭṭhānā, mudurūpapadaṭṭhānā. Sarīrakiriyānukūlakammaññabhāvalakkhaṇā rūpassa kammaññatā, akammaññatāvinodanarasā, adubbalabhāvapaccupaṭṭhānā, kammaññarūpapadaṭṭhānā.

    ਏਤਾ ਪਨ ਤਿਸ੍ਸੋ ਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਜਹਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਯੋ ਅਰੋਗਿਨੋ વਿਯ ਰੂਪਾਨਂ ਲਹੁਭਾવੋ, ਅਦਨ੍ਧਤਾਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਾਰੋ, ਰੂਪਦਨ੍ਧਤ੍ਤਕਰਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਪਟਿਪਕ੍ਖਪਚ੍ਚਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨੋ, ਸੋ ਰੂਪવਿਕਾਰੋ ‘ਰੂਪਸ੍ਸਲਹੁਤਾ’। ਯੋ ਸੁਪਰਿਮਦ੍ਦਿਤਚਮ੍ਮਸ੍ਸੇવ ਰੂਪਾਨਂ ਮੁਦੁਭਾવੋ ਸਬ੍ਬਕਿਰਿਯਾવਿਸੇਸੇਸੁ ਸਰਸવਤ੍ਤਨਭਾવੋ વਸવਤ੍ਤਨਭਾવਮਦ੍ਦવਪ੍ਪਕਾਰੋ ਰੂਪਥਦ੍ਧਤ੍ਤਕਰਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਪਟਿਪਕ੍ਖਪਚ੍ਚਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨੋ , ਸੋ ਰੂਪવਿਕਾਰੋ ‘ਰੂਪਸ੍ਸ ਮੁਦੁਤਾ’। ਯੋ ਪਨ ਸੁਧਨ੍ਤਸੁવਣ੍ਣਸ੍ਸੇવ ਰੂਪਾਨਂ ਕਮ੍ਮਞ੍ਞਭਾવੋ ਸਰੀਰਕਿਰਿਯਾਨੁਕੂਲਭਾવਪ੍ਪਕਾਰੋ ਸਰੀਰਕਿਰਿਯਾਨਂ ਅਨਨੁਕੂਲਕਰਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਪਟਿਪਕ੍ਖਪਚ੍ਚਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨੋ, ਸੋ ਰੂਪવਿਕਾਰੋ ‘ਰੂਪਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾ’ਤਿ। ਏવਮੇਤਾਸਂ વਿਸੇਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Etā pana tisso na aññamaññaṃ vijahanti. Evaṃ santepi yo arogino viya rūpānaṃ lahubhāvo, adandhatālahuparivattippakāro, rūpadandhattakaradhātukkhobhapaṭipakkhapaccayasamuṭṭhāno, so rūpavikāro ‘rūpassalahutā’. Yo suparimadditacammasseva rūpānaṃ mudubhāvo sabbakiriyāvisesesu sarasavattanabhāvo vasavattanabhāvamaddavappakāro rūpathaddhattakaradhātukkhobhapaṭipakkhapaccayasamuṭṭhāno , so rūpavikāro ‘rūpassa mudutā’. Yo pana sudhantasuvaṇṇasseva rūpānaṃ kammaññabhāvo sarīrakiriyānukūlabhāvappakāro sarīrakiriyānaṃ ananukūlakaradhātukkhobhapaṭipakkhapaccayasamuṭṭhāno, so rūpavikāro ‘rūpassa kammaññatā’ti. Evametāsaṃ viseso veditabbo.

    ਏਤਾ ਪਨ ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਆਹਾਰਾਦਯੋવ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਯੋਗਿਨੋ ‘ਅਜ੍ਜ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਭੋਜਨਸਪ੍ਪਾਯਂ ਲਦ੍ਧਂ, ਕਾਯੋ ਨੋ ਲਹੁ ਮੁਦੁ ਕਮ੍ਮਞ੍ਞੋ’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ‘ਅਜ੍ਜ ਉਤੁਸਪ੍ਪਾਯਂ ਲਦ੍ਧਂ, ਅਜ੍ਜ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਏਕਗ੍ਗਂ, ਕਾਯੋ ਨੋ ਲਹੁ ਮੁਦੁ ਕਮ੍ਮਞ੍ਞੋ’ਤਿ વਦਨ੍ਤੀਤਿ।

    Etā pana tissopi kammaṃ kātuṃ na sakkoti, āhārādayova karonti. Tathā hi yogino ‘ajja amhehi bhojanasappāyaṃ laddhaṃ, kāyo no lahu mudu kammañño’ti vadanti. ‘Ajja utusappāyaṃ laddhaṃ, ajja amhākaṃ cittaṃ ekaggaṃ, kāyo no lahu mudu kammañño’ti vadantīti.

    ੬੪੧. ਉਪਚਯਸਨ੍ਤਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇਸੁ ਆਯਤਨਾਨਨ੍ਤਿ ਅਡ੍ਢੇਕਾਦਸਨ੍ਨਂ ਰੂਪਾਯਤਨਾਨਂ। ਆਚਯੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਸੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਉਪਚਯੋਤਿ ਯੋ ਆਯਤਨਾਨਂ ਆਚਯੋ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ, ਸੋવ ਰੂਪਸ੍ਸ ਉਪਚਯੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ; વਡ੍ਢੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਉਪਚਯੋ ਸਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਤੀਤਿ ਯਾ ਏવਂ ਉਪਚਿਤਾਨਂ ਰੂਪਾਨਂ વਡ੍ਢਿ, ਤਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਤਰਂ ਪવਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਸਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਤਿ ਨਾਮ ਹੋਤਿ; ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਦਿਤੀਰੇ ਖਤਕੂਪਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਉਦਕੁਗ੍ਗਮਨਕਾਲੋ વਿਯ ਆਚਯੋ, ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ; ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਕਾਲੋ વਿਯ ਉਪਚਯੋ, વਡ੍ਢਿ; ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਗਮਨਕਾਲੋ વਿਯ ਸਨ੍ਤਤਿ, ਪવਤ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    641. Upacayasantatiniddesesu āyatanānanti aḍḍhekādasannaṃ rūpāyatanānaṃ. Ācayoti nibbatti. So rūpassa upacayoti yo āyatanānaṃ ācayo punappunaṃ nibbattamānānaṃ, sova rūpassa upacayo nāma hoti; vaḍḍhīti attho. Yo rūpassa upacayo sā rūpassa santatīti yā evaṃ upacitānaṃ rūpānaṃ vaḍḍhi, tato uttaritaraṃ pavattikāle sā rūpassa santati nāma hoti; pavattīti attho. Naditīre khatakūpasmiñhi udakuggamanakālo viya ācayo, nibbatti; paripuṇṇakālo viya upacayo, vaḍḍhi; ajjhottharitvā gamanakālo viya santati, pavattīti veditabbā.

    ਏવਂ ਕਿਂ ਕਥਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ? ਆਯਤਨੇਨ ਹਿ ਆਚਯੋ ਕਥਿਤੋ, ਆਚਯੇਨ ਆਯਤਨਂ ਕਥਿਤਂ। ਆਚਯੋવ ਕਥਿਤੋ ਆਯਤਨਮੇવ ਕਥਿਤਂ। ਏવਮ੍ਪਿ ਕਿਂ ਕਥਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ? ਚਤੁਸਨ੍ਤਤਿਰੂਪਾਨਂ ਆਚਯੋ ਉਪਚਯੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ વਡ੍ਢਿ ਕਥਿਤਾ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਹਿ ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਜਾਤਿਰੂਪਸ੍ਸੇવ ਅਧਿવਚਨਂ। ਆਕਾਰਨਾਨਤ੍ਤੇਨ ਪਨ વੇਨੇਯ੍ਯવਸੇਨ ਚ ਉਪਚਯੋ ਸਨ੍ਤਤੀਤਿ ਉਦ੍ਦੇਸਦੇਸਨਂ ਕਤ੍વਾ ਯਸ੍ਮਾ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨਾਨਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਯੋ ਆਯਤਨਾਨਂ ਆਚਯੋ ਸੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਉਪਚਯੋ, ਯੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਉਪਚਯੋ ਸਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Evaṃ kiṃ kathitaṃ hotīti? Āyatanena hi ācayo kathito, ācayena āyatanaṃ kathitaṃ. Ācayova kathito āyatanameva kathitaṃ. Evampi kiṃ kathitaṃ hotīti? Catusantatirūpānaṃ ācayo upacayo nibbatti vaḍḍhi kathitā. Atthato hi ubhayampetaṃ jātirūpasseva adhivacanaṃ. Ākāranānattena pana veneyyavasena ca upacayo santatīti uddesadesanaṃ katvā yasmā ettha atthato nānattaṃ natthi, tasmā niddese ‘‘yo āyatanānaṃ ācayo so rūpassa upacayo, yo rūpassa upacayo sā rūpassa santatī’’ti vuttaṃ.

    ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਜਾਤਿਰੂਪਸ੍ਸੇવ ਅਧਿવਚਨਂ ਤਸ੍ਮਾ ਏਤ੍ਥ ਆਚਯਲਕ੍ਖਣੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਉਪਚਯੋ, ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਤੋ ਰੂਪਾਨਂ ਉਮ੍ਮੁਜ੍ਜਾਪਨਰਸੋ, ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ વਾ, ਉਪਚਿਤਰੂਪਪਦਟ੍ਠਾਨੋ। ਪવਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਤਿ, ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧਰਸਾ, ਅਨੁਪਚ੍ਛੇਦਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧਰੂਪਪਦਟ੍ਠਾਨਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Yasmā ca ubhayampetaṃ jātirūpasseva adhivacanaṃ tasmā ettha ācayalakkhaṇo rūpassa upacayo, pubbantato rūpānaṃ ummujjāpanaraso, niyyātanapaccupaṭṭhāno paripuṇṇabhāvapaccupaṭṭhāno vā, upacitarūpapadaṭṭhāno. Pavattilakkhaṇā rūpassa santati, anuppabandharasā, anupacchedapaccupaṭṭhānā, anuppabandharūpapadaṭṭhānāti veditabbā.

    ੬੪੩. ਜਰਤਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਜੀਰਣਕવਸੇਨ ਜਰਾ; ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸੋ । ਜੀਰਣਾਕਾਰੋ ਜੀਰਣਤਾ। ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਆਦਯੋ ਤਯੋ ਕਾਲਾਤਿਕ੍ਕਮੇ ਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸਾ। ਪਚ੍ਛਿਮਾ ਦ੍વੇ ਪਕਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ ‘ਜਰਾ’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਸਭਾવਤੋ ਦੀਪਿਤਾ; ਤੇਨਸ੍ਸਾਯਂ ਸਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ‘ਜੀਰਣਤਾ’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਆਕਾਰਤੋ; ਤੇਨਸ੍ਸਾਯਂ ਆਕਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਾਲਾਤਿਕ੍ਕਮੇ ਦਨ੍ਤਨਖਾਨਂ ਖਣ੍ਡਿਤਭਾવਕਰਣਕਿਚ੍ਚਤੋ। ਪਾਲਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕੇਸਲੋਮਾਨਂ ਪਲਿਤਭਾવਕਰਣਕਿਚ੍ਚਤੋ। વਲਿਤ੍ਤਚਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਮਂਸਂ ਮਿਲਾਪੇਤ੍વਾ ਤਚੇ વਲਿਭਾવਕਰਣਕਿਚ੍ਚਤੋ ਦੀਪਿਤਾ। ਤੇਨਸ੍ਸਾ ਇਮੇ ‘ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚ’ਨ੍ਤਿਆਦਯੋ ਤਯੋ ਕਾਲਾਤਿਕ੍ਕਮੇ ਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸਾ। ਤੇਹਿ ਇਮੇਸਂ વਿਕਾਰਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪਾਕਟੀਭੂਤਾ ਪਾਕਟਜਰਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਯਥੇવ ਹਿ ਉਦਕਸ੍ਸ વਾ ਅਗ੍ਗਿਨੋ વਾ ਤਿਣਰੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਸਂਭਗ੍ਗਪਲਿਭਗ੍ਗਤਾਯ વਾ ਝਾਮਤਾਯ વਾ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਸੋ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ਤਾਨੇવ ਉਦਕਾਦੀਨਿ, ਏવਮੇવ ਜਰਾਯ ਦਨ੍ਤਾਦੀਸੁ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ਪਾਕਟੋ, ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਮ੍ਮੀਲੇਤ੍વਾਪਿ ਗਯ੍ਹਤਿ, ਨ ਚ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦੀਨੇવ ਜਰਾ। ਨ ਹਿ ਜਰਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਹੋਤਿ।

    643. Jaratāniddese jīraṇakavasena jarā; ayamettha sabhāvaniddeso . Jīraṇākāro jīraṇatā. Khaṇḍiccanti ādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā. Pacchimā dve pakatiniddesā. Ayañhi ‘jarā’ti iminā padena sabhāvato dīpitā; tenassāyaṃ sabhāvaniddeso. ‘Jīraṇatā’ti iminā ākārato; tenassāyaṃ ākāraniddeso. Khaṇḍiccanti iminā kālātikkame dantanakhānaṃ khaṇḍitabhāvakaraṇakiccato. Pāliccanti iminā kesalomānaṃ palitabhāvakaraṇakiccato. Valittacatāti iminā maṃsaṃ milāpetvā tace valibhāvakaraṇakiccato dīpitā. Tenassā ime ‘khaṇḍicca’ntiādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā. Tehi imesaṃ vikārānaṃ dassanavasena pākaṭībhūtā pākaṭajarā dassitā. Yatheva hi udakassa vā aggino vā tiṇarukkhādīnaṃ saṃbhaggapalibhaggatāya vā jhāmatāya vā gatamaggo pākaṭo hoti, na ca so gatamaggo tāneva udakādīni, evameva jarāya dantādīsu khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo, cakkhuṃ ummīletvāpi gayhati, na ca khaṇḍiccādīneva jarā. Na hi jarā cakkhuviññeyyā hoti.

    ਆਯੁਨੋ ਸਂਹਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰਿਪਾਕੋਤਿ ਇਮੇਹਿ ਪਨ ਪਦੇਹਿ ਕਾਲਾਤਿਕ੍ਕਮੇਯੇવ ਅਭਿਬ੍ਯਤ੍ਤਾਯ ਆਯੁਕ੍ਖਯਚਕ੍ਖਾਦਿਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰਿਪਾਕਸਞ੍ਞਿਤਾਯ ਪਕਤਿਯਾ ਦੀਪਿਤਾ। ਤੇਨਸ੍ਸਿਮੇ ਪਚ੍ਛਿਮਾ ਦ੍વੇ ਪਕਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਜਰਂ ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਯੁ ਹਾਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਜਰਾ ‘ਆਯੁਨੋ ਸਂਹਾਨੀ’ਤਿ ਫਲੂਪਚਾਰੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਦਹਰਕਾਲੇ ਸੁਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾਨਿ, ਸੁਖੁਮਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯਂ ਸੁਖੇਨੇવ ਗਣ੍ਹਨਸਮਤ੍ਥਾਨਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਜਰਂ ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਪਕ੍ਕਾਨਿ ਆਲੁਲ਼ਿਤਾਨਿ ਅવਿਸਦਾਨਿ, ਓਲ਼ਾਰਿਕਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯਂ ਗਹੇਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰਿਪਾਕੋ’ਤਿਪਿ ਫਲੂਪਚਾਰੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਾ।

    Āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripākoti imehi pana padehi kālātikkameyeva abhibyattāya āyukkhayacakkhādiindriyaparipākasaññitāya pakatiyā dīpitā. Tenassime pacchimā dve pakatiniddesāti veditabbā. Tattha yasmā jaraṃ pattassa āyu hāyati, tasmā jarā ‘āyuno saṃhānī’ti phalūpacārena vuttā. Yasmā ca daharakāle suppasannāni, sukhumampi attano visayaṃ sukheneva gaṇhanasamatthāni cakkhādīni indriyāni jaraṃ pattassa paripakkāni āluḷitāni avisadāni, oḷārikampi attano visayaṃ gahetuṃ asamatthāni honti, tasmā ‘indriyānaṃ paripāko’tipi phalūpacāreneva vuttā.

    ਸਾ ਪਨਾਯਂ ਏવਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਜਰਾ ਪਾਕਟਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾਤਿ ਦੁવਿਧਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਦਨ੍ਤਾਦੀਸੁ ਖਣ੍ਡਭਾવਾਦਿਦਸ੍ਸਨਤੋ ਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ ਜਰਾ ਪਾਕਟਜਰਾ ਨਾਮ । ਅਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਨ ਜਰਾ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ વਿਕਾਰਸ੍ਸ ਅਦਸ੍ਸਨਤੋ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਜਰਾ ਨਾਮ। ਪੁਨ ਅવੀਚਿ ਸવੀਚੀਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਦੁવਿਧਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਣਿਕਨਕਰਜਤਪવਾਲ਼ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾਦੀਨਂ વਿਯ, ਮਨ੍ਦਦਸਕਾਦੀਸੁ ਪਾਣੀਨਂ વਿਯ ਚ, ਪੁਪ੍ਫਫਲਪਲ੍ਲવਾਦੀਸੁ ਚ ਅਪਾਣੀਨਂ વਿਯ, ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ વਣ੍ਣવਿਸੇਸਾਦੀਨਂ ਦੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਜਰਾ ਅવੀਚਿਜਰਾ ਨਾਮ; ਨਿਰਨ੍ਤਰਜਰਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਪਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ વਣ੍ਣવਿਸੇਸਾਦੀਨਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਜਰਾ ਸવੀਚਿਜਰਾ ਨਾਮਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Sā panāyaṃ evaṃ niddiṭṭhā sabbāpi jarā pākaṭā paṭicchannāti duvidhā hoti. Tattha dantādīsu khaṇḍabhāvādidassanato rūpadhammesu jarā pākaṭajarā nāma . Arūpadhammesu pana jarā tādisassa vikārassa adassanato paṭicchannajarā nāma. Puna avīci savīcīti evampi duvidhā hoti. Tattha maṇikanakarajatapavāḷacandimasūriyādīnaṃ viya, mandadasakādīsu pāṇīnaṃ viya ca, pupphaphalapallavādīsu ca apāṇīnaṃ viya, antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ duviññeyyattā jarā avīcijarā nāma; nirantarajarāti attho. Tato aññesu pana yathāvuttesu antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ suviññeyyattā jarā savīcijarā nāmāti veditabbā.

    ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋਪਿ ਰੂਪਪਰਿਪਾਕਲਕ੍ਖਣਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਜਰਤਾ, ਉਪਨਯਨਰਸਾ, ਸਭਾવਾਨਪਗਮੇਪਿ ਨવਭਾવਾਪਗਮਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, વੀਹਿਪੁਰਾਣਭਾવੋ વਿਯ ਪਰਿਪਚ੍ਚਮਾਨਰੂਪਪਦਟ੍ਠਾਨਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Lakkhaṇāditopi rūpaparipākalakkhaṇā rūpassa jaratā, upanayanarasā, sabhāvānapagamepi navabhāvāpagamapaccupaṭṭhānā, vīhipurāṇabhāvo viya paripaccamānarūpapadaṭṭhānāti veditabbā.

    ੬੪੪. ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਖਯਗਮਨવਸੇਨ ਖਯੋ, વਯਗਮਨવਸੇਨ વਯੋ, ਭਿਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਭੇਦੋ। ਅਥ વਾ, ਯਸ੍ਮਾ ਤਂ ਪਤ੍વਾ ਰੂਪਂ ਖੀਯਤਿ, વੇਤਿ, ਭਿਜ੍ਜਤਿ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਖੀਯਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ‘ਖਯੋ’, વੇਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ‘વਯੋ’, ਭਿਜ੍ਜਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ‘ਭੇਦੋ’। ਉਪਸਗ੍ਗવਸੇਨ ਪਦਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਭੇਦੋવ ਪਰਿਭੇਦੋ। ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવਟ੍ਠੇਨ, ਨ ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾ । ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਅਨ੍ਤਰਧਾਨਂ। ਮਰਣਞ੍ਹਿ ਪਤ੍વਾ ਰੂਪਂ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਤਿ, ਅਦਸ੍ਸਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਨ ਕੇવਲਞ੍ਚ ਰੂਪਮੇવ, ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਯ ਇਦਮੇવ ਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋ ਪਨ ਪਰਿਭੇਦਲਕ੍ਖਣਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾ, ਸਂਸੀਦਨਰਸਾ, ਖਯવਯਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਪਰਿਭਿਜ੍ਜਮਾਨਰੂਪਪਦਟ੍ਠਾਨਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    644. Aniccatāniddese khayagamanavasena khayo, vayagamanavasena vayo, bhijjanavasena bhedo. Atha vā, yasmā taṃ patvā rūpaṃ khīyati, veti, bhijjati ca, tasmā khīyati etasminti ‘khayo’, veti etasminti ‘vayo’, bhijjati etasminti ‘bhedo’. Upasaggavasena padaṃ vaḍḍhetvā bhedova paribhedo. Hutvā abhāvaṭṭhena, na niccanti aniccaṃ. Tassa bhāvo aniccatā. Antaradhāyati etthāti antaradhānaṃ. Maraṇañhi patvā rūpaṃ antaradhāyati, adassanaṃ gacchati. Na kevalañca rūpameva, sabbepi pañcakkhandhā. Tasmā pañcannampi khandhānaṃ aniccatāya idameva lakkhaṇanti veditabbaṃ. Lakkhaṇādito pana paribhedalakkhaṇā rūpassa aniccatā, saṃsīdanarasā, khayavayapaccupaṭṭhānā, paribhijjamānarūpapadaṭṭhānāti veditabbā.

    ਹੇਟ੍ਠਾ ਜਾਤਿ ਗਹਿਤਾ ਜਰਾ ਗਹਿਤਾ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਮਰਣਂ ਗਹਿਤਂ। ਇਮੇ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਇਮੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਸਿਕਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਸਦਿਸਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਤਯੋ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਾ ਓਤਾਰਂ ਗવੇਸਮਾਨਾ વਿਚਰੇਯ੍ਯੁਂ। ਤੇਸੁ ਏਕੋ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯ – ‘ਏਤਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਅਟવਿਪવੇਸਨਂ ਮਯ੍ਹਂ ਭਾਰੋ ਹੋਤੂ’ਤਿ। ਦੁਤਿਯੋ ‘ਅਟવਿਗਤਕਾਲੇ ਪੋਥੇਤ੍વਾ ਪਥવਿਯਂ ਪਾਤਨਂ ਮਯ੍ਹਂ ਭਾਰੋ’ਤਿ। ਤਤਿਯੋ ‘ਪਥવਿਗਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਸਿਨਾ ਸੀਸਚ੍ਛੇਦਨਂ ਮਯ੍ਹਂ ਭਾਰੋ’ਤਿ। ਏવਰੂਪਾ ਇਮੇ ਜਾਤਿ ਆਦਯੋ। ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਅਟવਿਪવੇਸਨਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਸਦਿਸਾ ਹੇਤ੍ਥ ਜਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਪਨਤੋ। ਅਟવਿਗਤਂ ਪੋਥੇਤ੍વਾ ਪਥવਿਯਂ ਪਾਤਨਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਸਦਿਸਾ ਜਰਾ , ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਦੁਬ੍ਬਲਪਰਾਧੀਨਮਞ੍ਚਪਰਾਯਣਭਾવਕਰਣਤੋ। ਪਥવਿਗਤਸ੍ਸ ਅਸਿਨਾ ਸੀਸਚ੍ਛੇਦਕਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਸਦਿਸਂ ਮਰਣਂ, ਜਰਾਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਪਾਪਨਤੋਤਿ।

    Heṭṭhā jāti gahitā jarā gahitā, imasmiṃ ṭhāne maraṇaṃ gahitaṃ. Ime tayo dhammā imesaṃ sattānaṃ ukkhittāsikapaccāmittasadisā. Yathā hi purisassa tayo paccāmittā otāraṃ gavesamānā vicareyyuṃ. Tesu eko evaṃ vadeyya – ‘etaṃ nīharitvā aṭavipavesanaṃ mayhaṃ bhāro hotū’ti. Dutiyo ‘aṭavigatakāle pothetvā pathaviyaṃ pātanaṃ mayhaṃ bhāro’ti. Tatiyo ‘pathavigatakālato paṭṭhāya asinā sīsacchedanaṃ mayhaṃ bhāro’ti. Evarūpā ime jāti ādayo. Nīharitvā aṭavipavesanapaccāmittasadisā hettha jāti, tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne nibbattāpanato. Aṭavigataṃ pothetvā pathaviyaṃ pātanapaccāmittasadisā jarā , nibbattakkhandhānaṃ dubbalaparādhīnamañcaparāyaṇabhāvakaraṇato. Pathavigatassa asinā sīsacchedakapaccāmittasadisaṃ maraṇaṃ, jarāppattānaṃ khandhānaṃ jīvitakkhayapāpanatoti.

    ੬੪੫. ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਕਬਲ਼ਂ ਕਰੀਯਤੀਤਿ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰੋ। ਆਹਰੀਯਤੀਤਿ ਆਹਾਰੋ। ਕਬਲ਼ਂ ਕਤ੍વਾ ਅਜ੍ਝੋਹਰੀਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰੂਪਂ વਾ ਆਹਰਤੀਤਿਪਿ ‘ਆਹਾਰੋ’। ਏવਂ વਤ੍ਥੁવਸੇਨ ਨਾਮਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਪੁਨ વਤ੍ਥੁવਸੇਨੇવੇਤਂ ਪਭੇਦਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਓਦਨੋ ਕੁਮ੍ਮਾਸੋਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਓਦਨਾਦੀਨਿ ਹਿ ਫਾਣਿਤਪਰਿਯਨ੍ਤਾਨਿ ਦ੍વਾਦਸ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਸ੍ਸ ਆਹਾਰਸ੍ਸ વਤ੍ਥੂਨਿ। ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅਨਾਗਤਾਨਿ ਮੂਲਫਲਾਦੀਨਿ ਯੇવਾਪਨਕਂ ਪવਿਟ੍ਠਾਨਿ।

    645. Kabaḷīkārāhāraniddese kabaḷaṃ karīyatīti kabaḷīkāro. Āharīyatīti āhāro. Kabaḷaṃ katvā ajjhoharīyatīti attho. Rūpaṃ vā āharatītipi ‘āhāro’. Evaṃ vatthuvasena nāmaṃ uddharitvā puna vatthuvasenevetaṃ pabhedato dassetuṃ odano kummāsotiādi vuttaṃ. Odanādīni hi phāṇitapariyantāni dvādasa idhādhippetassa āhārassa vatthūni. Pāḷiyaṃ anāgatāni mūlaphalādīni yevāpanakaṃ paviṭṭhāni.

    ਇਦਾਨਿ ਤਾਨਿ ਮੂਲਫਲਾਦੀਨਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਯਮ੍ਹਿ ਯਮ੍ਹਿ ਜਨਪਦੇਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਮੁਖੇਨ ਅਸਿਤਬ੍ਬਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਮੁਖਾਸਿਯਂ। ਦਨ੍ਤੇਹਿ વਿਖਾਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਨ੍ਤવਿਖਾਦਨਂ। ਗਲੇਨ ਅਜ੍ਝੋਹਰਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਗਲਜ੍ਝੋਹਰਣੀਯਂ। ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਕੁਚ੍ਛਿવਿਤ੍ਥਮ੍ਭਨਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਤਞ੍ਹਿ ਮੂਲਫਲਾਦਿ ਓਦਨਕੁਮ੍ਮਾਸਾਦਿ વਾ ਅਜ੍ਝੋਹਟਂ ਕੁਚ੍ਛਿਂ વਿਤ੍ਥਮ੍ਭੇਤਿ। ਇਦਮਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਂ। ਯਾਯ ਓਜਾਯ ਸਤ੍ਤਾ ਯਾਪੇਨ੍ਤੀਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਸਬ੍ਬਪਦੇਹਿ ਸવਤ੍ਥੁਕਂ ਆਹਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਟ੍ਟਿਤਓਜਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ।

    Idāni tāni mūlaphalādīni kattabbato dassetuṃ yamhi yamhi janapadetiādimāha. Tattha mukhena asitabbaṃ bhuñjitabbanti mukhāsiyaṃ. Dantehi vikhāditabbanti dantavikhādanaṃ. Galena ajjhoharitabbanti galajjhoharaṇīyaṃ. Idāni taṃ kiccavasena dassetuṃ kucchivitthambhananti āha. Tañhi mūlaphalādi odanakummāsādi vā ajjhohaṭaṃ kucchiṃ vitthambheti. Idamassa kiccaṃ. Yāya ojāya sattā yāpentīti heṭṭhā sabbapadehi savatthukaṃ āhāraṃ dassetvā idāni nibbaṭṭitaojameva dassetuṃ idaṃ vuttaṃ.

    ਕਿਂ ਪਨੇਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਂ? ਕਿਂ ਓਜਾਯ? ਪਰਿਸ੍ਸਯਹਰਣਪਾਲਨਾਨਿ। વਤ੍ਥੁਹਿ ਪਰਿਸ੍ਸਯਂ ਹਰਤਿ ਪਾਲੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਓਜਾ ਪਾਲੇਤਿ ਪਰਿਸ੍ਸਯਂ ਹਰਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਦ੍વੇਪਿ ਏਕਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪਾਲੇਤੁਮ੍ਪਿ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ ਪਰਿਸ੍ਸਯਮ੍ਪਿ ਹਰਿਤੁਂ। ਕੋ ਪਨੇਸ ਪਰਿਸ੍ਸਯੋ ਨਾਮ? ਕਮ੍ਮਜਤੇਜੋ। ਅਨ੍ਤੋਕੁਚ੍ਛਿਯਞ੍ਹਿ ਓਦਨਾਦਿવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਅਸਤਿ, ਕਮ੍ਮਜਤੇਜੋ ਉਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਉਦਰਪਟਲਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ‘ਛਾਤੋਮ੍ਹਿ, ਆਹਾਰਂ ਮੇ ਦੇਥਾ’ਤਿ વਦਾਪੇਤਿ। ਭੁਤ੍ਤਕਾਲੇ ਉਦਰਪਟਲਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ વਤ੍ਥੁਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਅਥ ਸਤ੍ਤੋ ਏਕਗ੍ਗੋ ਹੋਤਿ।

    Kiṃ panettha vatthussa kiccaṃ? Kiṃ ojāya? Parissayaharaṇapālanāni. Vatthuhi parissayaṃ harati pāletuṃ na sakkoti, ojā pāleti parissayaṃ harituṃ na sakkoti. Dvepi ekato hutvā pāletumpi sakkonti parissayampi harituṃ. Ko panesa parissayo nāma? Kammajatejo. Antokucchiyañhi odanādivatthusmiṃ asati, kammajatejo uṭṭhahitvā udarapaṭalaṃ gaṇhāti, ‘chātomhi, āhāraṃ me dethā’ti vadāpeti. Bhuttakāle udarapaṭalaṃ muñcitvā vatthuṃ gaṇhāti. Atha satto ekaggo hoti.

    ਯਥਾ ਹਿ ਛਾਯਾਰਕ੍ਖਸੋ ਛਾਯਂ ਪવਿਟ੍ਠਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦੇવਸਙ੍ਖਲਿਕਾਯ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭવਨੇ ਮੋਦਨ੍ਤੋ ਛਾਤਕਾਲੇ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸੀਸੇ ਡਂਸਤਿ। ਸੋ ਡਟ੍ਠਤ੍ਤਾ વਿਰવਤਿ। ਤਂ વਿਰવਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘ਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤਤੋ ਤਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਆਗਤਾਗਤੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਭવਨੇ ਮੋਦਤਿ। ਏવਂਸਮ੍ਪਦਮਿਦਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਛਾਯਾਰਕ੍ਖਸੋ વਿਯ ਹਿ ਕਮ੍ਮਜਤੇਜੋ, ਦੇવਸਙ੍ਖਲਿਕਾਯ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਸਤ੍ਤੋ વਿਯ ਉਦਰਪਟਲਂ, ਪੁਨ ਆਗਤਮਨੁਸ੍ਸਾ વਿਯ ਓਦਨਾਦਿવਤ੍ਥੁ, ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਸੀਸੇ ਡਂਸਨਂ વਿਯ ਕਮ੍ਮਜਤੇਜਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਤੋ ਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਦਰਪਟਲਗ੍ਗਹਣਂ, ਡਟ੍ਠਸ੍ਸ વਿਰવਨਕਾਲੋ વਿਯ ‘ਆਹਾਰਂ ਦੇਥਾ’ਤਿ વਚਨਕਾਲੋ, ਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ਆਗਤਾਗਤੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਭવਨੇ ਮੋਦਨਕਾਲੋ વਿਯ ਕਮ੍ਮਜਤੇਜੇਨ ਉਦਰਪਟਲਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਗਹਿਤੇ ਏਕਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਤਾ।

    Yathā hi chāyārakkhaso chāyaṃ paviṭṭhaṃ gahetvā devasaṅkhalikāya bandhitvā attano bhavane modanto chātakāle āgantvā sīse ḍaṃsati. So ḍaṭṭhattā viravati. Taṃ viravaṃ sutvā ‘dukkhappatto ettha atthī’ti tato tato manussā āgacchanti. So āgatāgate gahetvā khāditvā bhavane modati. Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Chāyārakkhaso viya hi kammajatejo, devasaṅkhalikāya bandhitvā ṭhapitasatto viya udarapaṭalaṃ, puna āgatamanussā viya odanādivatthu, otaritvā sīse ḍaṃsanaṃ viya kammajatejassa vatthuto muttassa udarapaṭalaggahaṇaṃ, ḍaṭṭhassa viravanakālo viya ‘āhāraṃ dethā’ti vacanakālo, tāya saññāya āgatāgate gahetvā khāditvā bhavane modanakālo viya kammajatejena udarapaṭalaṃ muñcitvā vatthusmiṃ gahite ekaggacittatā.

    ਤਤ੍ਥ ਓਲ਼ਾਰਿਕੇ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਓਜਾ ਮਨ੍ਦਾ ਹੋਤਿ। ਸੁਖੁਮੇ ਬਲવਤੀ। ਕੁਦ੍ਰੂਸਕਭਤ੍ਤਾਦੀਨਿ ਹਿ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਮੁਹੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਛਾਤੋ ਹੋਤਿ। ਸਪ੍ਪਿਆਦੀਨਿ ਪਿવਿਤ੍વਾ ਠਿਤਸ੍ਸ ਦਿવਸਮ੍ਪਿ ਭਤ੍ਤਂ ਨ ਰੁਚ੍ਚਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਉਪਾਦਾਯੁਪਾਦਾਯ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕੁਮ੍ਭੀਲਾਨਞ੍ਹਿ ਆਹਾਰਂ ਉਪਾਦਾਯ ਮੋਰਾਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ। ਕੁਮ੍ਭੀਲਾ ਕਿਰ ਪਾਸਾਣੇ ਗਿਲਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਚ ਨੇਸਂ ਕੁਚ੍ਛਿਪ੍ਪਤ੍ਤਾ વਿਲੀਯਨ੍ਤਿ। ਮੋਰਾ ਸਪ੍ਪવਿਚ੍ਛਿਕਾਦਿਪਾਣੇ ਖਾਦਨ੍ਤਿ। ਮੋਰਾਨਂ ਪਨ ਆਹਾਰਂ ਉਪਾਦਾਯ ਤਰਚ੍ਛਾਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ। ਤੇ ਕਿਰ ਤਿવਸ੍ਸਛਡ੍ਡਿਤਾਨਿ વਿਸਾਣਾਨਿ ਚੇવ ਅਟ੍ਠੀਨਿ ਚ ਖਾਦਨ੍ਤਿ। ਤਾਨਿ ਚ ਨੇਸਂ ਖੇਲ਼ੇਨ ਤੇਮਿਤਮਤ੍ਤਾਨੇવ ਕਨ੍ਦਮੂਲਂ વਿਯ ਮੁਦੁਕਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਰਚ੍ਛਾਨਮ੍ਪਿ ਆਹਾਰਮੁਪਾਦਾਯ ਹਤ੍ਥੀਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ। ਤੇ ਹਿ ਨਾਨਾਰੁਕ੍ਖਸਾਖਾਦਯੋ ਖਾਦਨ੍ਤਿ। ਹਤ੍ਥੀਨਂ ਆਹਾਰਤੋ ਗવਯਗੋਕਣ੍ਣਮਿਗਾਦੀਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ। ਤੇ ਕਿਰ ਨਿਸ੍ਸਾਰਾਨਿ ਨਾਨਾਰੁਕ੍ਖਪਣ੍ਣਾਦੀਨਿ ਖਾਦਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਆਹਾਰਤੋ ਗੁਨ੍ਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ। ਤੇ ਅਲ੍ਲਸੁਕ੍ਖਤਿਣਾਨਿ ਖਾਦਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਆਹਾਰਤੋ ਸਸਾਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ। ਸਸਾਨਂ ਆਹਾਰਤੋ ਸਕੁਣਾਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ। ਸਕੁਣਾਨਂ ਆਹਾਰਤੋ ਪਚ੍ਚਨ੍ਤવਾਸੀਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ। ਪਚ੍ਚਨ੍ਤવਾਸੀਨਂ ਆਹਾਰਤੋ ਗਾਮਭੋਜਕਾਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ। ਗਾਮਭੋਜਕਾਨਂ ਆਹਾਰਤੋ ਰਾਜਰਾਜਮਹਾਮਤ੍ਤਾਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ। ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਆਹਾਰਤੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ। ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ ਆਹਾਰਤੋ ਭੁਮ੍ਮਦੇવਾਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ। ਭੁਮ੍ਮਦੇવਾਨਂ ਆਹਾਰਤੋ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਨਂ ਆਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋ। ਏવਂ ਯਾવ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤੀਨਂ ਆਹਾਰੋ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਸਂ ਪਨਾਹਾਰੋ ਸੁਖੁਮੋਤ੍વੇવ ਨਿਟ੍ਠਂ ਪਤ੍ਤੋ।

    Tattha oḷārike vatthusmiṃ ojā mandā hoti. Sukhume balavatī. Kudrūsakabhattādīni hi bhuñjitvā muhutteneva chāto hoti. Sappiādīni pivitvā ṭhitassa divasampi bhattaṃ na ruccati. Ettha ca upādāyupādāya oḷārikasukhumatā veditabbā. Kumbhīlānañhi āhāraṃ upādāya morānaṃ āhāro sukhumo. Kumbhīlā kira pāsāṇe gilanti. Te ca nesaṃ kucchippattā vilīyanti. Morā sappavicchikādipāṇe khādanti. Morānaṃ pana āhāraṃ upādāya taracchānaṃ āhāro sukhumo. Te kira tivassachaḍḍitāni visāṇāni ceva aṭṭhīni ca khādanti. Tāni ca nesaṃ kheḷena temitamattāneva kandamūlaṃ viya mudukāni honti. Taracchānampi āhāramupādāya hatthīnaṃ āhāro sukhumo. Te hi nānārukkhasākhādayo khādanti. Hatthīnaṃ āhārato gavayagokaṇṇamigādīnaṃ āhāro sukhumo. Te kira nissārāni nānārukkhapaṇṇādīni khādanti. Tesampi āhārato gunnaṃ āhāro sukhumo. Te allasukkhatiṇāni khādanti. Tesampi āhārato sasānaṃ āhāro sukhumo. Sasānaṃ āhārato sakuṇānaṃ āhāro sukhumo. Sakuṇānaṃ āhārato paccantavāsīnaṃ āhāro sukhumo. Paccantavāsīnaṃ āhārato gāmabhojakānaṃ āhāro sukhumo. Gāmabhojakānaṃ āhārato rājarājamahāmattānaṃ āhāro sukhumo. Tesampi āhārato cakkavattino āhāro sukhumo. Cakkavattino āhārato bhummadevānaṃ āhāro sukhumo. Bhummadevānaṃ āhārato cātumahārājikānaṃ āhāro sukhumo. Evaṃ yāva paranimmitavasavattīnaṃ āhāro vitthāretabbo. Tesaṃ panāhāro sukhumotveva niṭṭhaṃ patto.

    ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋਪਿ ਓਜਾਲਕ੍ਖਣੋ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰੋ ਆਹਾਰੋ, ਰੂਪਾਹਰਣਰਸੋ, ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ, ਕਬਲ਼ਂ ਕਤ੍વਾ ਆਹਰਿਤਬ੍ਬવਤ੍ਥੁਪਦਟ੍ਠਾਨੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Lakkhaṇāditopi ojālakkhaṇo kabaḷīkāro āhāro, rūpāharaṇaraso, upatthambhanapaccupaṭṭhāno, kabaḷaṃ katvā āharitabbavatthupadaṭṭhānoti veditabbo.

    ੬੪੬. ਨੋਉਪਾਦਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯਥਾ ਉਪਾਦਾਰੂਪਂ ਉਪਾਦਿਯਤੇવ, ਨ ਅਞ੍ਞੇਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਏવਮੇਤਂ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤੇવਾਤਿ ਨੋਉਪਾਦਾ।

    646. Noupādāniddese yathā upādārūpaṃ upādiyateva, na aññena upādiyati, evametaṃ na upādiyatevāti noupādā.

    ੬੪੭. ਫੁਸਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਫੁਸਿਤ੍વਾ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਞ੍ਚ ਤਂ ਆਯਤਨਞ੍ਚਾਤਿ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਯਤਨਂ। ਆਪੋ ਚ ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਤਸਭਾવਟ੍ਠੇਨ ਧਾਤੁ ਚਾਤਿ ਆਪੋਧਾਤੁ। ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤੀਣਿ ਰੂਪਾਨਿ ਫੁਸਿਤ੍વਾ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾਨਿ ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਨਿ ਭਾਜੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਕਤਮਂ ਤਂ ਰੂਪਂ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਯਤਨਂ? ਪਥવੀਧਾਤੂਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਕਕ੍ਖਲ਼ਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾ ਪਥવੀਧਾਤੁ, ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਰਸਾ, ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ। ਤੇਜੋਧਾਤੁ ਉਣ੍ਹਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾ, ਪਰਿਪਾਚਨਰਸਾ, ਮਦ੍ਦવਾਨੁਪ੍ਪਦਾਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ। વਾਯੋਧਾਤੁ વਿਤ੍ਥਮ੍ਭਨਲਕ੍ਖਣਾ, ਸਮੁਦੀਰਣਰਸਾ, ਅਭਿਨੀਹਾਰਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ। ਪੁਰਿਮਾ ਪਨ ‘ਆਪੋਧਾਤੁ’ ਪਗ੍ਘਰਣਲਕ੍ਖਣਾ, ਬ੍ਰੂਹਨਰਸਾ, ਸਙ੍ਗਹਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ। ਏਕੇਕਾ ਚੇਤ੍ਥ ਸੇਸਤ੍ਤਯਪਦਟ੍ਠਾਨਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    647. Phusitabbanti phoṭṭhabbaṃ. Phusitvā jānitabbanti attho. Phoṭṭhabbañca taṃ āyatanañcāti phoṭṭhabbāyatanaṃ. Āpo ca taṃ nissattasuññatasabhāvaṭṭhena dhātu cāti āpodhātu. Idāni yasmā tīṇi rūpāni phusitvā jānitabbāni tasmā tāni bhājetvā dassetuṃ katamaṃ taṃ rūpaṃ phoṭṭhabbāyatanaṃ? Pathavīdhātūtiādimāha. Tattha kakkhaḷattalakkhaṇā pathavīdhātu, patiṭṭhānarasā, sampaṭicchanapaccupaṭṭhānā. Tejodhātu uṇhattalakkhaṇā, paripācanarasā, maddavānuppadānapaccupaṭṭhānā. Vāyodhātu vitthambhanalakkhaṇā, samudīraṇarasā, abhinīhārapaccupaṭṭhānā. Purimā pana ‘āpodhātu’ paggharaṇalakkhaṇā, brūhanarasā, saṅgahapaccupaṭṭhānā. Ekekā cettha sesattayapadaṭṭhānāti veditabbā.

    ਕਕ੍ਖਲ਼ਨ੍ਤਿ ਥਦ੍ਧਂ। ਮੁਦੁਕਨ੍ਤਿ ਅਥਦ੍ਧਂ। ਸਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਮਟ੍ਠਂ। ਫਰੁਸਨ੍ਤਿ ਖਰਂ। ਸੁਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਸੁਖવੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਂ ਇਟ੍ਠਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਦੁਕ੍ਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਂ ਅਨਿਟ੍ਠਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਗਰੁਕਨ੍ਤਿ ਭਾਰਿਯਂ। ਲਹੁਕਨ੍ਤਿ ਅਭਾਰਿਯਂ, ਸਲ੍ਲਹੁਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘ਕਕ੍ਖਲ਼ਂ ਮੁਦੁਕਂ ਸਣ੍ਹਂ ਫਰੁਸਂ ਗਰੁਕਂ ਲਹੁਕ’ਨ੍ਤਿ ਪਦੇਹਿ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਏવ ਭਾਜਿਤਾ। ‘‘ਯਦਾਯਂ ਕਾਯੋ ਆਯੁਸਹਗਤੋ ਚ ਹੋਤਿ ਉਸ੍ਮਾਸਹਗਤੋ ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਸਹਗਤੋ ਚ ਤਦਾ ਲਹੁਤਰੋ ਚ ਹੋਤਿ ਮੁਦੁਤਰੋ ਚ ਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਰੋ ਚਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੨੪) ਸੁਤ੍ਤੇਪਿ ਲਹੁਮੁਦੁਭੂਤਂ ਪਥવੀਧਾਤੁਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ।

    Kakkhaḷanti thaddhaṃ. Mudukanti athaddhaṃ. Saṇhanti maṭṭhaṃ. Pharusanti kharaṃ. Sukhasamphassanti sukhavedanāpaccayaṃ iṭṭhaphoṭṭhabbaṃ. Dukkhasamphassanti dukkhavedanāpaccayaṃ aniṭṭhaphoṭṭhabbaṃ. Garukanti bhāriyaṃ. Lahukanti abhāriyaṃ, sallahukanti attho. Ettha ca ‘kakkhaḷaṃ mudukaṃ saṇhaṃ pharusaṃ garukaṃ lahuka’nti padehi pathavīdhātu eva bhājitā. ‘‘Yadāyaṃ kāyo āyusahagato ca hoti usmāsahagato ca viññāṇasahagato ca tadā lahutaro ca hoti mudutaro ca kammaññataro cā’’ti (dī. ni. 2.424) suttepi lahumudubhūtaṃ pathavīdhātumeva sandhāya vuttaṃ.

    ‘ਸੁਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸ’ਨ੍ਤਿ ਪਦਦ੍વਯੇਨ ਪਨ ਤੀਣਿਪਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ ਭਾਜਿਤਾਨਿ। ਪਥવੀਧਾਤੁ ਹਿ ਸੁਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਦੁਕ੍ਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਪਿ। ਤਥਾ ਤੇਜੋਧਾਤੁવਾਯੋਧਾਤੁਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਮੁਦੁਤਲੁਣਹਤ੍ਥੇ ਦਹਰੇ ਪਾਦੇ ਸਮ੍ਬਾਹਨ੍ਤੇ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤ੍વਾ ‘ਸਮ੍ਬਾਹ ਤਾਤ, ਸਮ੍ਬਾਹ ਤਾਤਾ’ਤਿ વਦਾਪਨਾਕਾਰਂ ਕਰੋਤਿ। ਸੁਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾ ਤੇਜੋਧਾਤੁ ਸੀਤਸਮਯੇ ਅਙ੍ਗਾਰਕਪਲ੍ਲਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਗਤ੍ਤਂ ਸੇਦੇਨ੍ਤੇ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤ੍વਾ ‘ਸੇਦੇਹਿ ਤਾਤ, ਸੇਦੇਹਿ ਤਾਤਾ’ਤਿ વਦਾਪਨਾਕਾਰਂ ਕਰੋਤਿ। ਸੁਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾ વਾਯੋਧਾਤੁ ਉਣ੍ਹਸਮਯੇ વਤ੍ਤਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇ ਦਹਰੇ ਬੀਜਨੇਨ ਬੀਜਨ੍ਤੇ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤ੍વਾ ‘ਬੀਜ ਤਾਤ, ਬੀਜ ਤਾਤਾ’ਤਿ વਦਾਪਨਾਕਾਰਂ ਕਰੋਤਿ। ਥਦ੍ਧਹਤ੍ਥੇ ਪਨ ਦਹਰੇ ਪਾਦੇ ਸਮ੍ਬਾਹਨ੍ਤੇ ਅਟ੍ਠੀਨਂ ਭਿਜ੍ਜਨਕਾਲੋ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਸੋਪਿ ‘ਅਪੇਹੀ’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਉਣ੍ਹਸਮਯੇ ਅਙ੍ਗਾਰਕਪਲ੍ਲੇ ਆਭਤੇ ‘ਅਪਨੇਹਿ ਨ’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ। ਸੀਤਸਮਯੇ ਬੀਜਨੇਨ ਬੀਜਨ੍ਤੇ ‘ਅਪੇਹਿ, ਮਾ ਬੀਜਾ’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ। ਏવਮੇਤਾਸਂ ਸੁਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਤਾ ਦੁਕ੍ਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਤਾ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    ‘Sukhasamphassaṃ dukkhasamphassa’nti padadvayena pana tīṇipi mahābhūtāni bhājitāni. Pathavīdhātu hi sukhasamphassāpi atthi dukkhasamphassāpi. Tathā tejodhātuvāyodhātuyo. Tattha sukhasamphassā pathavīdhātu mudutaluṇahatthe dahare pāde sambāhante assādetvā assādetvā ‘sambāha tāta, sambāha tātā’ti vadāpanākāraṃ karoti. Sukhasamphassā tejodhātu sītasamaye aṅgārakapallaṃ āharitvā gattaṃ sedente assādetvā assādetvā ‘sedehi tāta, sedehi tātā’ti vadāpanākāraṃ karoti. Sukhasamphassā vāyodhātu uṇhasamaye vattasampanne dahare bījanena bījante assādetvā assādetvā ‘bīja tāta, bīja tātā’ti vadāpanākāraṃ karoti. Thaddhahatthe pana dahare pāde sambāhante aṭṭhīnaṃ bhijjanakālo viya hoti. Sopi ‘apehī’ti vattabbataṃ āpajjati. Uṇhasamaye aṅgārakapalle ābhate ‘apanehi na’nti vattabbaṃ hoti. Sītasamaye bījanena bījante ‘apehi, mā bījā’ti vattabbaṃ hoti. Evametāsaṃ sukhasamphassatā dukkhasamphassatā ca veditabbā.

    ਯਂ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਅਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਸਪ੍ਪਟਿਘਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਾ ਪਨ ਚਤੂਹਿ ਚਤੂਹਿ ਨਯੇਹਿ ਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾ ਤੇਰਸ વਾਰਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਰੂਪਾਯਤਨਾਦੀਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Yaṃ phoṭṭhabbaṃ anidassanaṃ sappaṭighantiādinā nayena vuttā pana catūhi catūhi nayehi paṭimaṇḍitā terasa vārā heṭṭhā rūpāyatanādīsu vuttanayeneva veditabbā.

    ਕਿਂ ਪਨੇਤਾਨਿ ਤੀਣਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਉਦਾਹੁ ਨੋਤਿ? ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਆਗਤਾਨਿ ਕਾਯਪਸਾਦਂ ਘਟ੍ਟੇਨ੍ਤਿ ਨ ਘਟ੍ਟੇਨ੍ਤੀਤਿ? ਘਟ੍ਟੇਨ੍ਤਿ। ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਤਾਨਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਆਭੁਜਿਤવਸੇਨ વਾ ਹਿ ਉਸ੍ਸਦવਸੇਨ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣਂ ਹੋਤਿ।

    Kiṃ panetāni tīṇi mahābhūtāni ekappahāreneva āpāthaṃ āgacchanti udāhu noti? Āgacchanti. Evaṃ āgatāni kāyapasādaṃ ghaṭṭenti na ghaṭṭentīti? Ghaṭṭenti. Ekappahāreneva tāni ārammaṇaṃ katvā kāyaviññāṇaṃ uppajjati nuppajjatīti? Nuppajjati. Ābhujitavasena vā hi ussadavasena vā ārammaṇakaraṇaṃ hoti.

    ਤਤ੍ਥ ਆਭੁਜਿਤવਸੇਨ ਤਾવ, ਪਤ੍ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਓਦਨੇਨ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਆਭਤੇ ਏਕਂ ਸਿਤ੍ਥਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਥਦ੍ਧਂ વਾ ਮੁਦੁਕਂ વਾਤਿ વੀਮਂਸਨ੍ਤੋ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਤੇਜੋਪਿ ਅਤ੍ਥਿ વਾਯੋਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਪਥવੀਧਾਤੁਮੇવ ਪਨ ਆਭੁਜਤਿ। ਉਣ੍ਹੋਦਕੇ ਹਤ੍ਥਂ ਓਤਾਰੇਤ੍વਾ વੀਮਂਸਨ੍ਤੋ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਪਥવੀਪਿ ਅਤ੍ਥਿ વਾਯੋਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇਜੋਧਾਤੁਮੇવ ਪਨ ਆਭੁਜਤਿ। ਉਣ੍ਹਸਮਯੇ વਾਤਪਾਨਂ વਿવਰਿਤ੍વਾ વਾਤੇਨ ਸਰੀਰਂ ਪਹਰਾਪੇਨ੍ਤੋ ਠਿਤੋ ਮਨ੍ਦਮਨ੍ਦੇ વਾਤੇ ਪਹਰਨ੍ਤੇ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਪਥવੀਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਤੇਜੋਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, વਾਯੋਧਾਤੁਮੇવ ਪਨ ਆਭੁਜਤਿ। ਏવਂ ਆਭੁਜਿਤવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤਿ ਨਾਮ।

    Tattha ābhujitavasena tāva, pattasmiñhi odanena pūretvā ābhate ekaṃ sitthaṃ gahetvā thaddhaṃ vā mudukaṃ vāti vīmaṃsanto kiñcāpi tattha tejopi atthi vāyopi atthi, pathavīdhātumeva pana ābhujati. Uṇhodake hatthaṃ otāretvā vīmaṃsanto kiñcāpi tattha pathavīpi atthi vāyopi atthi, tejodhātumeva pana ābhujati. Uṇhasamaye vātapānaṃ vivaritvā vātena sarīraṃ paharāpento ṭhito mandamande vāte paharante kiñcāpi tattha pathavīpi atthi tejopi atthi, vāyodhātumeva pana ābhujati. Evaṃ ābhujitavasena ārammaṇaṃ karoti nāma.

    ਯੋ ਪਨ ਉਪਕ੍ਖਲਤਿ વਾ ਸੀਸੇਨ વਾ ਰੁਕ੍ਖਂ ਪਹਰਤਿ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ વਾ ਸਕ੍ਖਰਂ ਡਂਸਤਿ, ਸੋ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਤੇਜੋਪਿ ਅਤ੍ਥਿ વਾਯੋਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਉਸ੍ਸਦવਸੇਨ ਪਨ ਪਥવੀਧਾਤੁਮੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਗ੍ਗਿਂ ਅਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋਪਿ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਪਥવੀਪਿ ਅਤ੍ਥਿ વਾਯੋਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਉਸ੍ਸਦવਸੇਨ ਪਨ ਤੇਜੋਧਾਤੁਮੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤਿ। ਬਲવવਾਤੇ ਕਣ੍ਣਸਕ੍ਖਲਿਂ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਬਧਿਰਭਾવਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਪਥવੀਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਤੇਜੋਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਉਸ੍ਸਦવਸੇਨ ਪਨ વਾਯੋਧਾਤੁਮੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤਿ।

    Yo pana upakkhalati vā sīsena vā rukkhaṃ paharati bhuñjanto vā sakkharaṃ ḍaṃsati, so kiñcāpi tattha tejopi atthi vāyopi atthi, ussadavasena pana pathavīdhātumeva ārammaṇaṃ karoti. Aggiṃ akkamantopi kiñcāpi tattha pathavīpi atthi vāyopi atthi, ussadavasena pana tejodhātumeva ārammaṇaṃ karoti. Balavavāte kaṇṇasakkhaliṃ paharitvā badhirabhāvaṃ karonte. Kiñcāpi tattha pathavīpi atthi tejopi atthi, ussadavasena pana vāyodhātumeva ārammaṇaṃ karoti.

    ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਧਾਤੁਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਸੂਚਿਕਲਾਪੇਨ વਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨ ਕਾਯੋ ਘਟ੍ਟਿਯਤਿ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਠਾਨੇ ਕਾਯਪਸਾਦੋ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥਾਪਿ ਪਟਿਘਟ੍ਟਨਨਿਘਂਸੋ ਬਲવਾ ਹੋਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਕੁਕ੍ਕੁਟਪਤ੍ਤੇਨ વਣੇ ਧੋવਿਯਮਾਨੇ ਅਂਸੁਅਂਸੁ ਕਾਯਪਸਾਦਂ ਘਟ੍ਟੇਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਪਸਾਦੋ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਂ ਉਸ੍ਸਦવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤਿ। ਉਸ੍ਸਦવਸੇਨੇવ ਚ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨਾਮ।

    Yaṃkiñci dhātuṃ ārammaṇaṃ karontassa kāyaviññāṇampi ekappahārena nuppajjati. Sūcikalāpena viddhassa ekappahārena kāyo ghaṭṭiyati. Yasmiṃ yasmiṃ pana ṭhāne kāyapasādo ussanno hoti, tattha tattha kāyaviññāṇaṃ uppajjati. Yattha yatthāpi paṭighaṭṭananighaṃso balavā hoti tattha tattha paṭhamaṃ uppajjati. Kukkuṭapattena vaṇe dhoviyamāne aṃsuaṃsu kāyapasādaṃ ghaṭṭeti. Yattha yattha pana pasādo ussanno hoti, tattha tattheva kāyaviññāṇaṃ uppajjati. Evaṃ ussadavasena ārammaṇaṃ karoti. Ussadavaseneva ca kāyaviññāṇaṃ uppajjati nāma.

    ਕਥਂ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ? ਦ੍વੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਹੋਤਿ – ਅਜ੍ਝਾਸਯਤੋ વਾ વਿਸਯਾਧਿਮਤ੍ਤਤੋ વਾ। વਿਹਾਰਪੂਜਾਦੀਸੁ ਹਿ ‘ਤਾਨਿ ਤਾਨਿ ਚੇਤਿਯਾਨਿ ਚੇવ ਪਟਿਮਾਯੋ ਚ વਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਪੋਤ੍ਥਕਮ੍ਮਚਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮਾਨਿ ਚ ਓਲੋਕੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਅਜ੍ਝਾਸਯੇਨ ਗਤੋ ਏਕਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વਾ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ વਾ ਇਤਰਸ੍ਸ વਨ੍ਦਨਤ੍ਥਾਯ વਾ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ વਾ ਮਨਂ ਕਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤੁਮ੍ਪਿ ਪਸ੍ਸਿਤੁਮ੍ਪਿ ਗਚ੍ਛਤਿਯੇવ, ਏવਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਤੋ ਸਙ੍ਕਮਤਿ ਨਾਮ।

    Kathaṃ pana cittassa ārammaṇato saṅkanti hotīti? Dvīhākārehi hoti – ajjhāsayato vā visayādhimattato vā. Vihārapūjādīsu hi ‘tāni tāni cetiyāni ceva paṭimāyo ca vandissāmi, potthakammacittakammāni ca olokessāmī’ti ajjhāsayena gato ekaṃ vanditvā vā passitvā vā itarassa vandanatthāya vā dassanatthāya vā manaṃ katvā vanditumpi passitumpi gacchatiyeva, evaṃ ajjhāsayato saṅkamati nāma.

    ਕੇਲਾਸਕੂਟਪਟਿਭਾਗਂ ਪਨ ਮਹਾਚੇਤਿਯਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਠਿਤੋਪਿ ਅਪਰਭਾਗੇ ਸਬ੍ਬਤੂਰਿਯੇਸੁ ਪਗ੍ਗਹਿਤੇਸੁ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਸਦ੍ਦਾਰਮ੍ਮਣਂ ਸਙ੍ਕਮਤਿ। ਮਨੁਞ੍ਞਗਨ੍ਧੇਸੁ ਪੁਪ੍ਫੇਸੁ વਾ ਗਨ੍ਧੇਸੁ વਾ ਆਭਤੇਸੁ ਸਦ੍ਦਾਰਮ੍ਮਣਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਗਨ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਂ ਸਙ੍ਕਮਤਿ। ਏવਂ વਿਸਯਾਧਿਮਤ੍ਤਤੋ ਸਙ੍ਕਮਤਿ ਨਾਮ।

    Kelāsakūṭapaṭibhāgaṃ pana mahācetiyaṃ olokento ṭhitopi aparabhāge sabbatūriyesu paggahitesu rūpārammaṇaṃ vissajjetvā saddārammaṇaṃ saṅkamati. Manuññagandhesu pupphesu vā gandhesu vā ābhatesu saddārammaṇaṃ vissajjetvā gandhārammaṇaṃ saṅkamati. Evaṃ visayādhimattato saṅkamati nāma.

    ੬੫੧. ਆਪੋਧਾਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਆਪੋਤਿ ਸਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਆਪੋવ ਆਪੋਗਤਂ। ਸਿਨੇਹવਸੇਨ ਸਿਨੇਹੋ, ਸਿਨੇਹੋવ ਸਿਨੇਹਗਤਂ। ਬਨ੍ਧਨਤ੍ਤਂ ਰੂਪਸ੍ਸਾਤਿ ਪਥવੀਧਾਤੁਆਦਿਕਸ੍ਸ ਭੂਤਰੂਪਸ੍ਸ ਬਨ੍ਧਨਭਾવੋ। ਅਯੋਪਿਣ੍ਡਿਆਦੀਨਿ ਹਿ ਆਪੋਧਾਤੁ ਆਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਬਦ੍ਧਾਨਿ ਕਰੋਤਿ। ਤਾਯ ਆਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਤਾਨਿ ਬਦ੍ਧਾਨਿ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਾਸਾਣਪਬ੍ਬਤਤਾਲਟ੍ਠਿਹਤ੍ਥਿਦਨ੍ਤਗੋਸਿਙ੍ਗਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ । ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਹੇਤਾਨਿ ਆਪੋਧਾਤੁ ਏવ ਆਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਬਦ੍ਧਾਨਿ ਕਰੋਤਿ। ਆਪੋਧਾਤੁਯਾ ਆਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾવ ਬਦ੍ਧਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    651. Āpodhātuniddese āpoti sabhāvaniddeso. Āpova āpogataṃ. Sinehavasena sineho, sinehova sinehagataṃ. Bandhanattaṃrūpassāti pathavīdhātuādikassa bhūtarūpassa bandhanabhāvo. Ayopiṇḍiādīni hi āpodhātu ābandhitvā baddhāni karoti. Tāya ābaddhattā tāni baddhāni nāma honti. Pāsāṇapabbatatālaṭṭhihatthidantagosiṅgādīsupi eseva nayo . Sabbāni hetāni āpodhātu eva ābandhitvā baddhāni karoti. Āpodhātuyā ābaddhattāva baddhāni honti.

    ਕਿਂ ਪਨ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਸੇਸਧਾਤੂਨਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਹੋਤਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਹੋਤਿ ਫੁਸਿਤ੍વਾ ਹੋਤਿ ਉਦਾਹੁ ਅਫੁਸਿਤ੍વਾ? ਆਪੋਧਾਤੁ વਾ ਸੇਸਾ ਆਬਨ੍ਧਮਾਨਾ ਫੁਸਿਤ੍વਾ ਆਬਨ੍ਧਤਿ ਉਦਾਹੁ ਅਫੁਸਿਤ੍વਾਤਿ? ਪਥવੀਧਾਤੁ ਤਾવ ਆਪੋਧਾਤੁਯਾ ਅਫੁਸਿਤ੍વਾવ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਹੋਤਿ, ਤੇਜੋਧਾਤੁਯਾ ਚ વਾਯੋਧਾਤੁਯਾ ਚ ਫੁਸਿਤ੍વਾ। ਆਪੋਧਾਤੁ ਪਨ ਪਥવੀਧਾਤੁਮ੍ਪਿ ਤੇਜੋવਾਯੋਧਾਤੁਯੋਪਿ ਅਫੁਸਿਤ੍વਾવ ਆਬਨ੍ਧਤਿ। ਯਦਿ ਫੁਸਿਤ੍વਾ ਆਬਨ੍ਧੇਯ੍ਯ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਯਤਨਂ ਨਾਮ ਭવੇਯ੍ਯ।

    Kiṃ pana pathavīdhātu sesadhātūnaṃ patiṭṭhā hoti na hotīti hoti phusitvā hoti udāhu aphusitvā? Āpodhātu vā sesā ābandhamānā phusitvā ābandhati udāhu aphusitvāti? Pathavīdhātu tāva āpodhātuyā aphusitvāva patiṭṭhā hoti, tejodhātuyā ca vāyodhātuyā ca phusitvā. Āpodhātu pana pathavīdhātumpi tejovāyodhātuyopi aphusitvāva ābandhati. Yadi phusitvā ābandheyya phoṭṭhabbāyatanaṃ nāma bhaveyya.

    ਤੇਜੋਧਾਤੁવਾਯੋਧਾਤੂਨਮ੍ਪਿ ਸੇਸਧਾਤੂਸੁ ਸਕਸਕਕਿਚ੍ਚਕਰਣੇ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤੇਜੋਧਾਤੁ ਹਿ ਪਥવੀਧਾਤੁਂ ਫੁਸਿਤ੍વਾ ਝਾਪੇਤਿ। ਸਾ ਪਨ ਨ ਉਣ੍ਹਾ ਹੁਤ੍વਾ ਝਾਯਤਿ। ਯਦਿ ਉਣ੍ਹਾ ਹੁਤ੍વਾ ਝਾਯੇਯ੍ਯ ਉਣ੍ਹਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾ ਨਾਮ ਭવੇਯ੍ਯ। ਆਪੋਧਾਤੁਂ ਪਨ ਅਫੁਸਿਤ੍વਾવ ਤਾਪੇਤਿ। ਸਾਪਿ ਤਪਮਾਨਾ ਨ ਉਣ੍ਹਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤਪਤਿ। ਯਦਿ ਉਣ੍ਹਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤਪੇਯ੍ਯ ਉਣ੍ਹਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾ ਨਾਮ ਭવੇਯ੍ਯ। વਾਯੋਧਾਤੁਂ ਪਨ ਫੁਸਿਤ੍વਾવ ਤਾਪੇਤਿ। ਸਾਪਿ ਤਪਮਾਨਾ ਨ ਉਣ੍ਹਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤਪਤਿ। ਯਦਿ ਉਣ੍ਹਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤਪੇਯ੍ਯ ਉਣ੍ਹਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾ ਨਾਮ ਭવੇਯ੍ਯ। વਾਯੋਧਾਤੁ ਪਥવੀਧਾਤੁਂ ਫੁਸਿਤ੍વਾ વਿਤ੍ਥਮ੍ਭੇਤਿ, ਤਥਾ ਤੇਜੋਧਾਤੁਂ ਆਪੋਧਾਤੁਂ ਪਨ ਅਫੁਸਿਤ੍વਾવ વਿਤ੍ਥਮ੍ਭੇਤਿ।

    Tejodhātuvāyodhātūnampi sesadhātūsu sakasakakiccakaraṇe eseva nayo. Tejodhātu hi pathavīdhātuṃ phusitvā jhāpeti. Sā pana na uṇhā hutvā jhāyati. Yadi uṇhā hutvā jhāyeyya uṇhattalakkhaṇā nāma bhaveyya. Āpodhātuṃ pana aphusitvāva tāpeti. Sāpi tapamānā na uṇhā hutvā tapati. Yadi uṇhā hutvā tapeyya uṇhattalakkhaṇā nāma bhaveyya. Vāyodhātuṃ pana phusitvāva tāpeti. Sāpi tapamānā na uṇhā hutvā tapati. Yadi uṇhā hutvā tapeyya uṇhattalakkhaṇā nāma bhaveyya. Vāyodhātu pathavīdhātuṃ phusitvā vitthambheti, tathā tejodhātuṃ āpodhātuṃ pana aphusitvāva vitthambheti.

    ਉਚ੍ਛੁਰਸਂ ਪਚਿਤ੍વਾ ਫਾਣਿਤਪਿਣ੍ਡੇ ਕਰਿਯਮਾਨੇ ਆਪੋਧਾਤੁ ਥਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ? ਨ ਹੋਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਪਗ੍ਘਰਣਲਕ੍ਖਣਾ। ਪਥવੀਧਾਤੁ ਕਕ੍ਖਲ਼ਲਕ੍ਖਣਾ। ਓਮਤ੍ਤਂ ਪਨ ਆਪੋ ਅਧਿਮਤ੍ਤਪਥવੀਗਤਿਕਂ ਜਾਤਂ। ਸਾ ਹਿ ਰਸਾਕਾਰੇਨ ਠਿਤਭਾવਂ વਿਜਹਤਿ, ਲਕ੍ਖਣਂ ਨ વਿਜਹਤਿ। ਫਾਣਿਤਪਿਣ੍ਡੇ વਿਲੀਯਮਾਨੇਪਿ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਨ વਿਲੀਯਤਿ। ਕਕ੍ਖਲ਼ਲਕ੍ਖਣਾ ਹਿ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਪਗ੍ਘਰਣਲਕ੍ਖਣਾ ਆਪੋਧਾਤੁ। ਓਮਤ੍ਤਾ ਪਨ ਪਥવੀ ਅਧਿਮਤ੍ਤਆਪਗਤਿਕਾ ਹੋਤਿ। ਸਾ ਪਿਣ੍ਡਾਕਾਰੇਨ ਠਿਤਭਾવਂ વਿਜਹਤਿ, ਲਕ੍ਖਣਂ ਨ વਿਜਹਤਿ। ਚਤੁਨ੍ਨਞ੍ਹਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਭਾવਞ੍ਞਥਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਲਕ੍ਖਣਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવੋ ਅਟ੍ਠਾਨਪਰਿਕਪ੍ਪਸੁਤ੍ਤੇਨ ਦੀਪਿਤੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –

    Ucchurasaṃ pacitvā phāṇitapiṇḍe kariyamāne āpodhātu thaddhā hoti na hotīti? Na hoti. Sā hi paggharaṇalakkhaṇā. Pathavīdhātu kakkhaḷalakkhaṇā. Omattaṃ pana āpo adhimattapathavīgatikaṃ jātaṃ. Sā hi rasākārena ṭhitabhāvaṃ vijahati, lakkhaṇaṃ na vijahati. Phāṇitapiṇḍe vilīyamānepi pathavīdhātu na vilīyati. Kakkhaḷalakkhaṇā hi pathavīdhātu paggharaṇalakkhaṇā āpodhātu. Omattā pana pathavī adhimattaāpagatikā hoti. Sā piṇḍākārena ṭhitabhāvaṃ vijahati, lakkhaṇaṃ na vijahati. Catunnañhi mahābhūtānaṃ bhāvaññathattameva hoti, lakkhaṇaññathattaṃ nāma natthi. Tassa abhāvo aṭṭhānaparikappasuttena dīpito. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ਸਿਯਾ, ਆਨਨ੍ਦ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ, ਪਥવੀਧਾਤੁਯਾ…ਪੇ॰… વਾਯੋਧਾਤੁਯਾ ; ਨ ਤ੍વੇવ ਬੁਦ੍ਧੇ ਅવੇਚ੍ਚਪ੍ਪਸਾਦੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ ਸਿਯਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੬)।

    ‘‘Siyā, ānanda, catunnaṃ mahābhūtānaṃ aññathattaṃ, pathavīdhātuyā…pe… vāyodhātuyā ; na tveva buddhe aveccappasādena samannāgatassa ariyasāvakassa siyā aññathatta’’nti (a. ni. 3.76).

    ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ – ਆਨਨ੍ਦ, ਕਕ੍ਖਲ਼ਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾ ਪਥવੀਧਾਤੁ ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪਗ੍ਘਰਣਲਕ੍ਖਣਾ ਆਪੋਧਾਤੁ ਨਾਮ ਭવੇਯ੍ਯ, ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ ਪਨ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਾਨਪਰਿਕਪ੍ਪੋ ਆਗਤੋ।

    Ayañhettha attho – ānanda, kakkhaḷattalakkhaṇā pathavīdhātu parivattitvā paggharaṇalakkhaṇā āpodhātu nāma bhaveyya, ariyasāvakassa pana aññathattaṃ nāma natthīti. Evamettha aṭṭhānaparikappo āgato.

    ੬੫੨. ਇਤੋ ਪਰੇਸੁ ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਰੂਪਾਦਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇਸੁ ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਪਦਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥੋ ਮਾਤਿਕਾਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾਨੇવ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਨ વਿਸੇਸਮਤ੍ਤਮੇવ વਕ੍ਖਾਮ।

    652. Ito paresu upādiṇṇarūpādiniddesesu upādiṇṇapadādīnaṃ attho mātikākathāyaṃ vuttanayeneva veditabbo. Cakkhāyatanādīni heṭṭhā vitthāritāneva. Tattha tattha pana visesamattameva vakkhāma.

    ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਤਾવ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦੀਨਿ ਏਕਨ੍ਤਉਪਾਦਿਣ੍ਣਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਰੂਪਾਯਤਨਾਦੀਨਿ ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਾਨਿਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਅਨੁਪਾਦਿਣ੍ਣਾਨਿਪਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਾਨਿ ਯਂ વਾ ਪਨਾਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ ਰੂਪਾਯਤਨਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾਨਿ। ਇਮਿਨਾ ਉਪਾਯੇਨ ਸਬ੍ਬਯੇવਾਪਨਕੇਸੁ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Upādiṇṇaniddese tāva cakkhāyatanādīni ekantaupādiṇṇattā vuttāni. Yasmā pana rūpāyatanādīni upādiṇṇānipi atthi anupādiṇṇānipi, tasmā tāni yaṃ vā panāti saṅkhepato dassetvā puna kammassa katattā rūpāyatanantiādinā nayena vitthāritāni. Iminā upāyena sabbayevāpanakesu attho veditabbo.

    ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ‘ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਚ ‘ਨ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਚ ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘ਜਰਤਾ ਚ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾ ਚ’ ਨ ਗਹਿਤਾ, ਅਨੁਪਾਦਿਣ੍ਣਾਦੀਨਂਯੇવ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇਸੁ ਗਹਿਤਾਤਿ? ਨ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਾવ ਕਮ੍ਮਤੋ ਅਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ। ‘ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਮੇવ। ਇਮਾਨਿ ਚ ਦ੍વੇ ਰੂਪਾਨਿ ਨੇવ ਕਮ੍ਮਤੋ ਨ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਾ ਰੂਪਜਨਕਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਗਹਿਤਾਨਿ। ਸਾ ਚ ਨੇਸਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਪਰਤੋ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਅਨੁਪਾਦਿਣ੍ਣਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਪਨ ਕੇવਲਂ ਅਨੁਪਾਦਿਣ੍ਣਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਕਮ੍ਮਾਦਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ, ਨਅਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ਗਹਿਤਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    Kasmā pana ‘kammassa katattā’ti ca ‘na kammassa katattā’ti ca ubhinnampi niddese ‘jaratā ca aniccatā ca’ na gahitā, anupādiṇṇādīnaṃyeva niddesesu gahitāti? Na kammassa katattāti ettha tāva kammato aññapaccayasamuṭṭhānaṃ saṅgahitaṃ. ‘Kammassa katattā’ti ettha kammasamuṭṭhānameva. Imāni ca dve rūpāni neva kammato na aññasmā rūpajanakapaccayā uppajjanti, tasmā na gahitāni. Sā ca nesaṃ anuppatti parato āvi bhavissati. Anupādiṇṇantiādīsu pana kevalaṃ anupādiṇṇādiggahaṇena kammādisamuṭṭhānatā paṭikkhittā, naaññapaccayasamuṭṭhānatā anuññātā. Tasmā tattha gahitānīti veditabbāni.

    ੬੬੬. ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ વਚੀવਿਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਇਦਂ ਦ੍વਯਂ ਯਸ੍ਮਾ ਏਕਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਭੂਤਾਨਿ ਉਪਾਦਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾਨਿ ਭੂਤਾਨੇવ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ, ਤਂਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ਅਨਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸ ਜਰਾਮਰਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਏવਮਿਦਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਜਾਤਂ।

    666. Cittasamuṭṭhānaniddese kāyaviññatti vacīviññattīti idaṃ dvayaṃ yasmā ekantacittasamuṭṭhānāni bhūtāni upādāya paññāyati, tasmā vuttaṃ. Paramatthato pana tassa nissayabhūtāni bhūtāneva cittasamuṭṭhānāni, taṃnissitattā. Yathā aniccassa rūpassa jarāmaraṇaṃ aniccaṃ nāma hoti, evamidampi cittasamuṭṭhānaṃ nāma jātaṃ.

    ੬੬੮. ਚਿਤ੍ਤਸਹਭੁਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਯਾવ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਾવ ਪਞ੍ਞਾਯਨਤੋ ਇਦਮੇવ ਦ੍વਯਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਪਨੇਤਂ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹ ਭੂਤਾਨਿ વਿਯ, ਚੇਤਨਾਦਯੋ વਿਯ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ।

    668. Cittasahabhuniddesepi eseva nayo. Yāva cittaṃ tāva paññāyanato idameva dvayaṃ vuttaṃ. Na panetaṃ cittena saha bhūtāni viya, cetanādayo viya ca uppajjati.

    ੬੭੦. ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਤਾਯਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਯਾવ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਾવ ਪਞ੍ਞਾਯਨਤੋ ਏવ ਹੇਤਂ ਦ੍વਯਂ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    670. Cittānuparivattitāyapi eseva nayo. Yāva cittaṃ tāva paññāyanato eva hetaṃ dvayaṃ cittānuparivattīti vuttaṃ.

    ੬੭੪. ਓਲ਼ਾਰਿਕਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਭੂਤਤ੍ਤਾ ਸਂਙ੍ਘਟ੍ਟਨવਸੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤੋ ਥੂਲਂ। વੁਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸਤੋ ਸੁਖੁਮਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    674. Oḷārikanti vatthārammaṇabhūtattā saṃṅghaṭṭanavasena gahetabbato thūlaṃ. Vuttavipallāsato sukhumaṃ veditabbaṃ.

    ੬੭੬. ਦੂਰੇਤਿ ਘਟ੍ਟਨવਸੇਨ ਅਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਦੁਬ੍ਬਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾવੇਨ ਸਮੀਪੇ ਠਿਤਮ੍ਪਿ ਦੂਰੇ। ਇਤਰਂ ਪਨ ਘਟ੍ਟਨવਸੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਭਾવੇਨ ਦੂਰੇ ਠਿਤਮ੍ਪਿ ਸਨ੍ਤਿਕੇ। ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਾਦਿਨਿਦ੍ਦੇਸਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਦਂ ਤਾવ ਦੁવਿਧੇਨ ਰੂਪਸਙ੍ਗਹੇ વਿਸੇਸਮਤ੍ਤਂ। ਤਿવਿਧਸਙ੍ਗਹੋ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥੋવ।

    676. Dūreti ghaṭṭanavasena aggahetabbattā dubbiññeyyabhāvena samīpe ṭhitampi dūre. Itaraṃ pana ghaṭṭanavasena gahetabbattā suviññeyyabhāvena dūre ṭhitampi santike. Cakkhāyatanādiniddesā heṭṭhā vuttanayeneva vitthārato veditabbā. Idaṃ tāva duvidhena rūpasaṅgahe visesamattaṃ. Tividhasaṅgaho uttānatthova.




    Next: ਚਤੁਕ੍ਕਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ • Catukkaniddesavaṇṇanā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਰੂਪવਿਭਤ੍ਤਿ • Rūpavibhatti

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā
    ਉਪਾਦਾਭਾਜਨੀਯਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Upādābhājanīyakathāvaṇṇanā
    ਨੋਉਪਾਦਾਭਾਜਨੀਯਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā
    ਉਪਾਦਾਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ • Upādābhājanīyavaṇṇanā
    ਨੋਉਪਾਦਾਭਾਜਨੀਯਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact