Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ਦੁਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
Dukaniddeso
ਉਪਾਦਾਭਾਜਨੀਯਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Upādābhājanīyakathāvaṇṇanā
੫੯੬. ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਾਦਿਸਤ੍ਤਸਮੂਹਦਸ੍ਸਨਂ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁ, ਛਸੁ ਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣੇਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਞਾਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤਦਸ੍ਸਨਂ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧; ਮਹਾવ॰ ੧੫) ਏવਮਾਦਿਨਾ ਆਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁ, ਤਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਦ੍વਯਮਿવ ਕਾਮਾવਚਰਂ। ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸਨਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁ। ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਭੂਤਾ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਰੂਪਸਨ੍ਤਤਿਯੋ ਸਮ੍ਭਾਰਾ। ਸਹ ਸਮ੍ਭਾਰੇਹਿ ਸਸਮ੍ਭਾਰਂ, ਸਮ੍ਭਾਰવਨ੍ਤਂ। ਸਮ੍ਭવੋਤਿ ਆਪੋਧਾਤੁਮੇવ ਸਮ੍ਭવਸਮ੍ਭੂਤਮਾਹ। ਸਣ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ વਣ੍ਣਾਯਤਨਮੇવ ਪਰਿਮਣ੍ਡਲਾਦਿਸਣ੍ਠਾਨਭੂਤਂ। ਤੇਸਂ ਪਨ વਿਸੁਂ વਚਨਂ ਤਥਾਭੂਤਾਨਂ ਅਤਥਾਭੂਤਾਨਞ੍ਚ ਆਪੋਧਾਤੁવਣ੍ਣਾਯਤਨਾਨਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਮਂਸਪਿਣ੍ਡੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਤਾ। ਚੁਦ੍ਦਸਸਮ੍ਭਾਰੋ ਹਿ ਮਂਸਪਿਣ੍ਡੋ। ਸਮ੍ਭવਸ੍ਸ ਚਤੁਧਾਤੁਨਿਸ੍ਸਿਤੇਹਿ ਸਹ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਾਤੁਤ੍ਤਯਨਿਸ੍ਸਿਤਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਆਪੋਧਾਤੁવਣ੍ਣਾਯਤਨਾਨਮੇવ વਾ ਸਮ੍ਭવਸਣ੍ਠਾਨਾਭਾવਾ વਿਸੁਂ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਚਤੁਧਾਤੁਨਿਸ੍ਸਿਤਤਾ ਚ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਯਂ ਮਂਸਪਿਣ੍ਡਂ ਸੇਤਾਦਿਨਾ ਸਞ੍ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਨ ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੁਂ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ, ਪਤ੍ਥਿਣ੍ਣਤਾਦਿવਿਸੇਸਂ વਤ੍ਤੁਕਾਮੋ ‘‘ਪਥવੀਪਿ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ વਦਤਿ।
596. Apparajakkhādisattasamūhadassanaṃ buddhacakkhu, chasu asādhāraṇañāṇesu indriyaparopariyattañāṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Sabbasaṅkhatāsaṅkhatadassanaṃ samantacakkhu. ‘‘Dukkhaṃ pariññeyyaṃ pariññāta’’nti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) evamādinā ākārena pavattaṃ ñāṇadassanaṃ ñāṇacakkhu, tampi purimadvayamiva kāmāvacaraṃ. Catusaccadhammadassanaṃ dhammacakkhu. Upatthambhabhūtā catusamuṭṭhānikarūpasantatiyo sambhārā. Saha sambhārehi sasambhāraṃ, sambhāravantaṃ. Sambhavoti āpodhātumeva sambhavasambhūtamāha. Saṇṭhānanti vaṇṇāyatanameva parimaṇḍalādisaṇṭhānabhūtaṃ. Tesaṃ pana visuṃ vacanaṃ tathābhūtānaṃ atathābhūtānañca āpodhātuvaṇṇāyatanānaṃ yathāvutte maṃsapiṇḍe vijjamānattā. Cuddasasambhāro hi maṃsapiṇḍo. Sambhavassa catudhātunissitehi saha vuttassa dhātuttayanissitatā yojetabbā. Āpodhātuvaṇṇāyatanānameva vā sambhavasaṇṭhānābhāvā visuṃ vuttāti catudhātunissitatā ca na virujjhati. Yaṃ maṃsapiṇḍaṃ setādinā sañjānanto na pasādacakkhuṃ sañjānāti, patthiṇṇatādivisesaṃ vattukāmo ‘‘pathavīpi atthī’’tiādi vuttampi vadati.
ਸਰੀਰਸਣ੍ਠਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਦੇਸਭੂਤੇਤਿ ਏਤੇਨ ਅવਸੇਸਂ ਕਣ੍ਹਮਣ੍ਡਲਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਸ੍ਨੇਹਮਿવ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਿਪਟਲਾਨਿ ਬ੍ਯਾਪੇਤ੍વਾ ਠਿਤਾਹੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾਹਿ ਚਤੂਹਿ ਧਾਤੂਹਿ ਕਤੂਪਕਾਰਂ ਤਂਨਿਸ੍ਸਿਤੇਹਿ ਏવ ਆਯੁવਣ੍ਣਾਦੀਹਿ ਅਨੁਪਾਲਿਤਪਰਿવਾਰਿਤਂ ਤਿਸਨ੍ਤਤਿਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕੇਹਿ ਉਤੁਚਿਤ੍ਤਾਹਾਰੇਹਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਿਯਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਿਪਟਲਾਨਂ ਬ੍ਯਾਪਨવਚਨੇਨ ਚ ਅਨੇਕਕਲਾਪਗਤਭਾવਂ ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਮਾਣਤੋ ਊਕਾਸਿਰਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਊਕਾਸਿਰਮਤ੍ਤੇ ਪਦੇਸੇ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ વੁਤ੍ਤਂ। ਰੂਪਾਨਿ ਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਮ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ। ਅਥ વਾ ਮਨੂਤਿ ਮਚ੍ਚੋ। ਉਪਕਾਰਭੂਤੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ। ਪਰਿਯਾਯੇਨਾਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਸਾਦੋ ਤੇਸੁ ਏਕਸ੍ਸ ਦ੍વਿਨ੍ਨਞ੍ਚਾਤਿਪਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤੋ ਸਮਾਨਧਨਾਨਂ ਧਨਂ વਿਯਾਤਿ ਏਤੇਨ ਪਰਿਯਾਯੇਨ। ਸਰੀਰਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਏવ। ਪਟਿਘਟ੍ਟਨਮੇવ ਨਿਘਂਸੋ ਪਟਿਘਟ੍ਟਨਾਨਿਘਂਸੋ। ਰੂਪਾਭਿਮੁਖਭਾવੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਭਾવਾਪਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤੋ ਪਟਿਘਟ੍ਟਨਤੋ ਜਾਤੋ વਾ ਨਿਘਂਸੋ ਪਟਿਘਟ੍ਟਨਾਨਿਘਂਸੋ।
Sarīrasaṇṭhānuppattidesabhūteti etena avasesaṃ kaṇhamaṇḍalaṃ paṭikkhipati. Snehamiva sattakkhipaṭalāni byāpetvā ṭhitāheva attano nissayabhūtāhi catūhi dhātūhi katūpakāraṃ taṃnissitehi eva āyuvaṇṇādīhi anupālitaparivāritaṃ tisantatirūpasamuṭṭhāpakehi utucittāhārehi upatthambhiyamānaṃ tiṭṭhati. Sattakkhipaṭalānaṃ byāpanavacanena ca anekakalāpagatabhāvaṃ cakkhussa dasseti. Pamāṇato ūkāsiramattanti ūkāsiramatte padese pavattanato vuttaṃ. Rūpāni manupassatīti ma-kāro padasandhikaro. Atha vā manūti macco. Upakārabhūtehi saṅgahito. Pariyāyenāti catunnaṃ pasādo tesu ekassa dvinnañcātipi vattuṃ yutto samānadhanānaṃ dhanaṃ viyāti etena pariyāyena. Sarīraṃ rūpakkhandho eva. Paṭighaṭṭanameva nighaṃso paṭighaṭṭanānighaṃso. Rūpābhimukhabhāvena cakkhuviññāṇassa nissayabhāvāpattisaṅkhāto paṭighaṭṭanato jāto vā nighaṃso paṭighaṭṭanānighaṃso.
ਪਰਿਕਪ੍ਪવਚਨਂ ‘‘ਸਚੇ ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਹੇਤੁਕਿਰਿਯਂ, ‘‘ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਫਲਕਿਰਿਯਞ੍ਚ ਪਰਿਕਪ੍ਪੇਤ੍વਾ ਤੇਨ ਪਰਿਕਪ੍ਪੇਨ વਚਨਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਹੇਤੁਕਿਰਿਯਾ ਅਨੇਕਤ੍ਤਾ ਅવੁਤ੍ਤਾਪਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ‘‘ਪਸ੍ਸੇ વਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨੇਨ ਤੀਸੁਪਿ ਕਾਲੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਭਾવਂ ਅਨੁਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਚਕ੍ਖੁਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਦਸ੍ਸਨੇ ਪਰਿਣਾਯਕਭਾવੋ ਦਸ੍ਸਨਪਰਿਣਾਯਕਟ੍ਠੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਇਸ੍ਸਰੋ ‘‘ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਕਰੋਥਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਿਚ੍ਚੇ ਸਪੁਰਿਸੇ ਪਰਿਣਾਯਤਿ ਪવਤ੍ਤਯਤਿ, ਏવਮਿਦਮ੍ਪਿ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੇਨ ਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਦਸ੍ਸਨਕਿਚ੍ਚੇ ਆਣਾਪੇਨ੍ਤਂ વਿਯ ਪਰਿਣਾਯਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੂਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਚਕ੍ਖਤੀਤਿ ਹਿ ਚਕ੍ਖੁ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਨਯੇਨ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ ਪਰਿਣਾਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਸਮવਿਸਮਾਨਿ ਰੂਪਾਨਿ ਚਕ੍ਖਤਿ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ, ਪਕਾਸੇਤੀਤਿ વਾ ਚਕ੍ਖੁ। ਸਞ੍ਜਾਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਿ। ਕੇ ਸਞ੍ਜਾਯਨ੍ਤਿ? ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਿ । ਤਥਾ ਸਮੋਸਰਣਂ। ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਤਿਕ੍ਖਮਨ੍ਦਭਾવਾਨੁਪવਤ੍ਤਨੇਨ ਇਨ੍ਦਟ੍ਠਂ ਕਾਰੇਤੀਤਿ। ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਗਹਿਤਸ੍ਸਪਿ ਲੁਜ੍ਜਨਪਲੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ। વਲ਼ਞ੍ਜਨ੍ਤਿ ਪવਿਸਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ વਲ਼ਞ੍ਜਨਂ, ਤਂਦ੍વਾਰਿਕਾਨਂ ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ વਲ਼ਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ।
Parikappavacanaṃ ‘‘sace āpāthaṃ āgaccheyyā’’ti hetukiriyaṃ, ‘‘passeyyā’’ti phalakiriyañca parikappetvā tena parikappena vacanaṃ. Ettha ca hetukiriyā anekattā avuttāpi viññāyatīti daṭṭhabbā. ‘‘Passe vā’’ti iminā vacanena tīsupi kālesu cakkhuviññāṇassa nissayabhāvaṃ anupagacchantaṃ cakkhuṃ saṅgaṇhāti. Dassane pariṇāyakabhāvo dassanapariṇāyakaṭṭho. Yathā hi issaro ‘‘idañcidañca karothā’’ti vadanto tasmiṃ tasmiṃ kicce sapurise pariṇāyati pavattayati, evamidampi cakkhusamphassādīnaṃ nissayabhāvena te dhamme dassanakicce āṇāpentaṃ viya pariṇāyatīti cakkhūti vuccati. Cakkhatīti hi cakkhu, yathāvuttena nayena ācikkhati pariṇāyatīti attho. Atha vā samavisamāni rūpāni cakkhati ācikkhati, pakāsetīti vā cakkhu. Sañjāyanti etthāti sañjāti. Ke sañjāyanti? Phassādīni . Tathā samosaraṇaṃ. Cakkhusamphassādīnaṃ attano tikkhamandabhāvānupavattanena indaṭṭhaṃ kāretīti. Niccaṃ dhuvaṃ attāti gahitassapi lujjanapalujjanaṭṭhena. Vaḷañjanti pavisanti etenāti vaḷañjanaṃ, taṃdvārikānaṃ phassādīnaṃ vaḷañjanaṭṭhena.
੫੯੭. ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤੋ ਪਰਿਕਪ੍ਪੋ ਏવ વਿਕਪ੍ਪਨਤ੍ਥੋ। ਘਟ੍ਟਯਮਾਨਮੇવਾਤਿ ਪਸਾਦਸ੍ਸ ਅਭਿਮੁਖਭਾવવਿਸੇਸਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਮੇવ।
597. Pubbe vutto parikappo eva vikappanattho. Ghaṭṭayamānamevāti pasādassa abhimukhabhāvavisesaṃ gacchantameva.
੫੯੯. ਰੂਪਂ ਆਰਬ੍ਭ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਚਨੇਨੇવ ਤੇਸਂ ਤਂਦ੍વਾਰਿਕਾਨਂ ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਰੂਪਂ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਤੇਸਂ ਰੂਪਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਇਮਿਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦવਤ੍ਥੁਕਾਨਂ ਫਸ੍ਸਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨੇਨ ਤਦਾਲਮ੍ਬਨਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ ਤਂਸਦਿਸਾਨਂ ਮਨੋਧਾਤੁਆਦੀਨਞ੍ਚ ਪੁਰੇਜਾਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ વਿਸੇਸੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰਜવਨવੀਥਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਾਨਿ ਹਿ ਰੂਪਂ ਗਰੁਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸਾਦਨਾਭਿਨਨ੍ਦਨਭੂਤਾਨਿ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਿ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਸ੍ਸਯੇਹਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਆਰਮ੍ਮਣਪੁਰੇਜਾਤੇਨੇવਾਤਿ ਏવਂ ‘‘ਆਰਬ੍ਭਾ’’ਤਿ વਚਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਤੋ ਅਞ੍ਞਪਚ੍ਚਯਭਾવਸ੍ਸਪਿ ਦੀਪਕਂ, ਆਰਮ੍ਮਣવਚਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਭਾવਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਅਯਮੇਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋ।
599. Rūpaṃ ārabbha cakkhusamphassādīnaṃ uppattivacaneneva tesaṃ taṃdvārikānaṃ aññesañca rūpaṃ ārabbha uppatti vuttā hoti. Yathā ca tesaṃ rūpaṃ paccayo hoti, tena paccayena uppatti vuttā hotīti adhippāyena ‘‘iminā’’tiādimāha. Tattha cakkhupasādavatthukānaṃ phassādīnanti iminā vacanena tadālambanarūpārammaṇatāya taṃsadisānaṃ manodhātuādīnañca purejātapaccayena uppatti dassitāti daṭṭhabbā. Yattha pana viseso atthi, taṃ dassetuṃ ‘‘cakkhudvārajavanavīthipariyāpannāna’’ntiādimāha. Tāni hi rūpaṃ garuṃ katvā pavattamānassādanābhinandanabhūtāni taṃsampayuttāni ca ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayehi uppajjanti, aññāni ārammaṇapurejātenevāti evaṃ ‘‘ārabbhā’’ti vacanaṃ ārammaṇapaccayato aññapaccayabhāvassapi dīpakaṃ, ārammaṇavacanaṃ ārammaṇapaccayabhāvassevāti ayametesaṃ viseso.
੬੦੦. ਸੁਣਾਤੀਤਿ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੇਨ ਸੁਣਾਤਿ। ਜਿવ੍ਹਾਸਦ੍ਦੇਨ વਿਞ੍ਞਾਯਮਾਨਾ ਕਿਰਿਯਾ ਸਾਯਨਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਸਾਯਨਟ੍ਠੇਨਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਫਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਆਯੋਤਿ ਕਾਯੋ, ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖવਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਾ। ਕਾਯਾਯਤਨਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਪਿਤਾਯ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦੇ ਕਾਯਪਸਾਦਭਾવੋਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਤੇਨ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਸ੍ਸ ਅਨੁવਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਨੋ ਬ੍ਯਾਪਿਤਾ ਚ ਨ ਸਿਯਾ, વੁਤ੍ਤਾ ਚ ਸਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਸ੍ਸ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾવਭਾਸਨਂ ਕਾਯਪਸਾਦਸ੍ਸ ਚ ਰੂਪਾવਭਾਸਨਂ ਆਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਲਕ੍ਖਣਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤਂ ਚੋਦੇਤਿ। ਚਕ੍ਖੁਕਾਯਾਨਂ ਅਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯਤ੍ਤਾ ਕਲਾਪਨ੍ਤਰਗਤਤਾਯ ‘‘ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਅਭਾવਤੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਰੂਪਰਸਾਦਿਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਸਮਾਨਨਿਸ੍ਸਯਾਨਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸਭਾવਾਨੁਪਗਮੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਅਭਾવੋ, ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਅਸਮਾਨਨਿਸ੍ਸਯਾਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ।
600. Suṇātīti sotaviññāṇassa nissayabhāvena suṇāti. Jivhāsaddena viññāyamānā kiriyā sāyananti katvā ‘‘sāyanaṭṭhenā’’ti āha. Kucchitānaṃ dukkhasampayuttaphassādīnaṃ āyoti kāyo, dukkhadukkhavipariṇāmadukkhānaṃ vā. Kāyāyatanassa byāpitāya cakkhupasāde kāyapasādabhāvopi atthi, tena cakkhupasādassa anuviddhattā no byāpitā ca na siyā, vuttā ca sā. Tasmā cakkhupasādassa phoṭṭhabbāvabhāsanaṃ kāyapasādassa ca rūpāvabhāsanaṃ āpannanti lakkhaṇasammissataṃ codeti. Cakkhukāyānaṃ aññanissayattā kalāpantaragatatāya ‘‘aññassa aññattha abhāvato’’ti āha. Rūparasādinidassanaṃ samānanissayānañca aññamaññasabhāvānupagamena aññamaññasmiṃ abhāvo, ko pana vādo asamānanissayānanti dassetuṃ vuttaṃ.
ਰੂਪਾਭਿਘਾਤਾਰਹੋ ਚ ਸੋ ਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦੋ ਚਾਤਿ ਰੂਪਾਭਿਘਾਤਾਰਹਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦੋ। ਏવਂਲਕ੍ਖਣਂ ਚਕ੍ਖੁ। ਰੂਪਾਭਿਘਾਤੋਤਿ ਚ ਰੂਪੇ, ਰੂਪਸ੍ਸ વਾ ਅਭਿਘਾਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਤ੍ਤਭਾવਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਨਿਦਾਨਭੂਤਾ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ ਚ ਤਦਾਯਤਨਿਕਭવਪਤ੍ਥਨਾਭਾવਤੋ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮਤਾਦਿવੋਹਾਰਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਦੁਤਿਯੋ ਨਯੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮਤਾਨਿਦਾਨਂ ਕਮ੍ਮਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਮੇਤੇਸਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮਤਾਨਿਦਾਨਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ, ਏવਂવਿਧਾਨਂ ਭੂਤਾਨਂ ਪਸਾਦਲਕ੍ਖਣਂ ਚਕ੍ਖੁ, ਏવਂવਿਧੋ વਾ ਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦੋ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮਤਾਨਿ…ਪੇ॰… ਪਸਾਦੋ। ਏવਂਲਕ੍ਖਣਂ ਚਕ੍ਖੁ। ਰੂਪੇਸੁ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਾ ਆવਿਞ੍ਛਨਰਸਂ।
Rūpābhighātāraho ca so bhūtappasādo cāti rūpābhighātārahabhūtappasādo. Evaṃlakkhaṇaṃ cakkhu. Rūpābhighātoti ca rūpe, rūpassa vā abhighātoti attho. Paripuṇṇāparipuṇṇāyatanattabhāvanibbattakassa kammassa nidānabhūtā kāmataṇhā rūpataṇhā ca tadāyatanikabhavapatthanābhāvato daṭṭhukāmatādivohāraṃ arahatīti dutiyo nayo sabbattha vutto. Tattha daṭṭhukāmatānidānaṃ kammaṃ samuṭṭhānametesanti daṭṭhukāmatānidānakammasamuṭṭhānāni, evaṃvidhānaṃ bhūtānaṃ pasādalakkhaṇaṃ cakkhu, evaṃvidho vā bhūtappasādo daṭṭhukāmatāni…pe… pasādo. Evaṃlakkhaṇaṃ cakkhu. Rūpesu puggalassa vā viññāṇassa vā āviñchanarasaṃ.
ਕਾਯੋ ਸਬ੍ਬੇਸਨ੍ਤਿ ਕੋ ਏਤ੍ਥ વਿਸੇਸੋ, ਨਨੁ ਤੇਜਾਦਿਅਧਿਕਾਨਞ੍ਚ ਭੂਤਾਨਂ ਪਸਾਦਾ ਸਬ੍ਬੇਸਂਯੇવਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇਤਂ, ਇਦਂ ਪਨ ‘‘ਸਬ੍ਬੇਸ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨਂ ‘‘ਸਮਾਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਤਿ ਅਨੁવਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸ ਏਕਦੇਸਾਧਿਕਭਾવਸ੍ਸ ਨਿવਾਰਣવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਤੇਜਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਪਦੀਪਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਤੇਜਸ੍ਸ ਓਭਾਸੇਨ વਾਯੁਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਥવਿਯਾ ਗਨ੍ਧੇਨ ਖੇਲ਼ਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਉਦਕਸ੍ਸ ਰਸੇਨਾਤਿ ਪੁਰਿਮવਾਦੇ ਪਚ੍ਛਿਮવਾਦੇ ਚ ਯਥਾਯੋਗਂ ਤਂਤਂਭੂਤਗੁਣੇਹਿ ਅਨੁਗ੍ਗਯ੍ਹਭਾવਤੋ ਰੂਪਾਦਿਗ੍ਗਹਣੇ ਉਪਕਰਿਤਬ੍ਬਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਅਧਿਕਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋਤਿ ਅਗ੍ਗਿਮ੍ਹਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਪਭਸ੍ਸਰਸ੍ਸ વਾਯੁਮ੍ਹਿ ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਭਾવੇਨ ਸੁਯ੍ਯਮਾਨਸ੍ਸ ਪਥવਿਯਾ ਸੁਰਭਿਆਦਿਨੋ ਗਨ੍ਧਸ੍ਸ ਆਪੇ ਚ ਰਸਸ੍ਸ ਮਧੁਰਸ੍ਸ વਿਸੇਸਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਤੋ ‘‘ਰੂਪਾਦਯੋ ਤੇਸਂ ਗੁਣਾ’’ਤਿ ਪਠਮવਾਦੀ ਆਹ। ਤਸ੍ਸੇવ ਚ ‘‘ਇਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਉਤ੍ਤਰਮਾਹ। ਇਮਿਨਾવੁਪਾਯੇਨ ਦੁਤਿਯવਾਦਿਸ੍ਸਪਿ ਨਿਗ੍ਗਹੋ ਹੋਤੀਤਿ।
Kāyo sabbesanti ko ettha viseso, nanu tejādiadhikānañca bhūtānaṃ pasādā sabbesaṃyevāti? Saccametaṃ, idaṃ pana ‘‘sabbesa’’nti vacanaṃ ‘‘samānāna’’nti imamatthaṃ dīpeti anuvattamānassa ekadesādhikabhāvassa nivāraṇavasena vuttattā. Tejādīnanti padīpasaṅkhātassa tejassa obhāsena vāyussa saddena pathaviyā gandhena kheḷasaṅkhātassa udakassa rasenāti purimavāde pacchimavāde ca yathāyogaṃ taṃtaṃbhūtaguṇehi anuggayhabhāvato rūpādiggahaṇe upakaritabbatoti attho. Rūpādīnaṃ adhikabhāvadassanatoti aggimhi rūpassa pabhassarassa vāyumhi saddassa sabhāvena suyyamānassa pathaviyā surabhiādino gandhassa āpe ca rasassa madhurassa visesayuttānaṃ dassanato ‘‘rūpādayo tesaṃ guṇā’’ti paṭhamavādī āha. Tasseva ca ‘‘iccheyyāmā’’tiādinā uttaramāha. Imināvupāyena dutiyavādissapi niggaho hotīti.
ਅਥ વਾ ਰੂਪਾਦਿવਿਸੇਸਗੁਣੇਹਿ ਤੇਜਆਕਾਸਪਥવੀਆਪવਾਯੂਹਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਕਤਾਨੀਤਿ વਦਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਣਾਦਸ੍ਸ વਾਦਂ ਤਤਿਯਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਤਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤੁਂ ‘‘ਅਥਾਪਿ વਦੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਆਸવੇ ਉਪਲਬ੍ਭਮਾਨੋਪਿ ਗਨ੍ਧੋ ਪਥવਿਯਾ ਆਪੋਸਂਯੁਤ੍ਤਾਯ ਕਪ੍ਪਾਸਤੋ વਿਸਦਿਸਾਯਾਤਿ ਨ ਕਪ੍ਪਾਸਗਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਧਿਕਭਾવਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਚੇ? ਨ, ਅਨਭਿਭੂਤਤ੍ਤਾ। ਆਸવੇਹਿ ਉਦਕਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਪਥવੀ ਉਦਕੇਨ ਅਭਿਭੂਤਾ, ਨ ਕਪ੍ਪਾਸਪਥવੀਤਿ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਅਧਿਕੇਨ ਗਨ੍ਧੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਉਣ੍ਹੋਦਕਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋ ਚ ਅਗ੍ਗਿ ਉਪਲਬ੍ਭਨੀਯੋ ਮਹਨ੍ਤੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਫਸ੍ਸੋ વਿਯ વਣ੍ਣੋਪਿ ਪਭਸ੍ਸਰੋ ਉਪਲਬ੍ਭਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਉਣ੍ਹੋਦਕવਣ੍ਣਤੋ ਅਗ੍ਗਿਨਾ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸੀਤੁਦਕਸ੍ਸ વਣ੍ਣੋ ਪਰਿਹਾਯੇਥ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਏਤਸ੍ਸੁਭਯਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ। ਤਦਭਾવੇਨ ਹਿ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਤੇਜਾਦਿવਿਸੇਸਗੁਣਤਾ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਾ, ਤਂਨਿવਤ੍ਤਨੇਨ ‘‘ਤੇਜਾਦੀਨਂ ਗੁਣੇਹਿ ਰੂਪਾਦੀਹਿ ਅਨੁਗ੍ਗਯ੍ਹਭਾવਤੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ਕਾਰਣਂ ਨਿવਤ੍ਤਿਤਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਉਭਯਾਭਾવੋ વਿਸੇਸਕਪ੍ਪਨਪ੍ਪਹਾਨਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਪਹਾਯੇਥੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਏਕਕਲਾਪੇਪਿ ਰੂਪਰਸਾਦਯੋ વਿਸਦਿਸਾ, ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਨਾਨਾਕਲਾਪੇ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਭੂਤવਿਸੇਸਾਭਾવੇਪੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਰੂਪਰਸਾਦਿਨਿਦਸ੍ਸਨਂ વੁਤ੍ਤਂ।
Atha vā rūpādivisesaguṇehi tejaākāsapathavīāpavāyūhi cakkhādīni katānīti vadantassa kaṇādassa vādaṃ tatiyaṃ uddharitvā taṃ niggahetuṃ ‘‘athāpi vadeyyu’’ntiādi vuttanti daṭṭhabbaṃ. Āsave upalabbhamānopi gandho pathaviyā āposaṃyuttāya kappāsato visadisāyāti na kappāsagandhassa adhikabhāvāpattīti ce? Na, anabhibhūtattā. Āsavehi udakasaṃyuttā pathavī udakena abhibhūtā, na kappāsapathavīti tassāyeva adhikena gandhena bhavitabbanti. Uṇhodakasaññutto ca aggi upalabbhanīyo mahantoti katvā tassa phasso viya vaṇṇopi pabhassaro upalabbhitabboti uṇhodakavaṇṇato agginā anabhisambandhassa sītudakassa vaṇṇo parihāyetha. Tasmāti etassubhayassa abhāvā. Tadabhāvena hi rūpādīnaṃ tejādivisesaguṇatā nivattitā, taṃnivattanena ‘‘tejādīnaṃ guṇehi rūpādīhi anuggayhabhāvato’’ti idaṃ kāraṇaṃ nivattitanti. Evaṃ paramparāya ubhayābhāvo visesakappanappahānassa kāraṇaṃ hotīti āha ‘‘tasmā pahāyetheta’’ntiādi. Ekakalāpepi rūparasādayo visadisā, ko pana vādo nānākalāpe cakkhādayo bhūtavisesābhāvepīti dassetuṃ rūparasādinidassanaṃ vuttaṃ.
ਯਦਿ ਭੂਤવਿਸੇਸੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਕਿਂ ਪਨ ਚਕ੍ਖਾਦਿવਿਸੇਸਸ੍ਸ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏਕਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਂ ਪਞ੍ਚਾਯਤਨਿਕਤ੍ਤਭਾવਪਤ੍ਥਨਾਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਂ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ વਿਸੇਸਹੇਤੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਸਾਧਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ‘‘ਕਮ੍ਮવਿਸੇਸੋ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਨ ਹਿ ਤਂ ਯੇਨ વਿਸੇਸੇਨ ਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਤੇਨੇવ ਸੋਤਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਰਾਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ। ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਮਹਗ੍ਗਤਾ ਏਕਾ ਚੇਤਨਾ ਕਟਤ੍ਤਾਰੂਪਾਨਂ ਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੨.੧੨.੭੮) વਚਨੇਨ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਕਟਤ੍ਤਾਰੂਪਾਨਂ ਏਕਾ ਚੇਤਨਾ ਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਨਾਨਾਚੇਤਨਾਯ ਹਿ ਤਦਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਸਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤੇਨ ਚ ਮਹਗ੍ਗਤੇਨ ਚ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਂ ਕਟਤ੍ਤਾਰੂਪਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਨ ਚੇਕਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਅਨੇਕਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਸਿਦ੍ਧਮੇਕੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਅਨੇਕਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤੀਤਿ। ਅਨਲ੍ਲੀਨੋ ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨਲ੍ਲੀਨਨਿਸ੍ਸਯੋ, ਰੂਪਸਦ੍ਦਸਙ੍ਖਾਤੋ વਿਸਯੋ। ਗਨ੍ਧਰਸਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਯਾ ਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਨਿਸ੍ਸਯੇ ਅਲ੍ਲੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇ ਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਅਲ੍ਲੀਨਾ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਸਯਂ ਕਾਯਨਿਸ੍ਸਯਅਲ੍ਲੀਨਂ ਭੂਤਤ੍ਤਯਤ੍ਤਾ। ਦੂਰੇ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੋ ਏવ ਨਾਮ ਪਟਿਘਟ੍ਟਨਨਿਘਂਸਜਨਕਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸਦ੍ਦੋ ਪਨ ਧਾਤੁਪਰਮ੍ਪਰਾਯ વਾਯੁ વਿਯ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਸੋਤਨਿਸ੍ਸਯੇ ਅਲ੍ਲੀਯਿਤ੍વਾ ਸੋਤਂ ਘਟ੍ਟੇਤ੍વਾ વવਤ੍ਥਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਸਣਿਕਂ વવਤ੍ਥਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਏવਂ ਪਨ ਸਤਿਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਂ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਕਦਾਚਿਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯੋ ਨ ਸਿਯਾ। ਨ ਹਿ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਉਪਪਜ੍ਜਤੀਤਿ।
Yadi bhūtaviseso natthi, kiṃ pana cakkhādivisesassa kāraṇanti taṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ aññamaññassā’’tiādimāha. Ekampi kammaṃ pañcāyatanikattabhāvapatthanānipphannaṃ cakkhādīnaṃ visesahetuttā ‘‘aññamaññassa asādhāraṇa’’nti ca ‘‘kammaviseso’’ti ca vuttanti daṭṭhabbaṃ. Na hi taṃ yena visesena cakkhussa paccayo, teneva sotassa hoti indriyantarābhāvappattito. ‘‘Paṭisandhikkhaṇe mahaggatā ekā cetanā kaṭattārūpānaṃ kammapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.12.78) vacanena paṭisandhikkhaṇe vijjamānānaṃ sabbesaṃ kaṭattārūpānaṃ ekā cetanā kammapaccayo hotīti viññāyati. Nānācetanāya hi tadā indriyuppattiyaṃ sati parittena ca mahaggatena ca kammunā nibbattitaṃ kaṭattārūpaṃ āpajjeyyāti na cekā paṭisandhi anekakammanibbattā hotīti siddhamekena kammena anekindriyuppatti hotīti. Anallīno nissayo etassāti anallīnanissayo, rūpasaddasaṅkhāto visayo. Gandharasānaṃ nissayā ghānajivhānissaye allīyantīti te nissayavasena allīnā, phoṭṭhabbaṃ sayaṃ kāyanissayaallīnaṃ bhūtattayattā. Dūre…pe… sampatto eva nāma paṭighaṭṭananighaṃsajanakatoti adhippāyo. Saddo pana dhātuparamparāya vāyu viya āgantvā nissayavasena sotanissaye allīyitvā sotaṃ ghaṭṭetvā vavatthānaṃ gacchanto saṇikaṃ vavatthānaṃ gacchatīti vutto. Evaṃ pana saticittasamuṭṭhānaṃ saddāyatanaṃ sotaviññāṇassa kadācipi ārammaṇapaccayo na siyā. Na hi bahiddhā cittasamuṭṭhānuppatti upapajjatīti.
ਚਿਰੇਨ ਸੁਯ੍ਯੇਯ੍ਯਾਤਿ ਕਸ੍ਮਾ ਏਤਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਨੁ ਦੂਰੇ ਠਿਤੇਹਿ ਰਜਕਾਦਿਸਦ੍ਦਾ ਚਿਰੇਨ ਸੁਯ੍ਯਨ੍ਤੀਤਿ? ਨ, ਦੂਰਾਸਨ੍ਨਾਨਂ ਯਥਾਪਾਕਟੇ ਸਦ੍ਦੇ ਗਹਣવਿਸੇਸਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਦੂਰਾਸਨ੍ਨਾਨਂ વਚਨਸਦ੍ਦੇ ਯਥਾ ਪਾਕਟੀਭੂਤੇ ਗਹਣવਿਸੇਸਤੋ ਆਕਾਰવਿਸੇਸਾਨਂ ਅਗ੍ਗਹਣਂ ਗਹਣਞ੍ਚ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਰਜਕਾਦਿਸਦ੍ਦੇਪਿ ਆਸਨ੍ਨਸ੍ਸ ਆਦਿਤੋ ਪਭੁਤਿ ਯਾવਾવਸਾਨਾ ਕਮੇਨ ਪਾਕਟੀਭੂਤੇ ਦੂਰਸ੍ਸ ਚਾવਸਾਨੇ ਮਜ੍ਝੇ વਾ ਪਿਣ੍ਡવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਪਾਕਟੀਭੂਤੇ ਨਿਚ੍ਛਯਗਹਣਾਨਂ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਪਰਤੋ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੇਸਤੋ ਲਹੁਕਂ ਸੁਤੋ ਚਿਰੇਨ ਸੁਤੋਤਿ ਅਭਿਮਾਨੋ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਪਨ ਸਦ੍ਦੋ ਯਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਿਤੋવ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਕ੍ਖਣੇ ਸੋਤਸ੍ਸ ਆਪਾਥਮਾਗਚ੍ਛਤਿ। ਦੂਰੇ ਠਿਤੋ ਪਨ ਸਦ੍ਦੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਪਟਿਘੋਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭਾਜਨਾਦਿਚਲਨਸ੍ਸ ਚ ਅਯੋਕਨ੍ਤੋ વਿਯ ਅਯੋਚਲਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਯਥਾ વਾ ਘਣ੍ਟਾਭਿਘਾਤਾਨੁਜਾਨਿ ਭੂਤਾਨਿ ਅਨੁਰવਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾਨਿ ਘਟ੍ਟਨਸਭਾવਾਨਿ, ਏવਂ ਘਟ੍ਟਨਾਨੁਜਾਨਿ ਯਾવ ਸੋਤਪ੍ਪਸਾਦਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਆਗਤਾਨਿ ਭੂਤਾਨਿ ਘਟ੍ਟਨਸਭਾવਾਨੇવਾਤਿ ਤਂਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਸਦ੍ਦੋ ਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਧਾਤੁਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਘਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਸਣਿਕਂ વવਤ੍ਥਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਸੁਕਦਿਸਾਯ ਨਾਮਾਤਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯੇਯ੍ਯ। ਕਸ੍ਮਾ? ਸੋਤਪ੍ਪਦੇਸਸ੍ਸੇવ ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਗਹਣਤੋ।
Cirena suyyeyyāti kasmā etaṃ vuttaṃ, nanu dūre ṭhitehi rajakādisaddā cirena suyyantīti? Na, dūrāsannānaṃ yathāpākaṭe sadde gahaṇavisesato. Yathā hi dūrāsannānaṃ vacanasadde yathā pākaṭībhūte gahaṇavisesato ākāravisesānaṃ aggahaṇaṃ gahaṇañca hoti, evaṃ rajakādisaddepi āsannassa ādito pabhuti yāvāvasānā kamena pākaṭībhūte dūrassa cāvasāne majjhe vā piṇḍavasena pavattipākaṭībhūte nicchayagahaṇānaṃ sotaviññāṇavīthiyā parato pavattānaṃ visesato lahukaṃ suto cirena sutoti abhimāno hoti. So pana saddo yattha uppanno, taṃ nissitova attano vijjamānakkhaṇe sotassa āpāthamāgacchati. Dūre ṭhito pana saddo aññattha paṭighosuppattiyā bhājanādicalanassa ca ayokanto viya ayocalanassa paccayo hotīti daṭṭhabbo. Yathā vā ghaṇṭābhighātānujāni bhūtāni anuravassa nissayabhūtāni ghaṭṭanasabhāvāni, evaṃ ghaṭṭanānujāni yāva sotappasādā uppattivasena āgatāni bhūtāni ghaṭṭanasabhāvānevāti taṃnissito saddo nissayavasena dhātuparamparāya ghaṭṭetvā saṇikaṃ vavatthānaṃ gacchatīti vutto. Asukadisāya nāmāti na paññāyeyya. Kasmā? Sotappadesasseva saddassa gahaṇato.
વਿਸਮੇ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਿਸਮਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਅਜ੍ਝਾਸਯਰਹਿਤਮ੍ਪਿ ਚਕ੍ਖੁ વਿਸਮਨਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વਿਸਮਜ੍ਝਾਸਯਂ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘વਿਸਮਜ੍ਝਾਸਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਕ੍ਖੁਮਤੋ વਾ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ਚਕ੍ਖੁ ‘‘વਿਸਮਜ੍ਝਾਸਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Visame ajjhāsayo etassāti visamajjhāsayo, ajjhāsayarahitampi cakkhu visamaninnattā visamajjhāsayaṃ viya hotīti ‘‘visamajjhāsaya’’nti vuttaṃ. Cakkhumato vā puggalassa ajjhāsayavasena cakkhu ‘‘visamajjhāsaya’’nti vuttaṃ.
ਕਣ੍ਣਕੂਪਛਿਦ੍ਦੇਯੇવ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਹੇਤੁਤੋ ਚ ਤਤ੍ਥੇવ ‘‘ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਸੋਤਸ੍ਸ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੇਨ ਸਦ੍ਦਸવਨੇ। ਅਜਟਾਕਾਸੋਪਿ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਕਥਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਅਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਨ੍ਤੋਲੇਣਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વਦਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਿਂ ਏਤਾਯ ਧਮ੍ਮਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮવੋਚ।
Kaṇṇakūpachiddeyeva pavattanato ārammaṇaggahaṇahetuto ca tattheva ‘‘ajjhāsayaṃ karotī’’ti vuttaṃ. Tassa sotassa sotaviññāṇanissayabhāvena saddasavane. Ajaṭākāsopi vaṭṭatīti etassa aṭṭhakathādhippāyena atthaṃ vadanto ‘‘antoleṇasmi’’ntiādimāha. Attano adhippāyena vadanto ‘‘kiṃ etāya dhammatāyā’’tiādimavoca.
વਾਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਗਨ੍ਧੋ ਗੋਚਰੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਾਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਗਨ੍ਧਗੋਚਰਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਗਨ੍ਧਗ੍ਗਹਣਸ੍ਸ વਾਤੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ, ਤਬ੍ਬੋਹਾਰੇਨ ਪਨ ਗਨ੍ਧੋ ‘‘વਾਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਥ વਾ વਾਤੋ ਏવ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋ વਾਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ। ਕਸ੍ਸਾਤਿ? ਘਾਨવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ। ਸੋ ਸਹਕਾਰੀਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਭੂਤੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વਾਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ, ਗਨ੍ਧੋ ਪਚ੍ਚਯੋ।
Vātūpanissayo gandho gocaro etassāti vātūpanissayagandhagocaraṃ. Ettha ca gandhaggahaṇassa vāto upanissayo, tabbohārena pana gandho ‘‘vātūpanissayo’’ti vutto. Atha vā vāto eva upanissayo vātūpanissayo. Kassāti? Ghānaviññāṇassa. So sahakārīpaccayantarabhūto etassa atthīti vātūpanissayo, gandho paccayo.
ਆਪੋ ਚ ਸਹਕਾਰੀਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਭੂਤੋ ਖੇਲ਼ਾਦਿਕੋ। ਤਥਾ ਪਥવੀ। ਗਹੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਹਿ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪੀਲ਼ਿਯਮਾਨਸ੍ਸ ਆਧਾਰਭੂਤਾ ਪਥવੀ ਕਾਯਸ੍ਸ ਚ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇਨ ਉਪ੍ਪੀਲ਼ਿਯਮਾਨਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾਨਂ ਆਧਾਰਭੂਤਾ ਸਬ੍ਬਦਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਗਹਣਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋਤਿ। ਉਪ੍ਪੀਲ਼ਨੇਨ ਪਨ વਿਨਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਗਹਣੇ ਕਾਯਾਯਤਨਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾ ਪਥવੀ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਸਬ੍ਬਦਾਪਿ ਚ ਤਸ੍ਸਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੋ ਯੁਤ੍ਤੋ ਏવ।
Āpo ca sahakārīpaccayantarabhūto kheḷādiko. Tathā pathavī. Gahetabbassa hi phoṭṭhabbassa uppīḷiyamānassa ādhārabhūtā pathavī kāyassa ca phoṭṭhabbena uppīḷiyamānassa nissayabhūtānaṃ ādhārabhūtā sabbadā phoṭṭhabbagahaṇassa upanissayoti. Uppīḷanena pana vinā phoṭṭhabbagahaṇe kāyāyatanassa nissayabhūtā pathavī upanissayoti daṭṭhabbā. Sabbadāpi ca tassā upanissayabhāvo yutto eva.
ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਾਨਨ੍ਤਿ વਚਨਂ ਤਦਾਧਾਰਾਨਂ ਸੁਤ੍ਤਾਨਂ ਨਾਨਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਪਞ੍ਚਪ੍ਪਕਾਰਾ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਾ। ਏਕਨ੍ਤਤੋਤਿ ਇਦਂ ਸਬ੍ਬਦਾ ਉਪ੍ਪੀਲ਼ਨੇਨ વਿਨਿਬ੍ਭੁਜ੍ਜਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾਨਂ ਕਲਾਪਨ੍ਤਰਰੂਪਾਨਂ ਸਬ੍ਭਾવਾ ਤੇਸਂ ਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਹਿ ਤਾਨਿ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਅવਿਨਿਭੁਤ੍ਤਾਨਿ ਕਲਾਪਨ੍ਤਰਗਤਤ੍ਤਾਤਿ।
Pañcavaṇṇānanti vacanaṃ tadādhārānaṃ suttānaṃ nānattadassanatthaṃ. Pañcappakārā pañcavaṇṇā. Ekantatoti idaṃ sabbadā uppīḷanena vinibbhujjituṃ asakkuṇeyyānaṃ kalāpantararūpānaṃ sabbhāvā tesaṃ nivattanatthaṃ vuttaṃ. Na hi tāni ekantena avinibhuttāni kalāpantaragatattāti.
੬੧੬. વਣ੍ਣਨਿਭਾਤਿ ਰੂਪਾਯਤਨਮੇવ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਤਦੇવ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਨਿਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ ਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਰੂਪਾਨਂ ਨੀਲਾਦੀਨਂ ਫੁਸਿਤ੍વਾ ਅਜਾਨਿਤਬ੍ਬਤੋ ਦੀਘਾਦੀਨਞ੍ਚ ਫੁਸਿਤ੍વਾ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਤੋ ਨ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਦੀਘਂ ਰੂਪਾਯਤਨਂ। ਤਂ ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯਾਤਿ ਦੀਘਾਦਿਸਨ੍ਨਿવੇਸਂ ਭੂਤਸਮੁਦਾਯਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ। ਤਥਾ ਤਥਾ ਠਿਤਨ੍ਤਿ ਦੀਘਾਦਿਸਨ੍ਨਿવੇਸੇਨ ਠਿਤਂ વਣ੍ਣਸਮੁਦਾਯਭੂਤਂ ਰੂਪਾਯਤਨਮੇવ ਦੀਘਾਦਿવੋਹਾਰੇਨ ਭਾਸਿਤਂ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਇਤਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ। વਿਸਯਗੋਚਰਾਨਂ વਿਸੇਸੋ ਅਨਞ੍ਞਤ੍ਥਭਾવੋ ਤਬ੍ਬਹੁਲਚਾਰਿਤਾ ਚ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ।
616. Vaṇṇanibhāti rūpāyatanameva niddiṭṭhanti tadeva apekkhitvā ‘‘sanidassana’’nti napuṃsakaniddeso kato. Tasmāti nippariyāyarūpānaṃ nīlādīnaṃ phusitvā ajānitabbato dīghādīnañca phusitvā jānitabbato na nippariyāyena dīghaṃ rūpāyatanaṃ. Taṃ taṃ nissāyāti dīghādisannivesaṃ bhūtasamudāyaṃ nissāya. Tathā tathā ṭhitanti dīghādisannivesena ṭhitaṃ vaṇṇasamudāyabhūtaṃ rūpāyatanameva dīghādivohārena bhāsitaṃ. Aññamaññaparicchinnaṃ ekasmiṃ itarassa abhāvā. Visayagocarānaṃ viseso anaññatthabhāvo tabbahulacāritā ca cakkhuviññāṇassa.
੬੨੦. ਭੇਰਿਸਦ੍ਦਾਦੀਨਞ੍ਚ વਾਦਿਤਸਦ੍ਦਤ੍ਤਾ ‘‘વੁਤ੍ਤਾવਸੇਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਅਮਨੁਸ੍ਸવਚਨੇਨ ਨ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਅਞ੍ਞੇ ਪਾਣਿਨੋ ਏવ ਗਹਿਤਾ, ਅਥ ਖੋ ਕਟ੍ਠਾਦਯੋਪੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਸੇਸੋ ਸਬ੍ਬੋਪੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ વਤ੍ਥੁવਿਸੇਸਕਿਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਅਨਾਗਤੋ ਤਥਾ ਕਿਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬੋ ਯੇ વਾ ਪਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
620. Bherisaddādīnañca vāditasaddattā ‘‘vuttāvasesāna’’nti āha. Amanussavacanena na manussehi aññe pāṇino eva gahitā, atha kho kaṭṭhādayopīti adhippāyena ‘‘seso sabbopī’’ti āha. Evaṃ santepi vatthuvisesakittanavasena pāḷiyaṃ anāgato tathā kittetabbo ye vā panāti vuttoti adhippāyo.
੬੨੪. વਿਸ੍ਸਗਨ੍ਧੋਤਿ વਿਰੂਪੋ ਮਂਸਾਦਿਗਨ੍ਧੋ। ਲਮ੍ਬਿਲਨ੍ਤਿ ਮਧੁਰਮ੍ਬਿਲਂ।
624. Vissagandhoti virūpo maṃsādigandho. Lambilanti madhurambilaṃ.
੬੩੨. ਸਞ੍ਜਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਞ੍ਜਾਨਨਂ, ਉਪਲਕ੍ਖਣਂ। ਸਕੇਨ ਸਕੇਨ ਕਮ੍ਮਚਿਤ੍ਤਾਦਿਨਾ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਨਿਪਿ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਾਦੀਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਹਿਤੇ ਸਰੀਰੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਿ ਤਂਤਦਾਕਾਰਾਨਿ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਸਮੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਾਦੀਸੁ ਏવ ਚ ਅਧਿਪਤਿਭਾવਾ ਏਤਸ੍ਸ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਹਿਤੇ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਾਦਿਆਕਾਰਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਅਞ੍ਞਥਾ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਤੋ ਇਤ੍ਥਿਗ੍ਗਹਣਸ੍ਸ ਚ ਤੇਸਂ ਰੂਪਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਭਾવਦਸਕੇਪਿ ਰੂਪਾਨਂ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਨ ਜਨਕਂ, ਨਾਪਿ ਅਨੁਪਾਲਕਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਂ વਾ, ਨ ਚ ਅਞ੍ਞਕਲਾਪਰੂਪਾਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ વਿਯ ਸਕਲਾਪਰੂਪਾਨਂ ਆਹਾਰੋ વਿਯ વਾ ਕਲਾਪਨ੍ਤਰਰੂਪਾਨਞ੍ਚ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਅਤ੍ਥਿਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਪੁਰਿਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਪਿ। ਲਿਙ੍ਗਾਦਿਆਕਾਰੇਸੁ ਰੂਪੇਸੁ ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਲਿਙ੍ਗਾਦੀਨਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤਾ વੁਤ੍ਤਾ।
632. Sañjānanti etenāti sañjānanaṃ, upalakkhaṇaṃ. Sakena sakena kammacittādinā paccayena samuṭṭhitānipi itthiliṅgādīni indriyasahite sarīre uppajjamānāni taṃtadākārāni hutvā uppajjantīti ‘‘itthindriyaṃ paṭicca samuṭṭhahantī’’ti vuttāni. Itthiliṅgādīsu eva ca adhipatibhāvā etassa indriyatā vuttā, indriyasahite santāne itthiliṅgādiākārarūpapaccayānaṃ aññathā anuppādanato itthiggahaṇassa ca tesaṃ rūpānaṃ paccayabhāvato. Yasmā pana bhāvadasakepi rūpānaṃ itthindriyaṃ na janakaṃ, nāpi anupālakaṃ upatthambhakaṃ vā, na ca aññakalāparūpānaṃ, tasmā taṃ jīvitindriyaṃ viya sakalāparūpānaṃ āhāro viya vā kalāpantararūpānañca indriyaatthiavigatapaccayoti na vuttaṃ. Esa nayo purisindriyepi. Liṅgādiākāresu rūpesu rūpāyatanassa cakkhuviññeyyattā liṅgādīnaṃ cakkhuviññeyyatā vuttā.
੬੩੩. ਉਭਯਮ੍ਪਿ…ਪੇ॰… ਕੁਸਲੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਸੁਗਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਦੁਗ੍ਗਤਿਯਞ੍ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਅਕੁਸਲੇਨੇવਾਤਿ ਤਦਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਭਾવੋਪਿ ਅਕੁਸਲੇਨੇવ ਭવੇਯ੍ਯ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ વਿਯ ਪવਤ੍ਤੇਪੀਤਿ। ਤਯਿਦਂ ਦ੍વਯਂ ਯਸ੍ਮਾ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਹ ਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਨੋ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ (ਯਮ॰ ੩.ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਯਮਕ.੧੮੮), ਤਸ੍ਮਾ ਉਭਤੋਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕਸ੍ਸਪਿ ਏਕਮੇવਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
633. Ubhayampi…pe… kusalena patiṭṭhātīti sugatiṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Duggatiyañhi paṭisandhi akusalenevāti tadā uppajjamāno bhāvopi akusaleneva bhaveyya, paṭisandhiyaṃ viya pavattepīti. Tayidaṃ dvayaṃ yasmā santāne saha na pavattati ‘‘yassa itthindriyaṃ uppajjati, tassa purisindriyaṃ uppajjatīti? No’’tiādivacanato (yama. 3.indriyayamaka.188), tasmā ubhatobyañjanakassapi ekamevindriyaṃ hotīti vuttaṃ.
੬੩੫. ਏਕਨ੍ਤਂ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਂ ਕਾਯવੋਹਾਰਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਕਾਯੇਨ ਸਂવਰੋ ਸਾਧੂ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੬੧; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੧੬) ਸਾਧਕਸੁਤ੍ਤਂ ਆਹਟਂ। ਭਾવਸ੍ਸ ਗਮਨਂ ਪਕਾਸਨਂ ਚੋਪਨਂ। ਥਮ੍ਭਨਾਤਿ વਾਯੋਧਾਤੁਅਧਿਕਾਨਂ ਭੂਤਾਨਂ ਥਮ੍ਭਨਾਕਾਰੋ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਦ੍ਧਙ੍ਗਮવਾਤਾਦਯੋ વਿਯ ਹਿ ਯੋ વਾਤਾਧਿਕੋ ਕਲਾਪੋ, ਤਤ੍ਥ ਭੂਤਾਨਂ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਆਕਾਰਤਾ ਹੋਤੀਤਿ। ਤੇਨੇવ ‘‘ਕਾਯਂ ਥਮ੍ਭੇਤ੍વਾ ਥਦ੍ਧਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਥਮ੍ਭਨਾ’’ਤਿ વਾਯੋਧਾਤੁਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤੋ ਏવ ਚ ‘‘વਾਯੋਧਾਤੁਯਾ ਆਕਾਰੋ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਚ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਤਥਾ ‘‘ਪਥવੀਧਾਤੁਯਾ વਚੀવਿਞ੍ਞਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਥવੀਧਾਤੁਅਧਿਕਭੂਤવਿਕਾਰਤੋ।
635. Ekantaṃ kāyaviññattiyaṃ kāyavohārassa pavattidassanatthaṃ ‘‘kāyena saṃvaro sādhū’’ti (dha. pa. 361; saṃ. ni. 1.116) sādhakasuttaṃ āhaṭaṃ. Bhāvassa gamanaṃ pakāsanaṃ copanaṃ. Thambhanāti vāyodhātuadhikānaṃ bhūtānaṃ thambhanākāro viññattīti attho. Uddhaṅgamavātādayo viya hi yo vātādhiko kalāpo, tattha bhūtānaṃ viññattiākāratā hotīti. Teneva ‘‘kāyaṃ thambhetvā thaddhaṃ karotīti thambhanā’’ti vāyodhātukiccavasena viññatti vuttā. Tato eva ca ‘‘vāyodhātuyā ākāro kāyaviññattī’’ti ca vattuṃ vaṭṭati, tathā ‘‘pathavīdhātuyā vacīviññattī’’ti pathavīdhātuadhikabhūtavikārato.
੬੩੬. ਪਭੇਦਗਤਾ વਾਚਾ ਏવਾਤਿ ਤਿਸ੍ਸ ਫੁਸ੍ਸਾਤਿ ਪਭੇਦਗਤਾ। ਅਥ વਾ વਚੀਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰੇਹਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਾ ਸવਨવਿਸਯਭਾવਂ ਅਨੁਪਨੀਤਤਾਯ ਅਭਿਨ੍ਨਾ ਤਬ੍ਭਾવਂ ਨੀਯਮਾਨਾ વਾਚਾ ‘‘વਚੀਭੇਦੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਰਿਯਾਪਥਮ੍ਪਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਨ੍ਤੀਤਿ ਯਥਾਪવਤ੍ਤਂ ਇਰਿਯਾਪਥਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣੇ ਭવਙ੍ਗੇ વਤ੍ਤਮਾਨੇ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਓਸੀਦਨ੍ਤਿ ਪવਿਟ੍ਠਾਨਿ વਿਯ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨ ਏવਂ ‘‘ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ ਛਬ੍ਬੀਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਜਾਗਰਣਚਿਤ੍ਤੇਸੁ વਤ੍ਤਮਾਨੇਸੁ। ਤੇਸੁ ਪਨ વਤ੍ਤਮਾਨੇਸੁ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਉਪਤ੍ਥਦ੍ਧਾਨਿ ਯਥਾਪવਤ੍ਤਿਰਿਯਾਪਥਭਾવੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ। ਖੀਣਾਸવਾਨਂ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਕਾਮਾવਚਰਾਨਂ ਪਚ੍ਛਿਮਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਕਾਮਾવਚਰਾਨਂ ਪਚ੍ਛਿਮਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤਿ, ਰੂਪਾવਚਰੇ ਅਰੂਪਾવਚਰੇ ਪਚ੍ਛਿਮਭવਿਕਾਨਂ, ਯੇ ਚ ਰੂਪਾવਚਰਂ ਅਰੂਪਾવਚਰਂ ਉਪਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਚવਨ੍ਤਾਨਂ ਤੇਸਂ વਚੀਸਙ੍ਖਾਰੋ ਨਿਰੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਤਿ, ਨੋ ਚ ਤੇਸਂ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਨਿਰੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੨.ਸਙ੍ਖਾਰਯਮਕ.੮੮) ਪਨ વਚਨਤੋ ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪਿ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤੀਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਨ ਹਿ ਰੂਪਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਬ੍ਭਗਮਨਾਦਿવਿਨਿਬਦ੍ਧਾਭਾવੇਨ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਾਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਨ ਚ ਯੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਚੁਤੋ ਚ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ, ਨਾਪਿ ‘‘ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤੀ’’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿ ਅਤ੍ਥੀਤਿ।
636. Pabhedagatā vācā evāti tissa phussāti pabhedagatā. Atha vā vacīsaṅkhārehi vitakkavicārehi pariggahitā savanavisayabhāvaṃ anupanītatāya abhinnā tabbhāvaṃ nīyamānā vācā ‘‘vacībhedo’’ti vuccati. Iriyāpathampi upatthambhentīti yathāpavattaṃ iriyāpathaṃ upatthambhenti. Yathā hi abbokiṇṇe bhavaṅge vattamāne aṅgāni osīdanti paviṭṭhāni viya honti, na evaṃ ‘‘dvattiṃsa chabbīsā’’ti vuttesu jāgaraṇacittesu vattamānesu. Tesu pana vattamānesu aṅgāni upatthaddhāni yathāpavattiriyāpathabhāveneva pavattantīti. Khīṇāsavānaṃ cuticittanti visesetvā vuttaṃ, ‘‘kāmāvacarānaṃ pacchimacittassa uppādakkhaṇe yassa cittassa anantarā kāmāvacarānaṃ pacchimacittaṃ uppajjissati, rūpāvacare arūpāvacare pacchimabhavikānaṃ, ye ca rūpāvacaraṃ arūpāvacaraṃ upapajjitvā parinibbāyissanti, tesaṃ cavantānaṃ tesaṃ vacīsaṅkhāro nirujjhissati, no ca tesaṃ kāyasaṅkhāro nirujjhissatī’’ti (yama. 2.saṅkhārayamaka.88) pana vacanato aññesampi cuticittaṃ rūpaṃ na samuṭṭhāpetīti viññāyati. Na hi rūpasamuṭṭhāpakacittassa gabbhagamanādivinibaddhābhāvena kāyasaṅkhārāsamuṭṭhāpanaṃ atthi, na ca yuttaṃ ‘‘cuto ca cittasamuṭṭhānañcassa pavattatī’’ti, nāpi ‘‘cuticittaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpetī’’ti pāḷi atthīti.
੬੩੭. ਨ ਕਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨ વਿਲੇਖਿਯਤਿ। ਗਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਤਂ। ਅਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠਂ ਚਤੂਹਿ ਮਹਾਭੂਤੇਹੀਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਲਾਪੇ ਭੂਤਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਤੇਹੇવ ਅਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠਂ। વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਪਿ ਹਿ ਕਲਾਪਨ੍ਤਰਭੂਤਾਨਂ ਕਲਾਪਨ੍ਤਰਭੂਤਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠਭਾવੇ ਤਂਤਂਭੂਤવਿવਿਤ੍ਤਤਾ ਰੂਪਪਰਿਯਨ੍ਤੋ ਆਕਾਸੋਤਿ ਯੇਸਂ ਯੋ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਤੇਹਿ ਸੋ ਅਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠੋવ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਭਾવੋ ਨ ਸਿਯਾ ਤੇਸਂ ਭੂਤਾਨਂ ਬ੍ਯਾਪਿਤਭਾવਾਪਤ੍ਤਿਤੋ। ਅਬ੍ਯਾਪਿਤਾ ਹਿ ਅਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠਤਾਤਿ।
637. Na kassatīti na vilekhiyati. Gatanti viññātaṃ. Asamphuṭṭhaṃ catūhi mahābhūtehīti yasmiṃ kalāpe bhūtānaṃ paricchedo, teheva asamphuṭṭhaṃ. Vijjamānepi hi kalāpantarabhūtānaṃ kalāpantarabhūtasamphuṭṭhabhāve taṃtaṃbhūtavivittatā rūpapariyanto ākāsoti yesaṃ yo paricchedo, tehi so asamphuṭṭhova, aññathā paricchinnabhāvo na siyā tesaṃ bhūtānaṃ byāpitabhāvāpattito. Abyāpitā hi asamphuṭṭhatāti.
੬੩੮. ਲਹੁਤਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾવਿਜਹਨੇਨ ਦੁਬ੍ਬਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨਾਨਤ੍ਤਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਤਂਤਂવਿਕਾਰਾਧਿਕਰੂਪੇਹਿ ਤਂਤਂਨਾਨਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾ ਚ ਪਚ੍ਚਯਾ ਤਂਤਂવਿਕਾਰਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ વੁਤ੍ਤਾ, ਅવਿਸੇਸੇਨ ਪਨ ਸਬ੍ਬੇ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਾਤਿ।
638. Lahutādīnaṃ aññamaññāvijahanena dubbiññeyyanānattatā vuttāti taṃtaṃvikārādhikarūpehi taṃtaṃnānattappakāsanatthaṃ ‘‘evaṃ santepī’’tiādimāha. Yathāvuttā ca paccayā taṃtaṃvikārassa visesapaccayabhāvato vuttā, avisesena pana sabbe sabbesaṃ paccayāti.
੬੪੧. ਆਦਿਤੋ ਚਯੋ ਆਚਯੋ, ਪਠਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਉਪਰਿ ਚਯੋ ਉਪਚਯੋ। ਪਬਨ੍ਧੋ ਸਨ੍ਤਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਉਦ੍ਦੇਸੇ ਅવੁਤ੍ਤੋਪਿ ਆਚਯੋ ਉਪਚਯਸਦ੍ਦੇਨੇવ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ‘‘ਯੋ ਆਯਤਨਾਨਂ ਆਚਯੋ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ, ਸੋવ ਰੂਪਸ੍ਸ ਉਪਚਯੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਪਨ ਉਪ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਠਮਤ੍ਥੋ ਉਪਰਿਅਤ੍ਥੋ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ‘‘ਆਦਿਚਯੋ ਉਪਚਯੋ, ਉਪਰਿਚਯੋ ਸਨ੍ਤਤੀ’’ਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਹਿ ਆਚਯਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਪਠਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਅવੁਤ੍ਤਤਾ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ।
641. Ādito cayo ācayo, paṭhamuppatti. Upari cayo upacayo. Pabandho santati. Tattha uddese avuttopi ācayo upacayasaddeneva viññāyatīti ‘‘yo āyatanānaṃ ācayo punappunaṃ nibbattamānānaṃ, sova rūpassa upacayo’’ti āha. Pāḷiyaṃ pana upa-saddo paṭhamattho upariattho ca hotīti ‘‘ādicayo upacayo, uparicayo santatī’’ti ayamattho viññāyatīti. Aññathā hi ācayasaṅkhātassa paṭhamuppādassa avuttatā āpajjeyya.
ਏવਨ੍ਤਿ ‘‘ਯੋ ਆਯਤਨਾਨਂ ਆਚਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ ਕਿਂ ਕਥਿਤਂ ਹੋਤਿ? ਆਯਤਨੇਨ ਆਚਯੋ ਕਥਿਤੋ। ਆਚਯੂਪਚਯਸਨ੍ਤਤਿਯੋ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਆਚਯੋ ਏવਾਤਿ ਆਯਤਨੇਹਿ ਆਚਯਾਦੀਨਂ ਪਕਾਸਿਤਤ੍ਤਾ ਤੇਹਿ ਆਚਯੋ ਕਥਿਤੋ। ਆਯਤਨਾਨਂ ਆਚਯਾਦਿવਚਨੇਨੇવ ਆਚਯਸਭਾવਾਨਿ ਉਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨੀਤਿ ਆਚਯੇਨ ਤਂਪਕਤਿਕਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ ਕਥਿਤਾਨਿ। ਲਕ੍ਖਣਞ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਾਦੋ, ਨ ਰੂਪਰੂਪਨ੍ਤਿ। ਤੇਨੇવਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘ਆਯਤਨਮੇવ ਕਥਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਆਚਯਞ੍ਹਿ ਲਕ੍ਖਣਂ ਕਥਯਨ੍ਤੇਨ ਤਂਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨੇવ ਕਥਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਕਿਂ ਕਥਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ਆਯਤਨਾਚਯੇਹਿ ਆਚਯਾਯਤਨੇਹਿ ਆਚਯਮੇવ ਆਯਤਨਮੇવ ਕਥੇਨ੍ਤੇਨ ਉਦ੍ਦੇਸੇ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਚ ਆਚਯੋਤਿ ਇਦਮੇવ ਅવਤ੍વਾ ਉਪਚਯਸਨ੍ਤਤਿਯੋ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ વਿਭਜਨવਸੇਨ ਆਯਤਨੇਨ ਆਚਯਕਥਨਾਦਿਨਾ ਕਿਂ ਕਥਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਆਚਯੋਤਿ ਉਪਚਯਮਾਹ, ਉਪਚਯੋਤਿ ਚ ਸਨ੍ਤਤਿਂ। ਤਦੇવੁਭਯਂ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ વਡ੍ਢਿ ਕਥਿਤਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਉਪਚਯਸਨ੍ਤਤਿਯੋ ਹਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਤ੍ਤਾ ਆਚਯੋવਾਤਿ ਤਦੁਦ੍ਦੇਸવਿਭਜਨવਸੇਨ ਆਯਤਨੇਨ ਆਚਯਕਥਨਾਦਿਨਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿવਡ੍ਢਿਆਕਾਰਨਾਨਤ੍ਤਂ ਆਚਯਸ੍ਸ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਮਮੇવਤ੍ਥਂ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਅਤ੍ਥਤੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਏਤਂ ਜਾਤਿਰੂਪਸ੍ਸੇવਾਧਿવਚਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਜਾਤਿਰੂਪਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਾਦਿવਿਸੇਸੇਸੁ ਆਚਯਾਦੀਸੁ ਪવਤ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਚ ਆਚਯਾਦਿਲਕ੍ਖਣਾਦਿਕੋ ਉਪਚਯੋ, ਪવਤ੍ਤਿਆਦਿਲਕ੍ਖਣਾਦਿਕਾ ਸਨ੍ਤਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Evanti ‘‘yo āyatanānaṃ ācayo’’tiādiniddesena kiṃ kathitaṃ hoti? Āyatanena ācayo kathito. Ācayūpacayasantatiyo hi nibbattibhāvena ācayo evāti āyatanehi ācayādīnaṃ pakāsitattā tehi ācayo kathito. Āyatanānaṃ ācayādivacaneneva ācayasabhāvāni uppādadhammāni āyatanānīti ācayena taṃpakatikāni āyatanāni kathitāni. Lakkhaṇañhi uppādo, na rūparūpanti. Tenevādhippāyenāha ‘‘āyatanameva kathita’’nti. Ācayañhi lakkhaṇaṃ kathayantena taṃlakkhaṇāni āyatanāneva kathitāni hontīti. Evampi kiṃ kathitaṃ hotīti āyatanācayehi ācayāyatanehi ācayameva āyatanameva kathentena uddese niddese ca ācayoti idameva avatvā upacayasantatiyo uddisitvā tesaṃ vibhajanavasena āyatanena ācayakathanādinā kiṃ kathitaṃ hotīti adhippāyo. Ācayoti upacayamāha, upacayoti ca santatiṃ. Tadevubhayaṃ yathākkamaṃ vivaranto ‘‘nibbatti vaḍḍhi kathitā’’ti āha. Upacayasantatiyo hi atthato ekattā ācayovāti taduddesavibhajanavasena āyatanena ācayakathanādinā nibbattivaḍḍhiākāranānattaṃ ācayassa kathitanti attho. Imamevatthaṃ vibhāvetuṃ ‘‘atthato hī’’tiādimāha. Yasmā ca ubhayampi etaṃ jātirūpassevādhivacanaṃ, tasmā jātirūpassa lakkhaṇādivisesesu ācayādīsu pavattiādīsu ca ācayādilakkhaṇādiko upacayo, pavattiādilakkhaṇādikā santatīti veditabbāti attho.
੬੪੩. ਪਕਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸਾਤਿ ਫਲવਿਪਚ੍ਚਨਪਕਤਿਯਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸਾ, ਜਰਾਯ ਪਾਪੁਣਿਤਬ੍ਬਂ ਫਲਮੇવ વਾ ਪਕਤਿ। ਨ ਚ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦੀਨੇવ ਜਰਾਤਿ ਕਲਲਕਾਲਤੋ ਪਭੁਤਿ ਪੁਰਿਮਰੂਪਾਨਂ ਜਰਾਪਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਿ ਪਚ੍ਛਿਮਰੂਪਾਨਿ ਪਰਿਪਕ੍ਕਰੂਪਾਨੁਰੂਪਾਨਿ ਪਰਿਣਤਪਰਿਣਤਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਸੁਪਰਿਣਤਰੂਪਪਰਿਪਾਕਕਾਲੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਿ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਿਸਭਾવਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਤਾਨਿ ਉਦਕਾਦਿਮਗ੍ਗੇਸੁ ਤਿਣਰੁਕ੍ਖਸਂਭਗ੍ਗਤਾਦਯੋ વਿਯ ਪਰਿਪਾਕਗਤਮਗ੍ਗਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਪਰਿਪਕ੍ਕਰੂਪੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ ਜਰਾਯ ਗਤਮਗ੍ਗੋਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਨ ਜਰਾਤਿ। ਅવਿਞ੍ਞਾਯਮਾਨਨ੍ਤਰਜਰਾ ਅવੀਚਿਜਰਾ। ਮਰਣੇ ਉਪਨਯਨਰਸਾ।
643. Pakatiniddesāti phalavipaccanapakatiyā niddesā, jarāya pāpuṇitabbaṃ phalameva vā pakati. Na ca khaṇḍiccādīneva jarāti kalalakālato pabhuti purimarūpānaṃ jarāpattakkhaṇe uppajjamānāni pacchimarūpāni paripakkarūpānurūpāni pariṇatapariṇatāni uppajjantīti anukkamena supariṇatarūpaparipākakāle uppajjamānāni khaṇḍiccādisabhāvāni uppajjanti. Tāni udakādimaggesu tiṇarukkhasaṃbhaggatādayo viya paripākagatamaggasaṅkhātesu paripakkarūpesu uppannāni jarāya gatamaggoicceva vuttāni, na jarāti. Aviññāyamānantarajarā avīcijarā. Maraṇe upanayanarasā.
੬੪੪. ਤਂ ਪਤ੍વਾਤਿ ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਏવ ਖਯવਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਭਾવਂ ਪਤ੍વਾ ਰੂਪਂ ਖੀਯਤਿ વੇਤਿ ਭਿਜ੍ਜਤਿ। ਪੋਥੇਤ੍વਾ ਪਾਤਿਤਸ੍ਸ ਦੁਬ੍ਬਲਤਾ ਪਰਾਧੀਨਤਾ ਸਯਨਪਰਾਯਣਤਾ ਚ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਜਰਾਭਿਭੂਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪੋਥਕਸਦਿਸੀ ਜਰਾ।
644. Taṃ patvāti taṃ attano eva khayavayasaṅkhātaṃ sabhāvaṃ patvā rūpaṃ khīyati veti bhijjati. Pothetvā pātitassa dubbalatā parādhīnatā sayanaparāyaṇatā ca hoti, tathā jarābhibhūtassāti pothakasadisī jarā.
੬੪੫. ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋਤਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਸਭਾવਤੋ। વਿਸਾਣਾਦੀਨਂ ਤਰਚ੍ਛਖੇਲ਼ਤੇਮਿਤਾਨਂ ਪਾਸਾਣਾਨਂ વਿਯ ਥਦ੍ਧਭਾવਾਭਾવਤੋ ਅਹਿવਿਚ੍ਛਿਕਾਨਂ વਿਯ ਸવਿਸਤ੍ਤਾਭਾવਤੋ ਚ ਸੁਖੁਮਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਓਜਾਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਙ੍ਗਮਙ੍ਗਾਨੁਸਾਰਿਨੋ ਰਸਸ੍ਸ ਸਾਰੋ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਬਲਕਾਰੋ ਭੂਤਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਏਕੋ વਿਸੇਸੋ ਓਜਾਤਿ।
645. Kattabbatoti kattabbasabhāvato. Visāṇādīnaṃ taracchakheḷatemitānaṃ pāsāṇānaṃ viya thaddhabhāvābhāvato ahivicchikānaṃ viya savisattābhāvato ca sukhumatā vuttā. Ojālakkhaṇoti ettha aṅgamaṅgānusārino rasassa sāro upatthambhabalakāro bhūtanissito eko viseso ojāti.
ਉਪਾਦਾਭਾਜਨੀਯਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Upādābhājanīyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਰੂਪવਿਭਤ੍ਤਿ • Rūpavibhatti
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ਉਪਾਦਾਭਾਜਨੀਯਕਥਾ • Upādābhājanīyakathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਉਪਾਦਾਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ • Upādābhājanīyavaṇṇanā