| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
४. उपादिन्नत्तिकवण्णना
4. Upādinnattikavaṇṇanā
१५. उपादिन्नत्तिके अनुपादिन्नअनुपादानियं धम्मं पटिच्च अनुपादिन्नअनुपादानियो धम्मो उप्पज्जति नाधिपतिपच्चयाति एतेन सयं अधिपतिभूतत्ता अविरहितारम्मणाधिपतीसुपि अधिपति दुविधेनपि अधिपतिपच्चयेन उप्पज्जतीति न वत्तब्बो, अयमेतस्स सभावोति दस्सेति।
15. Upādinnattike anupādinnaanupādāniyaṃ dhammaṃ paṭicca anupādinnaanupādāniyo dhammo uppajjati nādhipatipaccayāti etena sayaṃ adhipatibhūtattā avirahitārammaṇādhipatīsupi adhipati duvidhenapi adhipatipaccayena uppajjatīti na vattabbo, ayametassa sabhāvoti dasseti.
७२. उपादिन्नुपादानियो कबळीकाराहारो उपादिन्नुपादानियस्स कायस्स आहारपच्चयेन पच्चयोति एत्थ कम्मजानं रूपानं अब्भन्तरगता ओजा तस्सेव कम्मजकायस्स रूपजीवितिन्द्रियं विय कटत्तारूपानं अनुपालनुपत्थम्भनवसेन पच्चयो, न जनकवसेनाति अयमत्थो अट्ठकथायं वुत्तो। एतस्मिं पन अत्थे सति उपादिन्नुपादानियो च अनुपादिन्नअनुपादानियो च धम्मा उपादिन्नुपादानियस्स धम्मस्स अत्थिपच्चयेन पच्चयो पच्छाजातिन्द्रियन्ति एत्थ ‘‘आहार’’न्तिपि वत्तब्बं, यदि च कम्मजा ओजा सकलापरूपानमेव आहारपच्चयो होति, एवं सति ‘‘उपादिन्नुपादानियो कबळीकाराहारो अनुपादिन्नुपादानियस्स कायस्स आहारपच्चयेन पच्चयो’’ति न वत्तब्बं सिया, वुत्तञ्चिदं, तम्पि अनज्झोहटाय ससन्तानगताय उपादिन्नोजाय अनुपादिन्नुपादानियस्स कायस्स आहारपच्चयं सन्धाय वुत्तं। एवञ्च सति ‘‘उपादिन्नुपादानियो च अनुपादिन्नअनुपादानियो च धम्मा अनुपादिन्नुपादानियस्स धम्मस्स अत्थिपच्चयेन पच्चयो’’ति (पट्ठा॰ १.४.८५) अयम्पि पञ्हो पच्छाजाताहारवसेन उद्धरितब्बो सिया, तस्मा अज्झोहटस्स उपादिन्नाहारस्स लोकुत्तरक्खणे अभावतो दुमूलकेसु पठमपञ्हे ‘‘आहार’’न्ति न वुत्तं। दुतियपञ्हो च न उद्धटो, न इतरस्स उपादिन्नाहारस्स कामभवे असम्भवाभावतोति अज्झोहटमेव मण्डूकादिसरीरगतं उपादिन्नाहारं सन्धाय ‘‘उपादिन्नुपादानियो कबळीकाराहारो उपादिन्नुपादानियस्स च अनुपादिन्नुपादानियस्स च कायस्स आहारपच्चयेन पच्चयो’’ति (पट्ठा॰ १.४.७४) वदन्तानं वादो बलवतरो। न हि अज्झोहटमत्ताव मण्डूकादयो कुच्छिवित्थतं न करोन्ति, न च बलं न उपजायन्ति, न च रूपविसेसो न विञ्ञायतीति।
72. Upādinnupādāniyo kabaḷīkārāhāro upādinnupādāniyassa kāyassa āhārapaccayena paccayoti ettha kammajānaṃ rūpānaṃ abbhantaragatā ojā tasseva kammajakāyassa rūpajīvitindriyaṃ viya kaṭattārūpānaṃ anupālanupatthambhanavasena paccayo, na janakavasenāti ayamattho aṭṭhakathāyaṃ vutto. Etasmiṃ pana atthe sati upādinnupādāniyo ca anupādinnaanupādāniyo ca dhammā upādinnupādāniyassa dhammassa atthipaccayena paccayo pacchājātindriyanti ettha ‘‘āhāra’’ntipi vattabbaṃ, yadi ca kammajā ojā sakalāparūpānameva āhārapaccayo hoti, evaṃ sati ‘‘upādinnupādāniyo kabaḷīkārāhāro anupādinnupādāniyassa kāyassa āhārapaccayena paccayo’’ti na vattabbaṃ siyā, vuttañcidaṃ, tampi anajjhohaṭāya sasantānagatāya upādinnojāya anupādinnupādāniyassa kāyassa āhārapaccayaṃ sandhāya vuttaṃ. Evañca sati ‘‘upādinnupādāniyo ca anupādinnaanupādāniyo ca dhammā anupādinnupādāniyassa dhammassa atthipaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.4.85) ayampi pañho pacchājātāhāravasena uddharitabbo siyā, tasmā ajjhohaṭassa upādinnāhārassa lokuttarakkhaṇe abhāvato dumūlakesu paṭhamapañhe ‘‘āhāra’’nti na vuttaṃ. Dutiyapañho ca na uddhaṭo, na itarassa upādinnāhārassa kāmabhave asambhavābhāvatoti ajjhohaṭameva maṇḍūkādisarīragataṃ upādinnāhāraṃ sandhāya ‘‘upādinnupādāniyo kabaḷīkārāhāro upādinnupādāniyassa ca anupādinnupādāniyassa ca kāyassa āhārapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.4.74) vadantānaṃ vādo balavataro. Na hi ajjhohaṭamattāva maṇḍūkādayo kucchivitthataṃ na karonti, na ca balaṃ na upajāyanti, na ca rūpaviseso na viññāyatīti.
‘‘अनुपादिन्नअनुपादानियो धम्मो उपादिन्नुपादानियस्स च अनुपादिन्नअनुपादानियस्स च धम्मस्स अत्थिपच्चयेन पच्चयो सहजातं पच्छाजात’’न्ति (पट्ठा॰ १.४.८३) एवमादीहि इध वुत्तेहि एकमूलकदुकतिकावसानपञ्हविस्सज्जनेहि ‘‘कुसलो धम्मो कुसलस्स च अब्याकतस्स च धम्मस्स अत्थिपच्चयेन पच्चयो सहजात’’न्तिआदिना इध दुतियदुकावसाने विय विस्सज्जनं लब्भतीति विञ्ञायति। सुखावबोधनत्थं पन तत्थ सहजातवसेनेव विस्सज्जनं कतं। पच्चनीये पन सहजातस्सेव अपटिक्खेपे लाभतो, पटिक्खेपे च अलाभतो सहजातपच्चयवसेनेव एकमूलकदुकावसाना तत्थ उद्धटा, इध पनेतेहि विस्सज्जनेहि एको धम्मो सहजातादीसु अत्थिपच्चयविसेसेसु अनेकेहिपि अनेकेसं धम्मानं एको अत्थिपच्चयो होतीति दस्सितं होति। एको हि धम्मो एकस्स धम्मस्स एकेनेव अत्थिपच्चयविसेसेन अत्थिपच्चयो होति, एको अनेकेसं एकेनपि अनेकेहिपि, तथा अनेको एकस्स, अनेको अनेकेसं समानत्ते पच्चयुप्पन्नधम्मानं, अत्थिपच्चयविसेसेसु पन पञ्चसु सहजातं पुरेजातेनेव सह अत्थिपच्चयो होति, अनञ्ञधम्मत्ते पच्छाजातेन च, न नानाधम्मत्ते।
‘‘Anupādinnaanupādāniyo dhammo upādinnupādāniyassa ca anupādinnaanupādāniyassa ca dhammassa atthipaccayena paccayo sahajātaṃ pacchājāta’’nti (paṭṭhā. 1.4.83) evamādīhi idha vuttehi ekamūlakadukatikāvasānapañhavissajjanehi ‘‘kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa ca dhammassa atthipaccayena paccayo sahajāta’’ntiādinā idha dutiyadukāvasāne viya vissajjanaṃ labbhatīti viññāyati. Sukhāvabodhanatthaṃ pana tattha sahajātavaseneva vissajjanaṃ kataṃ. Paccanīye pana sahajātasseva apaṭikkhepe lābhato, paṭikkhepe ca alābhato sahajātapaccayavaseneva ekamūlakadukāvasānā tattha uddhaṭā, idha panetehi vissajjanehi eko dhammo sahajātādīsu atthipaccayavisesesu anekehipi anekesaṃ dhammānaṃ eko atthipaccayo hotīti dassitaṃ hoti. Eko hi dhammo ekassa dhammassa ekeneva atthipaccayavisesena atthipaccayo hoti, eko anekesaṃ ekenapi anekehipi, tathā aneko ekassa, aneko anekesaṃ samānatte paccayuppannadhammānaṃ, atthipaccayavisesesu pana pañcasu sahajātaṃ purejāteneva saha atthipaccayo hoti, anaññadhammatte pacchājātena ca, na nānādhammatte.
यदि सिया, ‘‘उपादिन्नुपादानियो च अनुपादिन्नअनुपादानियो च धम्मा उपादिन्नुपादानियस्स धम्मस्स अत्थिपच्चयेन पच्चयो पच्छाजातं इन्द्रिय’’न्ति एत्थ ‘‘सहजात’’न्तिपि वत्तब्बं सिया। कम्मजानञ्हि भूतानं सहजातानं पच्छाजातानञ्च लोकुत्तरानं एकक्खणे लब्भमानानम्पि एको अत्थिपच्चयभावो नत्थि सहजातपच्छाजातानं नानाधम्मानं विरुद्धसभावत्ताति तं न वुत्तन्ति वेदितब्बं। एवञ्च कत्वा पच्चनीये च ‘‘नइन्द्रिये बावीसा’’ति वुत्तं। अञ्ञथा हि इन्द्रियपटिक्खेपेपि सहजातपच्छाजातवसेन तस्स पञ्हस्स लाभतो ‘‘तेवीसा’’ति वत्तब्बं सियाति। पुरेजातं सहजातेनेव सह अत्थिपच्चयो होति, न इतरेहि, तम्पि वत्थु तंसहितपुरेजातमेव, न इतरं। कुसलत्तिके हि पञ्हावारे ‘‘नविप्पयुत्तपच्चया अत्थिया पञ्चा’’ति (पट्ठा॰ १.१.६४९) वुत्तं, सनिदस्सनत्तिके पन ‘‘विप्पयुत्ते बावीसा’’ति। यं पन तत्थ अत्थिविभङ्गे पच्चयुद्धारे च तिमूलकेकावसानं उद्धटं, तं वत्थुसहितस्स आरम्मणपुरेजातस्स सहजातेन, सह पच्चयभावतोति पच्छाजातं आहारिन्द्रियेहेव, अनञ्ञधम्मत्ते च सहजातेन च, आहारो पच्छाजातिन्द्रियेहेव, इन्द्रियं पच्छाजाताहारेनाति एवमेतं अत्थिपच्चयविभागं सल्लक्खेत्वा अनुलोमे पच्चनीयादीसु च लब्भमाना पञ्हा उद्धरितब्बा।
Yadi siyā, ‘‘upādinnupādāniyo ca anupādinnaanupādāniyo ca dhammā upādinnupādāniyassa dhammassa atthipaccayena paccayo pacchājātaṃ indriya’’nti ettha ‘‘sahajāta’’ntipi vattabbaṃ siyā. Kammajānañhi bhūtānaṃ sahajātānaṃ pacchājātānañca lokuttarānaṃ ekakkhaṇe labbhamānānampi eko atthipaccayabhāvo natthi sahajātapacchājātānaṃ nānādhammānaṃ viruddhasabhāvattāti taṃ na vuttanti veditabbaṃ. Evañca katvā paccanīye ca ‘‘naindriye bāvīsā’’ti vuttaṃ. Aññathā hi indriyapaṭikkhepepi sahajātapacchājātavasena tassa pañhassa lābhato ‘‘tevīsā’’ti vattabbaṃ siyāti. Purejātaṃ sahajāteneva saha atthipaccayo hoti, na itarehi, tampi vatthu taṃsahitapurejātameva, na itaraṃ. Kusalattike hi pañhāvāre ‘‘navippayuttapaccayā atthiyā pañcā’’ti (paṭṭhā. 1.1.649) vuttaṃ, sanidassanattike pana ‘‘vippayutte bāvīsā’’ti. Yaṃ pana tattha atthivibhaṅge paccayuddhāre ca timūlakekāvasānaṃ uddhaṭaṃ, taṃ vatthusahitassa ārammaṇapurejātassa sahajātena, saha paccayabhāvatoti pacchājātaṃ āhārindriyeheva, anaññadhammatte ca sahajātena ca, āhāro pacchājātindriyeheva, indriyaṃ pacchājātāhārenāti evametaṃ atthipaccayavibhāgaṃ sallakkhetvā anulome paccanīyādīsu ca labbhamānā pañhā uddharitabbā.
उपादिन्नत्तिकवण्णना निट्ठिता।
Upādinnattikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ४. उपादिन्नत्तिकवण्णना • 4. Upādinnattikavaṇṇanā
