| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
२२. उपाहननिद्देसवण्णना
22. Upāhananiddesavaṇṇanā
१७५. नवा गुणङ्गुणूपाहना मज्झदेसे न कप्पन्तीति सम्बन्धो। नवाति एकवारम्पि अप्पटिमुक्का। तत्थ गुणङ्गुणूपाहना चतुपटलतो पट्ठाय वुच्चन्ति। सम्भवे ब्यभिचारे च विसेसनं सात्थकं भवतीति ‘‘मज्झदेसे’’ति विसेसनं अमज्झदेसं ब्यभिचरतीति अमज्झदेसे गुणङ्गुणूपाहना कप्पन्तीति वेदितब्बं। तथा नवाति इमिना अनवा मज्झदेसेपि। इमिना पन वाक्येन मज्झदेसेपि एकवारम्पि पटिमुक्का, अञ्ञत्थ तु सब्बापि गुणङ्गुणूपाहना वट्टन्ति, न सेसाति आपन्नं, तथापि ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, एकपलासिकं उपाहन’’न्ति (महाव॰ २४५) वुत्तत्ता एकपटलिकापि वट्टतीति वेदितब्बं। सब्बस्साति मज्झदेसे पच्चन्तिमेपि गिलानागिलानस्स सब्बस्स। ‘‘अनुजानामि, भिक्खवे, अज्झारामे उपाहनं धारेतु’’न्ति (महाव॰ २४९) हि सामञ्ञेन अनुञ्ञातं। सब्बत्थाति गामे वा अरञ्ञे वा आरामतो अञ्ञत्र। अकल्लकस्स चाति गिलानस्सेव।
175. Navā guṇaṅguṇūpāhanā majjhadese na kappantīti sambandho. Navāti ekavārampi appaṭimukkā. Tattha guṇaṅguṇūpāhanā catupaṭalato paṭṭhāya vuccanti. Sambhave byabhicāre ca visesanaṃ sātthakaṃ bhavatīti ‘‘majjhadese’’ti visesanaṃ amajjhadesaṃ byabhicaratīti amajjhadese guṇaṅguṇūpāhanā kappantīti veditabbaṃ. Tathā navāti iminā anavā majjhadesepi. Iminā pana vākyena majjhadesepi ekavārampi paṭimukkā, aññattha tu sabbāpi guṇaṅguṇūpāhanā vaṭṭanti, na sesāti āpannaṃ, tathāpi ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ekapalāsikaṃ upāhana’’nti (mahāva. 245) vuttattā ekapaṭalikāpi vaṭṭatīti veditabbaṃ. Sabbassāti majjhadese paccantimepi gilānāgilānassa sabbassa. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ajjhārāme upāhanaṃ dhāretu’’nti (mahāva. 249) hi sāmaññena anuññātaṃ. Sabbatthāti gāme vā araññe vā ārāmato aññatra. Akallakassa cāti gilānasseva.
१७६-९. सब्ब…पे॰… रत्ता च उपाहना सब्ब…पे॰… विच्छिकाळिका च…पे॰… दीपीनं चम्मेहि च मज्जार…पे॰… चम्मेहि च परिक्खटा च उपाहना सङ्कमनीया पादुका च कोचि धारेय्य, दुक्कटन्ति योजना। ओदाताय पाळिया अट्ठकथाय च अभावेपि अनुलोमवसेनेत्थ वुत्तं विय दिस्सति। नीलको च ओदातो चातिआदिना द्वन्दो। सब्बेव नीलक…पे॰… कण्हका यासन्ति समासो। ‘‘महारङ्गा’’तिआदीसु अप्पयुत्तेपि सब्ब-सद्दे पकरणवसेन योजेत्वा अत्थो वेदितब्बो।
176-9. Sabba…pe… rattā ca upāhanā sabba…pe… vicchikāḷikā ca…pe… dīpīnaṃ cammehi ca majjāra…pe… cammehi ca parikkhaṭā ca upāhanā saṅkamanīyā pādukā ca koci dhāreyya, dukkaṭanti yojanā. Odātāya pāḷiyā aṭṭhakathāya ca abhāvepi anulomavasenettha vuttaṃ viya dissati. Nīlako ca odāto cātiādinā dvando. Sabbeva nīlaka…pe… kaṇhakā yāsanti samāso. ‘‘Mahāraṅgā’’tiādīsu appayuttepi sabba-sadde pakaraṇavasena yojetvā attho veditabbo.
‘‘अत्था पकरणा लिङ्गा, ओचित्या कालदेसतो।
‘‘Atthā pakaraṇā liṅgā, ocityā kāladesato;
सद्दत्था विभजीयन्ति, न सद्दायेव केवला’’ति॥ –
Saddatthā vibhajīyanti, na saddāyeva kevalā’’ti. –
हि वुत्तं। चित्राति विचित्रा। नीलपीतादी वद्धायेव यासन्ति समासो। आदि-सद्देन ओदातादीनं गहणं। तित्तिरपत्तसदिसो विचित्तो वण्णो तित्तिरपत्त-सद्देन गहितो। तमेतेसमत्थीति तित्तिरपत्तिका। मेण्डस्स च अजस्स च विसाणसदिसा वद्धा यासन्ति बाहिरत्थो। ता पन कण्णिकट्ठाने मेण्डकअजविसाणसण्ठाने वद्धे योजेत्वा कता। एस नयो विच्छिकाळिकादीसु। पण्हिपिधानत्थं तले खल्लं बद्धं यासन्ति विग्गहो। जङ्घतो सब्बपादप्पटिच्छादनकं पुटं बद्धं यासन्ति बहुब्बीहि। तूलं पिचु पुण्णं यासन्ति अञ्ञपदत्थो। पलिगुण्ठेतीति पलिगुण्ठो, उपरिपादतलमत्तप्पटिच्छादकबन्धो, तेन योजेत्वा कता पालिगुण्ठिमा, विचित्रा हि तद्धितवुत्ति। विच्छिकानं अळसदिसं नङ्गुट्ठसदिसं बद्धमेतासन्ति विच्छिकाळिका। सीहब्यग्घुद्दाजिनदीपीनं चम्मेहि चाति पकरणतो अजिना नाम मिगा। उलूका पक्खिबिळारा। सङ्कमन्ति गच्छन्ति एताहीति सङ्कमनीया। ता पन तालपण्णादीहि कता संहारिया।
Hi vuttaṃ. Citrāti vicitrā. Nīlapītādī vaddhāyeva yāsanti samāso. Ādi-saddena odātādīnaṃ gahaṇaṃ. Tittirapattasadiso vicitto vaṇṇo tittirapatta-saddena gahito. Tametesamatthīti tittirapattikā. Meṇḍassa ca ajassa ca visāṇasadisā vaddhā yāsanti bāhirattho. Tā pana kaṇṇikaṭṭhāne meṇḍakaajavisāṇasaṇṭhāne vaddhe yojetvā katā. Esa nayo vicchikāḷikādīsu. Paṇhipidhānatthaṃ tale khallaṃ baddhaṃ yāsanti viggaho. Jaṅghato sabbapādappaṭicchādanakaṃ puṭaṃ baddhaṃ yāsanti bahubbīhi. Tūlaṃ picu puṇṇaṃ yāsanti aññapadattho. Paliguṇṭhetīti paliguṇṭho, uparipādatalamattappaṭicchādakabandho, tena yojetvā katā pāliguṇṭhimā, vicitrā hi taddhitavutti. Vicchikānaṃ aḷasadisaṃ naṅguṭṭhasadisaṃ baddhametāsanti vicchikāḷikā. Sīhabyagghuddājinadīpīnaṃ cammehi cāti pakaraṇato ajinā nāma migā. Ulūkā pakkhibiḷārā. Saṅkamanti gacchanti etāhīti saṅkamanīyā. Tā pana tālapaṇṇādīhi katā saṃhāriyā.
१८०. सकलं एकदेसं वा पुञ्छित्वावाति योजना। खल्लकादिकन्ति आदि-सद्देन मेण्डविसाणवद्धिकादिकं सब्बं सङ्गण्हातीति।
180. Sakalaṃ ekadesaṃ vā puñchitvāvāti yojanā. Khallakādikanti ādi-saddena meṇḍavisāṇavaddhikādikaṃ sabbaṃ saṅgaṇhātīti.
उपाहननिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Upāhananiddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
