| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ขุทฺทสิกฺขา-มูลสิกฺขา • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
๒๒. อุปาหนนิเทฺทสวณฺณนา
22. Upāhananiddesavaṇṇanā
๑๗๕. นวา คุณงฺคุณูปาหนา มชฺฌเทเส น กปฺปนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ นวาติ เอกวารมฺปิ อปฺปฎิมุกฺกาฯ ตตฺถ คุณงฺคุณูปาหนา จตุปฎลโต ปฎฺฐาย วุจฺจนฺติฯ สมฺภเว พฺยภิจาเร จ วิเสสนํ สาตฺถกํ ภวตีติ ‘‘มชฺฌเทเส’’ติ วิเสสนํ อมชฺฌเทสํ พฺยภิจรตีติ อมชฺฌเทเส คุณงฺคุณูปาหนา กปฺปนฺตีติ เวทิตพฺพํฯ ตถา นวาติ อิมินา อนวา มชฺฌเทเสปิฯ อิมินา ปน วาเกฺยน มชฺฌเทเสปิ เอกวารมฺปิ ปฎิมุกฺกา, อญฺญตฺถ ตุ สพฺพาปิ คุณงฺคุณูปาหนา วฎฺฎนฺติ, น เสสาติ อาปนฺนํ, ตถาปิ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกปลาสิกํ อุปาหน’’นฺติ (มหาว. ๒๔๕) วุตฺตตฺตา เอกปฎลิกาปิ วฎฺฎตีติ เวทิตพฺพํฯ สพฺพสฺสาติ มชฺฌเทเส ปจฺจนฺติเมปิ คิลานาคิลานสฺส สพฺพสฺสฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อชฺฌาราเม อุปาหนํ ธาเรตุ’’นฺติ (มหาว. ๒๔๙) หิ สามเญฺญน อนุญฺญาตํฯ สพฺพตฺถาติ คาเม วา อรเญฺญ วา อารามโต อญฺญตฺรฯ อกลฺลกสฺส จาติ คิลานเสฺสวฯ
175. Navā guṇaṅguṇūpāhanā majjhadese na kappantīti sambandho. Navāti ekavārampi appaṭimukkā. Tattha guṇaṅguṇūpāhanā catupaṭalato paṭṭhāya vuccanti. Sambhave byabhicāre ca visesanaṃ sātthakaṃ bhavatīti ‘‘majjhadese’’ti visesanaṃ amajjhadesaṃ byabhicaratīti amajjhadese guṇaṅguṇūpāhanā kappantīti veditabbaṃ. Tathā navāti iminā anavā majjhadesepi. Iminā pana vākyena majjhadesepi ekavārampi paṭimukkā, aññattha tu sabbāpi guṇaṅguṇūpāhanā vaṭṭanti, na sesāti āpannaṃ, tathāpi ‘‘anujānāmi, bhikkhave, ekapalāsikaṃ upāhana’’nti (mahāva. 245) vuttattā ekapaṭalikāpi vaṭṭatīti veditabbaṃ. Sabbassāti majjhadese paccantimepi gilānāgilānassa sabbassa. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, ajjhārāme upāhanaṃ dhāretu’’nti (mahāva. 249) hi sāmaññena anuññātaṃ. Sabbatthāti gāme vā araññe vā ārāmato aññatra. Akallakassa cāti gilānasseva.
๑๗๖-๙. สพฺพ…เป.… รตฺตา จ อุปาหนา สพฺพ…เป.… วิจฺฉิกาฬิกา จ…เป.… ทีปีนํ จเมฺมหิ จ มชฺชาร…เป.… จเมฺมหิ จ ปริกฺขฎา จ อุปาหนา สงฺกมนียา ปาทุกา จ โกจิ ธาเรยฺย, ทุกฺกฎนฺติ โยชนาฯ โอทาตาย ปาฬิยา อฎฺฐกถาย จ อภาเวปิ อนุโลมวเสเนตฺถ วุตฺตํ วิย ทิสฺสติฯ นีลโก จ โอทาโต จาติอาทินา ทฺวโนฺทฯ สเพฺพว นีลก…เป.… กณฺหกา ยาสนฺติ สมาโสฯ ‘‘มหารงฺคา’’ติอาทีสุ อปฺปยุเตฺตปิ สพฺพ-สเทฺท ปกรณวเสน โยเชตฺวา อโตฺถ เวทิตโพฺพฯ
176-9. Sabba…pe… rattā ca upāhanā sabba…pe… vicchikāḷikā ca…pe… dīpīnaṃ cammehi ca majjāra…pe… cammehi ca parikkhaṭā ca upāhanā saṅkamanīyā pādukā ca koci dhāreyya, dukkaṭanti yojanā. Odātāya pāḷiyā aṭṭhakathāya ca abhāvepi anulomavasenettha vuttaṃ viya dissati. Nīlako ca odāto cātiādinā dvando. Sabbeva nīlaka…pe… kaṇhakā yāsanti samāso. ‘‘Mahāraṅgā’’tiādīsu appayuttepi sabba-sadde pakaraṇavasena yojetvā attho veditabbo.
‘‘อตฺถา ปกรณา ลิงฺคา, โอจิตฺยา กาลเทสโต;
‘‘Atthā pakaraṇā liṅgā, ocityā kāladesato;
สทฺทตฺถา วิภชียนฺติ, น สทฺทาเยว เกวลา’’ติฯ –
Saddatthā vibhajīyanti, na saddāyeva kevalā’’ti. –
หิ วุตฺตํฯ จิตฺราติ วิจิตฺราฯ นีลปีตาที วทฺธาเยว ยาสนฺติ สมาโสฯ อาทิ-สเทฺทน โอทาตาทีนํ คหณํฯ ติตฺติรปตฺตสทิโส วิจิโตฺต วโณฺณ ติตฺติรปตฺต-สเทฺทน คหิโตฯ ตเมเตสมตฺถีติ ติตฺติรปตฺติกาฯ เมณฺฑสฺส จ อชสฺส จ วิสาณสทิสา วทฺธา ยาสนฺติ พาหิรโตฺถฯ ตา ปน กณฺณิกฎฺฐาเน เมณฺฑกอชวิสาณสณฺฐาเน วเทฺธ โยเชตฺวา กตาฯ เอส นโย วิจฺฉิกาฬิกาทีสุฯ ปณฺหิปิธานตฺถํ ตเล ขลฺลํ พทฺธํ ยาสนฺติ วิคฺคโหฯ ชงฺฆโต สพฺพปาทปฺปฎิจฺฉาทนกํ ปุฎํ พทฺธํ ยาสนฺติ พหุพฺพีหิฯ ตูลํ ปิจุ ปุณฺณํ ยาสนฺติ อญฺญปทโตฺถฯ ปลิคุเณฺฐตีติ ปลิคุโณฺฐ, อุปริปาทตลมตฺตปฺปฎิจฺฉาทกพโนฺธ, เตน โยเชตฺวา กตา ปาลิคุณฺฐิมา, วิจิตฺรา หิ ตทฺธิตวุตฺติฯ วิจฺฉิกานํ อฬสทิสํ นงฺคุฎฺฐสทิสํ พทฺธเมตาสนฺติ วิจฺฉิกาฬิกาฯ สีหพฺยคฺฆุทฺทาชินทีปีนํ จเมฺมหิ จาติ ปกรณโต อชินา นาม มิคาฯ อุลูกา ปกฺขิพิฬาราฯ สงฺกมนฺติ คจฺฉนฺติ เอตาหีติ สงฺกมนียาฯ ตา ปน ตาลปณฺณาทีหิ กตา สํหาริยาฯ
Hi vuttaṃ. Citrāti vicitrā. Nīlapītādī vaddhāyeva yāsanti samāso. Ādi-saddena odātādīnaṃ gahaṇaṃ. Tittirapattasadiso vicitto vaṇṇo tittirapatta-saddena gahito. Tametesamatthīti tittirapattikā. Meṇḍassa ca ajassa ca visāṇasadisā vaddhā yāsanti bāhirattho. Tā pana kaṇṇikaṭṭhāne meṇḍakaajavisāṇasaṇṭhāne vaddhe yojetvā katā. Esa nayo vicchikāḷikādīsu. Paṇhipidhānatthaṃ tale khallaṃ baddhaṃ yāsanti viggaho. Jaṅghato sabbapādappaṭicchādanakaṃ puṭaṃ baddhaṃ yāsanti bahubbīhi. Tūlaṃ picu puṇṇaṃ yāsanti aññapadattho. Paliguṇṭhetīti paliguṇṭho, uparipādatalamattappaṭicchādakabandho, tena yojetvā katā pāliguṇṭhimā, vicitrā hi taddhitavutti. Vicchikānaṃ aḷasadisaṃ naṅguṭṭhasadisaṃ baddhametāsanti vicchikāḷikā. Sīhabyagghuddājinadīpīnaṃ cammehi cāti pakaraṇato ajinā nāma migā. Ulūkā pakkhibiḷārā. Saṅkamanti gacchanti etāhīti saṅkamanīyā. Tā pana tālapaṇṇādīhi katā saṃhāriyā.
๑๘๐. สกลํ เอกเทสํ วา ปุญฺฉิตฺวาวาติ โยชนาฯ ขลฺลกาทิกนฺติ อาทิ-สเทฺทน เมณฺฑวิสาณวทฺธิกาทิกํ สพฺพํ สงฺคณฺหาตีติฯ
180. Sakalaṃ ekadesaṃ vā puñchitvāvāti yojanā. Khallakādikanti ādi-saddena meṇḍavisāṇavaddhikādikaṃ sabbaṃ saṅgaṇhātīti.
อุปาหนนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Upāhananiddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
