| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / खुद्दसिक्खा-मूलसिक्खा • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
१५. उपज्झाचरियवत्तनिद्देसवण्णना
15. Upajjhācariyavattaniddesavaṇṇanā
१४५. उपज्झाचरियेति एत्थ (महाव॰ ६४, ६७, ७४, ७८-७९; चूळव॰ ३७५, ३७७; ३७९-३८२; महाव॰ अट्ठ॰ ६४, ६७, ७५, ७६, ७७) आचरियो नाम निस्सयाचरियो पब्बज्जाचरियो उपसम्पदाचरियो धम्माचरियोति चतुब्बिधो। एतेसु हि निस्सयन्तेवासिकेन याव आचरियं निस्साय वसति, ताव सब्बमाचरियवत्तं कातब्बं। पब्बज्जाउपसम्पदाधम्मन्तेवासिकेहि पन निस्सयमुत्तकेहिपि आदितो पट्ठाय याव चीवररजनं, ताव वत्तं कातब्बं। अनापुच्छित्वा पत्तदानादिम्हि पन एतेसं अनापत्ति। एतेसु च पब्बज्जन्तेवासिको च उपसम्पदन्तेवासिको च आचरियस्स यावजीवं भारो, निस्सयन्तेवासिको च धम्मन्तेवासिको च याव समीपे वसति, तावदेव। सुट्ठु पियसीलो सुपेसलो, सिक्खाकामोति अत्थो। दन्तकट्ठं देन्तेन एकंसं उत्तरासङ्गं करित्वा महन्तं मज्झिमं खुद्दकन्ति तीणि दन्तकट्ठानि उपनेतब्बानि। तेसु यं तीणि दिवसानि गण्हाति, तं सल्लक्खेत्वा चतुत्थदिवसतो पट्ठाय तादिसंयेव सम्मा उभोहि हत्थेहि दातब्बं। सचे यं वा तं वा गण्हाति, यथालद्धं उपनेतब्बं। तोयन्ति सीतञ्च उण्हञ्च उदकं उपनेत्वा यं तीणि दिवसानि वळञ्जेति, चतुत्थदिवसतो पट्ठाय तादिसं उपनेतब्बं। सचे द्वेपि वळञ्जेति, दुविधम्पि उपनेतब्बं। सचे यागु होति, भाजनं धोवित्वा उपनेतब्बं।
145.Upajjhācariyeti ettha (mahāva. 64, 67, 74, 78-79; cūḷava. 375, 377; 379-382; mahāva. aṭṭha. 64, 67, 75, 76, 77) ācariyo nāma nissayācariyo pabbajjācariyo upasampadācariyo dhammācariyoti catubbidho. Etesu hi nissayantevāsikena yāva ācariyaṃ nissāya vasati, tāva sabbamācariyavattaṃ kātabbaṃ. Pabbajjāupasampadādhammantevāsikehi pana nissayamuttakehipi ādito paṭṭhāya yāva cīvararajanaṃ, tāva vattaṃ kātabbaṃ. Anāpucchitvā pattadānādimhi pana etesaṃ anāpatti. Etesu ca pabbajjantevāsiko ca upasampadantevāsiko ca ācariyassa yāvajīvaṃ bhāro, nissayantevāsiko ca dhammantevāsiko ca yāva samīpe vasati, tāvadeva. Suṭṭhu piyasīlo supesalo, sikkhākāmoti attho. Dantakaṭṭhaṃ dentena ekaṃsaṃ uttarāsaṅgaṃ karitvā mahantaṃ majjhimaṃ khuddakanti tīṇi dantakaṭṭhāni upanetabbāni. Tesu yaṃ tīṇi divasāni gaṇhāti, taṃ sallakkhetvā catutthadivasato paṭṭhāya tādisaṃyeva sammā ubhohi hatthehi dātabbaṃ. Sace yaṃ vā taṃ vā gaṇhāti, yathāladdhaṃ upanetabbaṃ. Toyanti sītañca uṇhañca udakaṃ upanetvā yaṃ tīṇi divasāni vaḷañjeti, catutthadivasato paṭṭhāya tādisaṃ upanetabbaṃ. Sace dvepi vaḷañjeti, duvidhampi upanetabbaṃ. Sace yāgu hoti, bhājanaṃ dhovitvā upanetabbaṃ.
१४६. पत्ते वत्तं चरेति ‘‘यागुं पीतस्स उदकं दत्वा भाजनं पटिग्गहेत्वा नीचं कत्वा साधुकं अपरिघंसन्तेन धोवित्वा पटिसामेतब्ब’’न्ति (महाव॰ ६६, ७८; चूळव॰ ३७६, ३८०) वुत्तं पत्ते वत्तं चरेति अत्थो। गामप्पवेसे वत्तं चरेति एवं सब्बत्थ। ‘‘सचे उपज्झायो वा आचरियो वा गामं पविसितुकामो होति, निवासनं दातब्बं, पटिनिवासनं पटिग्गहेतब्बं, कायबन्धनं दातब्बं, सगुणं कत्वा सङ्घाटियो दातब्बा, धोवित्वा पत्तो सोदको दातब्बो’’ति (महाव॰ ६६, ७८; चूळव॰ ३७६, ३८०) इदं गामप्पवेसने वत्तं नाम। ‘‘सचे उपज्झायो वा आचरियो वा पच्छासमणं आकङ्खति, तिमण्डलं पटिच्छादेन्तेन परिमण्डलं निवासेत्वा कायबन्धनं बन्धित्वा सगुणं कत्वा सङ्घाटियो पारुपित्वा गण्ठिकं पटिमुञ्चित्वा धोवित्वा पत्तं गहेत्वा उपज्झायस्स वा आचरियस्स वा पच्छासमणेन होतब्ब’’न्तिआदिना (महाव॰ ६६, ७८; चूळव॰ ३७६, ३८०) नयेन वुत्तं गमने वत्तं नाम। ‘‘निवत्तन्तेन पठमतरं आगन्त्वा आसनं पञ्ञापेतब्ब’’न्तिआदिना (महाव॰ ६६, ७८; चूळव॰ ३७६, ३८०) नयेन वुत्तं आगमे वत्तं नाम। ‘‘उपज्झायम्हि वुट्ठिते आसनं उद्धरितब्बं, पादोदकं पादपीठं पादकथलिकं पटिसामेतब्ब’’न्ति (महाव॰ ६६, ७८; चूळव॰ ३७६, ३८०) एवं वुत्तं आसनादीसु वत्तं नाम। उपाहनाय वत्तं नाम ‘‘उपाहना पुञ्छितब्बा, उपाहना पुञ्छन्तेन पठमं सुक्खेन चोळकेन पुञ्छितब्बा, पच्छा अल्लेना’’तिआदिना (चूळव॰ ३५७, ३५९) वुत्तं। चीवरे वत्तं नाम ‘‘सचे चीवरं सिन्नं होति, मुहुत्तं उण्हे ओतापेतब्बं, न च उण्हे चीवरं निदहितब्ब’’न्तिआदिना (महाव॰ ६६, ७८; चूळव॰ ३७६, ३८०) वुत्तं।
146.Patte vattaṃ careti ‘‘yāguṃ pītassa udakaṃ datvā bhājanaṃ paṭiggahetvā nīcaṃ katvā sādhukaṃ aparighaṃsantena dhovitvā paṭisāmetabba’’nti (mahāva. 66, 78; cūḷava. 376, 380) vuttaṃ patte vattaṃ careti attho. Gāmappavese vattaṃ careti evaṃ sabbattha. ‘‘Sace upajjhāyo vā ācariyo vā gāmaṃ pavisitukāmo hoti, nivāsanaṃ dātabbaṃ, paṭinivāsanaṃ paṭiggahetabbaṃ, kāyabandhanaṃ dātabbaṃ, saguṇaṃ katvā saṅghāṭiyo dātabbā, dhovitvā patto sodako dātabbo’’ti (mahāva. 66, 78; cūḷava. 376, 380) idaṃ gāmappavesane vattaṃ nāma. ‘‘Sace upajjhāyo vā ācariyo vā pacchāsamaṇaṃ ākaṅkhati, timaṇḍalaṃ paṭicchādentena parimaṇḍalaṃ nivāsetvā kāyabandhanaṃ bandhitvā saguṇaṃ katvā saṅghāṭiyo pārupitvā gaṇṭhikaṃ paṭimuñcitvā dhovitvā pattaṃ gahetvā upajjhāyassa vā ācariyassa vā pacchāsamaṇena hotabba’’ntiādinā (mahāva. 66, 78; cūḷava. 376, 380) nayena vuttaṃ gamane vattaṃ nāma. ‘‘Nivattantena paṭhamataraṃ āgantvā āsanaṃ paññāpetabba’’ntiādinā (mahāva. 66, 78; cūḷava. 376, 380) nayena vuttaṃ āgame vattaṃ nāma. ‘‘Upajjhāyamhi vuṭṭhite āsanaṃ uddharitabbaṃ, pādodakaṃ pādapīṭhaṃ pādakathalikaṃ paṭisāmetabba’’nti (mahāva. 66, 78; cūḷava. 376, 380) evaṃ vuttaṃ āsanādīsu vattaṃ nāma. Upāhanāya vattaṃ nāma ‘‘upāhanā puñchitabbā, upāhanā puñchantena paṭhamaṃ sukkhena coḷakena puñchitabbā, pacchā allenā’’tiādinā (cūḷava. 357, 359) vuttaṃ. Cīvare vattaṃ nāma ‘‘sace cīvaraṃ sinnaṃ hoti, muhuttaṃ uṇhe otāpetabbaṃ, na ca uṇhe cīvaraṃ nidahitabba’’ntiādinā (mahāva. 66, 78; cūḷava. 376, 380) vuttaṃ.
१४७. परिभोजनीयपानीय-वच्चप्पस्सावठानिसूति एत्थ सचे पानीयं न होति, पानीयं उपट्ठापेतब्बं। सचे परिभोजनीयं न होति, परिभोजनीयं उपट्ठापेतब्बं। सचे वच्चकुटि उक्लापा होति, वच्चकुटि सम्मज्जितब्बा। तथा पस्सावट्ठाने एवं वत्तं चरितब्बन्ति अत्थो। ‘‘विहारं सोधेन्तेन पठमं पत्तचीवरं नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्ब’’न्तिआदिना नयेन वुत्तं विहारसोधने वत्तं नाम। ‘‘भूमत्थरणं ओतापेत्वा सोधेत्वा पप्फोटेत्वा अतिहरित्वा यथापञ्ञत्तं पञ्ञापेतब्ब’’न्तिआदिना (महाव॰ ६६, ७८; चूळव॰ ३७६, ३८०) वुत्तं पुन पञ्ञापने वत्तं नाम।
147.Paribhojanīyapānīya-vaccappassāvaṭhānisūti ettha sace pānīyaṃ na hoti, pānīyaṃ upaṭṭhāpetabbaṃ. Sace paribhojanīyaṃ na hoti, paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpetabbaṃ. Sace vaccakuṭi uklāpā hoti, vaccakuṭi sammajjitabbā. Tathā passāvaṭṭhāne evaṃ vattaṃ caritabbanti attho. ‘‘Vihāraṃ sodhentena paṭhamaṃ pattacīvaraṃ nīharitvā ekamantaṃ nikkhipitabba’’ntiādinā nayena vuttaṃ vihārasodhane vattaṃ nāma. ‘‘Bhūmattharaṇaṃ otāpetvā sodhetvā papphoṭetvā atiharitvā yathāpaññattaṃ paññāpetabba’’ntiādinā (mahāva. 66, 78; cūḷava. 376, 380) vuttaṃ puna paññāpane vattaṃ nāma.
१४८. इदानि विहारं सोधेन्तेन एवं सोधेतब्बन्ति तं दस्सेतुं ‘‘न पप्फोटेय्या’’तिआदिमाह । तस्सत्थो – विहारं सोधेन्तो भिक्खु भूमत्थरणादिसयनासनं पटिवाते वा पङ्गणे वा पानीयसामन्ता वा न पप्फोटेय्याति। पङ्गणेति बहूनं सन्निपाते ठाने।
148. Idāni vihāraṃ sodhentena evaṃ sodhetabbanti taṃ dassetuṃ ‘‘na papphoṭeyyā’’tiādimāha . Tassattho – vihāraṃ sodhento bhikkhu bhūmattharaṇādisayanāsanaṃ paṭivāte vā paṅgaṇe vā pānīyasāmantā vā na papphoṭeyyāti. Paṅgaṇeti bahūnaṃ sannipāte ṭhāne.
१४९. न्हानेति ‘‘सचे उपज्झायो नहायितुकामो होति, नहानं पटियादेतब्बं। सचे सीतेन अत्थो होति, सीतं पटियादेतब्ब’’न्तिआदिना (महाव॰ ६६; चूळव॰ ३७६) वुत्तं नहाने वत्तं नाम, ‘‘उपज्झायस्स गत्ततो उदकं सम्मज्जितब्बं, निवासनं दातब्ब’’न्तिआदिना (महाव॰ ६६; चूळव॰ ३७६) वुत्तं नहातस्स कातब्बं नाम। रङ्गपाकेति ‘‘सचे उपज्झायस्स आचरियस्स रजनं पचितब्बं होति, सद्धिविहारिकेन अन्तेवासिकेन पचितब्ब’’न्ति (महाव॰ ६६, ७८; चूळव॰ ३७६, ३८०) वुत्तं। धोवनेति ‘‘सचे उपज्झायस्स आचरियस्स चीवरं धोवितब्बं होति, सद्धिविहारिकेन अन्तेवासिकेन धोवितब्बं, उस्सुक्कं वा कातब्ब’’न्ति (महाव॰ ६६, ७८; चूळव॰ ३७६, ३८०) वुत्तं। सिब्बनेति ‘‘सचे उपज्झायेन आचरियेन चीवरं कातब्बं होति, सद्धिविहारिकेन अन्तेवासिकेन कातब्ब’’न्ति (महाव॰ ६६, ७८; चूळव॰ ३७६, ३८०) वुत्तं। चीवरे थेवे ठिते रजन्तो न वजे न पक्कमेय्याति अत्थो। ‘‘चीवरं रजन्तेन साधुकं सम्परिवत्तकं सम्परिवत्तकं रजितब्बं, न च अच्छिन्ने थेवे पक्कमितब्ब’’न्ति (महाव॰ ६६, ७८; चूळव॰ ३७६, ३८०) हि वुत्तं।
149.Nhāneti ‘‘sace upajjhāyo nahāyitukāmo hoti, nahānaṃ paṭiyādetabbaṃ. Sace sītena attho hoti, sītaṃ paṭiyādetabba’’ntiādinā (mahāva. 66; cūḷava. 376) vuttaṃ nahāne vattaṃ nāma, ‘‘upajjhāyassa gattato udakaṃ sammajjitabbaṃ, nivāsanaṃ dātabba’’ntiādinā (mahāva. 66; cūḷava. 376) vuttaṃ nahātassa kātabbaṃ nāma. Raṅgapāketi ‘‘sace upajjhāyassa ācariyassa rajanaṃ pacitabbaṃ hoti, saddhivihārikena antevāsikena pacitabba’’nti (mahāva. 66, 78; cūḷava. 376, 380) vuttaṃ. Dhovaneti ‘‘sace upajjhāyassa ācariyassa cīvaraṃ dhovitabbaṃ hoti, saddhivihārikena antevāsikena dhovitabbaṃ, ussukkaṃ vā kātabba’’nti (mahāva. 66, 78; cūḷava. 376, 380) vuttaṃ. Sibbaneti ‘‘sace upajjhāyena ācariyena cīvaraṃ kātabbaṃ hoti, saddhivihārikena antevāsikena kātabba’’nti (mahāva. 66, 78; cūḷava. 376, 380) vuttaṃ. Cīvare theve ṭhite rajanto na vaje na pakkameyyāti attho. ‘‘Cīvaraṃ rajantena sādhukaṃ samparivattakaṃ samparivattakaṃ rajitabbaṃ, na ca acchinne theve pakkamitabba’’nti (mahāva. 66, 78; cūḷava. 376, 380) hi vuttaṃ.
१५०. एकच्चस्साति आचरियुपज्झायानं विसभागस्स अनत्थकामस्स वेरिपुग्गलस्स। अनापुच्छाति आचरियुपज्झायानं अनारोचेत्वा। किञ्चनन्ति यं किञ्चि।
150.Ekaccassāti ācariyupajjhāyānaṃ visabhāgassa anatthakāmassa veripuggalassa. Anāpucchāti ācariyupajjhāyānaṃ anārocetvā. Kiñcananti yaṃ kiñci.
१५१-२. तस्साति एकच्चस्स। निन्नेतुन्ति नीहरितुं। किच्चयं परिकम्मं वाति वेय्यावच्चं वा पिट्ठिपरिकम्मादिपरिकम्मं वा अत्तना तस्स कातुं वा तेन अत्तनो कारापेतुं वाति एवमत्थो वेदितब्बो।
151-2.Tassāti ekaccassa. Ninnetunti nīharituṃ. Kiccayaṃ parikammaṃ vāti veyyāvaccaṃ vā piṭṭhiparikammādiparikammaṃ vā attanā tassa kātuṃ vā tena attano kārāpetuṃ vāti evamattho veditabbo.
१५३. सचे आचरियुपज्झाया अञ्ञत्थ गता होन्ति, परिवेणं गन्त्वा अपस्सन्तेहि गामं पविसितुं वट्टति। गामं पविसन्तो सचे पस्सति, आपुच्छितब्बमेवाति वदन्ति। ‘‘उपज्झायं अनापुच्छा न दिसा पक्कमितब्बा’’ति (महाव॰ ६६, चूळव॰ ३७६) हि वुत्तं। अत्तनो किच्चयं नाम अन्तोविहारेपि अत्तनो पत्तपचनचीवरकम्मकेसच्छेदनादि।
153. Sace ācariyupajjhāyā aññattha gatā honti, pariveṇaṃ gantvā apassantehi gāmaṃ pavisituṃ vaṭṭati. Gāmaṃ pavisanto sace passati, āpucchitabbamevāti vadanti. ‘‘Upajjhāyaṃ anāpucchā na disā pakkamitabbā’’ti (mahāva. 66, cūḷava. 376) hi vuttaṃ. Attano kiccayaṃ nāma antovihārepi attano pattapacanacīvarakammakesacchedanādi.
१५४. सङ्घायत्तकम्मानि नाम परिवासमानत्तअब्भानतज्जनीयनियस्सपब्बाजनीयपटिसारणीयउक्खेपनादयो।
154.Saṅghāyattakammāni nāma parivāsamānattaabbhānatajjanīyaniyassapabbājanīyapaṭisāraṇīyaukkhepanādayo.
१५५. वुट्ठानं नेसमागमेति ‘‘सचे उपज्झायो वा आचरियो वा गिलानो होति, यावजीवं उपट्ठातब्बो, वुट्ठानमस्स आगमेतब्ब’’न्ति (महाव॰ ६६; चूळव॰ ३७६) हि वुत्तं। उपज्झाचरियवत्तविनिच्छयो।
155.Vuṭṭhānaṃ nesamāgameti ‘‘sace upajjhāyo vā ācariyo vā gilāno hoti, yāvajīvaṃ upaṭṭhātabbo, vuṭṭhānamassa āgametabba’’nti (mahāva. 66; cūḷava. 376) hi vuttaṃ. Upajjhācariyavattavinicchayo.
उपज्झाचरियवत्तनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Upajjhācariyavattaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
