| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā |
उपज्झायवत्तकथा
Upajjhāyavattakathā
६४-५. अनुपज्झायकाति वज्जावज्जं उपनिज्झायकेन गरुना विरहिता। अनाकप्पसम्पन्नाति न आकप्पेन सम्पन्ना; समणसारुप्पाचारविरहिताति अत्थो । उपरिभोजनेति भोजनस्स उपरि। उत्तिट्ठपत्तन्ति पिण्डाय चरणकपत्तं। तस्मिञ्हि मनुस्सा उच्छिट्ठसञ्ञिनो, तस्मा उत्तिट्ठपत्तन्ति वुत्तं। अथ वा उट्ठहित्वा पत्तं उपनामेन्तीति एवम्पेत्थ अत्थो दट्ठब्बो। अनुजानामि भिक्खवे उपज्झायन्ति उपज्झायं गहेतुं अनुजानामीति अत्थो। पुत्तचित्तं उपट्ठपेस्सतीति पुत्तो मे अयन्ति एवं गेहस्सितपेमवसेन चित्तं उपट्ठपेस्सति। एस नयो दुतियपदेपि। सगारवा सप्पतिस्साति गरुभावञ्चेव जेट्ठकभावञ्च उपट्ठपेत्वा। सभागवुत्तिनोति सभागजीविका। साहूति वातिआदीनि पञ्च पदानि उपज्झायभावसम्पटिच्छनवेवचनानि। कायेन विञ्ञापेतीति एवं सद्धिविहारिकेन ‘‘उपज्झायो मे भन्ते होही’’ति तिक्खत्तुं वुत्ते सचे उपज्झायो ‘‘साहू’’तिआदीसु पञ्चसु पदेसु यस्स कस्सचि पदस्स वसेन कायेन वा वाचाय वा कायवाचाहि वा ‘‘गहितो तया उपज्झायो’’ति उपज्झायग्गहणं विञ्ञापेति, गहितो होति उपज्झायो। इदमेव हि एत्थ उपज्झायग्गहणं, यदिदं उपज्झायस्स इमेसु पञ्चसु पदेसु यस्स कस्सचि पदस्स वाचाय वा सावनं कायेन वा अत्थविञ्ञापनन्ति। केचि पन साधूति सम्पटिच्छनं सन्धाय वदन्ति। न तं पमाणं, आयाचनदानमत्तेन हि गहितो होति उपज्झायो, न एत्थ सम्पटिच्छनं अङ्गं। सद्धिविहारिकेनापि न केवलं इमिना मे पदेन उपज्झायो गहितोति ञातुं वट्टति। ‘‘अज्जतग्गे दानि थेरो मय्हं भारो, अहम्पि थेरस्स भारो’’ति इदम्पि ञातुं वट्टति।
64-5.Anupajjhāyakāti vajjāvajjaṃ upanijjhāyakena garunā virahitā. Anākappasampannāti na ākappena sampannā; samaṇasāruppācāravirahitāti attho . Uparibhojaneti bhojanassa upari. Uttiṭṭhapattanti piṇḍāya caraṇakapattaṃ. Tasmiñhi manussā ucchiṭṭhasaññino, tasmā uttiṭṭhapattanti vuttaṃ. Atha vā uṭṭhahitvā pattaṃ upanāmentīti evampettha attho daṭṭhabbo. Anujānāmi bhikkhave upajjhāyanti upajjhāyaṃ gahetuṃ anujānāmīti attho. Puttacittaṃ upaṭṭhapessatīti putto me ayanti evaṃ gehassitapemavasena cittaṃ upaṭṭhapessati. Esa nayo dutiyapadepi. Sagāravā sappatissāti garubhāvañceva jeṭṭhakabhāvañca upaṭṭhapetvā. Sabhāgavuttinoti sabhāgajīvikā. Sāhūti vātiādīni pañca padāni upajjhāyabhāvasampaṭicchanavevacanāni. Kāyena viññāpetīti evaṃ saddhivihārikena ‘‘upajjhāyo me bhante hohī’’ti tikkhattuṃ vutte sace upajjhāyo ‘‘sāhū’’tiādīsu pañcasu padesu yassa kassaci padassa vasena kāyena vā vācāya vā kāyavācāhi vā ‘‘gahito tayā upajjhāyo’’ti upajjhāyaggahaṇaṃ viññāpeti, gahito hoti upajjhāyo. Idameva hi ettha upajjhāyaggahaṇaṃ, yadidaṃ upajjhāyassa imesu pañcasu padesu yassa kassaci padassa vācāya vā sāvanaṃ kāyena vā atthaviññāpananti. Keci pana sādhūti sampaṭicchanaṃ sandhāya vadanti. Na taṃ pamāṇaṃ, āyācanadānamattena hi gahito hoti upajjhāyo, na ettha sampaṭicchanaṃ aṅgaṃ. Saddhivihārikenāpi na kevalaṃ iminā me padena upajjhāyo gahitoti ñātuṃ vaṭṭati. ‘‘Ajjatagge dāni thero mayhaṃ bhāro, ahampi therassa bhāro’’ti idampi ñātuṃ vaṭṭati.
६६. तत्रायं सम्मावत्तनाति यं वुत्तं सम्मा वत्तितब्बन्ति, तत्र अयं सम्मावत्तना। कालस्सेव उट्ठाय उपाहना ओमुञ्चित्वाति सचस्स पच्चूसकाले चङ्कमनत्थाय वा धोतपादपरिहरणत्थाय वा पटिमुक्का उपाहना पादगता होन्ति, ता कालस्सेव उट्ठाय अपनेत्वा। दन्तकट्ठं दातब्बन्ति महन्तं मज्झिमं खुद्दकन्ति तीणि दन्तकट्ठानि उपनेत्वा ततो यं तीणि दिवसानि गण्हाति, चतुत्थदिवसतो पट्ठाय तादिसमेव दातब्बं। सचे अनियमं कत्वा यं वा तं वा गण्हाति, अथ यादिसं लभति तादिसं दातब्बं।
66.Tatrāyaṃ sammāvattanāti yaṃ vuttaṃ sammā vattitabbanti, tatra ayaṃ sammāvattanā. Kālasseva uṭṭhāya upāhanā omuñcitvāti sacassa paccūsakāle caṅkamanatthāya vā dhotapādapariharaṇatthāya vā paṭimukkā upāhanā pādagatā honti, tā kālasseva uṭṭhāya apanetvā. Dantakaṭṭhaṃ dātabbanti mahantaṃ majjhimaṃ khuddakanti tīṇi dantakaṭṭhāni upanetvā tato yaṃ tīṇi divasāni gaṇhāti, catutthadivasato paṭṭhāya tādisameva dātabbaṃ. Sace aniyamaṃ katvā yaṃ vā taṃ vā gaṇhāti, atha yādisaṃ labhati tādisaṃ dātabbaṃ.
मुखोदकं दातब्बन्ति सीतञ्च उण्हञ्च उदकं उपनेत्वा ततो यं तीणि दिवसानि वळञ्जेति, चतुत्थदिवसतो पट्ठाय तादिसमेव मुखधोवनोदकं दातब्बं। सचे अनियमं कत्वा यं वा तं वा गण्हाति, अथ यादिसं लभति तादिसं दातब्बं। सचे दुविधम्पि वळञ्जेति, दुविधम्पि उपनेतब्बं। उदकं मुखधोवनट्ठाने ठपेत्वा वच्चकुटितो पट्ठाय सम्मज्जितब्बं। थेरे वच्चकुटिं गते परिवेणं सम्मज्जितब्बं; एवं परिवेणं असुञ्ञं होति। थेरे वच्चकुटितो अनिक्खन्तेयेव आसनं पञ्ञपेतब्बं। सरीरकिच्चं कत्वा आगन्त्वा तस्मिं निसिन्नस्स ‘‘सचे यागु होती’’तिआदिना नयेन वुत्तवत्तं कातब्बं। उक्लापोति केनचि कचवरेन सङ्किण्णो, सचे पन अञ्ञो कचवरो नत्थि, उदकफुसितानेव होन्ति, हत्थेनपि पमज्जितब्बो।
Mukhodakaṃ dātabbanti sītañca uṇhañca udakaṃ upanetvā tato yaṃ tīṇi divasāni vaḷañjeti, catutthadivasato paṭṭhāya tādisameva mukhadhovanodakaṃ dātabbaṃ. Sace aniyamaṃ katvā yaṃ vā taṃ vā gaṇhāti, atha yādisaṃ labhati tādisaṃ dātabbaṃ. Sace duvidhampi vaḷañjeti, duvidhampi upanetabbaṃ. Udakaṃ mukhadhovanaṭṭhāne ṭhapetvā vaccakuṭito paṭṭhāya sammajjitabbaṃ. There vaccakuṭiṃ gate pariveṇaṃ sammajjitabbaṃ; evaṃ pariveṇaṃ asuññaṃ hoti. There vaccakuṭito anikkhanteyeva āsanaṃ paññapetabbaṃ. Sarīrakiccaṃ katvā āgantvā tasmiṃ nisinnassa ‘‘sace yāgu hotī’’tiādinā nayena vuttavattaṃ kātabbaṃ. Uklāpoti kenaci kacavarena saṅkiṇṇo, sace pana añño kacavaro natthi, udakaphusitāneva honti, hatthenapi pamajjitabbo.
सगुणं कत्वाति द्वे चीवरानि एकतो कत्वा, ता एकतो कता द्वेपि सङ्घाटियो दातब्बा। सब्बञ्हि चीवरं सङ्घटितत्ता ‘‘सङ्घाटी’’ति वुच्चति। तेन वुत्तं – ‘‘सङ्घाटियो दातब्बा’’ति। नातिदूरे गन्तब्बं नाच्चासन्नेति एत्थ सचे उपज्झायं निवत्तित्वा ओलोकेन्तं एकेन वा द्वीहि वा पदवीतिहारेहि सम्पापुणाति, एत्तावता नातिदूरे नाच्चासन्ने गतो होतीति वेदितब्बं। पत्तपरियापन्नं पटिग्गहेतब्बन्ति सचे उपज्झायेन भिक्खाचारे यागुया वा भत्ते वा लद्धे पत्तो उण्हो वा भारिको वा होति, अत्तनो पत्तं तस्स दत्वा सो पत्तो गहेतब्बोति अत्थो। न उपज्झायस्स भणमानस्स अन्तरन्तरा कथा ओपातेतब्बाति अन्तरघरे वा अञ्ञत्र वा भणमानस्स अनिट्ठिते तस्स वचने अञ्ञा कथा न समुट्ठापेतब्बा। इतो पट्ठाय च पन यत्थ यत्थ नकारेन पटिसेधो करियति, सब्बत्थ दुक्कटापत्ति वेदितब्बा। अयञ्हि खन्धकधम्मता। आपत्तिसामन्ता भणमानोति पदसोधम्मदुट्ठुल्लादिवसेन आपत्तिया आसन्नवाचं भणमानो। निवारेतब्बोति ‘‘किं भन्ते ईदिसं नाम वत्तुं वट्टति, आपत्ति न होती’’ति एवं पुच्छन्तेन विय वारेतब्बो। वारेस्सामीति पन कत्वा ‘‘महल्लक, मा एवं भणा’’ति न वत्तब्बो।
Saguṇaṃ katvāti dve cīvarāni ekato katvā, tā ekato katā dvepi saṅghāṭiyo dātabbā. Sabbañhi cīvaraṃ saṅghaṭitattā ‘‘saṅghāṭī’’ti vuccati. Tena vuttaṃ – ‘‘saṅghāṭiyo dātabbā’’ti. Nātidūre gantabbaṃ nāccāsanneti ettha sace upajjhāyaṃ nivattitvā olokentaṃ ekena vā dvīhi vā padavītihārehi sampāpuṇāti, ettāvatā nātidūre nāccāsanne gato hotīti veditabbaṃ. Pattapariyāpannaṃ paṭiggahetabbanti sace upajjhāyena bhikkhācāre yāguyā vā bhatte vā laddhe patto uṇho vā bhāriko vā hoti, attano pattaṃ tassa datvā so patto gahetabboti attho. Na upajjhāyassa bhaṇamānassa antarantarā kathā opātetabbāti antaraghare vā aññatra vā bhaṇamānassa aniṭṭhite tassa vacane aññā kathā na samuṭṭhāpetabbā. Ito paṭṭhāya ca pana yattha yattha nakārena paṭisedho kariyati, sabbattha dukkaṭāpatti veditabbā. Ayañhi khandhakadhammatā. Āpattisāmantā bhaṇamānoti padasodhammaduṭṭhullādivasena āpattiyā āsannavācaṃ bhaṇamāno. Nivāretabboti ‘‘kiṃ bhante īdisaṃ nāma vattuṃ vaṭṭati, āpatti na hotī’’ti evaṃ pucchantena viya vāretabbo. Vāressāmīti pana katvā ‘‘mahallaka, mā evaṃ bhaṇā’’ti na vattabbo.
पठमतरं आगन्त्वाति सचे आसन्ने गामो होति, विहारे वा गिलानो भिक्खु होति, गामतो पठमतरं आगन्तब्बं। सचे दूरे गामो होति, उपज्झायेन सद्धिं आगच्छन्तो नत्थि, तेनेव सद्धिं गामतो निक्खमित्वा चीवरेन पत्तं वेठेत्वा अन्तरामग्गतो पठमतरं आगन्तब्बं । एवं निवत्तन्तेन पठमतरं आगन्त्वा आसनपञ्ञापनादि सब्बं किच्चं कातब्बं। सिन्नं होतीति तिन्तं सेदग्गहितं। चतुरङ्गुलं कण्णं उस्सारेत्वाति कण्णं चतुरङ्गुलप्पमाणं अतिरेकं कत्वा एवं चीवरं संहरितब्बं। किं कारणा? मा मज्झे भङ्गो अहोसीति। समं कत्वा संहरितस्स हि मज्झे भङ्गो होति, ततो निच्चं भिज्जमानं दुब्बलं होति तं निवारणत्थमेतं वुत्तं। तस्मा यथा अज्ज भङ्गट्ठानेयेव स्वे न भिज्जति, तथा दिवसे दिवसे चतुरङ्गुलं उस्सारेत्वा संहरितब्बं। ओभोगे कायबन्धनं कातब्बन्ति कायबन्धनं संहरित्वा चीवरभोगे पक्खिपित्वा ठपेतब्बं।
Paṭhamataraṃ āgantvāti sace āsanne gāmo hoti, vihāre vā gilāno bhikkhu hoti, gāmato paṭhamataraṃ āgantabbaṃ. Sace dūre gāmo hoti, upajjhāyena saddhiṃ āgacchanto natthi, teneva saddhiṃ gāmato nikkhamitvā cīvarena pattaṃ veṭhetvā antarāmaggato paṭhamataraṃ āgantabbaṃ . Evaṃ nivattantena paṭhamataraṃ āgantvā āsanapaññāpanādi sabbaṃ kiccaṃ kātabbaṃ. Sinnaṃ hotīti tintaṃ sedaggahitaṃ. Caturaṅgulaṃ kaṇṇaṃ ussāretvāti kaṇṇaṃ caturaṅgulappamāṇaṃ atirekaṃ katvā evaṃ cīvaraṃ saṃharitabbaṃ. Kiṃ kāraṇā? Mā majjhe bhaṅgo ahosīti. Samaṃ katvā saṃharitassa hi majjhe bhaṅgo hoti, tato niccaṃ bhijjamānaṃ dubbalaṃ hoti taṃ nivāraṇatthametaṃ vuttaṃ. Tasmā yathā ajja bhaṅgaṭṭhāneyeva sve na bhijjati, tathā divase divase caturaṅgulaṃ ussāretvā saṃharitabbaṃ. Obhoge kāyabandhanaṃ kātabbanti kāyabandhanaṃ saṃharitvā cīvarabhoge pakkhipitvā ṭhapetabbaṃ.
सचे पिण्डपातो होतीति एत्थ यो गामेयेव वा अन्तरघरे वा पटिक्कमने वा भुञ्जित्वा आगच्छति, पिण्डं वा न लभति, तस्स पिण्डपातो न होति, गामे अभुत्तस्स पन लद्धभिक्खस्स वा होति; तस्मा ‘‘सचे पिण्डपातो होती’’तिआदि वुत्तं। सचेपि तस्स न होति, भुञ्जितुकामो च होति, उदकं दत्वा अत्तना लद्धतोपि पिण्डपातो उपनेतब्बो। पानीयेन पुच्छितब्बोति भुञ्जमानो तिक्खत्तुं ‘‘पानीयं भन्ते आहरियतू’’ति पानीयेन पुच्छितब्बो। सचे कालो अत्थि, उपज्झाये भुत्ते सयं भुञ्जितब्बं। सचे उपकट्ठो कालो, पानीयं उपज्झायस्स सन्तिके ठपेत्वा सयम्पि भुञ्जितब्बं।
Sacepiṇḍapāto hotīti ettha yo gāmeyeva vā antaraghare vā paṭikkamane vā bhuñjitvā āgacchati, piṇḍaṃ vā na labhati, tassa piṇḍapāto na hoti, gāme abhuttassa pana laddhabhikkhassa vā hoti; tasmā ‘‘sace piṇḍapāto hotī’’tiādi vuttaṃ. Sacepi tassa na hoti, bhuñjitukāmo ca hoti, udakaṃ datvā attanā laddhatopi piṇḍapāto upanetabbo. Pānīyena pucchitabboti bhuñjamāno tikkhattuṃ ‘‘pānīyaṃ bhante āhariyatū’’ti pānīyena pucchitabbo. Sace kālo atthi, upajjhāye bhutte sayaṃ bhuñjitabbaṃ. Sace upakaṭṭho kālo, pānīyaṃ upajjhāyassa santike ṭhapetvā sayampi bhuñjitabbaṃ.
अनन्तरहितायाति तट्टिकधम्मखण्डादीसु येन केनचि अनत्थताय पंसुसक्खरमिस्साय भूमिया पत्थो न ठपेतब्बोति अत्थो। सचे पन काळवण्णकता वा सुधाबद्धा वा होति निरजमत्तिका, तथारूपाय भूमिया ठपेतुं वट्टति। धोतवालिकायपि ठपेतुं वट्टति। पंसुरजसक्खरादीसु न वट्टति। तत्र पन पण्णं वा आधारकं वा ठपेत्वा तत्र निक्खिपितब्बो। पारतो अन्तं ओरतो भोगन्ति इदं चीवरवंसादीनं हेट्ठा हत्थं पवेसेत्वा अभिमुखेन हत्थेन सणिकं निक्खिपनत्थं वुत्तं। अन्ते पन गहेत्वा भोगेन चीवरवंसादीनं उपरि निक्खिपन्तस्स भित्तियं भोगो पटिहञ्ञति, तस्मा तथा न कातब्बं।
Anantarahitāyāti taṭṭikadhammakhaṇḍādīsu yena kenaci anatthatāya paṃsusakkharamissāya bhūmiyā pattho na ṭhapetabboti attho. Sace pana kāḷavaṇṇakatā vā sudhābaddhā vā hoti nirajamattikā, tathārūpāya bhūmiyā ṭhapetuṃ vaṭṭati. Dhotavālikāyapi ṭhapetuṃ vaṭṭati. Paṃsurajasakkharādīsu na vaṭṭati. Tatra pana paṇṇaṃ vā ādhārakaṃ vā ṭhapetvā tatra nikkhipitabbo. Pārato antaṃ orato bhoganti idaṃ cīvaravaṃsādīnaṃ heṭṭhā hatthaṃ pavesetvā abhimukhena hatthena saṇikaṃ nikkhipanatthaṃ vuttaṃ. Ante pana gahetvā bhogena cīvaravaṃsādīnaṃ upari nikkhipantassa bhittiyaṃ bhogo paṭihaññati, tasmā tathā na kātabbaṃ.
चुण्णं सन्नेतब्बन्ति न्हानचुण्णं उदकेन तेमेत्वा पिण्डि कातब्बा। एकमन्तं निक्खिपितब्बन्ति एकस्मिं निद्धूमे ठाने ठपेतब्बं। जन्ताघरे परिकम्मं नाम अङ्गारमत्तिकउण्होदकदानादिकं सब्बं किच्चं। उदकेपि परिकम्मन्ति अङ्गपच्चङ्गघंसनादिकं सब्बं किच्चं। पानीयेन पुच्छितब्बोति जन्ताघरे उण्हसन्तापेन पिपासा होति, तस्मा पुच्छितब्बो।
Cuṇṇaṃ sannetabbanti nhānacuṇṇaṃ udakena temetvā piṇḍi kātabbā. Ekamantaṃ nikkhipitabbanti ekasmiṃ niddhūme ṭhāne ṭhapetabbaṃ. Jantāghare parikammaṃ nāma aṅgāramattikauṇhodakadānādikaṃ sabbaṃ kiccaṃ. Udakepi parikammanti aṅgapaccaṅgaghaṃsanādikaṃ sabbaṃ kiccaṃ. Pānīyena pucchitabboti jantāghare uṇhasantāpena pipāsā hoti, tasmā pucchitabbo.
सचे उस्सहतीति सचे पहोति; न केनचि गेलञ्ञेन अभिभूतो होति; अगिलानेन हि सद्धिविहारिकेन सट्ठिवस्सेनापि सब्बं उपज्झायवत्तं कातब्बं, अनादरेन अकरोन्तस्स वत्तभेदे दुक्कटं। नकारपटिसंयुत्तेसु पन पदेसु गिलानस्सापि पटिक्खित्तकिरियं करोन्तस्स दुक्कटमेव। अप्पटिघंसन्तेनाति भूमियं अप्पटिघंसन्तेन। कवाटपिट्ठन्ति कवाटञ्च पिट्ठसङ्घातञ्च अच्छुपन्तेन। सन्तानकन्ति यंकिञ्चि कीटकुलावकमक्कटकसुत्तादि। उल्लोका पठमं ओहारेतब्बन्ति उल्लोकतो पठमं उल्लोकं आदिंकत्वा अवहरितब्बन्ति अत्थो। आलोकसन्धिकण्णभागाति आलोकसन्धिभागा च कण्णभागा च अन्तरबाहिरवातपानकवाटकानि च गब्भस्स च चत्तारो कोणा पमज्जितब्बाति अत्थो।
Sace ussahatīti sace pahoti; na kenaci gelaññena abhibhūto hoti; agilānena hi saddhivihārikena saṭṭhivassenāpi sabbaṃ upajjhāyavattaṃ kātabbaṃ, anādarena akarontassa vattabhede dukkaṭaṃ. Nakārapaṭisaṃyuttesu pana padesu gilānassāpi paṭikkhittakiriyaṃ karontassa dukkaṭameva. Appaṭighaṃsantenāti bhūmiyaṃ appaṭighaṃsantena. Kavāṭapiṭṭhanti kavāṭañca piṭṭhasaṅghātañca acchupantena. Santānakanti yaṃkiñci kīṭakulāvakamakkaṭakasuttādi. Ullokā paṭhamaṃ ohāretabbanti ullokato paṭhamaṃ ullokaṃ ādiṃkatvā avaharitabbanti attho. Ālokasandhikaṇṇabhāgāti ālokasandhibhāgā ca kaṇṇabhāgā ca antarabāhiravātapānakavāṭakāni ca gabbhassa ca cattāro koṇā pamajjitabbāti attho.
यथापञ्ञत्तं पञ्ञपेतब्बन्ति यथा पठमं पञ्ञत्तं अहोसि, तथेव पञ्ञपेतब्बं। एतदत्थमेव हि यथापञ्ञत्तं सल्लक्खेत्वा नीहरित्वा एकमन्तं निक्खिपितब्बन्ति पुरिमवत्तं पञ्ञत्तं। सचे पन पठमं अजानन्तेन केनचि पञ्ञत्तं अहोसि, समन्ततो भित्तिं द्वङ्गुलमत्तेन वा तिवङ्गुलमत्तेन वा मोचेत्वा पञ्ञपेतब्बं। इदञ्हि पञ्ञापनवत्तं। सचे कटसारको होति अतिमहन्तो च, छिन्दित्वा कोटिं निवत्तेत्वा बन्धित्वा पञ्ञपेतब्बो। सचे कोटिं निवत्तेत्वा बन्धितुं न जानाति, न छिन्दितब्बो। पुरत्थिमा वातपाना थकेतब्बाति पुरत्थिमाय वातपाना थकेतब्बा। एवं सेसापि वातपाना थकेतब्बा।
Yathāpaññattaṃpaññapetabbanti yathā paṭhamaṃ paññattaṃ ahosi, tatheva paññapetabbaṃ. Etadatthameva hi yathāpaññattaṃ sallakkhetvā nīharitvā ekamantaṃ nikkhipitabbanti purimavattaṃ paññattaṃ. Sace pana paṭhamaṃ ajānantena kenaci paññattaṃ ahosi, samantato bhittiṃ dvaṅgulamattena vā tivaṅgulamattena vā mocetvā paññapetabbaṃ. Idañhi paññāpanavattaṃ. Sace kaṭasārako hoti atimahanto ca, chinditvā koṭiṃ nivattetvā bandhitvā paññapetabbo. Sace koṭiṃ nivattetvā bandhituṃ na jānāti, na chinditabbo. Puratthimā vātapānā thaketabbāti puratthimāya vātapānā thaketabbā. Evaṃ sesāpi vātapānā thaketabbā.
वूपकासेतब्बोति अञ्ञत्थ नेतब्बो। वूपकासापेतब्बोति अञ्ञो भिक्खु वत्तब्बो ‘‘थेरं गहेत्वा अञ्ञत्थ गच्छा’’ति विवेचेतब्बन्ति विस्सज्जापेतब्बं। विवेचापेतब्बन्ति अञ्ञो वत्तब्बो ‘‘थेरं दिट्ठिगतं विस्सज्जापेही’’ति। उस्सुक्कं कातब्बन्ति परिवासदानत्थं सो सो भिक्खु उपसङ्कमित्वा याचितब्बो। सचे अत्तना पटिबलो होति, अत्तनाव दातब्बो। नो चे पटिबलो होति, अञ्ञेन दापेतब्बो। किन्ति नु खोति केन नु खो उपायेन। एस नयो सब्बत्थ। लहुकाय वा परिणामेय्याति उक्खेपनीयं अकत्वा तज्जनीयं वा नियस्सं वा करेय्याति अत्थो। तेन हि ‘‘उपज्झायस्स उक्खेपनीयकम्मं कत्तुकामो सङ्घो’’ति ञत्वा एकमेकं भिक्खुं उपसङ्कमित्वा ‘‘मा भन्ते अम्हाकं उपज्झायस्स कम्मं करित्था’’ति याचितब्बा। सचे करोन्तियेव, ‘‘तज्जनीयं वा नियस्सं वा करोथा’’ति याचितब्बा। सचे करोन्तियेव, अथ उपज्झायो ‘‘सम्मा वत्तथ भन्ते’’ति याचितब्बो। इति तं सम्मा वत्तापेत्वा ‘‘पटिप्पस्सम्भेथ भन्ते कम्म’’न्ति भिक्खू याचितब्बा।
Vūpakāsetabboti aññattha netabbo. Vūpakāsāpetabboti añño bhikkhu vattabbo ‘‘theraṃ gahetvā aññattha gacchā’’ti vivecetabbanti vissajjāpetabbaṃ. Vivecāpetabbanti añño vattabbo ‘‘theraṃ diṭṭhigataṃ vissajjāpehī’’ti. Ussukkaṃ kātabbanti parivāsadānatthaṃ so so bhikkhu upasaṅkamitvā yācitabbo. Sace attanā paṭibalo hoti, attanāva dātabbo. No ce paṭibalo hoti, aññena dāpetabbo. Kinti nu khoti kena nu kho upāyena. Esa nayo sabbattha. Lahukāya vāpariṇāmeyyāti ukkhepanīyaṃ akatvā tajjanīyaṃ vā niyassaṃ vā kareyyāti attho. Tena hi ‘‘upajjhāyassa ukkhepanīyakammaṃ kattukāmo saṅgho’’ti ñatvā ekamekaṃ bhikkhuṃ upasaṅkamitvā ‘‘mā bhante amhākaṃ upajjhāyassa kammaṃ karitthā’’ti yācitabbā. Sace karontiyeva, ‘‘tajjanīyaṃ vā niyassaṃ vā karothā’’ti yācitabbā. Sace karontiyeva, atha upajjhāyo ‘‘sammā vattatha bhante’’ti yācitabbo. Iti taṃ sammā vattāpetvā ‘‘paṭippassambhetha bhante kamma’’nti bhikkhū yācitabbā.
सम्परिवत्तकं सम्परिवत्तकन्ति सम्परिवत्तेत्वा सम्परिवत्तेत्वा। न च अच्छिन्ने थेवे पक्कमितब्बन्ति यदि अप्पमत्तकम्पि रजनं गळति, न ताव पक्कमितब्बं। न उपज्झायं अनापुच्छा एकच्चस्स पत्तो दातब्बोतिआदि सब्बं उपज्झायस्स विसभागपुग्गलवसेन कथितं। न उपज्झायं अनापुच्छा गामो पविसितब्बोति पिण्डाय वा अञ्ञेन वा करणीयेन पविसितुकामेन आपुच्छित्वाव पविसितब्बो। सचे उपज्झायो कालस्सेव वुट्ठाय दूरं भिक्खाचारं गन्तुकामो होति, ‘‘दहरा पिण्डाय पविसन्तू’’ति वत्वा गन्तब्बं। अवत्वा गते परिवेणं गन्त्वा उपज्झायं अपस्सन्तेन गामं पविसितुं वट्टति। सचे गामं पविसन्तोपि पस्सति, दिट्ठट्ठानतो पट्ठाय आपुच्छितुंयेव वट्टति।
Samparivattakaṃ samparivattakanti samparivattetvā samparivattetvā. Na ca acchinne theve pakkamitabbanti yadi appamattakampi rajanaṃ gaḷati, na tāva pakkamitabbaṃ. Na upajjhāyaṃ anāpucchā ekaccassa patto dātabbotiādi sabbaṃ upajjhāyassa visabhāgapuggalavasena kathitaṃ. Na upajjhāyaṃ anāpucchā gāmo pavisitabboti piṇḍāya vā aññena vā karaṇīyena pavisitukāmena āpucchitvāva pavisitabbo. Sace upajjhāyo kālasseva vuṭṭhāya dūraṃ bhikkhācāraṃ gantukāmo hoti, ‘‘daharā piṇḍāya pavisantū’’ti vatvā gantabbaṃ. Avatvā gate pariveṇaṃ gantvā upajjhāyaṃ apassantena gāmaṃ pavisituṃ vaṭṭati. Sace gāmaṃ pavisantopi passati, diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya āpucchituṃyeva vaṭṭati.
न सुसानं गन्तब्बन्ति वासत्थाय वा दस्सनत्थाय वा न गन्तब्बं। न दिसा पक्कमितब्बाति एत्थ पक्कमितुकामेन कम्मं आचिक्खित्वा यावततियं याचितब्बो। सचे अनुजानाति, साधु; नो चे अनुजानाति, तं निस्साय वसतो चस्स उद्देसो वा परिपुच्छा वा कम्मट्ठानं वा न सम्पज्जति, उपज्झायो बालो होति अब्यत्तो, केवलं अत्तनो सन्तिके वसापेतुकामताय एव गन्तुं न देति, एवरूपे निवारेन्तेपि गन्तुं वट्टति। वुट्ठानमस्स आगमेतब्बन्ति गेलञ्ञतो वुट्ठानं अस्स आगमेतब्बं; न कत्थचि गन्तब्बं। सचे अञ्ञो भिक्खु उपट्ठाको अत्थि, भेसज्जं परियेसित्वा तस्स हत्थे दत्वा ‘‘भन्ते अयं उपट्ठहिस्सती’’ति वत्वा गन्तब्बं।
Na susānaṃ gantabbanti vāsatthāya vā dassanatthāya vā na gantabbaṃ. Na disā pakkamitabbāti ettha pakkamitukāmena kammaṃ ācikkhitvā yāvatatiyaṃ yācitabbo. Sace anujānāti, sādhu; no ce anujānāti, taṃ nissāya vasato cassa uddeso vā paripucchā vā kammaṭṭhānaṃ vā na sampajjati, upajjhāyo bālo hoti abyatto, kevalaṃ attano santike vasāpetukāmatāya eva gantuṃ na deti, evarūpe nivārentepi gantuṃ vaṭṭati. Vuṭṭhānamassa āgametabbanti gelaññato vuṭṭhānaṃ assa āgametabbaṃ; na katthaci gantabbaṃ. Sace añño bhikkhu upaṭṭhāko atthi, bhesajjaṃ pariyesitvā tassa hatthe datvā ‘‘bhante ayaṃ upaṭṭhahissatī’’ti vatvā gantabbaṃ.
उपज्झायवत्तकथा निट्ठिता।
Upajjhāyavattakathā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / १५. उपज्झायवत्तकथा • 15. Upajjhāyavattakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / उपज्झायवत्तकथावण्णना • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / उपज्झायवत्तकथावण्णना • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / उपज्झायवत्तकथावण्णना • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १५. उपज्झायवत्तकथा • 15. Upajjhāyavattakathā
