| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
उपज्झायवत्तकथावण्णना
Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
६४. बुद्धुपज्झायकानं इतरेसं एहिभिक्खूनं निवासनपारुपनकप्पतो नेसं विसुं विसुं सदिसत्ता ‘‘दुन्निवत्था दुप्पारुता अनाकप्पसम्पन्ना’’ति वुत्ता। न केवलञ्च इत्थम्भूता पिण्डाय चरन्ति, अपिच मनुस्सानं भुञ्जमानानं उपरीतिआदि। मनुस्सा उज्झायन्ति पिपासासहनतो, इतरेसं आकप्पसम्पत्तिया पसन्नत्ता च।
64. Buddhupajjhāyakānaṃ itaresaṃ ehibhikkhūnaṃ nivāsanapārupanakappato nesaṃ visuṃ visuṃ sadisattā ‘‘dunnivatthā duppārutā anākappasampannā’’ti vuttā. Na kevalañca itthambhūtā piṇḍāya caranti, apica manussānaṃ bhuñjamānānaṃ uparītiādi. Manussā ujjhāyanti pipāsāsahanato, itaresaṃ ākappasampattiyā pasannattā ca.
६५. केन को उपज्झायो गहेतब्बोति? ‘‘तदा सो यस्स सन्तिके पब्बाजितो, एतरहि यस्स सन्तिके उपसम्पदापेक्खो होति। उपज्झायेन च साधूति सम्पटिच्छनं सन्धाया’’ति केहिचि लिखितं। तं ते एवं जानन्ति ‘‘उपज्झायेन ‘साहू’तिआदिना सम्पटिच्छिते सद्धिविहारिकस्स ‘साधु सुट्ठु सम्पटिच्छामी’ति वचनं केवलं भिक्खूहि आचिण्णमेव, न कत्थचि दिस्सति, तस्मा विनापि तेन उपज्झायो गहितोव होती’’ति। तत्थ साहूति साधूति वुत्तं होति। लहूति लहु, त्वं मम न भारियोसीति वुत्तं होति। ओपायिकन्ति उपायपटिसंयुत्तं, इमिना उपायेन त्वं मे इतो पट्ठाय भारो जातोसीति अत्थो। पतिरूपन्ति अनुरूपं ते उपज्झायग्गहणन्ति अत्थो।
65. Kena ko upajjhāyo gahetabboti? ‘‘Tadā so yassa santike pabbājito, etarahi yassa santike upasampadāpekkho hoti. Upajjhāyena ca sādhūti sampaṭicchanaṃ sandhāyā’’ti kehici likhitaṃ. Taṃ te evaṃ jānanti ‘‘upajjhāyena ‘sāhū’tiādinā sampaṭicchite saddhivihārikassa ‘sādhu suṭṭhu sampaṭicchāmī’ti vacanaṃ kevalaṃ bhikkhūhi āciṇṇameva, na katthaci dissati, tasmā vināpi tena upajjhāyo gahitova hotī’’ti. Tattha sāhūti sādhūti vuttaṃ hoti. Lahūti lahu, tvaṃ mama na bhāriyosīti vuttaṃ hoti. Opāyikanti upāyapaṭisaṃyuttaṃ, iminā upāyena tvaṃ me ito paṭṭhāya bhāro jātosīti attho. Patirūpanti anurūpaṃ te upajjhāyaggahaṇanti attho.
६६. तादिसमेव मुखधोवनोदकं उतुम्हि एकसभागेति। इतो पट्ठायाति ‘‘न उपज्झायस्स भणमानस्सा’’ति एत्थ वुत्तन-कारतो पट्ठाय। तेन ‘‘नातिदूरे गन्तब्बं, नाच्चासन्ने गन्तब्ब’’न्ति एत्थ वुत्तन-कारेन अनापत्तीति दीपेतीति एके। सचित्तका अयं आपत्ति, उदाहु अचित्तकाति? अनादरियपच्चयत्ता सचित्तका। अनादरियपच्चयता कथं पञ्ञायतीति चे? अनादरियपच्चयेहि सङ्गहितन्ति। पातिमोक्खुद्देसे सेखियानं गणपरिच्छेदाकरणञ्हि खन्धकपरियापन्नापत्तिया सङ्गण्हनत्थं। इदं पन लक्खणं चारित्तेयेव वेदितब्बं, न वारित्ते अकप्पियमंसखादनादिआपत्तीनं अचित्तकत्ता। खन्धकवारित्तानं तेहि सङ्गहो, सेखियवारित्तेयेव अचित्तकेहि सूपोदनविञ्ञत्तिपच्चयादीहीति आचरियो। यत्थ यत्थ न-कारेन पटिसेधो करीयति, किं सब्बत्थ दुक्कटापत्तीति? आम। यत्थ अट्ठकथाय नयो न दस्सितो, तत्थ सब्बत्थ। परतो हि अट्ठकथायं ‘‘सचे पन काळवण्णकता वा सुधाबद्धा वा होति निरजमत्तिका, तथारूपाय भूमिया ठपेतुं वट्टती’’तिआदिना नयेन नयो दस्सितो।
66.Tādisameva mukhadhovanodakaṃ utumhi ekasabhāgeti. Ito paṭṭhāyāti ‘‘na upajjhāyassa bhaṇamānassā’’ti ettha vuttana-kārato paṭṭhāya. Tena ‘‘nātidūre gantabbaṃ, nāccāsanne gantabba’’nti ettha vuttana-kārena anāpattīti dīpetīti eke. Sacittakā ayaṃ āpatti, udāhu acittakāti? Anādariyapaccayattā sacittakā. Anādariyapaccayatā kathaṃ paññāyatīti ce? Anādariyapaccayehi saṅgahitanti. Pātimokkhuddese sekhiyānaṃ gaṇaparicchedākaraṇañhi khandhakapariyāpannāpattiyā saṅgaṇhanatthaṃ. Idaṃ pana lakkhaṇaṃ cāritteyeva veditabbaṃ, na vāritte akappiyamaṃsakhādanādiāpattīnaṃ acittakattā. Khandhakavārittānaṃ tehi saṅgaho, sekhiyavāritteyeva acittakehi sūpodanaviññattipaccayādīhīti ācariyo. Yattha yattha na-kārena paṭisedho karīyati, kiṃ sabbattha dukkaṭāpattīti? Āma. Yattha aṭṭhakathāya nayo na dassito, tattha sabbattha. Parato hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sace pana kāḷavaṇṇakatā vā sudhābaddhā vā hoti nirajamattikā, tathārūpāya bhūmiyā ṭhapetuṃ vaṭṭatī’’tiādinā nayena nayo dassito.
एत्थाह – यस्मा पाळियंयेव ‘‘सचे उपज्झायस्स अनभिरति उप्पन्ना होति, दिट्ठिगतं उप्पन्नं होती’’ति (महाव॰ ६६) भगवतो वचनवसेन अट्ठकथायं वुत्तनयो युत्तोति दस्सेतुं ‘‘नातिदूरे नाच्चासन्ने’’ति एत्थ को भगवतो वचनलेसोति? वुच्चते – ‘‘पठमतरं आगन्त्वा आसनं पञ्ञापेतब्ब’’न्तिआदीनि वदन्ति देसनियमनतो। उपज्झायेन अनुमतंयेव पठमगमनन्ति चे? न, असिद्धत्ता, सिद्धेपि यथावुत्तनयसिद्धितो च । न हि वारित्तस्स अनुमति अनापत्तिकरा होति, एवं सन्तेपि विचारेत्वा गहेतब्बं। कोट्ठकन्ति द्वारकोट्ठकं। न निस्सज्जितब्बं, न निदहितब्बं वा।
Etthāha – yasmā pāḷiyaṃyeva ‘‘sace upajjhāyassa anabhirati uppannā hoti, diṭṭhigataṃ uppannaṃ hotī’’ti (mahāva. 66) bhagavato vacanavasena aṭṭhakathāyaṃ vuttanayo yuttoti dassetuṃ ‘‘nātidūre nāccāsanne’’ti ettha ko bhagavato vacanalesoti? Vuccate – ‘‘paṭhamataraṃ āgantvā āsanaṃ paññāpetabba’’ntiādīni vadanti desaniyamanato. Upajjhāyena anumataṃyeva paṭhamagamananti ce? Na, asiddhattā, siddhepi yathāvuttanayasiddhito ca . Na hi vārittassa anumati anāpattikarā hoti, evaṃ santepi vicāretvā gahetabbaṃ. Koṭṭhakanti dvārakoṭṭhakaṃ. Na nissajjitabbaṃ, na nidahitabbaṃ vā.
उपज्झायवत्तकथावण्णना निट्ठिता।
Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / १५. उपज्झायवत्तकथा • 15. Upajjhāyavattakathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / उपज्झायवत्तकथा • Upajjhāyavattakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / उपज्झायवत्तकथावण्णना • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / उपज्झायवत्तकथावण्णना • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १५. उपज्झायवत्तकथा • 15. Upajjhāyavattakathā
