| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
उपज्झायवत्तकथावण्णना
Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
६४. वज्जावज्जन्ति खुद्दकं, महन्तञ्च वज्जं। उत्तिट्ठपत्तन्ति एत्थ उत्तिट्ठं नाम पिण्डाय चरणं वुच्चति ‘‘उत्तिट्ठे नप्पमज्जेय्या’’तिआदीसु (ध॰ प॰ १६८) विय। उत्तिट्ठत्थाय गहितं पत्तं उत्तिट्ठपत्तं, तेनाह ‘‘पिण्डाय चरणकपत्त’’न्ति। तस्स उपनामे को दोसोति आह ‘‘तस्मिं ही’’तिआदि। तस्माति यस्मा मनुस्सा एतस्मिंयेव एते भुञ्जन्तीति उत्तिट्ठपत्ते उच्छिट्ठसञ्ञिनो, तस्मा उत्तिट्ठपत्तन्ति वुत्तं उत्तिट्ठ-सद्देनेव मनुस्सानं सञ्ञाय उच्छिट्ठतापि गम्मतीति। केचि पन ‘‘उच्छिट्ठसद्देन समानत्थो उत्तिट्ठसद्दो’’ति वदन्ति। ‘‘उत्तिट्ठा’’ति त्वापच्चयन्तोपि होतीति आह ‘‘उट्ठहित्वा’’ति। उपज्झायं गहेतुन्ति उपज्झायत्तं मनसा गहेतुं, याचनवचनेन तस्स अनुमतिं गहेतुन्ति वा अत्थो।
64.Vajjāvajjanti khuddakaṃ, mahantañca vajjaṃ. Uttiṭṭhapattanti ettha uttiṭṭhaṃ nāma piṇḍāya caraṇaṃ vuccati ‘‘uttiṭṭhe nappamajjeyyā’’tiādīsu (dha. pa. 168) viya. Uttiṭṭhatthāya gahitaṃ pattaṃ uttiṭṭhapattaṃ, tenāha ‘‘piṇḍāya caraṇakapatta’’nti. Tassa upanāme ko dosoti āha ‘‘tasmiṃ hī’’tiādi. Tasmāti yasmā manussā etasmiṃyeva ete bhuñjantīti uttiṭṭhapatte ucchiṭṭhasaññino, tasmā uttiṭṭhapattanti vuttaṃ uttiṭṭha-saddeneva manussānaṃ saññāya ucchiṭṭhatāpi gammatīti. Keci pana ‘‘ucchiṭṭhasaddena samānattho uttiṭṭhasaddo’’ti vadanti. ‘‘Uttiṭṭhā’’ti tvāpaccayantopi hotīti āha ‘‘uṭṭhahitvā’’ti. Upajjhāyaṃ gahetunti upajjhāyattaṃ manasā gahetuṃ, yācanavacanena tassa anumatiṃ gahetunti vā attho.
६५. पतिस्सयनं पतिस्सो, गरुं निस्साय वत्तनभावो, यंकिञ्चि गारवन्ति अत्थो। सह पतिस्सेन सप्पतिस्सो, परं जेट्ठं कत्वा तस्सोवादे वत्तनताति अत्थो। तेनाह ‘‘जेट्ठकभावञ्च उपट्ठपेत्वा’’ति। साहूति साधु सुन्दरं। लहूति अगरु, सुभरताति अत्थो। ओपायिकन्ति उपायपटिसंयुत्तं, एवं पटिपज्जनं नित्थरणूपायोति अत्थो। पतिरूपन्ति सामीचिकम्ममिदन्ति अत्थो। पासादिकेनाति पसादावहेन कायवचीपयोगेन सम्पादेहीति अत्थो। कायेनाति एतदत्थविञ्ञापकं हत्थमुद्दादिं दस्सेन्तो कायेन विञ्ञापेति। साधूति सम्पटिच्छनं सन्धायाति उपज्झायेन ‘‘साहू’’तिआदीसु वुत्तेसु सद्धिविहारिकस्स ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छनं वचनं सन्धाय ‘‘कायेन विञ्ञापेती’’तिआदि वुत्तन्ति अधिप्पायो। आयाचनदानमत्तेनाति सद्धिविहारिकस्स पठमं आयाचनमत्तेन, ततो उपज्झायस्स च ‘‘साहू’’तिआदिना वचनमत्तेनाति अत्थो।
65. Patissayanaṃ patisso, garuṃ nissāya vattanabhāvo, yaṃkiñci gāravanti attho. Saha patissena sappatisso, paraṃ jeṭṭhaṃ katvā tassovāde vattanatāti attho. Tenāha ‘‘jeṭṭhakabhāvañca upaṭṭhapetvā’’ti. Sāhūti sādhu sundaraṃ. Lahūti agaru, subharatāti attho. Opāyikanti upāyapaṭisaṃyuttaṃ, evaṃ paṭipajjanaṃ nittharaṇūpāyoti attho. Patirūpanti sāmīcikammamidanti attho. Pāsādikenāti pasādāvahena kāyavacīpayogena sampādehīti attho. Kāyenāti etadatthaviññāpakaṃ hatthamuddādiṃ dassento kāyena viññāpeti. Sādhūti sampaṭicchanaṃ sandhāyāti upajjhāyena ‘‘sāhū’’tiādīsu vuttesu saddhivihārikassa ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchanaṃ vacanaṃ sandhāya ‘‘kāyena viññāpetī’’tiādi vuttanti adhippāyo. Āyācanadānamattenāti saddhivihārikassa paṭhamaṃ āyācanamattena, tato upajjhāyassa ca ‘‘sāhū’’tiādinā vacanamattenāti attho.
६६. अस्साति सद्धिविहारिकस्स। द्वे चीवरानीति उत्तरासङ्गं, सङ्घाटिञ्च सन्धाय वदति। इतो पट्ठायाति ‘‘न उपज्झायस्स भणमानस्सा’’ति एत्थ न-कारतो पट्ठाय, तेन ‘‘नातिदूरे’’तिआदीसु न-कारपटिसिद्धेसु आपत्ति नत्थीति दस्सेति। सब्बत्थ दुक्कटापत्तीति आपदाउम्मत्तखित्तचित्तवेदनट्टतादीहि विना पण्णत्तिं अजानित्वापि वदन्तस्स गिलानस्सपि दुक्कटमेव। आपदासु हि अन्तरन्तरा कथा वत्तुं वट्टति। एवमञ्ञेसुपि न-कारपटिसिद्धेसु ईदिसेसु, इतरेसु पन गिलानोपि न मुच्चति। पाळियं ‘‘हेट्ठापीठं वा परामसित्वा’’ति इदं पुब्बे तत्थ ठपितपत्तादिना असङ्घट्टनत्थाय वुत्तं, चक्खुना ओलोकेत्वापि अञ्ञेसं अभावं ञत्वापि ठपेतुं वट्टति एव। आपत्तिया आसन्नन्ति आपत्तिकरणमेव।
66.Assāti saddhivihārikassa. Dve cīvarānīti uttarāsaṅgaṃ, saṅghāṭiñca sandhāya vadati. Ito paṭṭhāyāti ‘‘na upajjhāyassa bhaṇamānassā’’ti ettha na-kārato paṭṭhāya, tena ‘‘nātidūre’’tiādīsu na-kārapaṭisiddhesu āpatti natthīti dasseti. Sabbattha dukkaṭāpattīti āpadāummattakhittacittavedanaṭṭatādīhi vinā paṇṇattiṃ ajānitvāpi vadantassa gilānassapi dukkaṭameva. Āpadāsu hi antarantarā kathā vattuṃ vaṭṭati. Evamaññesupi na-kārapaṭisiddhesu īdisesu, itaresu pana gilānopi na muccati. Pāḷiyaṃ ‘‘heṭṭhāpīṭhaṃ vā parāmasitvā’’ti idaṃ pubbe tattha ṭhapitapattādinā asaṅghaṭṭanatthāya vuttaṃ, cakkhunā oloketvāpi aññesaṃ abhāvaṃ ñatvāpi ṭhapetuṃ vaṭṭati eva. Āpattiyā āsannanti āpattikaraṇameva.
गामेति अन्तोगामे तादिसे मण्डपादिम्हि। अन्तरघरेति अन्तोगेहे। पटिक्कमनेति आसनसालायं। धोतवालिकायाति उदकेन गतट्ठाने निरजाय परिसुद्धवालिकाय। निद्धूमेति जन्ताघरे जलियमानअग्गिधूमरहिते। जन्ताघरञ्हि नाम हिमपातबहुलेसु देसेसु तप्पच्चयरोगपीळादिनिवारणत्थं सरीरसेदापनट्ठानं। तत्थ किर अन्धकारपटिच्छन्नताय बहूपि एकतो पविसित्वा चीवरं निक्खिपित्वा अग्गितापपरिहाराय मत्तिकाय मुखं लिम्पित्वा सरीरं यावदत्थं सेदेत्वा चुण्णादीहि उब्बट्टेत्वा नहायन्ति। तेनेव पाळियं ‘‘चुण्णं सन्नेतब्ब’’न्तिआदि वुत्तं। उल्लोकन्ति उद्धं ओलोकनट्ठानं। उपरिभागन्ति अत्थो।
Gāmeti antogāme tādise maṇḍapādimhi. Antaraghareti antogehe. Paṭikkamaneti āsanasālāyaṃ. Dhotavālikāyāti udakena gataṭṭhāne nirajāya parisuddhavālikāya. Niddhūmeti jantāghare jaliyamānaaggidhūmarahite. Jantāgharañhi nāma himapātabahulesu desesu tappaccayarogapīḷādinivāraṇatthaṃ sarīrasedāpanaṭṭhānaṃ. Tattha kira andhakārapaṭicchannatāya bahūpi ekato pavisitvā cīvaraṃ nikkhipitvā aggitāpaparihārāya mattikāya mukhaṃ limpitvā sarīraṃ yāvadatthaṃ sedetvā cuṇṇādīhi ubbaṭṭetvā nahāyanti. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘cuṇṇaṃ sannetabba’’ntiādi vuttaṃ. Ullokanti uddhaṃ olokanaṭṭhānaṃ. Uparibhāganti attho.
अञ्ञत्थ नेतब्बोति यत्थ विहरतो सासने अनभिरति उप्पन्ना, ततो अञ्ञत्थ कल्याणमित्तादिसम्पत्तियुत्तट्ठाने नेतब्बो। विसभागपुग्गलानन्ति लज्जिनो वा अलज्जिनो वा उपज्झायस्स अवड्ढिकामे सन्धाय वुत्तं। सचे पन उपज्झायो अलज्जी ओवादम्पि न गण्हाति, लज्जिनो च एतस्स विसभागा होन्ति, तत्थ उपज्झायं विहाय लज्जीहेव सद्धिं आमिसादिपरिभोगो कातब्बो। उपज्झायादिभावो हेत्थ न पमाणन्ति दट्ठब्बं। परिवेणं गन्त्वाति उपज्झायस्स परिवेणं गन्त्वा। ‘‘न सुसान’’न्ति इदं उपलक्खणं, उपचारसीमतो बहि गन्तुकामेन अनापुच्छा गन्तुं न वट्टति।
Aññattha netabboti yattha viharato sāsane anabhirati uppannā, tato aññattha kalyāṇamittādisampattiyuttaṭṭhāne netabbo. Visabhāgapuggalānanti lajjino vā alajjino vā upajjhāyassa avaḍḍhikāme sandhāya vuttaṃ. Sace pana upajjhāyo alajjī ovādampi na gaṇhāti, lajjino ca etassa visabhāgā honti, tattha upajjhāyaṃ vihāya lajjīheva saddhiṃ āmisādiparibhogo kātabbo. Upajjhāyādibhāvo hettha na pamāṇanti daṭṭhabbaṃ. Pariveṇaṃ gantvāti upajjhāyassa pariveṇaṃ gantvā. ‘‘Na susāna’’nti idaṃ upalakkhaṇaṃ, upacārasīmato bahi gantukāmena anāpucchā gantuṃ na vaṭṭati.
उपज्झायवत्तकथावण्णना निट्ठिता।
Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / १५. उपज्झायवत्तकथा • 15. Upajjhāyavattakathā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / उपज्झायवत्तकथा • Upajjhāyavattakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / उपज्झायवत्तकथावण्णना • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / उपज्झायवत्तकथावण्णना • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १५. उपज्झायवत्तकथा • 15. Upajjhāyavattakathā
