| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
อุปชฺฌายวตฺตกถาวณฺณนา
Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
๖๔. วชฺชาวชฺชํ อุปนิชฺฌายตีติ อุปชฺฌาโย, นตฺถิ อุปชฺฌาโย เอเตสนฺติ อนุปชฺฌายกาฯ เตนาห ‘‘วชฺชาวชฺชํ อุปนิชฺฌายเกน ครุนา วิรหิตา’’ติฯ ตตฺถ วชฺชาวชฺชนฺติ ขุทฺทกํ มหนฺตญฺจ วชฺชํฯ วุทฺธิอโตฺถ หิ อยมกาโร ‘‘ผลาผล’’นฺติอาทีสุ วิยฯ อุตฺติฎฺฐปตฺตนฺติ เอตฺถ อุจฺฉิฎฺฐ-สทฺทสมานโตฺถ อุตฺติฎฺฐ-สโทฺทฯ เตเนวาห ‘‘ตสฺมิญฺหิ มนุสฺสา อุจฺฉิฎฺฐสญฺญิโน, ตสฺมา อุตฺติฎฺฐปตฺตนฺติ วุตฺต’’นฺติฯ ปิณฺฑาย จรณกปตฺตนฺติ อิมินา ปน ปตฺตสฺส สรูปทสฺสนมุเขน อุจฺฉิฎฺฐกปฺปนาย การณํ วิภาวิตํฯ ตสฺมินฺติ ตสฺมิํ ปิณฺฑาย จรณกปเตฺตฯ
64. Vajjāvajjaṃ upanijjhāyatīti upajjhāyo, natthi upajjhāyo etesanti anupajjhāyakā. Tenāha ‘‘vajjāvajjaṃ upanijjhāyakena garunā virahitā’’ti. Tattha vajjāvajjanti khuddakaṃ mahantañca vajjaṃ. Vuddhiattho hi ayamakāro ‘‘phalāphala’’ntiādīsu viya. Uttiṭṭhapattanti ettha ucchiṭṭha-saddasamānattho uttiṭṭha-saddo. Tenevāha ‘‘tasmiñhi manussā ucchiṭṭhasaññino, tasmā uttiṭṭhapattanti vutta’’nti. Piṇḍāya caraṇakapattanti iminā pana pattassa sarūpadassanamukhena ucchiṭṭhakappanāya kāraṇaṃ vibhāvitaṃ. Tasminti tasmiṃ piṇḍāya caraṇakapatte.
๖๕. สคารวา สปฺปติสฺสาติ เอตฺถ ครุภาโว คารวํ, ปาสาณจฺฉตฺตํ วิย ครุกรณียตาฯ สห คารเวนาติ สคารวาฯ ครุนา กิสฺมิญฺจิ วุเตฺต คารววเสน ปติสฺสวนํ ปติโสฺส, ปติสฺสวภูตํ ตํสภาคญฺจ ยํกิญฺจิ คารวนฺติ อโตฺถฯ สห ปติเสฺสนาติ สปฺปติสฺสา, โอวาทํ สมฺปฎิจฺฉนฺตาติ อโตฺถ ฯ ปติสฺสียตีติ วา ปติโสฺส, ครุกาตโพฺพฯ เตน สห ปติเสฺสนาติ สปฺปติสฺสาฯ อฎฺฐกถายํ ปน พฺยญฺชนวิจารํ อกตฺวา อตฺถมตฺตเมว ทเสฺสตุํ ‘‘ครุกภาวเญฺจว เชฎฺฐกภาวญฺจ อุปฎฺฐเปตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ สาหูติ สาธุฯ ลหูติ อครุ, มม ตุยฺหํ อุปชฺฌายภาเว ภาริยํ นาม นตฺถีติ อโตฺถฯ โอปายิกนฺติ อุปายปฎิสํยุตฺตํ เต อุปชฺฌายคฺคหณํ อิมินา อุปาเยน ตฺวํ เม อิโต ปฎฺฐาย ภาโร ชาโตสีติ วุตฺตํ โหติฯ ปติรูปนฺติ อนุรูปํ ตว อุปชฺฌายคฺคหณนฺติ อโตฺถฯ ปาสาทิเกนาติ ปสาทาวเหน กายวจีปโยเคนฯ สมฺปาเทหีติ ติวิธสิกฺขํ นิปฺผาเทหีติ อโตฺถฯ กาเยน วาติ หตฺถมุทฺทาทิํ ทเสฺสโนฺต กาเยน วา วิญฺญาเปติฯ คหิโต ตยา…เป.… วิญฺญาเปตีติ ‘‘สาหู’’ติอาทีสุ เอกํ วทโนฺตเยว อิมมตฺถํ วิญฺญาเปตีติ วุจฺจติฯ เตเนวาห ‘‘อิทเมว หี’’ติอาทิฯ สาธูติ สมฺปฎิจฺฉนํ สนฺธายาติ อุปชฺฌาเยน ‘‘สาหู’’ติ วุเตฺต สทฺธิวิหาริกสฺส ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฎิจฺฉนวจนํ สนฺธายฯ กสฺมา นปฺปมาณนฺติ อาห ‘‘อายาจนทานมเตฺตน หี’’ติอาทิ, สทฺธิวิหาริกสฺส ‘‘อุปชฺฌาโย เม, ภเนฺต, โหหี’’ติ อายาจนมเตฺตน, อุปชฺฌายสฺส จ ‘‘สาหู’’ติอาทินา ทานวจนมเตฺตนาติ อโตฺถฯ น เอตฺถ สมฺปฎิจฺฉนํ องฺคนฺติ สทฺธิวิหาริกสฺส สมฺปฎิจฺฉนวจนํ เอตฺถ อุปชฺฌายคฺคหเณ องฺคํ น โหติฯ
65.Sagāravā sappatissāti ettha garubhāvo gāravaṃ, pāsāṇacchattaṃ viya garukaraṇīyatā. Saha gāravenāti sagāravā. Garunā kismiñci vutte gāravavasena patissavanaṃ patisso, patissavabhūtaṃ taṃsabhāgañca yaṃkiñci gāravanti attho. Saha patissenāti sappatissā, ovādaṃ sampaṭicchantāti attho . Patissīyatīti vā patisso, garukātabbo. Tena saha patissenāti sappatissā. Aṭṭhakathāyaṃ pana byañjanavicāraṃ akatvā atthamattameva dassetuṃ ‘‘garukabhāvañceva jeṭṭhakabhāvañca upaṭṭhapetvā’’ti vuttaṃ. Sāhūti sādhu. Lahūti agaru, mama tuyhaṃ upajjhāyabhāve bhāriyaṃ nāma natthīti attho. Opāyikanti upāyapaṭisaṃyuttaṃ te upajjhāyaggahaṇaṃ iminā upāyena tvaṃ me ito paṭṭhāya bhāro jātosīti vuttaṃ hoti. Patirūpanti anurūpaṃ tava upajjhāyaggahaṇanti attho. Pāsādikenāti pasādāvahena kāyavacīpayogena. Sampādehīti tividhasikkhaṃ nipphādehīti attho. Kāyena vāti hatthamuddādiṃ dassento kāyena vā viññāpeti. Gahito tayā…pe… viññāpetīti ‘‘sāhū’’tiādīsu ekaṃ vadantoyeva imamatthaṃ viññāpetīti vuccati. Tenevāha ‘‘idameva hī’’tiādi. Sādhūti sampaṭicchanaṃ sandhāyāti upajjhāyena ‘‘sāhū’’ti vutte saddhivihārikassa ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchanavacanaṃ sandhāya. Kasmā nappamāṇanti āha ‘‘āyācanadānamattena hī’’tiādi, saddhivihārikassa ‘‘upajjhāyo me, bhante, hohī’’ti āyācanamattena, upajjhāyassa ca ‘‘sāhū’’tiādinā dānavacanamattenāti attho. Na ettha sampaṭicchanaṃ aṅganti saddhivihārikassa sampaṭicchanavacanaṃ ettha upajjhāyaggahaṇe aṅgaṃ na hoti.
๖๖. สมฺมาวตฺตนาติ สมฺมาปวตฺติฯ อสฺสาติ สทฺธิวิหาริกสฺสฯ ตาทิสเมว มุขโธวโนทกํ ทาตพฺพนฺติ อุตุมฺหิ สรีรสภาเว จ เอกากาเร ตาทิสเมว ทาตพฺพํฯ เทฺว จีวรานีติ ปารุปนํ สงฺฆาฎิญฺจ สนฺธาย วทติฯ ยทิ เอวํ ‘‘สงฺฆาฎิโย’’ติ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘สพฺพญฺหิ จีวรํ สงฺฆฎิตตฺตา สงฺฆาฎีติ วุจฺจตี’’ติฯ ปทวีติหาเรหีติ เอตฺถ ปทํ วีติหรติ เอตฺถาติ ปทวีติหาโร, ปทวีติหรณฎฺฐานํ ทูตวิลมฺพิตํ อกตฺวา สมคมเน ทฺวินฺนํ ปทานํ อนฺตเร มุฎฺฐิรตนมตฺตํฯ ปทานํ วา วีติหรณํ อภิมุขํ หริตฺวา นิเกฺขโป ปทวีติหาโรติ เอวเมตฺถ อโตฺถ ทฎฺฐโพฺพฯ อิโต ปฎฺฐายาติ ‘‘น อุปชฺฌายสฺส ภณมานสฺสา’’ติ เอตฺถ วุตฺต น-การโต ปฎฺฐายฯ สพฺพตฺถ ทุกฺกฎาปตฺติ เวทิตพฺพาติ ‘‘อีทิเสสุ คิลาโนปิ น มุจฺจตี’’ติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ อญฺญมฺปิ หิ ยถาวุตฺตํ อุปชฺฌายวตฺตํ อนาทริเยน อกโรนฺตสฺส อคิลานสฺส วตฺตเภเท สพฺพตฺถ ทุกฺกฎเมวฯ เตเนว วกฺขติ ‘‘อคิลาเนน หิ สทฺธิวิหาริเกน สฎฺฐิวเสฺสนปิ สพฺพํ อุปชฺฌายวตฺตํ กาตพฺพํ, อนาทเรน อกโรนฺตสฺส วตฺตเภเท ทุกฺกฎํฯ น-การปฎิสํยุเตฺตสุ ปน ปเทสุ คิลานสฺสปิ ปฎิกฺขิตฺตกิริยํ กโรนฺตสฺส ทุกฺกฎเมวา’’ติ (มหาว. อฎฺฐ. ๖๔)ฯ อาปตฺติยา อาสนฺนวาจนฺติ อาปตฺติชนกเมว วจนํ สนฺธาย วทติฯ ยาย หิ วาจาย อาปตฺติํ อาปชฺชติ, สา วาจา ตสฺสา อาปตฺติยา อาสนฺนาติ วุจฺจติฯ
66.Sammāvattanāti sammāpavatti. Assāti saddhivihārikassa. Tādisameva mukhadhovanodakaṃ dātabbanti utumhi sarīrasabhāve ca ekākāre tādisameva dātabbaṃ. Dve cīvarānīti pārupanaṃ saṅghāṭiñca sandhāya vadati. Yadi evaṃ ‘‘saṅghāṭiyo’’ti kasmā vuttanti āha ‘‘sabbañhi cīvaraṃ saṅghaṭitattā saṅghāṭīti vuccatī’’ti. Padavītihārehīti ettha padaṃ vītiharati etthāti padavītihāro, padavītiharaṇaṭṭhānaṃ dūtavilambitaṃ akatvā samagamane dvinnaṃ padānaṃ antare muṭṭhiratanamattaṃ. Padānaṃ vā vītiharaṇaṃ abhimukhaṃ haritvā nikkhepo padavītihāroti evamettha attho daṭṭhabbo. Ito paṭṭhāyāti ‘‘na upajjhāyassa bhaṇamānassā’’ti ettha vutta na-kārato paṭṭhāya. Sabbattha dukkaṭāpatti veditabbāti ‘‘īdisesu gilānopi na muccatī’’ti dassanatthaṃ vuttaṃ. Aññampi hi yathāvuttaṃ upajjhāyavattaṃ anādariyena akarontassa agilānassa vattabhede sabbattha dukkaṭameva. Teneva vakkhati ‘‘agilānena hi saddhivihārikena saṭṭhivassenapi sabbaṃ upajjhāyavattaṃ kātabbaṃ, anādarena akarontassa vattabhede dukkaṭaṃ. Na-kārapaṭisaṃyuttesu pana padesu gilānassapi paṭikkhittakiriyaṃ karontassa dukkaṭamevā’’ti (mahāva. aṭṭha. 64). Āpattiyā āsannavācanti āpattijanakameva vacanaṃ sandhāya vadati. Yāya hi vācāya āpattiṃ āpajjati, sā vācā tassā āpattiyā āsannāti vuccati.
จีวเรน ปตฺตํ เวเฐตฺวาติ เอตฺถ ‘‘อุตฺตราสงฺคสฺส เอเกน กเณฺณน เวเฐตฺวา’’ติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ คาเมติ คามปริยาปเนฺน ตาทิเส กิสฺมิญฺจิ ปเทเสฯ อนฺตรฆเรติ อโนฺตเคเหฯ ปฎิกฺกมเนติ อาสนสาลายํฯ ติกฺขตฺตุํ ปานีเยน ปุจฺฉิตโพฺพติ สมฺพโนฺธ, อาทิมฺหิ มเชฺฌ อเนฺตติ เอวํ ติกฺขตฺตุํ ปุจฺฉิตโพฺพติ อโตฺถฯ อุปกโฎฺฐติ อาสโนฺนฯ โธตวาลิกายาติ นิรชาย ปริสุทฺธวาลิกายฯ สเจ ปโหตีติ วุตฺตเมวตฺถํ วิภาเวติ ‘‘น เกนจิ เคลเญฺญน อภิภูโต โหตี’’ติฯ ปริเวณํ คนฺตฺวาติ อุปชฺฌายสฺส ปริเวณํ คนฺตฺวาฯ
Cīvarena pattaṃ veṭhetvāti ettha ‘‘uttarāsaṅgassa ekena kaṇṇena veṭhetvā’’ti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Gāmeti gāmapariyāpanne tādise kismiñci padese. Antaraghareti antogehe. Paṭikkamaneti āsanasālāyaṃ. Tikkhattuṃ pānīyena pucchitabboti sambandho, ādimhi majjhe anteti evaṃ tikkhattuṃ pucchitabboti attho. Upakaṭṭhoti āsanno. Dhotavālikāyāti nirajāya parisuddhavālikāya. Sace pahotīti vuttamevatthaṃ vibhāveti ‘‘na kenaci gelaññena abhibhūto hotī’’ti. Pariveṇaṃ gantvāti upajjhāyassa pariveṇaṃ gantvā.
อุปชฺฌายวตฺตกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
๖๗. สทฺธิวิหาริกวตฺตกถา อุตฺตานตฺถาเยวฯ
67. Saddhivihārikavattakathā uttānatthāyeva.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi
๑๕. อุปชฺฌายวตฺตกถา • 15. Upajjhāyavattakathā
๑๖. สทฺธิวิหาริกวตฺตกถา • 16. Saddhivihārikavattakathā
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā
อุปชฺฌายวตฺตกถา • Upajjhāyavattakathā
สทฺธิวิหาริกวตฺตกถา • Saddhivihārikavattakathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / อุปชฺฌายวตฺตกถาวณฺณนา • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā
อุปชฺฌายวตฺตกถาวณฺณนา • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
สทฺธิวิหาริกวตฺตกถาวณฺณนา • Saddhivihārikavattakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi
๑๕. อุปชฺฌายวตฺตกถา • 15. Upajjhāyavattakathā
๑๖. สทฺธิวิหาริกวตฺตกถา • 16. Saddhivihārikavattakathā
