| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā |
อุปชฺฌายวตฺตกถาวณฺณนา
Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
๖๔. วชฺชาวชฺชนฺติ ขุทฺทกํ, มหนฺตญฺจ วชฺชํฯ อุตฺติฎฺฐปตฺตนฺติ เอตฺถ อุตฺติฎฺฐํ นาม ปิณฺฑาย จรณํ วุจฺจติ ‘‘อุตฺติเฎฺฐ นปฺปมเชฺชยฺยา’’ติอาทีสุ (ธ. ป. ๑๖๘) วิยฯ อุตฺติฎฺฐตฺถาย คหิตํ ปตฺตํ อุตฺติฎฺฐปตฺตํ, เตนาห ‘‘ปิณฺฑาย จรณกปตฺต’’นฺติฯ ตสฺส อุปนาเม โก โทโสติ อาห ‘‘ตสฺมิํ หี’’ติอาทิฯ ตสฺมาติ ยสฺมา มนุสฺสา เอตสฺมิํเยว เอเต ภุญฺชนฺตีติ อุตฺติฎฺฐปเตฺต อุจฺฉิฎฺฐสญฺญิโน, ตสฺมา อุตฺติฎฺฐปตฺตนฺติ วุตฺตํ อุตฺติฎฺฐ-สเทฺทเนว มนุสฺสานํ สญฺญาย อุจฺฉิฎฺฐตาปิ คมฺมตีติฯ เกจิ ปน ‘‘อุจฺฉิฎฺฐสเทฺทน สมานโตฺถ อุตฺติฎฺฐสโทฺท’’ติ วทนฺติฯ ‘‘อุตฺติฎฺฐา’’ติ ตฺวาปจฺจยโนฺตปิ โหตีติ อาห ‘‘อุฎฺฐหิตฺวา’’ติฯ อุปชฺฌายํ คเหตุนฺติ อุปชฺฌายตฺตํ มนสา คเหตุํ, ยาจนวจเนน ตสฺส อนุมติํ คเหตุนฺติ วา อโตฺถฯ
64.Vajjāvajjanti khuddakaṃ, mahantañca vajjaṃ. Uttiṭṭhapattanti ettha uttiṭṭhaṃ nāma piṇḍāya caraṇaṃ vuccati ‘‘uttiṭṭhe nappamajjeyyā’’tiādīsu (dha. pa. 168) viya. Uttiṭṭhatthāya gahitaṃ pattaṃ uttiṭṭhapattaṃ, tenāha ‘‘piṇḍāya caraṇakapatta’’nti. Tassa upanāme ko dosoti āha ‘‘tasmiṃ hī’’tiādi. Tasmāti yasmā manussā etasmiṃyeva ete bhuñjantīti uttiṭṭhapatte ucchiṭṭhasaññino, tasmā uttiṭṭhapattanti vuttaṃ uttiṭṭha-saddeneva manussānaṃ saññāya ucchiṭṭhatāpi gammatīti. Keci pana ‘‘ucchiṭṭhasaddena samānattho uttiṭṭhasaddo’’ti vadanti. ‘‘Uttiṭṭhā’’ti tvāpaccayantopi hotīti āha ‘‘uṭṭhahitvā’’ti. Upajjhāyaṃ gahetunti upajjhāyattaṃ manasā gahetuṃ, yācanavacanena tassa anumatiṃ gahetunti vā attho.
๖๕. ปติสฺสยนํ ปติโสฺส, ครุํ นิสฺสาย วตฺตนภาโว, ยํกิญฺจิ คารวนฺติ อโตฺถฯ สห ปติเสฺสน สปฺปติโสฺส, ปรํ เชฎฺฐํ กตฺวา ตโสฺสวาเท วตฺตนตาติ อโตฺถฯ เตนาห ‘‘เชฎฺฐกภาวญฺจ อุปฎฺฐเปตฺวา’’ติฯ สาหูติ สาธุ สุนฺทรํฯ ลหูติ อครุ, สุภรตาติ อโตฺถฯ โอปายิกนฺติ อุปายปฎิสํยุตฺตํ, เอวํ ปฎิปชฺชนํ นิตฺถรณูปาโยติ อโตฺถฯ ปติรูปนฺติ สามีจิกมฺมมิทนฺติ อโตฺถฯ ปาสาทิเกนาติ ปสาทาวเหน กายวจีปโยเคน สมฺปาเทหีติ อโตฺถฯ กาเยนาติ เอตทตฺถวิญฺญาปกํ หตฺถมุทฺทาทิํ ทเสฺสโนฺต กาเยน วิญฺญาเปติฯ สาธูติ สมฺปฎิจฺฉนํ สนฺธายาติ อุปชฺฌาเยน ‘‘สาหู’’ติอาทีสุ วุเตฺตสุ สทฺธิวิหาริกสฺส ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฎิจฺฉนํ วจนํ สนฺธาย ‘‘กาเยน วิญฺญาเปตี’’ติอาทิ วุตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ อายาจนทานมเตฺตนาติ สทฺธิวิหาริกสฺส ปฐมํ อายาจนมเตฺตน, ตโต อุปชฺฌายสฺส จ ‘‘สาหู’’ติอาทินา วจนมเตฺตนาติ อโตฺถฯ
65. Patissayanaṃ patisso, garuṃ nissāya vattanabhāvo, yaṃkiñci gāravanti attho. Saha patissena sappatisso, paraṃ jeṭṭhaṃ katvā tassovāde vattanatāti attho. Tenāha ‘‘jeṭṭhakabhāvañca upaṭṭhapetvā’’ti. Sāhūti sādhu sundaraṃ. Lahūti agaru, subharatāti attho. Opāyikanti upāyapaṭisaṃyuttaṃ, evaṃ paṭipajjanaṃ nittharaṇūpāyoti attho. Patirūpanti sāmīcikammamidanti attho. Pāsādikenāti pasādāvahena kāyavacīpayogena sampādehīti attho. Kāyenāti etadatthaviññāpakaṃ hatthamuddādiṃ dassento kāyena viññāpeti. Sādhūti sampaṭicchanaṃ sandhāyāti upajjhāyena ‘‘sāhū’’tiādīsu vuttesu saddhivihārikassa ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchanaṃ vacanaṃ sandhāya ‘‘kāyena viññāpetī’’tiādi vuttanti adhippāyo. Āyācanadānamattenāti saddhivihārikassa paṭhamaṃ āyācanamattena, tato upajjhāyassa ca ‘‘sāhū’’tiādinā vacanamattenāti attho.
๖๖. อสฺสาติ สทฺธิวิหาริกสฺสฯ เทฺว จีวรานีติ อุตฺตราสงฺคํ, สงฺฆาฎิญฺจ สนฺธาย วทติฯ อิโต ปฎฺฐายาติ ‘‘น อุปชฺฌายสฺส ภณมานสฺสา’’ติ เอตฺถ น-การโต ปฎฺฐาย, เตน ‘‘นาติทูเร’’ติอาทีสุ น-การปฎิสิเทฺธสุ อาปตฺติ นตฺถีติ ทเสฺสติฯ สพฺพตฺถ ทุกฺกฎาปตฺตีติ อาปทาอุมฺมตฺตขิตฺตจิตฺตเวทนฎฺฎตาทีหิ วินา ปณฺณตฺติํ อชานิตฺวาปิ วทนฺตสฺส คิลานสฺสปิ ทุกฺกฎเมวฯ อาปทาสุ หิ อนฺตรนฺตรา กถา วตฺตุํ วฎฺฎติฯ เอวมเญฺญสุปิ น-การปฎิสิเทฺธสุ อีทิเสสุ, อิตเรสุ ปน คิลาโนปิ น มุจฺจติฯ ปาฬิยํ ‘‘เหฎฺฐาปีฐํ วา ปรามสิตฺวา’’ติ อิทํ ปุเพฺพ ตตฺถ ฐปิตปตฺตาทินา อสงฺฆฎฺฎนตฺถาย วุตฺตํ, จกฺขุนา โอโลเกตฺวาปิ อเญฺญสํ อภาวํ ญตฺวาปิ ฐเปตุํ วฎฺฎติ เอวฯ อาปตฺติยา อาสนฺนนฺติ อาปตฺติกรณเมวฯ
66.Assāti saddhivihārikassa. Dve cīvarānīti uttarāsaṅgaṃ, saṅghāṭiñca sandhāya vadati. Ito paṭṭhāyāti ‘‘na upajjhāyassa bhaṇamānassā’’ti ettha na-kārato paṭṭhāya, tena ‘‘nātidūre’’tiādīsu na-kārapaṭisiddhesu āpatti natthīti dasseti. Sabbattha dukkaṭāpattīti āpadāummattakhittacittavedanaṭṭatādīhi vinā paṇṇattiṃ ajānitvāpi vadantassa gilānassapi dukkaṭameva. Āpadāsu hi antarantarā kathā vattuṃ vaṭṭati. Evamaññesupi na-kārapaṭisiddhesu īdisesu, itaresu pana gilānopi na muccati. Pāḷiyaṃ ‘‘heṭṭhāpīṭhaṃ vā parāmasitvā’’ti idaṃ pubbe tattha ṭhapitapattādinā asaṅghaṭṭanatthāya vuttaṃ, cakkhunā oloketvāpi aññesaṃ abhāvaṃ ñatvāpi ṭhapetuṃ vaṭṭati eva. Āpattiyā āsannanti āpattikaraṇameva.
คาเมติ อโนฺตคาเม ตาทิเส มณฺฑปาทิมฺหิฯ อนฺตรฆเรติ อโนฺตเคเหฯ ปฎิกฺกมเนติ อาสนสาลายํฯ โธตวาลิกายาติ อุทเกน คตฎฺฐาเน นิรชาย ปริสุทฺธวาลิกายฯ นิทฺธูเมติ ชนฺตาฆเร ชลิยมานอคฺคิธูมรหิเตฯ ชนฺตาฆรญฺหิ นาม หิมปาตพหุเลสุ เทเสสุ ตปฺปจฺจยโรคปีฬาทินิวารณตฺถํ สรีรเสทาปนฎฺฐานํฯ ตตฺถ กิร อนฺธการปฎิจฺฉนฺนตาย พหูปิ เอกโต ปวิสิตฺวา จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อคฺคิตาปปริหาราย มตฺติกาย มุขํ ลิมฺปิตฺวา สรีรํ ยาวทตฺถํ เสเทตฺวา จุณฺณาทีหิ อุพฺพเฎฺฎตฺวา นหายนฺติฯ เตเนว ปาฬิยํ ‘‘จุณฺณํ สเนฺนตพฺพ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ อุโลฺลกนฺติ อุทฺธํ โอโลกนฎฺฐานํฯ อุปริภาคนฺติ อโตฺถฯ
Gāmeti antogāme tādise maṇḍapādimhi. Antaraghareti antogehe. Paṭikkamaneti āsanasālāyaṃ. Dhotavālikāyāti udakena gataṭṭhāne nirajāya parisuddhavālikāya. Niddhūmeti jantāghare jaliyamānaaggidhūmarahite. Jantāgharañhi nāma himapātabahulesu desesu tappaccayarogapīḷādinivāraṇatthaṃ sarīrasedāpanaṭṭhānaṃ. Tattha kira andhakārapaṭicchannatāya bahūpi ekato pavisitvā cīvaraṃ nikkhipitvā aggitāpaparihārāya mattikāya mukhaṃ limpitvā sarīraṃ yāvadatthaṃ sedetvā cuṇṇādīhi ubbaṭṭetvā nahāyanti. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘cuṇṇaṃ sannetabba’’ntiādi vuttaṃ. Ullokanti uddhaṃ olokanaṭṭhānaṃ. Uparibhāganti attho.
อญฺญตฺถ เนตโพฺพติ ยตฺถ วิหรโต สาสเน อนภิรติ อุปฺปนฺนา, ตโต อญฺญตฺถ กลฺยาณมิตฺตาทิสมฺปตฺติยุตฺตฎฺฐาเน เนตโพฺพฯ วิสภาคปุคฺคลานนฺติ ลชฺชิโน วา อลชฺชิโน วา อุปชฺฌายสฺส อวฑฺฒิกาเม สนฺธาย วุตฺตํฯ สเจ ปน อุปชฺฌาโย อลชฺชี โอวาทมฺปิ น คณฺหาติ, ลชฺชิโน จ เอตสฺส วิสภาคา โหนฺติ, ตตฺถ อุปชฺฌายํ วิหาย ลชฺชีเหว สทฺธิํ อามิสาทิปริโภโค กาตโพฺพฯ อุปชฺฌายาทิภาโว เหตฺถ น ปมาณนฺติ ทฎฺฐพฺพํฯ ปริเวณํ คนฺตฺวาติ อุปชฺฌายสฺส ปริเวณํ คนฺตฺวาฯ ‘‘น สุสาน’’นฺติ อิทํ อุปลกฺขณํ, อุปจารสีมโต พหิ คนฺตุกาเมน อนาปุจฺฉา คนฺตุํ น วฎฺฎติฯ
Aññattha netabboti yattha viharato sāsane anabhirati uppannā, tato aññattha kalyāṇamittādisampattiyuttaṭṭhāne netabbo. Visabhāgapuggalānanti lajjino vā alajjino vā upajjhāyassa avaḍḍhikāme sandhāya vuttaṃ. Sace pana upajjhāyo alajjī ovādampi na gaṇhāti, lajjino ca etassa visabhāgā honti, tattha upajjhāyaṃ vihāya lajjīheva saddhiṃ āmisādiparibhogo kātabbo. Upajjhāyādibhāvo hettha na pamāṇanti daṭṭhabbaṃ. Pariveṇaṃ gantvāti upajjhāyassa pariveṇaṃ gantvā. ‘‘Na susāna’’nti idaṃ upalakkhaṇaṃ, upacārasīmato bahi gantukāmena anāpucchā gantuṃ na vaṭṭati.
อุปชฺฌายวตฺตกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi / ๑๕. อุปชฺฌายวตฺตกถา • 15. Upajjhāyavattakathā
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā / อุปชฺฌายวตฺตกถา • Upajjhāyavattakathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / อุปชฺฌายวตฺตกถาวณฺณนา • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / อุปชฺฌายวตฺตกถาวณฺณนา • Upajjhāyavattakathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / ๑๕. อุปชฺฌายวตฺตกถา • 15. Upajjhāyavattakathā
