| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
३. उपक्किलेसञाणनिद्देसो
3. Upakkilesañāṇaniddeso
पठमच्छक्कं
Paṭhamacchakkaṃ
१५४. इमेहि च पन नीवरणेहि विसुद्धचित्तस्स सोळसवत्थुकं आनापानस्सतिसमाधिं भावयतो खणिकसमोधाना कतमे अट्ठारस उपक्किलेसा उप्पज्जन्ति? अस्सासादिमज्झपरियोसानं सतिया अनुगच्छतो अज्झत्तविक्खेपगतं चित्तं समाधिस्स परिपन्थो। पस्सासादिमज्झपरियोसानं सतिया अनुगच्छतो बहिद्धाविक्खेपगतं चित्तं समाधिस्स परिपन्थो। अस्सासपटिकङ्खना निकन्ति तण्हाचरिया समाधिस्स परिपन्थो। पस्सासपटिकङ्खना निकन्ति तण्हाचरिया समाधिस्स परिपन्थो। अस्सासेनाभितुन्नस्स पस्सासपटिलाभे मुच्छना समाधिस्स परिपन्थो। पस्सासेनाभितुन्नस्स अस्सासपटिलाभे मुच्छना समाधिस्स परिपन्थो।
154. Imehi ca pana nīvaraṇehi visuddhacittassa soḷasavatthukaṃ ānāpānassatisamādhiṃ bhāvayato khaṇikasamodhānā katame aṭṭhārasa upakkilesā uppajjanti? Assāsādimajjhapariyosānaṃ satiyā anugacchato ajjhattavikkhepagataṃ cittaṃ samādhissa paripantho. Passāsādimajjhapariyosānaṃ satiyā anugacchato bahiddhāvikkhepagataṃ cittaṃ samādhissa paripantho. Assāsapaṭikaṅkhanā nikanti taṇhācariyā samādhissa paripantho. Passāsapaṭikaṅkhanā nikanti taṇhācariyā samādhissa paripantho. Assāsenābhitunnassa passāsapaṭilābhe mucchanā samādhissa paripantho. Passāsenābhitunnassa assāsapaṭilābhe mucchanā samādhissa paripantho.
अनुगच्छना च अस्सासं, पस्सासं अनुगच्छना।
Anugacchanā ca assāsaṃ, passāsaṃ anugacchanā;
सति अज्झत्तविक्खेपा, कङ्खना बहिद्धाविक्खेपपत्थना 1॥
Sati ajjhattavikkhepā, kaṅkhanā bahiddhāvikkhepapatthanā 2.
अस्सासेनाभितुन्नस्स, पस्सासपटिलाभे मुच्छना।
Assāsenābhitunnassa, passāsapaṭilābhe mucchanā;
पस्सासेनाभितुन्नस्स, अस्सासपटिलाभे मुच्छना॥
Passāsenābhitunnassa, assāsapaṭilābhe mucchanā.
छ एते उपक्किलेसा, आनापानस्सतिसमाधिस्स।
Cha ete upakkilesā, ānāpānassatisamādhissa;
विमोक्खं अप्पजानन्ता, ते होन्ति परपत्तियाति॥
Vimokkhaṃ appajānantā, te honti parapattiyāti.
दुतियच्छक्कं
Dutiyacchakkaṃ
१५५. निमित्तं आवज्जतो अस्सासे चित्तं विकम्पति – समाधिस्स परिपन्थो। अस्सासं आवज्जतो निमित्ते चित्तं विकम्पति – समाधिस्स परिपन्थो। निमित्तं आवज्जतो पस्सासे चित्तं विकम्पति – समाधिस्स परिपन्थो। पस्सासं आवज्जतो निमित्ते चित्तं विकम्पति – समाधिस्स परिपन्थो। अस्सासं आवज्जतो पस्सासे चित्तं विकम्पति – समाधिस्स परिपन्थो। पस्सासं आवज्जतो अस्सासे चित्तं विकम्पति – समाधिस्स परिपन्थो।
155. Nimittaṃ āvajjato assāse cittaṃ vikampati – samādhissa paripantho. Assāsaṃ āvajjato nimitte cittaṃ vikampati – samādhissa paripantho. Nimittaṃ āvajjato passāse cittaṃ vikampati – samādhissa paripantho. Passāsaṃ āvajjato nimitte cittaṃ vikampati – samādhissa paripantho. Assāsaṃ āvajjato passāse cittaṃ vikampati – samādhissa paripantho. Passāsaṃ āvajjato assāse cittaṃ vikampati – samādhissa paripantho.
निमित्तं आवज्जमानस्स, अस्सासे विक्खिपते मनो।
Nimittaṃ āvajjamānassa, assāse vikkhipate mano;
अस्सासं आवज्जमानस्स, निमित्ते चित्तं विकम्पति॥
Assāsaṃ āvajjamānassa, nimitte cittaṃ vikampati.
निमित्तं आवज्जमानस्स, पस्सासे विक्खिपते मनो।
Nimittaṃ āvajjamānassa, passāse vikkhipate mano;
पस्सासं आवज्जमानस्स, निमित्ते चित्तं विकम्पति॥
Passāsaṃ āvajjamānassa, nimitte cittaṃ vikampati.
अस्सासं आवज्जमानस्स, पस्सासे विक्खिपते मनो।
Assāsaṃ āvajjamānassa, passāse vikkhipate mano;
पस्सासं आवज्जमानस्स, अस्सासे चित्तं विकम्पति॥
Passāsaṃ āvajjamānassa, assāse cittaṃ vikampati.
छ एते उपक्किलेसा, आनापानस्सतिसमाधिस्स।
Cha ete upakkilesā, ānāpānassatisamādhissa;
येहि विक्खिप्पमानस्स, नो च चित्तं विमुच्चति।
Yehi vikkhippamānassa, no ca cittaṃ vimuccati;
विमोक्खं अप्पजानन्ता, ते होन्ति परपत्तियाति॥
Vimokkhaṃ appajānantā, te honti parapattiyāti.
ततियच्छक्कं
Tatiyacchakkaṃ
१५६. अतीतानुधावनं चित्तं विक्खेपानुपतितं – समाधिस्स परिपन्थो। अनागतपटिकङ्खनं चित्तं विकम्पितं – समाधिस्स परिपन्थो। लीनं चित्तं कोसज्जानुपतितं – समाधिस्स परिपन्थो। अतिपग्गहितं चित्तं उद्धच्चानुपतितं – समाधिस्स परिपन्थो। अभिनतं चित्तं रागानुपतितं – समाधिस्स परिपन्थो। अपनतं चित्तं ब्यापादानुपतितं – समाधिस्स परिपन्थो।
156. Atītānudhāvanaṃ cittaṃ vikkhepānupatitaṃ – samādhissa paripantho. Anāgatapaṭikaṅkhanaṃ cittaṃ vikampitaṃ – samādhissa paripantho. Līnaṃ cittaṃ kosajjānupatitaṃ – samādhissa paripantho. Atipaggahitaṃ cittaṃ uddhaccānupatitaṃ – samādhissa paripantho. Abhinataṃ cittaṃ rāgānupatitaṃ – samādhissa paripantho. Apanataṃ cittaṃ byāpādānupatitaṃ – samādhissa paripantho.
अतीतानुधावनं चित्तं, अनागतपटिकङ्खनं लीनं।
Atītānudhāvanaṃ cittaṃ, anāgatapaṭikaṅkhanaṃ līnaṃ;
अतिपग्गहितं अभिनतं, अपनतं चित्तं न समाधियति॥
Atipaggahitaṃ abhinataṃ, apanataṃ cittaṃ na samādhiyati.
छ एते उपक्किलेसा, आनापानस्सतिसमाधिस्स।
Cha ete upakkilesā, ānāpānassatisamādhissa;
येहि उपक्किलिट्ठसङ्कप्पो, अधिचित्तं नप्पजानातीति॥
Yehi upakkiliṭṭhasaṅkappo, adhicittaṃ nappajānātīti.
१५७. अस्सासादिमज्झपरियोसानं सतिया अनुगच्छतो अज्झत्तं विक्खेपगतेन चित्तेन कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। पस्सासादिमज्झपरियोसानं सतिया अनुगच्छतो बहिद्धाविक्खेपगतेन चित्तेन कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। अस्सासपटिकङ्खनाय निकन्तिया तण्हाचरियाय कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। पस्सासपटिकङ्खनाय निकन्तिया तण्हाचरियाय कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। अस्सासेनाभितुन्नस्स पस्सासपटिलाभे मुच्छितत्ता कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। पस्सासेनाभितुन्नस्स अस्सासपटिलाभे मुच्छितत्ता कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। निमित्तं आवज्जतो अस्सासे चित्तं विकम्पितत्ता कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। अस्सासं आवज्जतो निमित्ते चित्तं विकम्पितत्ता कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। निमित्तं आवज्जतो पस्सासे चित्तं विकम्पितत्ता कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। पस्सासं आवज्जतो निमित्ते चित्तं विकम्पितत्ता कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। अस्सासं आवज्जतो पस्सासे चित्तं विकम्पितत्ता कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। पस्सासं आवज्जतो अस्सासे चित्तं विकम्पितत्ता कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। अतीतानुधावनेन चित्तेन विक्खेपानुपतितेन कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। अनागतपटिकङ्खनेन चित्तेन विकम्पितेन कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। लीनेन चित्तेन कोसज्जानुपतितेन कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। अतिपग्गहितेन चित्तेन उद्धच्चानुपतितेन कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। अभिनतेन चित्तेन रागानुपतितेन कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च। अपनतेन चित्तेन ब्यापादानुपतितेन कायोपि चित्तम्पि सारद्धा च होन्ति इञ्जिता च फन्दिता च।
157. Assāsādimajjhapariyosānaṃ satiyā anugacchato ajjhattaṃ vikkhepagatena cittena kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Passāsādimajjhapariyosānaṃ satiyā anugacchato bahiddhāvikkhepagatena cittena kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Assāsapaṭikaṅkhanāya nikantiyā taṇhācariyāya kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Passāsapaṭikaṅkhanāya nikantiyā taṇhācariyāya kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Assāsenābhitunnassa passāsapaṭilābhe mucchitattā kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Passāsenābhitunnassa assāsapaṭilābhe mucchitattā kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Nimittaṃ āvajjato assāse cittaṃ vikampitattā kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Assāsaṃ āvajjato nimitte cittaṃ vikampitattā kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Nimittaṃ āvajjato passāse cittaṃ vikampitattā kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Passāsaṃ āvajjato nimitte cittaṃ vikampitattā kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Assāsaṃ āvajjato passāse cittaṃ vikampitattā kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Passāsaṃ āvajjato assāse cittaṃ vikampitattā kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Atītānudhāvanena cittena vikkhepānupatitena kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Anāgatapaṭikaṅkhanena cittena vikampitena kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Līnena cittena kosajjānupatitena kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Atipaggahitena cittena uddhaccānupatitena kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Abhinatena cittena rāgānupatitena kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca. Apanatena cittena byāpādānupatitena kāyopi cittampi sāraddhā ca honti iñjitā ca phanditā ca.
आनापानस्सति यस्स, परिपुण्णा अभाविता।
Ānāpānassati yassa, paripuṇṇā abhāvitā;
कायोपि इञ्जितो होति, चित्तम्पि होति इञ्जितं।
Kāyopi iñjito hoti, cittampi hoti iñjitaṃ;
कायोपि फन्दितो होति, चित्तम्पि होति फन्दितं॥
Kāyopi phandito hoti, cittampi hoti phanditaṃ.
आनापानस्सति यस्स, परिपुण्णा सुभाविता।
Ānāpānassati yassa, paripuṇṇā subhāvitā;
कायोपि अनिञ्जितो होति, चित्तम्पि होति अनिञ्जितं।
Kāyopi aniñjito hoti, cittampi hoti aniñjitaṃ;
कायोपि अफन्दितो होति, चित्तम्पि होति अफन्दितन्ति॥
Kāyopi aphandito hoti, cittampi hoti aphanditanti.
इमेहि च पन नीवरणेहि विसुद्धचित्तस्स सोळसवत्थुकं आनापानस्सतिसमाधिं भावयतो खणिकसमोधाना इमे अट्ठारस उपक्किलेसा उप्पज्जन्ति।
Imehi ca pana nīvaraṇehi visuddhacittassa soḷasavatthukaṃ ānāpānassatisamādhiṃ bhāvayato khaṇikasamodhānā ime aṭṭhārasa upakkilesā uppajjanti.
उपक्किलेसञाणनिद्देसो ततियो।
Upakkilesañāṇaniddeso tatiyo.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ३. उपक्किलेसञाणनिद्देसवण्णना • 3. Upakkilesañāṇaniddesavaṇṇanā
