| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya |
८. उपक्किलेससुत्तं
8. Upakkilesasuttaṃ
२३६. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा कोसम्बियं विहरति घोसितारामे। तेन खो पन समयेन कोसम्बियं भिक्खू भण्डनजाता कलहजाता विवादापन्ना अञ्ञमञ्ञं मुखसत्तीहि वितुदन्ता विहरन्ति। अथ खो अञ्ञतरो भिक्खु येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं अट्ठासि। एकमन्तं ठितो खो सो भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘इध, भन्ते, कोसम्बियं भिक्खू भण्डनजाता कलहजाता विवादापन्ना अञ्ञमञ्ञं मुखसत्तीहि वितुदन्ता विहरन्ति। साधु, भन्ते, भगवा येन ते भिक्खू तेनुपसङ्कमतु अनुकम्पं उपादाया’’ति। अधिवासेसि भगवा तुण्हीभावेन। अथ खो भगवा येन ते भिक्खू तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा ते भिक्खू एतदवोच – ‘‘अलं, भिक्खवे, मा भण्डनं, मा कलहं, मा विग्गहं, मा विवाद’’न्ति।
236. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā kosambiyaṃ viharati ghositārāme. Tena kho pana samayena kosambiyaṃ bhikkhū bhaṇḍanajātā kalahajātā vivādāpannā aññamaññaṃ mukhasattīhi vitudantā viharanti. Atha kho aññataro bhikkhu yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhito kho so bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘idha, bhante, kosambiyaṃ bhikkhū bhaṇḍanajātā kalahajātā vivādāpannā aññamaññaṃ mukhasattīhi vitudantā viharanti. Sādhu, bhante, bhagavā yena te bhikkhū tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’’ti. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena. Atha kho bhagavā yena te bhikkhū tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā te bhikkhū etadavoca – ‘‘alaṃ, bhikkhave, mā bhaṇḍanaṃ, mā kalahaṃ, mā viggahaṃ, mā vivāda’’nti.
एवं वुत्ते, अञ्ञतरो भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘आगमेतु, भन्ते! भगवा धम्मस्सामी; अप्पोस्सुक्को, भन्ते, भगवा दिट्ठधम्मसुखविहारं अनुयुत्तो विहरतु; मयमेतेन भण्डनेन कलहेन विग्गहेन विवादेन पञ्ञायिस्सामा’’ति। दुतियम्पि खो भगवा ते भिक्खू एतदवोच – ‘‘अलं, भिक्खवे, मा भण्डनं, मा कलहं, मा विग्गहं, मा विवाद’’न्ति। दुतियम्पि खो सो भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘आगमेतु, भन्ते! भगवा धम्मस्सामी; अप्पोस्सुक्को, भन्ते, भगवा दिट्ठधम्मसुखविहारं अनुयुत्तो विहरतु; मयमेतेन भण्डनेन कलहेन विग्गहेन विवादेन पञ्ञायिस्सामा’’ति। ततियम्पि खो भगवा ते भिक्खू एतदवोच – ‘‘अलं, भिक्खवे, मा भण्डनं, मा कलहं, मा विग्गहं, मा विवाद’’न्ति। ततियम्पि खो सो भिक्खु भगवन्तं एतदवोच – ‘‘आगमेतु, भन्ते, भगवा धम्मस्सामी; अप्पोस्सुक्को, भन्ते, भगवा दिट्ठधम्मसुखविहारं अनुयुत्तो विहरतु; मयमेतेन भण्डनेन कलहेन विग्गहेन विवादेन पञ्ञायिस्सामा’’ति।
Evaṃ vutte, aññataro bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘āgametu, bhante! Bhagavā dhammassāmī; appossukko, bhante, bhagavā diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyutto viharatu; mayametena bhaṇḍanena kalahena viggahena vivādena paññāyissāmā’’ti. Dutiyampi kho bhagavā te bhikkhū etadavoca – ‘‘alaṃ, bhikkhave, mā bhaṇḍanaṃ, mā kalahaṃ, mā viggahaṃ, mā vivāda’’nti. Dutiyampi kho so bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘āgametu, bhante! Bhagavā dhammassāmī; appossukko, bhante, bhagavā diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyutto viharatu; mayametena bhaṇḍanena kalahena viggahena vivādena paññāyissāmā’’ti. Tatiyampi kho bhagavā te bhikkhū etadavoca – ‘‘alaṃ, bhikkhave, mā bhaṇḍanaṃ, mā kalahaṃ, mā viggahaṃ, mā vivāda’’nti. Tatiyampi kho so bhikkhu bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘āgametu, bhante, bhagavā dhammassāmī; appossukko, bhante, bhagavā diṭṭhadhammasukhavihāraṃ anuyutto viharatu; mayametena bhaṇḍanena kalahena viggahena vivādena paññāyissāmā’’ti.
अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय कोसम्बिं पिण्डाय पाविसि। कोसम्बियं पिण्डाय चरित्वा पच्छाभत्तं पिण्डपातपटिक्कन्तो सेनासनं संसामेत्वा पत्तचीवरमादाय ठितकोव इमा गाथा अभासि –
Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya kosambiṃ piṇḍāya pāvisi. Kosambiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto senāsanaṃ saṃsāmetvā pattacīvaramādāya ṭhitakova imā gāthā abhāsi –
२३७.
237.
‘‘पुथुसद्दो समजनो, न बालो कोचि मञ्ञथ।
‘‘Puthusaddo samajano, na bālo koci maññatha;
सङ्घस्मिं भिज्जमानस्मिं, नाञ्ञं भिय्यो अमञ्ञरुं॥
Saṅghasmiṃ bhijjamānasmiṃ, nāññaṃ bhiyyo amaññaruṃ.
‘‘परिमुट्ठा पण्डिताभासा, वाचागोचरभाणिनो।
‘‘Parimuṭṭhā paṇḍitābhāsā, vācāgocarabhāṇino;
याविच्छन्ति मुखायामं, येन नीता न तं विदू॥
Yāvicchanti mukhāyāmaṃ, yena nītā na taṃ vidū.
‘‘अक्कोच्छि मं अवधि मं, अजिनि मं अहासि मे।
‘‘Akkocchi maṃ avadhi maṃ, ajini maṃ ahāsi me;
ये च तं उपनय्हन्ति, वेरं तेसं न सम्मति॥
Ye ca taṃ upanayhanti, veraṃ tesaṃ na sammati.
‘‘अक्कोच्छि मं अवधि मं, अजिनि मं अहासि मे।
‘‘Akkocchi maṃ avadhi maṃ, ajini maṃ ahāsi me;
ये च तं नुपनय्हन्ति, वेरं तेसूपसम्मति॥
Ye ca taṃ nupanayhanti, veraṃ tesūpasammati.
‘‘न हि वेरेन वेरानि, सम्मन्तीध कुदाचनं।
‘‘Na hi verena verāni, sammantīdha kudācanaṃ;
अवेरेन च सम्मन्ति, एस धम्मो सनन्तनो॥
Averena ca sammanti, esa dhammo sanantano.
‘‘परे च न विजानन्ति, मयमेत्थ यमामसे।
‘‘Pare ca na vijānanti, mayamettha yamāmase;
ये च तत्थ विजानन्ति, ततो सम्मन्ति मेधगा॥
Ye ca tattha vijānanti, tato sammanti medhagā.
‘‘अट्ठिच्छिन्ना पाणहरा, गवस्सधनहारिनो।
‘‘Aṭṭhicchinnā pāṇaharā, gavassadhanahārino;
रट्ठं विलुम्पमानानं, तेसम्पि होति सङ्गति।
Raṭṭhaṃ vilumpamānānaṃ, tesampi hoti saṅgati;
कस्मा तुम्हाकं नो सिया॥
Kasmā tumhākaṃ no siyā.
‘‘सचे लभेथ निपकं सहायं,
‘‘Sace labhetha nipakaṃ sahāyaṃ,
सद्धिं चरं साधुविहारि धीरं।
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;
अभिभुय्य सब्बानि परिस्सयानि,
Abhibhuyya sabbāni parissayāni,
चरेय्य तेनत्तमनो सतीमा॥
Careyya tenattamano satīmā.
‘‘नो चे लभेथ निपकं सहायं,
‘‘No ce labhetha nipakaṃ sahāyaṃ,
सद्धिं चरं साधुविहारि धीरं।
Saddhiṃ caraṃ sādhuvihāri dhīraṃ;
राजाव रट्ठं विजितं पहाय,
Rājāva raṭṭhaṃ vijitaṃ pahāya,
एको चरे मातङ्गरञ्ञेव नागो॥
Eko care mātaṅgaraññeva nāgo.
‘‘एकस्स चरितं सेय्यो, नत्थि बाले सहायता।
‘‘Ekassa caritaṃ seyyo, natthi bāle sahāyatā;
एको चरे न च पापानि कयिरा,
Eko care na ca pāpāni kayirā,
अप्पोस्सुक्को मातङ्गरञ्ञेव नागो’’ति॥
Appossukko mātaṅgaraññeva nāgo’’ti.
२३८. अथ खो भगवा ठितकोव इमा गाथा भासित्वा येन बालकलोणकारगामो 1 तेनुपसङ्कमि। तेन खो पन समयेन आयस्मा भगु बालकलोणकारगामे विहरति। अद्दसा खो आयस्मा भगु भगवन्तं दूरतोव आगच्छन्तं। दिस्वान आसनं पञ्ञपेसि उदकञ्च पादानं धोवनं 2। निसीदि भगवा पञ्ञत्ते आसने। निसज्ज पादे पक्खालेसि। आयस्मापि खो भगु भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्नं खो आयस्मन्तं भगुं भगवा एतदवोच – ‘‘कच्चि, भिक्खु, खमनीयं, कच्चि यापनीयं, कच्चि पिण्डकेन न किलमसी’’ति? ‘‘खमनीयं भगवा, यापनीयं भगवा, न चाहं, भन्ते, पिण्डकेन किलमामी’’ति। अथ खो भगवा आयस्मन्तं भगुं धम्मिया कथाय सन्दस्सेत्वा समादपेत्वा समुत्तेजेत्वा सम्पहंसेत्वा उट्ठायासना येन पाचीनवंसदायो तेनुपसङ्कमि।
238. Atha kho bhagavā ṭhitakova imā gāthā bhāsitvā yena bālakaloṇakāragāmo 3 tenupasaṅkami. Tena kho pana samayena āyasmā bhagu bālakaloṇakāragāme viharati. Addasā kho āyasmā bhagu bhagavantaṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna āsanaṃ paññapesi udakañca pādānaṃ dhovanaṃ 4. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Nisajja pāde pakkhālesi. Āyasmāpi kho bhagu bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ bhaguṃ bhagavā etadavoca – ‘‘kacci, bhikkhu, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci piṇḍakena na kilamasī’’ti? ‘‘Khamanīyaṃ bhagavā, yāpanīyaṃ bhagavā, na cāhaṃ, bhante, piṇḍakena kilamāmī’’ti. Atha kho bhagavā āyasmantaṃ bhaguṃ dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā uṭṭhāyāsanā yena pācīnavaṃsadāyo tenupasaṅkami.
तेन खो पन समयेन आयस्मा च अनुरुद्धो आयस्मा च नन्दियो 5 आयस्मा च किमिलो 6 पाचीनवंसदाये विहरन्ति। अद्दसा खो दायपालो भगवन्तं दूरतोव आगच्छन्तं। दिस्वान भगवन्तं एतदवोच – ‘‘मा, महासमण, एतं दायं पाविसि। सन्तेत्थ तयो कुलपुत्ता अत्तकामरूपा विहरन्ति। मा तेसं अफासुमकासी’’ति। अस्सोसि खो आयस्मा अनुरुद्धो दायपालस्स भगवता सद्धिं मन्तयमानस्स। सुत्वान दायपालं एतदवोच – ‘‘मा, आवुसो दायपाल, भगवन्तं वारेसि। सत्था नो भगवा अनुप्पत्तो’’ति।
Tena kho pana samayena āyasmā ca anuruddho āyasmā ca nandiyo 7 āyasmā ca kimilo 8 pācīnavaṃsadāye viharanti. Addasā kho dāyapālo bhagavantaṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘mā, mahāsamaṇa, etaṃ dāyaṃ pāvisi. Santettha tayo kulaputtā attakāmarūpā viharanti. Mā tesaṃ aphāsumakāsī’’ti. Assosi kho āyasmā anuruddho dāyapālassa bhagavatā saddhiṃ mantayamānassa. Sutvāna dāyapālaṃ etadavoca – ‘‘mā, āvuso dāyapāla, bhagavantaṃ vāresi. Satthā no bhagavā anuppatto’’ti.
२३९. अथ खो आयस्मा अनुरुद्धो येनायस्मा च नन्दियो येनायस्मा च किमिलो तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा आयस्मन्तञ्च नन्दियं आयस्मन्तञ्च किमिलं एतदवोच – ‘‘अभिक्कमथायस्मन्तो, अभिक्कमथायस्मन्तो, सत्था नो भगवा अनुप्पत्तो’’ति। अथ खो आयस्मा च अनुरुद्धो आयस्मा च नन्दियो आयस्मा च किमिलो भगवन्तं पच्चुग्गन्त्वा एको भगवतो पत्तचीवरं पटिग्गहेसि, एको आसनं पञ्ञपेसि, एको पादोदकं उपट्ठपेसि। निसीदि भगवा पञ्ञत्ते आसने। निसज्ज पादे पक्खालेसि। तेपि खो आयस्मन्तो भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदिंसु। एकमन्तं निसिन्नं खो आयस्मन्तं अनुरुद्धं भगवा एतदवोच – ‘‘कच्चि वो, अनुरुद्धा, खमनीयं, कच्चि यापनीयं, कच्चि पिण्डकेन न किलमथा’’ति? ‘‘खमनीयं भगवा, यापनीयं भगवा, न च मयं, भन्ते, पिण्डकेन किलमामा’’ति। ‘‘कच्चि पन वो, अनुरुद्धा, समग्गा सम्मोदमाना अविवदमाना खीरोदकीभूता अञ्ञमञ्ञं पियचक्खूहि सम्पस्सन्ता विहरथा’’ति? ‘‘तग्घ मयं, भन्ते, समग्गा सम्मोदमाना अविवदमाना खीरोदकीभूता अञ्ञमञ्ञं पियचक्खूहि सम्पस्सन्ता विहरामा’’ति। ‘‘यथा कथं पन तुम्हे, अनुरुद्धा, समग्गा सम्मोदमाना अविवदमाना खीरोदकीभूता अञ्ञमञ्ञं पियचक्खूहि सम्पस्सन्ता विहरथा’’ति? ‘‘इध मय्हं, भन्ते, एवं होति – ‘लाभा वत मे, सुलद्धं वत मे योहं एवरूपेहि सब्रह्मचारीहि सद्धिं विहरामी’ति। तस्स मय्हं, भन्ते, इमेसु आयस्मन्तेसु मेत्तं कायकम्मं पच्चुपट्ठितं आवि चेव रहो च, मेत्तं वचीकम्मं पच्चुपट्ठितं आवि चेव रहो च, मेत्तं मनोकम्मं पच्चुपट्ठितं आवि चेव रहो च। तस्स, मय्हं, भन्ते, एवं होति – ‘यंनूनाहं सकं चित्तं निक्खिपित्वा इमेसंयेव आयस्मन्तानं चित्तस्स वसेन वत्तेय्य’न्ति। सो खो अहं, भन्ते, सकं चित्तं निक्खिपित्वा इमेसंयेव आयस्मन्तानं चित्तस्स वसेन वत्तामि। नाना हि खो नो, भन्ते, काया, एकञ्च पन मञ्ञे चित्त’’न्ति।
239. Atha kho āyasmā anuruddho yenāyasmā ca nandiyo yenāyasmā ca kimilo tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā āyasmantañca nandiyaṃ āyasmantañca kimilaṃ etadavoca – ‘‘abhikkamathāyasmanto, abhikkamathāyasmanto, satthā no bhagavā anuppatto’’ti. Atha kho āyasmā ca anuruddho āyasmā ca nandiyo āyasmā ca kimilo bhagavantaṃ paccuggantvā eko bhagavato pattacīvaraṃ paṭiggahesi, eko āsanaṃ paññapesi, eko pādodakaṃ upaṭṭhapesi. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Nisajja pāde pakkhālesi. Tepi kho āyasmanto bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Ekamantaṃ nisinnaṃ kho āyasmantaṃ anuruddhaṃ bhagavā etadavoca – ‘‘kacci vo, anuruddhā, khamanīyaṃ, kacci yāpanīyaṃ, kacci piṇḍakena na kilamathā’’ti? ‘‘Khamanīyaṃ bhagavā, yāpanīyaṃ bhagavā, na ca mayaṃ, bhante, piṇḍakena kilamāmā’’ti. ‘‘Kacci pana vo, anuruddhā, samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyacakkhūhi sampassantā viharathā’’ti? ‘‘Taggha mayaṃ, bhante, samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyacakkhūhi sampassantā viharāmā’’ti. ‘‘Yathā kathaṃ pana tumhe, anuruddhā, samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyacakkhūhi sampassantā viharathā’’ti? ‘‘Idha mayhaṃ, bhante, evaṃ hoti – ‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me yohaṃ evarūpehi sabrahmacārīhi saddhiṃ viharāmī’ti. Tassa mayhaṃ, bhante, imesu āyasmantesu mettaṃ kāyakammaṃ paccupaṭṭhitaṃ āvi ceva raho ca, mettaṃ vacīkammaṃ paccupaṭṭhitaṃ āvi ceva raho ca, mettaṃ manokammaṃ paccupaṭṭhitaṃ āvi ceva raho ca. Tassa, mayhaṃ, bhante, evaṃ hoti – ‘yaṃnūnāhaṃ sakaṃ cittaṃ nikkhipitvā imesaṃyeva āyasmantānaṃ cittassa vasena vatteyya’nti. So kho ahaṃ, bhante, sakaṃ cittaṃ nikkhipitvā imesaṃyeva āyasmantānaṃ cittassa vasena vattāmi. Nānā hi kho no, bhante, kāyā, ekañca pana maññe citta’’nti.
आयस्मापि खो नन्दियो…पे॰… आयस्मापि खो किमिलो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘मय्हम्पि खो, भन्ते, एवं होति – ‘लाभा वत मे, सुलद्धं वत मे योहं एवरूपेहि सब्रह्मचारीहि सद्धिं विहरामी’ति। तस्स मय्हं, भन्ते, इमेसु आयस्मन्तेसु मेत्तं कायकम्मं पच्चुपट्ठितं आवि चेव रहो च, मेत्तं वचीकम्मं पच्चुपट्ठितं आवि चेव रहो च, मेत्तं मनोकम्मं पच्चुपट्ठितं आवि चेव रहो च। तस्स मय्हं, भन्ते, एवं होति – ‘यंनूनाहं सकं चित्तं निक्खिपित्वा इमेसंयेव आयस्मन्तानं चित्तस्स वसेन वत्तेय्य’न्ति। सो खो अहं, भन्ते, सकं चित्तं निक्खिपित्वा इमेसंयेव आयस्मन्तानं चित्तस्स वसेन वत्तामि। नाना हि खो नो, भन्ते, काया, एकञ्च पन मञ्ञे चित्तन्ति। एवं खो मयं, भन्ते, समग्गा सम्मोदमाना अविवदमाना खीरोदकीभूता अञ्ञमञ्ञं पियचक्खूहि सम्पस्सन्ता विहरामा’’ति।
Āyasmāpi kho nandiyo…pe… āyasmāpi kho kimilo bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘mayhampi kho, bhante, evaṃ hoti – ‘lābhā vata me, suladdhaṃ vata me yohaṃ evarūpehi sabrahmacārīhi saddhiṃ viharāmī’ti. Tassa mayhaṃ, bhante, imesu āyasmantesu mettaṃ kāyakammaṃ paccupaṭṭhitaṃ āvi ceva raho ca, mettaṃ vacīkammaṃ paccupaṭṭhitaṃ āvi ceva raho ca, mettaṃ manokammaṃ paccupaṭṭhitaṃ āvi ceva raho ca. Tassa mayhaṃ, bhante, evaṃ hoti – ‘yaṃnūnāhaṃ sakaṃ cittaṃ nikkhipitvā imesaṃyeva āyasmantānaṃ cittassa vasena vatteyya’nti. So kho ahaṃ, bhante, sakaṃ cittaṃ nikkhipitvā imesaṃyeva āyasmantānaṃ cittassa vasena vattāmi. Nānā hi kho no, bhante, kāyā, ekañca pana maññe cittanti. Evaṃ kho mayaṃ, bhante, samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaṃ piyacakkhūhi sampassantā viharāmā’’ti.
२४०. ‘‘साधु, साधु, अनुरुद्धा! कच्चि पन वो, अनुरुद्धा, अप्पमत्ता आतापिनो पहितत्ता विहरथा’’ति? ‘‘तग्घ मयं, भन्ते, अप्पमत्ता आतापिनो पहितत्ता विहरामा’’ति। ‘‘यथा कथं पन तुम्हे, अनुरुद्धा, अप्पमत्ता आतापिनो पहितत्ता विहरथा’’ति? ‘‘इध, भन्ते, अम्हाकं यो पठमं गामतो पिण्डाय पटिक्कमति, सो आसनानि पञ्ञपेति, पानीयं परिभोजनीयं उपट्ठापेति, अवक्कारपातिं उपट्ठापेति। यो पच्छा गामतो पिण्डाय पटिक्कमति – सचे होति भुत्तावसेसो, सचे आकङ्खति, भुञ्जति; नो चे आकङ्खति, अप्पहरिते वा छड्डेति अपाणके वा उदके ओपिलापेति – सो आसनानि पटिसामेति, पानीयं परिभोजनीयं पटिसामेति, अवक्कारपातिं धोवित्वा पटिसामेति, भत्तग्गं सम्मज्जति। यो पस्सति पानीयघटं वा परिभोजनीयघटं वा वच्चघटं वा रित्तं तुच्छं सो उपट्ठापेति। सचस्स होति अविसय्हं, हत्थविकारेन दुतियं आमन्तेत्वा हत्थविलङ्घकेन उपट्ठापेम 9, न त्वेव मयं, भन्ते, तप्पच्चया वाचं भिन्दाम। पञ्चाहिकं खो पन मयं, भन्ते, सब्बरत्तिं धम्मिया कथाय सन्निसीदाम। एवं खो मयं, भन्ते, अप्पमत्ता आतापिनो पहितत्ता विहरामा’’ति।
240. ‘‘Sādhu, sādhu, anuruddhā! Kacci pana vo, anuruddhā, appamattā ātāpino pahitattā viharathā’’ti? ‘‘Taggha mayaṃ, bhante, appamattā ātāpino pahitattā viharāmā’’ti. ‘‘Yathā kathaṃ pana tumhe, anuruddhā, appamattā ātāpino pahitattā viharathā’’ti? ‘‘Idha, bhante, amhākaṃ yo paṭhamaṃ gāmato piṇḍāya paṭikkamati, so āsanāni paññapeti, pānīyaṃ paribhojanīyaṃ upaṭṭhāpeti, avakkārapātiṃ upaṭṭhāpeti. Yo pacchā gāmato piṇḍāya paṭikkamati – sace hoti bhuttāvaseso, sace ākaṅkhati, bhuñjati; no ce ākaṅkhati, appaharite vā chaḍḍeti apāṇake vā udake opilāpeti – so āsanāni paṭisāmeti, pānīyaṃ paribhojanīyaṃ paṭisāmeti, avakkārapātiṃ dhovitvā paṭisāmeti, bhattaggaṃ sammajjati. Yo passati pānīyaghaṭaṃ vā paribhojanīyaghaṭaṃ vā vaccaghaṭaṃ vā rittaṃ tucchaṃ so upaṭṭhāpeti. Sacassa hoti avisayhaṃ, hatthavikārena dutiyaṃ āmantetvā hatthavilaṅghakena upaṭṭhāpema 10, na tveva mayaṃ, bhante, tappaccayā vācaṃ bhindāma. Pañcāhikaṃ kho pana mayaṃ, bhante, sabbarattiṃ dhammiyā kathāya sannisīdāma. Evaṃ kho mayaṃ, bhante, appamattā ātāpino pahitattā viharāmā’’ti.
२४१. ‘‘साधु, साधु, अनुरुद्धा! अत्थि पन वो, अनुरुद्धा, एवं अप्पमत्तानं आतापीनं पहितत्तानं विहरतं उत्तरिमनुस्सधम्मा अलमरियञाणदस्सनविसेसो अधिगतो फासुविहारो’’ति? ‘‘इध मयं, भन्ते, अप्पमत्ता आतापिनो पहितत्ता विहरन्ता ओभासञ्चेव सञ्जानाम दस्सनञ्च रूपानं। सो खो पन नो ओभासो नचिरस्सेव अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं; तञ्च निमित्तं नप्पटिविज्झामा’’ति।
241. ‘‘Sādhu, sādhu, anuruddhā! Atthi pana vo, anuruddhā, evaṃ appamattānaṃ ātāpīnaṃ pahitattānaṃ viharataṃ uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti? ‘‘Idha mayaṃ, bhante, appamattā ātāpino pahitattā viharantā obhāsañceva sañjānāma dassanañca rūpānaṃ. So kho pana no obhāso nacirasseva antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ; tañca nimittaṃ nappaṭivijjhāmā’’ti.
‘‘तं खो पन वो, अनुरुद्धा, निमित्तं पटिविज्झितब्बं। अहम्पि सुदं, अनुरुद्धा, पुब्बेव सम्बोधा अनभिसम्बुद्धो बोधिसत्तोव समानो ओभासञ्चेव सञ्जानामि दस्सनञ्च रूपानं। सो खो पन मे ओभासो नचिरस्सेव अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘को नु खो हेतु को पच्चयो येन मे ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपान’न्ति? तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘विचिकिच्छा खो मे उदपादि, विचिकिच्छाधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सोहं तथा करिस्सामि यथा मे पुन न विचिकिच्छा उप्पज्जिस्सती’’’ति।
‘‘Taṃ kho pana vo, anuruddhā, nimittaṃ paṭivijjhitabbaṃ. Ahampi sudaṃ, anuruddhā, pubbeva sambodhā anabhisambuddho bodhisattova samāno obhāsañceva sañjānāmi dassanañca rūpānaṃ. So kho pana me obhāso nacirasseva antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘ko nu kho hetu ko paccayo yena me obhāso antaradhāyati dassanañca rūpāna’nti? Tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘vicikicchā kho me udapādi, vicikicchādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Sohaṃ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissatī’’’ti.
‘‘सो खो अहं, अनुरुद्धा, अप्पमत्तो आतापी पहितत्तो विहरन्तो ओभासञ्चेव सञ्जानामि दस्सनञ्च रूपानं। सो खो पन मे ओभासो नचिरस्सेव अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘को नु खो हेतु को पच्चयो येन मे ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपान’न्ति? तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘अमनसिकारो खो मे उदपादि, अमनसिकाराधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सोहं तथा करिस्सामि यथा मे पुन न विचिकिच्छा उप्पज्जिस्सति न अमनसिकारो’’’ति।
‘‘So kho ahaṃ, anuruddhā, appamatto ātāpī pahitatto viharanto obhāsañceva sañjānāmi dassanañca rūpānaṃ. So kho pana me obhāso nacirasseva antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘ko nu kho hetu ko paccayo yena me obhāso antaradhāyati dassanañca rūpāna’nti? Tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘amanasikāro kho me udapādi, amanasikārādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Sohaṃ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati na amanasikāro’’’ti.
‘‘सो खो अहं, अनुरुद्धा…पे॰… तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘थिनमिद्धं खो मे उदपादि, थिनमिद्धाधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सोहं तथा करिस्सामि यथा मे पुन न विचिकिच्छा उप्पज्जिस्सति न अमनसिकारो न थिनमिद्ध’’’न्ति।
‘‘So kho ahaṃ, anuruddhā…pe… tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘thinamiddhaṃ kho me udapādi, thinamiddhādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Sohaṃ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati na amanasikāro na thinamiddha’’’nti.
‘‘सो खो अहं, अनुरुद्धा…पे॰… तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘छम्भितत्तं खो मे उदपादि, छम्भितत्ताधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सेय्यथापि, अनुरुद्धा, पुरिसो अद्धानमग्गप्पटिपन्नो, तस्स उभतोपस्से वट्टका 11 उप्पतेय्युं, तस्स ततोनिदानं छम्भितत्तं उप्पज्जेय्य; एवमेव खो मे, अनुरुद्धा, छम्भितत्तं उदपादि, छम्भितत्ताधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सोहं तथा करिस्सामि यथा मे पुन न विचिकिच्छा उप्पज्जिस्सति न अमनसिकारो न थिनमिद्धं न छम्भितत्त’’’न्ति।
‘‘So kho ahaṃ, anuruddhā…pe… tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘chambhitattaṃ kho me udapādi, chambhitattādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Seyyathāpi, anuruddhā, puriso addhānamaggappaṭipanno, tassa ubhatopasse vaṭṭakā 12 uppateyyuṃ, tassa tatonidānaṃ chambhitattaṃ uppajjeyya; evameva kho me, anuruddhā, chambhitattaṃ udapādi, chambhitattādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Sohaṃ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati na amanasikāro na thinamiddhaṃ na chambhitatta’’’nti.
‘‘सो खो अहं, अनुरुद्धा…पे॰… तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘उप्पिलं 13 खो मे उदपादि, उप्पिलाधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं । सेय्यथापि, अनुरुद्धा, पुरिसो एकं निधिमुखं गवेसन्तो सकिदेव पञ्चनिधिमुखानि अधिगच्छेय्य, तस्स ततोनिदानं उप्पिलं उप्पज्जेय्य; एवमेव खो मे, अनुरुद्धा, उप्पिलं उदपादि, उप्पिलाधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सोहं तथा करिस्सामि यथा मे पुन न विचिकिच्छा उप्पज्जिस्सति, न अमनसिकारो, न थिनमिद्धं, न छम्भितत्तं, न उप्पिल’’’न्ति।
‘‘So kho ahaṃ, anuruddhā…pe… tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘uppilaṃ 14 kho me udapādi, uppilādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ . Seyyathāpi, anuruddhā, puriso ekaṃ nidhimukhaṃ gavesanto sakideva pañcanidhimukhāni adhigaccheyya, tassa tatonidānaṃ uppilaṃ uppajjeyya; evameva kho me, anuruddhā, uppilaṃ udapādi, uppilādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Sohaṃ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati, na amanasikāro, na thinamiddhaṃ, na chambhitattaṃ, na uppila’’’nti.
‘‘सो खो अहं, अनुरुद्धा…पे॰… तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘दुट्ठुल्लं खो मे उदपादि, दुट्ठुल्लाधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सोहं तथा करिस्सामि यथा मे पुन न विचिकिच्छा उप्पज्जिस्सति, न अमनसिकारो, न थिनमिद्धं, न छम्भितत्तं, न उप्पिलं, न दुट्ठुल्ल’’’न्ति।
‘‘So kho ahaṃ, anuruddhā…pe… tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘duṭṭhullaṃ kho me udapādi, duṭṭhullādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Sohaṃ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati, na amanasikāro, na thinamiddhaṃ, na chambhitattaṃ, na uppilaṃ, na duṭṭhulla’’’nti.
‘‘सो खो अहं, अनुरुद्धा…पे॰… तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘अच्चारद्धवीरियं खो मे उदपादि, अच्चारद्धवीरियाधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सेय्यथापि, अनुरुद्धा, पुरिसो उभोहि हत्थेहि वट्टकं गाळ्हं गण्हेय्य, सो तत्थेव पतमेय्य 15; एवमेव खो मे, अनुरुद्धा, अच्चारद्धवीरियं उदपादि, अच्चारद्धवीरियाधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सोहं तथा करिस्सामि यथा मे पुन न विचिकिच्छा उप्पज्जिस्सति, न अमनसिकारो, न थिनमिद्धं, न छम्भितत्तं, न उप्पिलं, न दुट्ठुल्लं, न अच्चारद्धवीरिय’’’न्ति।
‘‘So kho ahaṃ, anuruddhā…pe… tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘accāraddhavīriyaṃ kho me udapādi, accāraddhavīriyādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Seyyathāpi, anuruddhā, puriso ubhohi hatthehi vaṭṭakaṃ gāḷhaṃ gaṇheyya, so tattheva patameyya 16; evameva kho me, anuruddhā, accāraddhavīriyaṃ udapādi, accāraddhavīriyādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Sohaṃ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati, na amanasikāro, na thinamiddhaṃ, na chambhitattaṃ, na uppilaṃ, na duṭṭhullaṃ, na accāraddhavīriya’’’nti.
‘‘सो खो अहं, अनुरुद्धा…पे॰… तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘अतिलीनवीरियं खो मे उदपादि , अतिलीनवीरियाधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सेय्यथापि, अनुरुद्धा, पुरिसो वट्टकं सिथिलं गण्हेय्य, सो तस्स हत्थतो उप्पतेय्य; एवमेव खो मे, अनुरुद्धा, अतिलीनवीरियं उदपादि, अतिलीनवीरियाधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सोहं तथा करिस्सामि यथा मे पुन न विचिकिच्छा उप्पज्जिस्सति, न अमनसिकारो, न थिनमिद्धं, न छम्भितत्तं, न उप्पिलं, न दुट्ठुल्लं, न अच्चारद्धवीरियं, न अतिलीनवीरिय’’’न्ति।
‘‘So kho ahaṃ, anuruddhā…pe… tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘atilīnavīriyaṃ kho me udapādi , atilīnavīriyādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Seyyathāpi, anuruddhā, puriso vaṭṭakaṃ sithilaṃ gaṇheyya, so tassa hatthato uppateyya; evameva kho me, anuruddhā, atilīnavīriyaṃ udapādi, atilīnavīriyādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Sohaṃ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati, na amanasikāro, na thinamiddhaṃ, na chambhitattaṃ, na uppilaṃ, na duṭṭhullaṃ, na accāraddhavīriyaṃ, na atilīnavīriya’’’nti.
‘‘सो खो अहं, अनुरुद्धा…पे॰… तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘अभिजप्पा खो मे उदपादि, अभिजप्पाधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सोहं तथा करिस्सामि यथा मे पुन न विचिकिच्छा उप्पज्जिस्सति, न अमनसिकारो, न थिनमिद्धं, न छम्भितत्तं, न उप्पिलं, न दुट्ठुल्लं, न अच्चारद्धवीरियं, न अतिलीनवीरियं, न अभिजप्पा’’’ति।
‘‘So kho ahaṃ, anuruddhā…pe… tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘abhijappā kho me udapādi, abhijappādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Sohaṃ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati, na amanasikāro, na thinamiddhaṃ, na chambhitattaṃ, na uppilaṃ, na duṭṭhullaṃ, na accāraddhavīriyaṃ, na atilīnavīriyaṃ, na abhijappā’’’ti.
‘‘सो खो अहं, अनुरुद्धा…पे॰… तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘नानत्तसञ्ञा खो मे उदपादि, नानत्तसञ्ञाधिकरणञ्च पन मे समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सोहं तथा करिस्सामि यथा मे पुन न विचिकिच्छा उप्पज्जिस्सति, न अमनसिकारो, न थिनमिद्धं, न छम्भितत्तं, न उप्पिलं, न दुट्ठुल्लं, न अच्चारद्धवीरियं, न अतिलीनवीरियं, न अभिजप्पा, न नानत्तसञ्ञा’’’ति।
‘‘So kho ahaṃ, anuruddhā…pe… tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘nānattasaññā kho me udapādi, nānattasaññādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Sohaṃ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati, na amanasikāro, na thinamiddhaṃ, na chambhitattaṃ, na uppilaṃ, na duṭṭhullaṃ, na accāraddhavīriyaṃ, na atilīnavīriyaṃ, na abhijappā, na nānattasaññā’’’ti.
‘‘सो खो अहं, अनुरुद्धा, अप्पमत्तो आतापी पहितत्तो विहरन्तो ओभासञ्चेव सञ्जानामि दस्सनञ्च रूपानं। सो खो पन मे ओभासो नचिरस्सेव अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। तस्स मय्हं अनुरुद्धा एतदहोसि – ‘को नु खो हेतु को पच्चयो येन मे ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपान’न्ति। तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘अतिनिज्झायितत्तं खो मे रूपानं उदपादि, अतिनिज्झायितत्ताधिकरणञ्च पन मे रूपानं समाधि चवि। समाधिम्हि चुते ओभासो अन्तरधायति दस्सनञ्च रूपानं। सोहं तथा करिस्सामि यथा मे पुन न विचिकिच्छा उप्पज्जिस्सति, न अमनसिकारो, न थिनमिद्धं, न छम्भितत्तं, न उप्पिलं, न दुट्ठुल्लं, न अच्चारद्धवीरियं, न अतिलीनवीरियं, न अभिजप्पा, न नानत्तसञ्ञा, न अतिनिज्झायितत्तं रूपान’’’न्ति।
‘‘So kho ahaṃ, anuruddhā, appamatto ātāpī pahitatto viharanto obhāsañceva sañjānāmi dassanañca rūpānaṃ. So kho pana me obhāso nacirasseva antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Tassa mayhaṃ anuruddhā etadahosi – ‘ko nu kho hetu ko paccayo yena me obhāso antaradhāyati dassanañca rūpāna’nti. Tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘atinijjhāyitattaṃ kho me rūpānaṃ udapādi, atinijjhāyitattādhikaraṇañca pana me rūpānaṃ samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaṃ. Sohaṃ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati, na amanasikāro, na thinamiddhaṃ, na chambhitattaṃ, na uppilaṃ, na duṭṭhullaṃ, na accāraddhavīriyaṃ, na atilīnavīriyaṃ, na abhijappā, na nānattasaññā, na atinijjhāyitattaṃ rūpāna’’’nti.
२४२. ‘‘सो खो अहं, अनुरुद्धा, ‘विचिकिच्छा चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा विचिकिच्छं चित्तस्स उपक्किलेसं पजहिं, ‘अमनसिकारो चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा अमनसिकारं चित्तस्स उपक्किलेसं पजहिं, ‘थिनमिद्धं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा थिनमिद्धं चित्तस्स उपक्किलेसं पजहिं, ‘छम्भितत्तं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा छम्भितत्तं चित्तस्स उपक्किलेसं पजहिं, ‘उप्पिलं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा उप्पिलं चित्तस्स उपक्किलेसं पजहिं, ‘दुट्ठुल्लं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा दुट्ठुल्लं चित्तस्स उपक्किलेसं पजहिं, ‘अच्चारद्धवीरियं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा अच्चारद्धवीरियं चित्तस्स उपक्किलेसं पजहिं, ‘अतिलीनवीरियं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा अतिलीनवीरियं चित्तस्स उपक्किलेसं पजहिं, ‘अभिजप्पा चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा अभिजप्पं चित्तस्स उपक्किलेसं पजहिं, ‘नानत्तसञ्ञा चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा नानत्तसञ्ञं चित्तस्स उपक्किलेसं पजहिं, ‘अतिनिज्झायितत्तं रूपानं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा अतिनिज्झायितत्तं रूपानं चित्तस्स उपक्किलेसं पजहिं।
242. ‘‘So kho ahaṃ, anuruddhā, ‘vicikicchā cittassa upakkileso’ti – iti viditvā vicikicchaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ, ‘amanasikāro cittassa upakkileso’ti – iti viditvā amanasikāraṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ, ‘thinamiddhaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā thinamiddhaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ, ‘chambhitattaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā chambhitattaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ, ‘uppilaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā uppilaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ, ‘duṭṭhullaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā duṭṭhullaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ, ‘accāraddhavīriyaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā accāraddhavīriyaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ, ‘atilīnavīriyaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā atilīnavīriyaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ, ‘abhijappā cittassa upakkileso’ti – iti viditvā abhijappaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ, ‘nānattasaññā cittassa upakkileso’ti – iti viditvā nānattasaññaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ, ‘atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ.
२४३. ‘‘सो खो अहं, अनुरुद्धा, अप्पमत्तो आतापी पहितत्तो विहरन्तो ओभासञ्हि खो सञ्जानामि, न च रूपानि पस्सामि; रूपानि हि खो पस्सामि, न च ओभासं सञ्जानामि – ‘केवलम्पि रत्तिं, केवलम्पि दिवं 17, केवलम्पि रत्तिन्दिवं’ 18। तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘को नु खो हेतु को पच्चयो य्वाहं ओभासञ्हि खो सञ्जानामि न च रूपानि पस्सामि; रूपानि हि खो 19 पस्सामि न च ओभासं सञ्जानामि – केवलम्पि रत्तिं, केवलम्पि दिवं, केवलम्पि रत्तिन्दिव’न्ति। तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘यस्मिञ्हि खो अहं समये रूपनिमित्तं अमनसिकरित्वा ओभासनिमित्तं मनसि करोमि, ओभासञ्हि खो तस्मिं समये सञ्जानामि, न च रूपानि पस्सामि। यस्मिं पनाहं समये ओभासनिमित्तं अमनसिकरित्वा रूपनिमित्तं मनसि करोमि, रूपानि हि खो तस्मिं समये पस्सामि न च ओभासं सञ्जानामि – केवलम्पि रत्तिं, केवलम्पि दिवं, केवलम्पि रत्तिन्दिव’’’न्ति।
243. ‘‘So kho ahaṃ, anuruddhā, appamatto ātāpī pahitatto viharanto obhāsañhi kho sañjānāmi, na ca rūpāni passāmi; rūpāni hi kho passāmi, na ca obhāsaṃ sañjānāmi – ‘kevalampi rattiṃ, kevalampi divaṃ 20, kevalampi rattindivaṃ’ 21. Tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘ko nu kho hetu ko paccayo yvāhaṃ obhāsañhi kho sañjānāmi na ca rūpāni passāmi; rūpāni hi kho 22 passāmi na ca obhāsaṃ sañjānāmi – kevalampi rattiṃ, kevalampi divaṃ, kevalampi rattindiva’nti. Tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘yasmiñhi kho ahaṃ samaye rūpanimittaṃ amanasikaritvā obhāsanimittaṃ manasi karomi, obhāsañhi kho tasmiṃ samaye sañjānāmi, na ca rūpāni passāmi. Yasmiṃ panāhaṃ samaye obhāsanimittaṃ amanasikaritvā rūpanimittaṃ manasi karomi, rūpāni hi kho tasmiṃ samaye passāmi na ca obhāsaṃ sañjānāmi – kevalampi rattiṃ, kevalampi divaṃ, kevalampi rattindiva’’’nti.
‘‘सो खो अहं, अनुरुद्धा, अप्पमत्तो आतापी पहितत्तो विहरन्तो परित्तञ्चेव ओभासं सञ्जानामि, परित्तानि च रूपानि पस्सामि; अप्पमाणञ्चेव ओभासं सञ्जानामि, अप्पमाणानि च रूपानि पस्सामि – केवलम्पि रत्तिं, केवलम्पि दिवं, केवलम्पि रत्तिन्दिवं। तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘को नु खो हेतु को पच्चयो य्वाहं परित्तञ्चेव ओभासं सञ्जानामि, परित्तानि च रूपानि पस्सामि ; अप्पमाणञ्चेव ओभासं सञ्जानामि, अप्पमाणानि च रूपानि पस्सामि – केवलम्पि रत्तिं, केवलम्पि दिवं, केवलम्पि रत्तिन्दिव’न्ति। तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘यस्मिं खो मे समये परित्तो समाधि होति, परित्तं मे तस्मिं समये चक्खु होति। सोहं परित्तेन चक्खुना परित्तञ्चेव ओभासं सञ्जानामि, परित्तानि च रूपानि पस्सामि। यस्मिं पन मे समये अप्पमाणो समाधि होति, अप्पमाणं मे तस्मिं समये चक्खु होति। सोहं अप्पमाणेन चक्खुना अप्पमाणञ्चेव ओभासं सञ्जानामि, अप्पमाणानि च रूपानि पस्सामि – केवलम्पि रत्तिं, केवलम्पि दिवं, केवलम्पि रत्तिन्दिव’’’न्ति।
‘‘So kho ahaṃ, anuruddhā, appamatto ātāpī pahitatto viharanto parittañceva obhāsaṃ sañjānāmi, parittāni ca rūpāni passāmi; appamāṇañceva obhāsaṃ sañjānāmi, appamāṇāni ca rūpāni passāmi – kevalampi rattiṃ, kevalampi divaṃ, kevalampi rattindivaṃ. Tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘ko nu kho hetu ko paccayo yvāhaṃ parittañceva obhāsaṃ sañjānāmi, parittāni ca rūpāni passāmi ; appamāṇañceva obhāsaṃ sañjānāmi, appamāṇāni ca rūpāni passāmi – kevalampi rattiṃ, kevalampi divaṃ, kevalampi rattindiva’nti. Tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘yasmiṃ kho me samaye paritto samādhi hoti, parittaṃ me tasmiṃ samaye cakkhu hoti. Sohaṃ parittena cakkhunā parittañceva obhāsaṃ sañjānāmi, parittāni ca rūpāni passāmi. Yasmiṃ pana me samaye appamāṇo samādhi hoti, appamāṇaṃ me tasmiṃ samaye cakkhu hoti. Sohaṃ appamāṇena cakkhunā appamāṇañceva obhāsaṃ sañjānāmi, appamāṇāni ca rūpāni passāmi – kevalampi rattiṃ, kevalampi divaṃ, kevalampi rattindiva’’’nti.
२४४. यतो खो मे , अनुरुद्धा, ‘विचिकिच्छा चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा विचिकिच्छा चित्तस्स उपक्किलेसो पहीनो अहोसि, ‘अमनसिकारो चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा अमनसिकारो चित्तस्स उपक्किलेसो पहीनो अहोसि, ‘थिनमिद्धं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा थिनमिद्धं चित्तस्स उपक्किलेसो पहीनो अहोसि, ‘छम्भितत्तं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा छम्भितत्तं चित्तस्स उपक्किलेसो पहीनो अहोसि, ‘उप्पिलं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा उप्पिलं चित्तस्स उपक्किलेसो पहीनो अहोसि, ‘दुट्ठुल्लं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा दुट्ठुल्लं चित्तस्स उपक्किलेसो पहीनो अहोसि, ‘अच्चारद्धवीरियं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा अच्चारद्धवीरियं चित्तस्स उपक्किलेसो पहीनो अहोसि, ‘अतिलीनवीरियं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा अतिलीनवीरियं चित्तस्स उपक्किलेसो पहीनो अहोसि, ‘अभिजप्पा चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा अभिजप्पा चित्तस्स उपक्किलेसो पहीनो अहोसि, ‘नानत्तसञ्ञा चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा नानत्तसञ्ञा चित्तस्स उपक्किलेसो पहीनो अहोसि, ‘अतिनिज्झायितत्तं रूपानं चित्तस्स उपक्किलेसो’ति – इति विदित्वा अतिनिज्झायितत्तं रूपानं चित्तस्स उपक्किलेसो पहीनो अहोसि।
244. Yato kho me , anuruddhā, ‘vicikicchā cittassa upakkileso’ti – iti viditvā vicikicchā cittassa upakkileso pahīno ahosi, ‘amanasikāro cittassa upakkileso’ti – iti viditvā amanasikāro cittassa upakkileso pahīno ahosi, ‘thinamiddhaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā thinamiddhaṃ cittassa upakkileso pahīno ahosi, ‘chambhitattaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā chambhitattaṃ cittassa upakkileso pahīno ahosi, ‘uppilaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā uppilaṃ cittassa upakkileso pahīno ahosi, ‘duṭṭhullaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā duṭṭhullaṃ cittassa upakkileso pahīno ahosi, ‘accāraddhavīriyaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā accāraddhavīriyaṃ cittassa upakkileso pahīno ahosi, ‘atilīnavīriyaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā atilīnavīriyaṃ cittassa upakkileso pahīno ahosi, ‘abhijappā cittassa upakkileso’ti – iti viditvā abhijappā cittassa upakkileso pahīno ahosi, ‘nānattasaññā cittassa upakkileso’ti – iti viditvā nānattasaññā cittassa upakkileso pahīno ahosi, ‘atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkileso’ti – iti viditvā atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkileso pahīno ahosi.
२४५. ‘‘तस्स मय्हं, अनुरुद्धा, एतदहोसि – ‘ये खो मे चित्तस्स उपक्किलेसा ते मे पहीना। हन्द, दानाहं तिविधेन समाधिं भावेमी’ति 23। सो खो अहं, अनुरुद्धा, सवितक्कम्पि सविचारं समाधिं भावेसिं 24, अवितक्कम्पि विचारमत्तं समाधिं भावेसिं, अवितक्कम्पि अविचारं समाधिं भावेसिं, सप्पीतिकम्पि समाधिं भावेसिं, निप्पीतिकम्पि समाधिं भावेसिं, सातसहगतम्पि समाधिं भावेसिं, उपेक्खासहगतम्पि समाधिं भावेसिं। यतो खो मे, अनुरुद्धा, सवितक्कोपि सविचारो समाधि भावितो अहोसि, अवितक्कोपि विचारमत्तो समाधि भावितो अहोसि, अवितक्कोपि अविचारो समाधि भावितो अहोसि, सप्पीतिकोपि समाधि भावितो अहोसि, निप्पीतिकोपि समाधि भावितो अहोसि, सातसहगतोपि समाधि भावितो अहोसि, उपेक्खासहगतोपि समाधि भावितो अहोसि। ञाणञ्च पन मे दस्सनं उदपादि, अकुप्पा मे चेतोविमुत्ति। अयमन्तिमा जाति, नत्थि दानि पुनब्भवो’’ति।
245. ‘‘Tassa mayhaṃ, anuruddhā, etadahosi – ‘ye kho me cittassa upakkilesā te me pahīnā. Handa, dānāhaṃ tividhena samādhiṃ bhāvemī’ti 25. So kho ahaṃ, anuruddhā, savitakkampi savicāraṃ samādhiṃ bhāvesiṃ 26, avitakkampi vicāramattaṃ samādhiṃ bhāvesiṃ, avitakkampi avicāraṃ samādhiṃ bhāvesiṃ, sappītikampi samādhiṃ bhāvesiṃ, nippītikampi samādhiṃ bhāvesiṃ, sātasahagatampi samādhiṃ bhāvesiṃ, upekkhāsahagatampi samādhiṃ bhāvesiṃ. Yato kho me, anuruddhā, savitakkopi savicāro samādhi bhāvito ahosi, avitakkopi vicāramatto samādhi bhāvito ahosi, avitakkopi avicāro samādhi bhāvito ahosi, sappītikopi samādhi bhāvito ahosi, nippītikopi samādhi bhāvito ahosi, sātasahagatopi samādhi bhāvito ahosi, upekkhāsahagatopi samādhi bhāvito ahosi. Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi, akuppā me cetovimutti. Ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’’ti.
इदमवोच भगवा। अत्तमनो आयस्मा अनुरुद्धो भगवतो भासितं अभिनन्दीति।
Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā anuruddho bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti.
उपक्किलेससुत्तं निट्ठितं अट्ठमं।
Upakkilesasuttaṃ niṭṭhitaṃ aṭṭhamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ८. उपक्किलेससुत्तवण्णना • 8. Upakkilesasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ८. उपक्किलेससुत्तवण्णना • 8. Upakkilesasuttavaṇṇanā
