| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
उपालिपञ्हाकथावण्णना
Upālipañhākathāvaṇṇanā
३५१. न पन एत्तावता सङ्घो भिन्नो होतीति सलाकग्गाहापनमत्तेन सङ्घभेदानिब्बत्तितो वुत्तं। उपोसथादिसङ्घकम्मे कते एव हि सङ्घो भिन्नो होति। तत्थ च उपोसथपवारणासु ञत्तिनिट्ठानेन, सेसकम्मेसु अपलोकनादिकम्मपरियोसानेन सङ्घभेदो समत्थोति दट्ठब्बो।
351.Na pana ettāvatā saṅgho bhinno hotīti salākaggāhāpanamattena saṅghabhedānibbattito vuttaṃ. Uposathādisaṅghakamme kate eva hi saṅgho bhinno hoti. Tattha ca uposathapavāraṇāsu ñattiniṭṭhānena, sesakammesu apalokanādikammapariyosānena saṅghabhedo samatthoti daṭṭhabbo.
‘‘अभब्बता न वुत्ता’’ति इदं ‘‘भिक्खवे, देवदत्तेन पठमं आनन्तरियकम्मं उपचित’’न्तिआदिना आनन्तरियत्तं वदता भगवता तस्स अभब्बतासङ्खाता पाराजिकता न पञ्ञत्ता। एतेन आपत्ति विय अभब्बतापि पञ्ञत्तिअनन्तरमेव होति, न ततो पुरेति दस्सेति। इध पन आदिकम्मिकस्सपि अनापत्तिया अवुत्तत्ता देवदत्तादयोपि न मुत्ताति दट्ठब्बं।
‘‘Abhabbatā na vuttā’’ti idaṃ ‘‘bhikkhave, devadattena paṭhamaṃ ānantariyakammaṃ upacita’’ntiādinā ānantariyattaṃ vadatā bhagavatā tassa abhabbatāsaṅkhātā pārājikatā na paññattā. Etena āpatti viya abhabbatāpi paññattianantarameva hoti, na tato pureti dasseti. Idha pana ādikammikassapi anāpattiyā avuttattā devadattādayopi na muttāti daṭṭhabbaṃ.
तयो सतिपट्ठानातिआदीसु तयो एव सतिपट्ठाना, न ततो परन्ति एकस्स सतिपट्ठानस्स पटिक्खेपोव इध अधम्मो, न पन तिण्णं सतिपट्ठानत्तविधानं तस्स धम्मत्ता। एवं सेसेसुपि हापनकोट्ठासेसु। वड्ढनेसु पन छ इन्द्रियानीति अनिन्द्रियस्सपि एकस्स इन्द्रियत्तविधानमेव अधम्मो। एवं सेसेसुपि। न केवलञ्च एतेव, ‘‘चत्तारो खन्धा, तेरसायतनानी’’तिआदिना यत्थ कत्थचि विपरीततो पकासनं सब्बं अधम्मो। याथावतो पकासनञ्च सब्बं धम्मोति दट्ठब्बं। पकासनन्ति चेत्थ तथा तथा कायवचीपयोगसमुट्ठापिका अरूपक्खन्धाव अधिप्पेता, एवमेत्थ दसकुसलकम्मपथादीसु अनवज्जट्ठेन सरूपतो धम्मेसु, अकुसलकम्मपथादीसु सावज्जट्ठेन सरूपतो अधम्मेसु च तदञ्ञेसु च अब्याकतेसु यस्स कस्सचि कोट्ठासस्स भगवता पञ्ञत्तक्कमेनेव पकासनं ‘‘धम्मो’’ति च विपरीततो पकासनं ‘‘अधम्मो’’ति च दस्सितन्ति दट्ठब्बं। कामञ्चेत्थ विनयादयोपि यथाभूततो, अयथाभूततो च पकासनवसेन धम्माधम्मेसु एव पविसन्ति, विनयादिनामेन पन विसेसेत्वा विसुं गहितत्ता तदवसेसमेव धम्माधम्मकोट्ठासे पविसतीति दट्ठब्बं।
Tayo satipaṭṭhānātiādīsu tayo eva satipaṭṭhānā, na tato paranti ekassa satipaṭṭhānassa paṭikkhepova idha adhammo, na pana tiṇṇaṃ satipaṭṭhānattavidhānaṃ tassa dhammattā. Evaṃ sesesupi hāpanakoṭṭhāsesu. Vaḍḍhanesu pana cha indriyānīti anindriyassapi ekassa indriyattavidhānameva adhammo. Evaṃ sesesupi. Na kevalañca eteva, ‘‘cattāro khandhā, terasāyatanānī’’tiādinā yattha katthaci viparītato pakāsanaṃ sabbaṃ adhammo. Yāthāvato pakāsanañca sabbaṃ dhammoti daṭṭhabbaṃ. Pakāsananti cettha tathā tathā kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā arūpakkhandhāva adhippetā, evamettha dasakusalakammapathādīsu anavajjaṭṭhena sarūpato dhammesu, akusalakammapathādīsu sāvajjaṭṭhena sarūpato adhammesu ca tadaññesu ca abyākatesu yassa kassaci koṭṭhāsassa bhagavatā paññattakkameneva pakāsanaṃ ‘‘dhammo’’ti ca viparītato pakāsanaṃ ‘‘adhammo’’ti ca dassitanti daṭṭhabbaṃ. Kāmañcettha vinayādayopi yathābhūtato, ayathābhūtato ca pakāsanavasena dhammādhammesu eva pavisanti, vinayādināmena pana visesetvā visuṃ gahitattā tadavasesameva dhammādhammakoṭṭhāse pavisatīti daṭṭhabbaṃ.
इमं अधम्मं धम्मोति करिस्सामातिआदि धम्मञ्च अधम्मञ्च याथावतो ञत्वाव पापिच्छं निस्साय विपरीततो पकासेन्तस्सेव सङ्घभेदो होति, न पन तथासञ्ञाय पकासेन्तस्साति दस्सनत्थं वुत्तं। एस नयो ‘‘अविनयं विनयोति दीपेन्ती’’तिआदीसुपि। तत्थ निय्यानिकन्ति उक्कट्ठन्ति अत्थो। ‘‘तथेवा’’ति इमिना ‘‘एवं अम्हाकं आचरियकुल’’न्तिआदिना वुत्तमत्थं आकड्ढति।
Imaṃ adhammaṃ dhammoti karissāmātiādi dhammañca adhammañca yāthāvato ñatvāva pāpicchaṃ nissāya viparītato pakāsentasseva saṅghabhedo hoti, na pana tathāsaññāya pakāsentassāti dassanatthaṃ vuttaṃ. Esa nayo ‘‘avinayaṃ vinayoti dīpentī’’tiādīsupi. Tattha niyyānikanti ukkaṭṭhanti attho. ‘‘Tathevā’’ti iminā ‘‘evaṃ amhākaṃ ācariyakula’’ntiādinā vuttamatthaṃ ākaḍḍhati.
संवरो पहानं पटिसङ्खाति संवरविनयो, पहानविनयो, पटिसङ्खाविनयो च वुत्तो। तेनाह ‘‘अयं विनयो’’ति। ‘‘पञ्ञत्तं अपञ्ञत्त’’न्ति दुकं ‘‘भासितं अभासित’’न्ति दुकेन अत्थतो समानमेव, तथा दुट्ठुल्लदुकं गरुकदुकेन। तेनेव तेसं ‘‘चत्तारो सतिपट्ठाना…पे॰… इदं अपञ्ञत्तं नामा’’तिआदिना सदिसनिद्देसो कतो। सावसेसापत्तिन्ति अवसेससीलेहि सहितापत्तिं। नत्थि एतिस्सं आपन्नायं सीलावसेसाति अनवसेसापत्ति।
Saṃvaro pahānaṃ paṭisaṅkhāti saṃvaravinayo, pahānavinayo, paṭisaṅkhāvinayo ca vutto. Tenāha ‘‘ayaṃ vinayo’’ti. ‘‘Paññattaṃ apaññatta’’nti dukaṃ ‘‘bhāsitaṃ abhāsita’’nti dukena atthato samānameva, tathā duṭṭhulladukaṃ garukadukena. Teneva tesaṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā…pe… idaṃ apaññattaṃ nāmā’’tiādinā sadisaniddeso kato. Sāvasesāpattinti avasesasīlehi sahitāpattiṃ. Natthi etissaṃ āpannāyaṃ sīlāvasesāti anavasesāpatti.
३५४. पाळियं समग्गानञ्च अनुग्गहोति यथा समग्गानं सामग्गी न भिज्जति, एवं अनुग्गहणं अनुबलप्पदानं।
354. Pāḷiyaṃ samaggānañca anuggahoti yathā samaggānaṃ sāmaggī na bhijjati, evaṃ anuggahaṇaṃ anubalappadānaṃ.
३५५. सिया नु खोति सम्भवेय्य नु खो। तस्मिं अधम्मदिट्ठीति अत्तनो ‘‘अधम्मं धम्मो’’ति एतस्मिं दीपने अयुत्तदिट्ठि। भेदे अधम्मदिट्ठीति ‘‘अधम्मं धम्मो’’ति दीपेत्वा अनुस्सावनसलाकग्गाहापनादिना अत्तानं मुञ्चित्वा चतुवग्गादिकं सङ्घं एकसीमायमेव ठिततो चतुवग्गादिसङ्घतो वियोजेत्वा एककम्मादिनिप्फादनवसेन सङ्घभेदकरणे अधम्मदिट्ठिको हुत्वाति अत्थो। विनिधाय दिट्ठिन्ति या तस्मिं ‘‘अधम्मं धम्मो’’ति दीपने अत्तनो अधम्मदिट्ठि उप्पज्जति, तं विनिधाय पटिच्छादेत्वा ‘‘धम्मो एवाय’’न्ति विपरीततो पकासेत्वाति अत्थो। एवं सब्बत्थ अत्थो वेदितब्बो।
355.Siyānu khoti sambhaveyya nu kho. Tasmiṃ adhammadiṭṭhīti attano ‘‘adhammaṃ dhammo’’ti etasmiṃ dīpane ayuttadiṭṭhi. Bhede adhammadiṭṭhīti ‘‘adhammaṃ dhammo’’ti dīpetvā anussāvanasalākaggāhāpanādinā attānaṃ muñcitvā catuvaggādikaṃ saṅghaṃ ekasīmāyameva ṭhitato catuvaggādisaṅghato viyojetvā ekakammādinipphādanavasena saṅghabhedakaraṇe adhammadiṭṭhiko hutvāti attho. Vinidhāya diṭṭhinti yā tasmiṃ ‘‘adhammaṃ dhammo’’ti dīpane attano adhammadiṭṭhi uppajjati, taṃ vinidhāya paṭicchādetvā ‘‘dhammo evāya’’nti viparītato pakāsetvāti attho. Evaṃ sabbattha attho veditabbo.
भेदे धम्मदिट्ठीति यथावुत्तनयेन सङ्घभेदने दोसो नत्थीति लद्धिको। अयं पन ‘‘अधम्मं धम्मो’’ति दीपने अधम्मदिट्ठिको हुत्वापि तं दिट्ठिं विनिधाय करणेन सङ्घभेदको अतेकिच्छो जातो। एवं भेदे वेमतिकोति इमस्स पन भेदे वेमतिकदिट्ठिया विनिधानम्पि अत्थि। सेसं सममेव। तस्मिं धम्मदिट्ठिभेदे अधम्मदिट्ठीति अयं पन भेदे अधम्मदिट्ठिं विनिधाय कतत्ता सङ्घभेदको अतेकिच्छो जातो। सुक्कपक्खे पन सब्बत्थ ‘‘अधम्मं धम्मो’’तिआदिदीपने वा भेदे वा धम्मदिट्ठिताय दिट्ठिं अविनिधायेव कतत्ता सङ्घभेदकोपि सतेकिच्छो जातो। तस्मा ‘‘अधम्मं धम्मो’’तिआदिदीपने वा सङ्घभेदे वा उभोसुपि वा अधम्मदिट्ठि वा वेमतिको वा हुत्वा तं दिट्ठिं, विमतिञ्च विनिधाय ‘‘धम्मो’’ति पकासेत्वा वुत्तनयेन सङ्घभेदं करोन्तस्सेव आनन्तरियं होतीति वेदितब्बं।
Bhede dhammadiṭṭhīti yathāvuttanayena saṅghabhedane doso natthīti laddhiko. Ayaṃ pana ‘‘adhammaṃ dhammo’’ti dīpane adhammadiṭṭhiko hutvāpi taṃ diṭṭhiṃ vinidhāya karaṇena saṅghabhedako atekiccho jāto. Evaṃ bhede vematikoti imassa pana bhede vematikadiṭṭhiyā vinidhānampi atthi. Sesaṃ samameva. Tasmiṃ dhammadiṭṭhibhede adhammadiṭṭhīti ayaṃ pana bhede adhammadiṭṭhiṃ vinidhāya katattā saṅghabhedako atekiccho jāto. Sukkapakkhe pana sabbattha ‘‘adhammaṃ dhammo’’tiādidīpane vā bhede vā dhammadiṭṭhitāya diṭṭhiṃ avinidhāyeva katattā saṅghabhedakopi satekiccho jāto. Tasmā ‘‘adhammaṃ dhammo’’tiādidīpane vā saṅghabhede vā ubhosupi vā adhammadiṭṭhi vā vematiko vā hutvā taṃ diṭṭhiṃ, vimatiñca vinidhāya ‘‘dhammo’’ti pakāsetvā vuttanayena saṅghabhedaṃ karontasseva ānantariyaṃ hotīti veditabbaṃ.
उपालिपञ्हाकथावण्णना निट्ठिता।
Upālipañhākathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
सङ्घभेदकक्खन्धकवण्णनानयो निट्ठितो।
Saṅghabhedakakkhandhakavaṇṇanānayo niṭṭhito.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / चूळवग्गपाळि • Cūḷavaggapāḷi / उपालिपञ्हा • Upālipañhā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / चूळवग्ग-अट्ठकथा • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / उपालिपञ्हाकथा • Upālipañhākathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / उपालिपञ्हकथावण्णना • Upālipañhakathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / छसक्यपब्बज्जाकथावण्णना • Chasakyapabbajjākathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / उपालिपञ्हाकथा • Upālipañhākathā
