Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / మజ్ఝిమనికాయ (టీకా) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
౬. ఉపాలిసుత్తవణ్ణనా
6. Upālisuttavaṇṇanā
౫౬. పావారం పారుపతీతి పావారికో, ఇదం తస్స కులసముదాగతం నామం, సో పన మహద్ధనో మహాభోగో నగరే సేట్ఠిట్ఠానే ఠితో. తేనాహ ‘‘దుస్సపావారికసేట్ఠినో’’తి. దీఘత్తా దీఘతమత్తా. సో కిర పమాణతో ఉపవచ్ఛయతో దియడ్ఢరతనం అతిక్కమ్మ ఠితో. ఏవంలద్ధనామోతి ‘‘దీఘతపస్సీ’’తి లద్ధసమఞ్ఞో. బాహిరాయతనేతి తిత్థియసమయే పిణ్డపాతోతి వోహారో నత్థి, తస్మా సాసనవోహారేన ‘‘పిణ్డపాతప్పటిక్కన్తో’’తి వుత్తన్తి అధిప్పాయో.
56. Pāvāraṃ pārupatīti pāvāriko, idaṃ tassa kulasamudāgataṃ nāmaṃ, so pana mahaddhano mahābhogo nagare seṭṭhiṭṭhāne ṭhito. Tenāha ‘‘dussapāvārikaseṭṭhino’’ti. Dīghattā dīghatamattā. So kira pamāṇato upavacchayato diyaḍḍharatanaṃ atikkamma ṭhito. Evaṃladdhanāmoti ‘‘dīghatapassī’’ti laddhasamañño. Bāhirāyataneti titthiyasamaye piṇḍapātoti vohāro natthi, tasmā sāsanavohārena ‘‘piṇḍapātappaṭikkanto’’ti vuttanti adhippāyo.
దస్సేతీతి దేసేతి. ఠపేతీతి అఞ్ఞమఞ్ఞసఙ్కరతో వవత్థపేతి. కిరియాయాతి కరణేన. పవత్తియాతి పవత్తనేన. దణ్డాని పఞ్ఞపేతీతి ఏత్థ కస్మా భగవతా ఆదితోవ తథా న పుచ్ఛితన్తి? యస్మా సా తస్మిం అత్థే సభావనిరుత్తి న హోతి, సాసనే లోకే సమయన్తరేసు చ తాదిసో సముదాచారో నత్థి, కేవలం పన తస్సేవ నిగణ్ఠస్సాయం కోట్ఠాలకసదిసో సముదాచారోతి ఇమమత్థం దస్సేతుం ‘‘కమ్మాని పఞ్ఞపేతి’’ ఇచ్చేవాహ. అచిత్తకన్తి చిత్తరహితం, చిత్తేన అసముట్ఠాపితన్తి అత్థో. కథం పన తదుభయస్స చిత్తేన వినా సమ్భవోతి చోదనం సన్ధాయ తత్థ నిదస్సనమాహ ‘‘యథా కిరా’’తిఆది. పటివిభత్తానన్తి అత్థతో భిన్నానం. పటివిసిట్ఠానన్తి విసేసనపదవసేన సద్దతోపి భిన్నానం. వచనం పతిట్ఠపేతుకామోతి దీఘతపస్సినో యథావుత్తవచనం పతిట్ఠపేతుకామో. తస్మిఞ్హి పతిట్ఠాపితే తేనప్పసఙ్గేన ఆగతో, ఉపాలి గహపతి తస్మిం పదేసే ధమ్మం దిస్వా సాసనే అభిప్పసీదిస్సతి.
Dassetīti deseti. Ṭhapetīti aññamaññasaṅkarato vavatthapeti. Kiriyāyāti karaṇena. Pavattiyāti pavattanena. Daṇḍāni paññapetīti ettha kasmā bhagavatā āditova tathā na pucchitanti? Yasmā sā tasmiṃ atthe sabhāvanirutti na hoti, sāsane loke samayantaresu ca tādiso samudācāro natthi, kevalaṃ pana tasseva nigaṇṭhassāyaṃ koṭṭhālakasadiso samudācāroti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘kammāni paññapeti’’ iccevāha. Acittakanti cittarahitaṃ, cittena asamuṭṭhāpitanti attho. Kathaṃ pana tadubhayassa cittena vinā sambhavoti codanaṃ sandhāya tattha nidassanamāha ‘‘yathā kirā’’tiādi. Paṭivibhattānanti atthato bhinnānaṃ. Paṭivisiṭṭhānanti visesanapadavasena saddatopi bhinnānaṃ. Vacanaṃ patiṭṭhapetukāmoti dīghatapassino yathāvuttavacanaṃ patiṭṭhapetukāmo. Tasmiñhi patiṭṭhāpite tenappasaṅgena āgato, upāli gahapati tasmiṃ padese dhammaṃ disvā sāsane abhippasīdissati.
కథా ఏవ ఉపరి వాదారోపనస్స వత్థుభావతో కథావత్థు. కథాయం పతిట్ఠపేసీతి కథావత్థుస్మిం, తదత్థే వా పతిట్ఠపేసి. యథా తం వాదారోపనభయేన న అవజానాతి, ఏవం తస్సం కథాయం, తస్మిం వా అత్థే దీఘతపస్సిం యావతతియం వాదే పతిట్ఠపేసి. వాదన్తి దోసం.
Kathā eva upari vādāropanassa vatthubhāvato kathāvatthu. Kathāyaṃ patiṭṭhapesīti kathāvatthusmiṃ, tadatthe vā patiṭṭhapesi. Yathā taṃ vādāropanabhayena na avajānāti, evaṃ tassaṃ kathāyaṃ, tasmiṃ vā atthe dīghatapassiṃ yāvatatiyaṃ vāde patiṭṭhapesi. Vādanti dosaṃ.
౫౭. ఇదాని చేతనాసమ్పయుత్తధమ్మమ్పి గహేత్వా కాయకమ్మాదివసేన సఙ్గహేత్వా దస్సేతుం ‘‘అపిచా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ తివిధం కాయదుచ్చరితం కాయకమ్మం నామాతిఆది ‘‘కమ్మస్స కిరియాయా’’తి పాళియం అకుసలకమ్మస్స అధిగతత్తా వుత్తం, పుబ్బే పన అట్ఠకామావచరకుసలచేతనాతిఆది సావజ్జం అనవజ్జఞ్చ సామఞ్ఞతో ఏకజ్ఝం కత్వా దస్సితం. కస్మా పనేత్థ చేతనా న గహితాతి ఆహ ‘‘ఇమస్మిం సుత్తే కమ్మం ధుర’’న్తి. కాయకమ్మాదిభేదం కమ్మమేవ ధురం జేట్ఠకం పుబ్బఙ్గమం, న చేతనామత్తమేవ. ఏవమాగతేపీతి కమ్మానీతి ఏవం నామేన ఆగతేపి చేతనా ధురం, తత్థ చేతనం జేట్ఠకం పుబ్బఙ్గమం కత్వా వుత్తన్తి అధిప్పాయో. కథం పన తత్థ కమ్మన్తి వా కమ్మానీతి వా ఆగతే తేసం చేతనాయ ధురభావోతి ఆహ ‘‘యత్థ కత్థచి…పే॰… లభతీ’’తి. తత్థ యత్థ కత్థచీతి యస్మిం కిస్మిఞ్చి ద్వారే. సా వుత్తావాతి సా చేతనా వుత్తావ, యా కాయసఙ్ఖారాదిపరియాయేన (యస్స కస్సచి కమ్మస్స కాయద్వారాదీసు పవత్తాపనచేతనా) సమ్పయుత్తధమ్మాపి తదగ్గేన లోకియాపి లోకుత్తరాపి కమ్మమేవ, అభిజ్ఝాదయో పన చేతనాపక్ఖికాతి దట్ఠబ్బం.
57. Idāni cetanāsampayuttadhammampi gahetvā kāyakammādivasena saṅgahetvā dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tividhaṃ kāyaduccaritaṃ kāyakammaṃ nāmātiādi ‘‘kammassa kiriyāyā’’ti pāḷiyaṃ akusalakammassa adhigatattā vuttaṃ, pubbe pana aṭṭhakāmāvacarakusalacetanātiādi sāvajjaṃ anavajjañca sāmaññato ekajjhaṃ katvā dassitaṃ. Kasmā panettha cetanā na gahitāti āha ‘‘imasmiṃ sutte kammaṃ dhura’’nti. Kāyakammādibhedaṃ kammameva dhuraṃ jeṭṭhakaṃ pubbaṅgamaṃ, na cetanāmattameva. Evamāgatepīti kammānīti evaṃ nāmena āgatepi cetanā dhuraṃ, tattha cetanaṃ jeṭṭhakaṃ pubbaṅgamaṃ katvā vuttanti adhippāyo. Kathaṃ pana tattha kammanti vā kammānīti vā āgate tesaṃ cetanāya dhurabhāvoti āha ‘‘yattha katthaci…pe… labhatī’’ti. Tattha yattha katthacīti yasmiṃ kismiñci dvāre. Sā vuttāvāti sā cetanā vuttāva, yā kāyasaṅkhārādipariyāyena (yassa kassaci kammassa kāyadvārādīsu pavattāpanacetanā) sampayuttadhammāpi tadaggena lokiyāpi lokuttarāpi kammameva, abhijjhādayo pana cetanāpakkhikāti daṭṭhabbaṃ.
మహన్తన్తి కటుకఫలం. న కిలమతి సప్పాటిహారియత్తా పటిఞ్ఞాయ. ఇదాని తేసం సప్పాటిహారియతం దస్సేతుం ‘‘తథా హీ’’తిఆది వుత్తం. యది అకుసలం పత్వా కాయకమ్మం వచీకమ్మం మహన్తన్తి వదన్తో న కిలమతి, అథ కస్మా భగవా ఇధ అకుసలం మనోకమ్మం మహాసావజ్జం కథేసీతి ఆహ ‘‘ఇమస్మిం పన ఠానే’’తిఆది. యావతతియం పతిట్ఠాపనమత్తేన గతమగ్గం పటిపజ్జన్తో. తేనాహ ‘‘కిఞ్చి అత్థనిప్ఫత్తిం అపస్సన్తోపీ’’తి.
Mahantanti kaṭukaphalaṃ. Na kilamati sappāṭihāriyattā paṭiññāya. Idāni tesaṃ sappāṭihāriyataṃ dassetuṃ ‘‘tathā hī’’tiādi vuttaṃ. Yadi akusalaṃ patvā kāyakammaṃ vacīkammaṃ mahantanti vadanto na kilamati, atha kasmā bhagavā idha akusalaṃ manokammaṃ mahāsāvajjaṃ kathesīti āha ‘‘imasmiṃ pana ṭhāne’’tiādi. Yāvatatiyaṃ patiṭṭhāpanamattena gatamaggaṃ paṭipajjanto. Tenāha ‘‘kiñci atthanipphattiṃ apassantopī’’ti.
౫౮. నివాసట్ఠానభూతో బాలకో ఏతిస్సా అత్థీతి బాలకినీ. సత్థుపటిఞ్ఞాతతాయ నిగణ్ఠానం మహాతి సమ్భావితత్తా మహానిగణ్ఠో.
58. Nivāsaṭṭhānabhūto bālako etissā atthīti bālakinī. Satthupaṭiññātatāya nigaṇṭhānaṃ mahāti sambhāvitattā mahānigaṇṭho.
౬౦. ఆవట్టేతి పురిమాకారతో నివత్తేతి అత్తనో వసే వత్తేతి ఏతాయాతి ఆవట్టనీ, మాయా. తేనాహ ‘‘ఆవట్టేత్వా గహణమాయ’’న్తి. సత్థుపటిఞ్ఞానం బుద్ధదస్సనే చిత్తమేవ న ఉప్పజ్జతి, అయమేత్థ ధమ్మతా. సచే పన సో తం పటిఞ్ఞం అప్పహాయ బుద్ధానం సమ్ముఖీభావం ఉపగచ్ఛేయ్య, సత్తధా ముద్ధా ఫలేయ్య, తస్మా భగవా ‘‘మా అయం బాలో వినస్సీ’’తిఆదితోవ యథా సమ్ముఖీభావం న లభతి, తథా కరోతి. స్వాయమత్థో పాథికపుత్తసమాగమేన దీపేతబ్బో. దస్సనసమ్పత్తినియామమాహ ‘‘తథాగతం హీ’’తిఆది. ఆగమా ను ఖో ఇధ తుమ్హాకం సన్తికం.
60. Āvaṭṭeti purimākārato nivatteti attano vase vatteti etāyāti āvaṭṭanī, māyā. Tenāha ‘‘āvaṭṭetvā gahaṇamāya’’nti. Satthupaṭiññānaṃ buddhadassane cittameva na uppajjati, ayamettha dhammatā. Sace pana so taṃ paṭiññaṃ appahāya buddhānaṃ sammukhībhāvaṃ upagaccheyya, sattadhā muddhā phaleyya, tasmā bhagavā ‘‘mā ayaṃ bālo vinassī’’tiāditova yathā sammukhībhāvaṃ na labhati, tathā karoti. Svāyamattho pāthikaputtasamāgamena dīpetabbo. Dassanasampattiniyāmamāha ‘‘tathāgataṃ hī’’tiādi. Āgamā nu kho idha tumhākaṃ santikaṃ.
౬౧. వచీసచ్చే పతిట్ఠహిత్వాతి యథాపటిఞ్ఞాతాయ పటిఞ్ఞాయ ఠత్వా.
61.Vacīsacce patiṭṭhahitvāti yathāpaṭiññātāya paṭiññāya ṭhatvā.
౬౨. సీతోదకే అమతా పాణా పానకాలే పన మరన్తి, తేపి తేన సీతోదకపరిభోగేన మారితా హోన్తి, తస్మా తపస్సినా నామ సబ్బేన సబ్బం సీతోదకం న పరిభుఞ్జితబ్బన్తి తేసం లద్ధి. పాకతికం వా ఉదకం సత్తోతి పురాతనానం నిగణ్ఠానం లద్ధి. తేనాహ ‘‘సత్తసఞ్ఞాయ సీతోదకం పటిక్ఖిపన్తీ’’తి. తేసం తం అధునాతననిగణ్ఠానం వాదేన విరుజ్ఝతి. తే హి పథవీఆదినవపదత్థతో అఞ్ఞమేవ జీవితం పటిజానన్తి. చిత్తేన సీతోదకం పాతుకామో పరిభుఞ్జితుకామో హోతి రోగే ఠత్వాపి సత్తానం చిత్తస్స తథా న వితతతా. తేనాహ – ‘‘తేనస్స మనోదణ్డో తత్థేవ భిజ్జతీ’’తి. తేనాతి సీతోదకం పాతుం పరిభుఞ్జితుఞ్చ ఇచ్ఛనేన. అస్సాతి యథావుత్తస్స నిగణ్ఠస్స. తత్థేవాతి తథాచిత్తుప్పాదనే ఏవ. భిజ్జతి సంవరస్స వికోపితత్తా. తథాభూతో సో నిగణ్ఠో సీతోదకం చే లభేయ్య, కతిపయం కాలం జీవేయ్య, అలాభేన పన పరిసుస్సమానకణ్ఠోట్ఠతాలుజివ్హాఆదికో సబ్బసో పరిదాహాభిభూతో మరేయ్య. తేనాహ – ‘‘సీతోదకం అలభమానో కాలం కరేయ్యా’’తి. కస్మా? యస్మా సీతోదకం పివాయ సన్నిస్సితచిత్తస్స మరణం హోతి, తస్మా వుత్తం ‘‘మనోదణ్డో పన భిన్నోపి చుతిమ్పి ఆకడ్ఢతీ’’తి. యస్మా పన తథాభూతచిత్తస్స నిగణ్ఠస్స మనోసత్తేసు నామ దేవేసు ఉపపత్తి హోతీతి తిత్థియానం లద్ధి, తస్మా వుత్తం ‘‘మనోదణ్డో పన భిన్నోపి పటిసన్ధిమ్పి ఆకడ్ఢతీ’’తి. ఇతీతి ఏవం ‘‘ఇధాస్స నిగణ్ఠో’’తిఆదిఆకారేన. నన్తి ఉపాలిం గహపతిం. మహన్తోతి వదాపేసి ‘‘మనోపటిబద్ధో కాలఙ్కరోతీ’’తి వదన్తోతి అధిప్పాయో.
62. Sītodake amatā pāṇā pānakāle pana maranti, tepi tena sītodakaparibhogena māritā honti, tasmā tapassinā nāma sabbena sabbaṃ sītodakaṃ na paribhuñjitabbanti tesaṃ laddhi. Pākatikaṃ vā udakaṃ sattoti purātanānaṃ nigaṇṭhānaṃ laddhi. Tenāha ‘‘sattasaññāya sītodakaṃ paṭikkhipantī’’ti. Tesaṃ taṃ adhunātananigaṇṭhānaṃ vādena virujjhati. Te hi pathavīādinavapadatthato aññameva jīvitaṃ paṭijānanti. Cittena sītodakaṃ pātukāmo paribhuñjitukāmo hoti roge ṭhatvāpi sattānaṃ cittassa tathā na vitatatā. Tenāha – ‘‘tenassa manodaṇḍo tattheva bhijjatī’’ti. Tenāti sītodakaṃ pātuṃ paribhuñjituñca icchanena. Assāti yathāvuttassa nigaṇṭhassa. Tatthevāti tathācittuppādane eva. Bhijjati saṃvarassa vikopitattā. Tathābhūto so nigaṇṭho sītodakaṃ ce labheyya, katipayaṃ kālaṃ jīveyya, alābhena pana parisussamānakaṇṭhoṭṭhatālujivhāādiko sabbaso paridāhābhibhūto mareyya. Tenāha – ‘‘sītodakaṃ alabhamāno kālaṃ kareyyā’’ti. Kasmā? Yasmā sītodakaṃ pivāya sannissitacittassa maraṇaṃ hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘manodaṇḍo pana bhinnopi cutimpi ākaḍḍhatī’’ti. Yasmā pana tathābhūtacittassa nigaṇṭhassa manosattesu nāma devesu upapatti hotīti titthiyānaṃ laddhi, tasmā vuttaṃ ‘‘manodaṇḍo pana bhinnopi paṭisandhimpi ākaḍḍhatī’’ti. Itīti evaṃ ‘‘idhāssa nigaṇṭho’’tiādiākārena. Nanti upāliṃ gahapatiṃ. Mahantoti vadāpesi ‘‘manopaṭibaddho kālaṅkarotī’’ti vadantoti adhippāyo.
ఉపాసకస్సాతి ఉపాలిస్స గహపతిస్స. ముచ్ఛావసేనాతిఆదినా అన్వయతో బ్యతిరేకతో చ మనోదణ్డస్స మహన్తతం విభావేతి. చిత్తసన్తతిప్పవత్తిమత్తేనేవాతి వినా కాయదణ్డేన వచీదణ్డేన చ కేవలం చిత్తసన్తతిప్పవత్తిమత్తేన. భిజ్జిత్వాపీతి ఏత్థ పి-సద్దేన అభిజ్జిత్వాపి. అనియ్యానికాతి అప్పాటిహీరా, అయుత్తాతి అత్థో. సల్లక్ఖేసి ఉపాసకోతి విభత్తిం విపరిణామేత్వా యోజనా. పఞ్హపటిభానానీతి ఞాతుం ఇచ్ఛితే అత్థే ఉప్పజ్జనకపటిభానాని.
Upāsakassāti upālissa gahapatissa. Mucchāvasenātiādinā anvayato byatirekato ca manodaṇḍassa mahantataṃ vibhāveti. Cittasantatippavattimattenevāti vinā kāyadaṇḍena vacīdaṇḍena ca kevalaṃ cittasantatippavattimattena. Bhijjitvāpīti ettha pi-saddena abhijjitvāpi. Aniyyānikāti appāṭihīrā, ayuttāti attho. Sallakkhesi upāsakoti vibhattiṃ vipariṇāmetvā yojanā. Pañhapaṭibhānānīti ñātuṃ icchite atthe uppajjanakapaṭibhānāni.
‘‘మనోపటిబద్ధో కాలం కరోతీ’’తి వదన్తేన అత్థతో మనోదణ్డస్స తదుత్తరభావో పటిఞ్ఞాతో హోతీతి ఆహ ‘‘ఇదాని మనోదణ్డో మహన్తోతి ఇదం వచన’’న్తి. తథా చేవ వుత్తం – ‘‘మనోదణ్డోవ బలవా మహన్తోతి వదాపేసీ’’తి.
‘‘Manopaṭibaddho kālaṃ karotī’’ti vadantena atthato manodaṇḍassa taduttarabhāvo paṭiññāto hotīti āha ‘‘idāni manodaṇḍo mahantoti idaṃ vacana’’nti. Tathā ceva vuttaṃ – ‘‘manodaṇḍova balavā mahantoti vadāpesī’’ti.
౬౩. పాణాతిపాతాదితో యమనం యామో, చతుబ్బిధో యామో చతుయామో, చతుయామసఙ్ఖాతేన సంవరేన సంవుతో చాతుయామసంవరసంవుతో. అట్ఠకథాయం పన యామ-సద్దో కోట్ఠాసపరియాయోతి ‘‘ఇమినా చతుకోట్ఠాసేనా’’తి వుత్తం. పియజాతికం రూపాదిఆరమ్మణం రాగవసేన బాలేహి భావనీయత్తా ‘‘భావిత’’న్తి వుచ్చతీతి ఆహ ‘‘భావితన్తి పఞ్చ కామగుణా’’తి.
63. Pāṇātipātādito yamanaṃ yāmo, catubbidho yāmo catuyāmo, catuyāmasaṅkhātena saṃvarena saṃvuto cātuyāmasaṃvarasaṃvuto. Aṭṭhakathāyaṃ pana yāma-saddo koṭṭhāsapariyāyoti ‘‘iminā catukoṭṭhāsenā’’ti vuttaṃ. Piyajātikaṃ rūpādiārammaṇaṃ rāgavasena bālehi bhāvanīyattā ‘‘bhāvita’’nti vuccatīti āha ‘‘bhāvitanti pañca kāmaguṇā’’ti.
యో సబ్బం పాపం ఆసవఞ్చ వారేతీతి సబ్బవారీ, తస్స నవసు పదత్థేసు సత్తమో పదత్థో, తేన సబ్బవారినా పాపం వారిత్వా ఠితోతి సబ్బవారివారితో . తేనాహ ‘‘సబ్బేన పాపవారణేన వారితపాపో’’తి. తతో ఏవ సబ్బస్స వారితబ్బస్స ఆసవస్స ధుననతో సబ్బవారిధుతో. వారితబ్బస్స నివారణవసేన సబ్బవారినో ఫుటో ఫుసితోతి సబ్బవారిఫుటో. సఙ్ఘాతన్తి సహసా హననం, అసఞ్చేతనికవధన్తి అత్థో. కతరస్మిం కోట్ఠాసేతి తీసు దణ్డకోట్ఠాసేసు కతరకోట్ఠాసే.
Yo sabbaṃ pāpaṃ āsavañca vāretīti sabbavārī, tassa navasu padatthesu sattamo padattho, tena sabbavārinā pāpaṃ vāritvā ṭhitoti sabbavārivārito. Tenāha ‘‘sabbena pāpavāraṇena vāritapāpo’’ti. Tato eva sabbassa vāritabbassa āsavassa dhunanato sabbavāridhuto. Vāritabbassa nivāraṇavasena sabbavārino phuṭo phusitoti sabbavāriphuṭo. Saṅghātanti sahasā hananaṃ, asañcetanikavadhanti attho. Katarasmiṃ koṭṭhāseti tīsu daṇḍakoṭṭhāsesu katarakoṭṭhāse.
౬౪. ఖలియతి సమాదియతీతి ఖలం, రాసీతి ఆహ – ‘‘ఏకం మంసఖలన్తి ఏకం మంసరాసి’’న్తి. విజ్జాధరఇద్ధియా ఇద్ధిమా. సా పన ఇద్ధి యస్మా ఆనుభావసమ్పన్నస్సేవ ఇజ్ఝతి, న యస్స కస్సచి. తస్మా ఆహ ‘‘ఆనుభావసమ్పన్నో’’తి. విజ్జానుభావవసేనేవ ఆనుభావసమ్పన్నో. చిత్తే వసీభావప్పత్తో ఆనుభావాయ ఏవ విజ్జాయ పగుణభావాపాదనేన. ఏతేన వసీభావం లోకియసమఞ్ఞావసేన భగవా ఉపాలిం గహపతిం పఞ్ఞపేతుకామో ఏవమాహ. లోకికా హి ‘‘భావనామయఇద్ధియా ఇద్ధిమా చేతోవసీభావప్పత్తో పరూపఘాతం కరోతీ’’తి మఞ్ఞన్తి. తథా హి తే ఇసయో పరేసం సంవణ్ణేన్తి, ఇసీనం ఆనుభావం కిత్తేన్తి. యం పనేత్థ వత్తబ్బం, తం పరతో ఆగమిస్సతీతి.
64. Khaliyati samādiyatīti khalaṃ, rāsīti āha – ‘‘ekaṃ maṃsakhalanti ekaṃ maṃsarāsi’’nti. Vijjādharaiddhiyā iddhimā. Sā pana iddhi yasmā ānubhāvasampannasseva ijjhati, na yassa kassaci. Tasmā āha ‘‘ānubhāvasampanno’’ti. Vijjānubhāvavaseneva ānubhāvasampanno. Citte vasībhāvappatto ānubhāvāya eva vijjāya paguṇabhāvāpādanena. Etena vasībhāvaṃ lokiyasamaññāvasena bhagavā upāliṃ gahapatiṃ paññapetukāmo evamāha. Lokikā hi ‘‘bhāvanāmayaiddhiyā iddhimā cetovasībhāvappatto parūpaghātaṃ karotī’’ti maññanti. Tathā hi te isayo paresaṃ saṃvaṇṇenti, isīnaṃ ānubhāvaṃ kittenti. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ parato āgamissatīti.
౬౫. అరఞ్ఞమేవ హుత్వాతి సబ్బసో అరఞ్ఞమేవ హుత్వా. అరఞ్ఞభావేన అరఞ్ఞం జాతం, న నామమత్తేన. ఇసీనం అత్థాయాతి ఇసీనం ఆసాదనత్థాయ.
65.Araññameva hutvāti sabbaso araññameva hutvā. Araññabhāvena araññaṃ jātaṃ, na nāmamattena. Isīnaṃ atthāyāti isīnaṃ āsādanatthāya.
గోధావరీతీరతో నాతిదూరే. ఉసూయమానోతి ‘‘న మం ఏస జనో పరివారేతీ’’తి ఉసూయం కరోన్తో. కిలిట్ఠో వతాతి పఙ్కదన్తరజసిరతాదీహి కిలిట్ఠసరీరో. అనఞ్జితమణ్డితోతి అనఞ్జితక్ఖికో సబ్బేన, సబ్బం అమణ్డితో చ. తస్మిం కాలే ‘‘కాలస్సేవ అక్ఖీనం అఞ్జనం మఙ్గల’’న్తి మనుస్సానం లద్ధి, తస్మా అనఞ్జనం విసుం గహితం.
Godhāvarītīrato nātidūre. Usūyamānoti ‘‘na maṃ esa jano parivāretī’’ti usūyaṃ karonto. Kiliṭṭho vatāti paṅkadantarajasiratādīhi kiliṭṭhasarīro. Anañjitamaṇḍitoti anañjitakkhiko sabbena, sabbaṃ amaṇḍito ca. Tasmiṃ kāle ‘‘kālasseva akkhīnaṃ añjanaṃ maṅgala’’nti manussānaṃ laddhi, tasmā anañjanaṃ visuṃ gahitaṃ.
రాజా తస్స వచనం గహేత్వాతి ‘‘వేదేసు ఈదిసం ఆగతం భవిస్సతీతి ఏవం, భన్తే’’తి రాజా తస్స పురోహితస్స వచనం గహేత్వా. ఉసుమజాతహదయోతి ఉత్తత్తహదయో. నాసికానం అప్పహోన్తే ముఖేన అస్ససన్తో.
Rājā tassa vacanaṃ gahetvāti ‘‘vedesu īdisaṃ āgataṃ bhavissatīti evaṃ, bhante’’ti rājā tassa purohitassa vacanaṃ gahetvā. Usumajātahadayoti uttattahadayo. Nāsikānaṃ appahonte mukhena assasanto.
విజితజయేహి ఆగన్త్వా నక్ఖత్తయుత్తం ఆగమేన్తేహి నిసీదితబ్బట్ఠానం జయఖన్ధావారట్ఠానం. ఉదకవుట్ఠిపాతనాది తస్మిం పాపకమ్మే అసమఙ్గిభూతానమ్పి సమనుఞ్ఞతాయ అన్తోకరణత్థం కతం. కతభణ్డవుట్ఠీతి ఆభరణవస్సం. మహాజనో సమనుఞ్ఞో జాతోతి యోజనా. మాతుపోసకరామోతి మాతరి సమ్మాపటిపన్నో రామో నామ ఏకో పురిసో. అసమఙ్గిభూతానన్తి అసమనుఞ్ఞానం.
Vijitajayehi āgantvā nakkhattayuttaṃ āgamentehi nisīditabbaṭṭhānaṃ jayakhandhāvāraṭṭhānaṃ. Udakavuṭṭhipātanādi tasmiṃ pāpakamme asamaṅgibhūtānampi samanuññatāya antokaraṇatthaṃ kataṃ. Katabhaṇḍavuṭṭhīti ābharaṇavassaṃ. Mahājano samanuñño jātoti yojanā. Mātuposakarāmoti mātari sammāpaṭipanno rāmo nāma eko puriso. Asamaṅgibhūtānanti asamanuññānaṃ.
అవకిరియాతి అసుస్సూసతం పటిచ్చ. ఫులిఙ్గానీతి అగ్గికణాని. పతన్తి కాయేతి కాయే ఇతో చితో నిపతన్తి. ఏతే కిర నిరయం వివరిత్వా మహాజనస్స దస్సేన్తి.
Avakiriyāti asussūsataṃ paṭicca. Phuliṅgānīti aggikaṇāni. Patanti kāyeti kāye ito cito nipatanti. Ete kira nirayaṃ vivaritvā mahājanassa dassenti.
యథాఫాసుకట్ఠానన్తి మయం కఞ్చిపి దేసం ఉద్దిస్స న గచ్ఛామ, యత్థ పన వసన్తస్స పబ్బజితస్స ఫాసు హోతి, తం యథాఫాసుకట్ఠానం గచ్ఛామాతి అధిప్పాయో. సఙ్ఘాతి సంహతా. గణాతి తంతంసేణిభావేన గణితబ్బతాయ గణా. గణీభూతాతి ఏకజ్ఝాసయా హుత్వా రాసిభూతా. అదిన్నాదానన్తిఆదీసుపి నిరయే పచ్చిత్వా మనుస్సలోకం ఆగతస్స విపాకావసేసేనాతి ఆనేత్వా యోజేతబ్బం.
Yathāphāsukaṭṭhānanti mayaṃ kañcipi desaṃ uddissa na gacchāma, yattha pana vasantassa pabbajitassa phāsu hoti, taṃ yathāphāsukaṭṭhānaṃ gacchāmāti adhippāyo. Saṅghāti saṃhatā. Gaṇāti taṃtaṃseṇibhāvena gaṇitabbatāya gaṇā. Gaṇībhūtāti ekajjhāsayā hutvā rāsibhūtā. Adinnādānantiādīsupi niraye paccitvā manussalokaṃ āgatassa vipākāvasesenāti ānetvā yojetabbaṃ.
పగ్గణ్హిస్సామీతి సమ్భావనం ఉప్పాదేస్సామి. నేసం కత్తబ్బన్తి చిన్తేసీతి యోజనా. కిం చిన్తేసి? ఆఘాతం ఉప్పాదేత్వా అనత్థకరణూపాయం. తేనాహ ‘‘సో ధమ్మకథాపరియోసానే’’తిఆది. నాగబలపిచ్ఛిల్లాదీనన్తి నాగబలసాసపఅఙ్కోలతేలకణికారనియ్యాసాదీనం చిక్ఖల్లానం. విహేఠయింసు నిరయాదికథాహి ఘట్టేన్తా. ఛద్వారారమ్మణేతి చక్ఖాదీనం ఛన్నం ద్వారానం ఆరమ్మణభూతే రూపాదివిసయే.
Paggaṇhissāmīti sambhāvanaṃ uppādessāmi. Nesaṃ kattabbanti cintesīti yojanā. Kiṃ cintesi? Āghātaṃ uppādetvā anatthakaraṇūpāyaṃ. Tenāha ‘‘so dhammakathāpariyosāne’’tiādi. Nāgabalapicchillādīnanti nāgabalasāsapaaṅkolatelakaṇikāraniyyāsādīnaṃ cikkhallānaṃ. Viheṭhayiṃsu nirayādikathāhi ghaṭṭentā. Chadvārārammaṇeti cakkhādīnaṃ channaṃ dvārānaṃ ārammaṇabhūte rūpādivisaye.
నవ వుట్ఠియోతి ఉదకవుట్ఠి సుమనపుప్ఫవుట్ఠి మాసకవుట్ఠి కహాపణవుట్ఠి ఆభరణవుట్ఠి ఆవుధవుట్ఠి అఙ్గారవుట్ఠి పాసాణవుట్ఠి వాలికావుట్ఠీతి ఇమా నవ వుట్ఠియో. అవఞ్చయీతి సక్కారం కరోన్తో వియ హుత్వా అసక్కారం కరోన్తో అనత్థచరణేన వఞ్చయి. అదూసకేతి అనపరాధే.
Nava vuṭṭhiyoti udakavuṭṭhi sumanapupphavuṭṭhi māsakavuṭṭhi kahāpaṇavuṭṭhi ābharaṇavuṭṭhi āvudhavuṭṭhi aṅgāravuṭṭhi pāsāṇavuṭṭhi vālikāvuṭṭhīti imā nava vuṭṭhiyo. Avañcayīti sakkāraṃ karonto viya hutvā asakkāraṃ karonto anatthacaraṇena vañcayi. Adūsaketi anaparādhe.
‘‘దిట్ఠమఙ్గలికా బ్రాహ్మణకఞ్ఞా’’తి జాతకట్ఠకథాదీసు (జా॰ అట్ఠ॰ ౪.౧౫.మాతఙ్గజాతకవణ్ణనా) ఆగతం, ఇధ పన ‘‘సేట్ఠిధీతా’’తి. వారేయ్యత్థాయాతి ఆవాహత్థాయ, అస్సాతి పేసితపుగ్గలస్స. తాదిసేన నీచకులసంవత్తనియేన కమ్మునా లద్ధోకాసేన చణ్డాలయోనియం నిబ్బత్తో.
‘‘Diṭṭhamaṅgalikā brāhmaṇakaññā’’ti jātakaṭṭhakathādīsu (jā. aṭṭha. 4.15.mātaṅgajātakavaṇṇanā) āgataṃ, idha pana ‘‘seṭṭhidhītā’’ti. Vāreyyatthāyāti āvāhatthāya, assāti pesitapuggalassa. Tādisena nīcakulasaṃvattaniyena kammunā laddhokāsena caṇḍālayoniyaṃ nibbatto.
చమ్మగేహేతి చమ్మేన ఛాదితే గేహే. మాతఙ్గోత్వేవస్స నామం అహోసి జాతిసముదాగతం. తన్తి ఘణ్టం. వాదేన్తో తాలనేన సద్దం కరోన్తో. మహాపథం పటిపజ్జి దిట్ఠమఙ్గలికాయ గేహద్వారసమీపేన.
Cammageheti cammena chādite gehe. Mātaṅgotvevassa nāmaṃ ahosi jātisamudāgataṃ. Tanti ghaṇṭaṃ. Vādento tālanena saddaṃ karonto. Mahāpathaṃ paṭipajji diṭṭhamaṅgalikāya gehadvārasamīpena.
తస్సా వేయ్యావచ్చకరా చేవ ఉపట్ఠాకమనుస్సా పటిబద్ధా చ సురాసోణ్డాదయో జాణుకప్పరాదీహి సుకోట్టితం కోట్టితభావేన ముచ్ఛం ఆపన్నత్తా మతోతి సఞ్ఞాయ ఛడ్డేసుం.
Tassā veyyāvaccakarā ceva upaṭṭhākamanussā paṭibaddhā ca surāsoṇḍādayo jāṇukapparādīhi sukoṭṭitaṃ koṭṭitabhāvena mucchaṃ āpannattā matoti saññāya chaḍḍesuṃ.
అథ బోధిసత్తో ఆయుఅవసేసస్స అత్థితాయ మన్దమన్దే వాతే వాయన్తే చిరేన సఞ్ఞం పటిలభతి. తేనాహ ‘‘మహాపురిసో’’తిఆది. గేహఙ్గణేతి గేహస్స మహాద్వారతో బహి వివటఙ్గణే. పతితోతి పాతం కత్వా ఇచ్ఛితత్థనిప్ఫత్తిం అన్తరం కత్వా అనుప్పవేసేన నిపన్నో. దిట్ఠమఙ్గలికాయాతి దిట్ఠమఙ్గలికాకారణేన.
Atha bodhisatto āyuavasesassa atthitāya mandamande vāte vāyante cirena saññaṃ paṭilabhati. Tenāha ‘‘mahāpuriso’’tiādi. Gehaṅgaṇeti gehassa mahādvārato bahi vivaṭaṅgaṇe. Patitoti pātaṃ katvā icchitatthanipphattiṃ antaraṃ katvā anuppavesena nipanno. Diṭṭhamaṅgalikāyāti diṭṭhamaṅgalikākāraṇena.
యసన్తి విభవం కిత్తిసద్దఞ్చ. చన్దన్తి చన్దమణ్డలం, చన్దవిమానన్తి అత్థో. ఉచ్ఛిట్ఠగేహేతి పరేహి పరిభుత్తగేహే. మణ్డపేతి నగరమజ్ఝే మహామణ్డపే.
Yasanti vibhavaṃ kittisaddañca. Candanti candamaṇḍalaṃ, candavimānanti attho. Ucchiṭṭhageheti parehi paribhuttagehe. Maṇḍapeti nagaramajjhe mahāmaṇḍape.
ఖీరమణిమూలన్తి ఖీరమూలం, పాదేసు బద్ధమణిమూలఞ్చ. యావతా వాచుగ్గతా పరియత్తీతి యత్తకో మనుస్సవచీద్వారతో ఉగ్గతో నిక్ఖన్తో పవత్తో, యంకిఞ్చి వచీమయన్తి అత్థో. ఆకాసఙ్గణేతి వివటఙ్గణే.
Khīramaṇimūlanti khīramūlaṃ, pādesu baddhamaṇimūlañca. Yāvatā vācuggatā pariyattīti yattako manussavacīdvārato uggato nikkhanto pavatto, yaṃkiñci vacīmayanti attho. Ākāsaṅgaṇeti vivaṭaṅgaṇe.
దుమ్మవాసీతి ధూమో ధూసరో, అనఞ్జితామణ్డితోతి అధిప్పాయో. ఓతల్లకోతి నిహీనజ్ఝాసయో, అప్పానుభావోతి అత్థో. పటిముఞ్చ కణ్ఠేతి యావ గలవాటకా పారుపిత్వా. కో రే తువన్తి అరే కో నామ త్వం.
Dummavāsīti dhūmo dhūsaro, anañjitāmaṇḍitoti adhippāyo. Otallakoti nihīnajjhāsayo, appānubhāvoti attho. Paṭimuñca kaṇṭheti yāva galavāṭakā pārupitvā. Ko re tuvanti are ko nāma tvaṃ.
పకతన్తి పటియత్తం నానప్పకారతో అభిసఙ్ఖతం. ఉత్తిట్ఠపిణ్డన్తి అన్తరఘరం ఉపగమ్మ ఠత్వా లద్ధబ్బపిణ్డం, భిక్ఖాహారన్తి అత్థో. లభతన్తి లచ్ఛతు. సపాకోతి మహాసత్తో జాతివసేన యథాభూతం అత్తానం ఆవికరోతి.
Pakatanti paṭiyattaṃ nānappakārato abhisaṅkhataṃ. Uttiṭṭhapiṇḍanti antaragharaṃ upagamma ṭhatvā laddhabbapiṇḍaṃ, bhikkhāhāranti attho. Labhatanti lacchatu. Sapākoti mahāsatto jātivasena yathābhūtaṃ attānaṃ āvikaroti.
అత్థత్థితం సద్దహతోతి సమ్పరాయికస్స అత్థస్స అత్థిభావం సద్దహన్తస్స. అపేహీతి అపగచ్ఛ. ఏత్తోతి ఇమస్మా ఠానా. జమ్మాతి లామక.
Atthatthitaṃ saddahatoti samparāyikassa atthassa atthibhāvaṃ saddahantassa. Apehīti apagaccha. Ettoti imasmā ṭhānā. Jammāti lāmaka.
అనూపఖేత్తేతి అజఙ్గలే ఉదకసమ్పన్నే ఖేత్తే ఫలవిసేసం పచ్చాసీసన్తా. ఏతాయ సద్ధాయ దదాహి దానన్తి నిన్నం థలఞ్చ పూరేన్తో మేఘో వియ గుణవన్తే నిగ్గుణే చ దానం దేహి, ఏవం దేన్తో చ అప్పేవ ఆరాధయే దక్ఖిణేయ్యేతి. దక్ఖిణేయ్యేతి సీలాదిగుణసమన్నాగతే.
Anūpakhetteti ajaṅgale udakasampanne khette phalavisesaṃ paccāsīsantā. Etāya saddhāya dadāhi dānanti ninnaṃ thalañca pūrento megho viya guṇavante nigguṇe ca dānaṃ dehi, evaṃ dento ca appeva ārādhaye dakkhiṇeyyeti. Dakkhiṇeyyeti sīlādiguṇasamannāgate.
తానీతి తే బ్రాహ్మణా. వేణుపదరేనాతి వేళువిలీవేన.
Tānīti te brāhmaṇā. Veṇupadarenāti veḷuvilīvena.
గిరిం నఖేన ఖణసీతి పబ్బతం అత్తనో నఖేన ఖణన్తో వియ అహోసి. అయోతి కాలలోహం. పదహసీతి అభిభవసి, అత్తనో సరీరేన అభిభవన్తో వియ అహోసి.
Giriṃ nakhenakhaṇasīti pabbataṃ attano nakhena khaṇanto viya ahosi. Ayoti kālalohaṃ. Padahasīti abhibhavasi, attano sarīrena abhibhavanto viya ahosi.
ఆవేధితన్తి చలితం విపరివత్తేత్వా ఠితం. పిట్ఠితోతి పిట్ఠిపస్సేన. బాహుం పసారేతి అకమ్మనేయ్యన్తి అకమ్మక్ఖమం బాహుద్వయం థద్ధం సుక్ఖదణ్డకం వియ కేవలం పసారేతి, న సమిఞ్జేతి, సేతాని అక్ఖీని పరివత్తనేన కణ్హమణ్డలస్స అదిస్సనతో.
Āvedhitanti calitaṃ viparivattetvā ṭhitaṃ. Piṭṭhitoti piṭṭhipassena. Bāhuṃ pasāreti akammaneyyanti akammakkhamaṃ bāhudvayaṃ thaddhaṃ sukkhadaṇḍakaṃ viya kevalaṃ pasāreti, na samiñjeti, setāni akkhīni parivattanena kaṇhamaṇḍalassa adissanato.
జీవితన్తి జీవనం.
Jīvitanti jīvanaṃ.
వేహాయసన్తి ఆకాసే. పథద్ధునోతి పథభూతద్ధునో వియ.
Vehāyasanti ākāse. Pathaddhunoti pathabhūtaddhuno viya.
సఞ్ఞమ్పి న కరోతీతి ‘‘ఇమే కులప్పసుతా’’తి సఞ్ఞామత్తమ్పి న కరోతి. దన్తకట్ఠకుచ్ఛిట్ఠకన్తి ఖాదితదన్తకట్ఠత్తా వుత్తం. ఏతస్సేవ ఉపరి పతిస్సతి అప్పదుట్ఠపదోసభావతో, మహాసత్తస్స తదా ఉక్కంసగతఖేత్తభావతో. ఇద్ధివిసయో నామ అచిన్తేయ్యో, తస్మా కథం సూరియస్స ఉగ్గన్తుం నాదాసీతి న చిన్తేతబ్బం. అరుణుగ్గం న పఞ్ఞాయతీతి తస్మిం పదేసే అరుణపభా న పఞ్ఞాయతి, అన్ధకారో ఏవ హోతి.
Saññampi na karotīti ‘‘ime kulappasutā’’ti saññāmattampi na karoti. Dantakaṭṭhakucchiṭṭhakanti khāditadantakaṭṭhattā vuttaṃ. Etasseva upari patissati appaduṭṭhapadosabhāvato, mahāsattassa tadā ukkaṃsagatakhettabhāvato. Iddhivisayo nāma acinteyyo, tasmā kathaṃ sūriyassa uggantuṃ nādāsīti na cintetabbaṃ. Aruṇuggaṃ na paññāyatīti tasmiṃ padese aruṇapabhā na paññāyati, andhakāro eva hoti.
యక్ఖావట్టో ను ఖో అయం కాలవిపరియాయో. మహాపఞ్ఞన్తి మహన్తానం పఞ్ఞానం అధిట్ఠానభూతం. జనపదస్స ముఖం పస్సథాతి ఇమస్స జనపదవాసినో జనస్స ఉపద్దవేన మఙ్కుభూతం ముఖం పస్సథ.
Yakkhāvaṭṭo nu kho ayaṃ kālavipariyāyo. Mahāpaññanti mahantānaṃ paññānaṃ adhiṭṭhānabhūtaṃ. Janapadassa mukhaṃ passathāti imassa janapadavāsino janassa upaddavena maṅkubhūtaṃ mukhaṃ passatha.
ఏతస్స కథా ఏతస్సేవ ఉపరి పతిస్సతీతి యాహి తేన పారమితాపరిభావనసమిద్ధాహి నానాసమాపత్తివిహారపరిపూరితాహి సీలదిట్ఠిసమ్పదాహి సుసఙ్ఖతసన్తానే మహాకరుణాధివాసే మహాసత్తే అరియూపవాదకమ్మఅభిసపసఙ్ఖాతా ఫరుసవాచా పవత్తితా, సా అభిసపి తస్స ఖేత్తవిసేసభావతో తస్స చ అజ్ఝాసయఫరుసతాయ దిట్ఠధమ్మవేదనియకమ్మం హుత్వా సచే సో మహాసత్తం న ఖమాపేతి, సత్తమే దివసే విపచ్చనసభావం జాతం, ఖమాపితే పన మహాసత్తే పయోగసమ్పత్తి పటిబాహితత్తా అవిపాకధమ్మతం ఆపజ్జతి అహోసికమ్మభావతో. అయఞ్హి అరియూపవాదపాపస్స దిట్ఠధమ్మవేదనియస్స ధమ్మతా, తేన వుత్తం ‘ఏతస్స కథా ఏతస్సేవ ఉపరి పతిస్సతీ’తిఆది. మహాసత్తో పన తం తస్స ఉపరి పతితుం న అదాసి, ఉపాయేన మోచేసి. తేన వుత్తం చరియాపిటకే (చరియా॰ ౨.౬౪) –
Etassa kathā etasseva upari patissatīti yāhi tena pāramitāparibhāvanasamiddhāhi nānāsamāpattivihāraparipūritāhi sīladiṭṭhisampadāhi susaṅkhatasantāne mahākaruṇādhivāse mahāsatte ariyūpavādakammaabhisapasaṅkhātā pharusavācā pavattitā, sā abhisapi tassa khettavisesabhāvato tassa ca ajjhāsayapharusatāya diṭṭhadhammavedaniyakammaṃ hutvā sace so mahāsattaṃ na khamāpeti, sattame divase vipaccanasabhāvaṃ jātaṃ, khamāpite pana mahāsatte payogasampatti paṭibāhitattā avipākadhammataṃ āpajjati ahosikammabhāvato. Ayañhi ariyūpavādapāpassa diṭṭhadhammavedaniyassa dhammatā, tena vuttaṃ ‘etassa kathā etasseva upari patissatī’tiādi. Mahāsatto pana taṃ tassa upari patituṃ na adāsi, upāyena mocesi. Tena vuttaṃ cariyāpiṭake (cariyā. 2.64) –
‘‘యం సో తదా మం అభిసపి, కుపితో దుట్ఠమానసో;
‘‘Yaṃ so tadā maṃ abhisapi, kupito duṭṭhamānaso;
తస్సేవ మత్థకే నిపతి, యోగేన తం పమోచయి’’న్తి.
Tasseva matthake nipati, yogena taṃ pamocayi’’nti.
యఞ్హి తత్థ సత్తమే దివసే బోధిసత్తేన సూరియుగ్గమననివారణం కతం, అయమేత్థ యోగోతి అధిప్పేతో. యోగేన హి ఉబ్బళ్హా సరాజికా పరిసా నగరవాసినో నేగమా చేవ జానపదా చ బోధిసత్తస్స సన్తికం తాపసం ఆనేత్వా ఖమాపేసుం. సో చ బోధిసత్తస్స గుణే జానిత్వా తస్మిం చిత్తం పసాదేసి. యం పనస్స మత్థకే మత్తికాపిణ్డస్స ఠపనం, తస్స చ సత్తధా ఫాలనం కతం, తం మనుస్సానం చిత్తానురక్ఖణత్థం. అఞ్ఞథా హి – ‘‘ఇమే పబ్బజితా సమానా చిత్తస్స వసే వత్తన్తి, న పన చిత్తం అత్తనో వసే వత్తాపేన్తీ’’తి మహాసత్తమ్పి తేన సదిసం కత్వా గణ్హేయ్యుం, తదస్స తేసం దీఘరత్తం అహితాయ దుక్ఖాయాతి. తేనాహ ‘‘అథస్సా’’తిఆది.
Yañhi tattha sattame divase bodhisattena sūriyuggamananivāraṇaṃ kataṃ, ayamettha yogoti adhippeto. Yogena hi ubbaḷhā sarājikā parisā nagaravāsino negamā ceva jānapadā ca bodhisattassa santikaṃ tāpasaṃ ānetvā khamāpesuṃ. So ca bodhisattassa guṇe jānitvā tasmiṃ cittaṃ pasādesi. Yaṃ panassa matthake mattikāpiṇḍassa ṭhapanaṃ, tassa ca sattadhā phālanaṃ kataṃ, taṃ manussānaṃ cittānurakkhaṇatthaṃ. Aññathā hi – ‘‘ime pabbajitā samānā cittassa vase vattanti, na pana cittaṃ attano vase vattāpentī’’ti mahāsattampi tena sadisaṃ katvā gaṇheyyuṃ, tadassa tesaṃ dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyāti. Tenāha ‘‘athassā’’tiādi.
లోహకూటవస్సన్తి అయగుళవస్సం. తదా హి రతనమత్తాని దియడ్ఢరతనమత్తానిపి తిఖిణంసాని అయగుళమణ్డలాని ఇతో చితో చ నిపతన్తా మనుస్సానం సరీరాని ఖణ్డఖణ్డకాని అకంసు. కలలవస్సన్తి తనుకకద్దమపటలకద్దమం. ఉపహచ్చాతి ఆఘాటేత్వా. తదేవ మజ్ఝారఞ్ఞం.
Lohakūṭavassanti ayaguḷavassaṃ. Tadā hi ratanamattāni diyaḍḍharatanamattānipi tikhiṇaṃsāni ayaguḷamaṇḍalāni ito cito ca nipatantā manussānaṃ sarīrāni khaṇḍakhaṇḍakāni akaṃsu. Kalalavassanti tanukakaddamapaṭalakaddamaṃ. Upahaccāti āghāṭetvā. Tadeva majjhāraññaṃ.
౬౭. అనువిచ్చకారన్తి అనువిచ్చకరణం. కారణేహి ద్వీహి అనియ్యానికసాసనే ఠితానం అత్తనో సావకత్తం ఉపగతే పగ్గహనిగ్గహాని దస్సేతుం ‘‘కస్మా’’తిఆది వుత్తం.
67.Anuviccakāranti anuviccakaraṇaṃ. Kāraṇehi dvīhi aniyyānikasāsane ṭhitānaṃ attano sāvakattaṃ upagate paggahaniggahāni dassetuṃ ‘‘kasmā’’tiādi vuttaṃ.
౬౯. అనుపుబ్బిం కథన్తి (దీ॰ ని॰ టీ॰ ౨.౭౫-౭౬; అ॰ ని॰ టీ॰ ౩.౮.౧౨) అనుపుబ్బియా అనుపుబ్బం కథేతబ్బకథం, కా పన సా? దానాదికథా. దానకథా తావ పచురజనేసుపి పవత్తియా సబ్బసాధారణత్తా సుకరత్తా సీలే పతిట్ఠానస్స ఉపాయభావతో చ ఆదితోవ కథితా . పరిచ్చాగసీలో హి పుగ్గలో పరిగ్గహవత్థూసు నిస్సఙ్గభావతో సుఖేనేవ సీలాని సమాదియతి, తత్థ చ సుప్పతిట్ఠితో హోతి. సీలేన దాయకపటిగ్గహణవిసుద్ధితో పరానుగ్గహం వత్వా పరపీళానివత్తివచనతో, కిరియధమ్మం వత్వా అకిరియధమ్మవచనతో, భోగయససమ్పత్తిహేతుం వత్వా భవసమ్పత్తిహేతువచనతో చ దానకథానన్తరం సీలకథా కథితా. తఞ్చ సీలం వట్టనిస్సితం, అయం భవసమ్పత్తి తస్స ఫలన్తి దస్సనత్థం, ఇమేహి చ దానసీలమయేహి పణీతచరియభేదభిన్నేహి పుఞ్ఞకిరియవత్థూహి ఏతా చాతుమహారాజికాదీసు పణీతతరాదిభేదభిన్నా అపరిమేయ్యా భోగభవసమ్పత్తియోతి దస్సనత్థం తదనన్తరం సగ్గకథా. స్వాయం సగ్గో రాగాదీహి ఉపక్కిలిట్ఠో సబ్బదా అనుపక్కిలిట్ఠో అరియమగ్గోతి దస్సనత్థం సగ్గానన్తరం మగ్గో, మగ్గఞ్చ కథేన్తేన తదధిగమూపాయసన్దస్సనత్థం సగ్గపరియాపన్నాపి పగేవ ఇతరే సబ్బేపి కామా నామ బహ్వాదీనవా అనిచ్చా అద్ధువా విపరిణామధమ్మాతి కామానం ఆదీనవో. హీనా గమ్మా పోథుజ్జనికా అనరియా అనత్థసఞ్హితాతి తేసం ఓకారో లామకభావో, సబ్బేపి భవా కిలేసానం వత్థుభూతాతి తత్థ సంకిలేసో. సబ్బసో కిలేసవిప్పముత్తం నిబ్బానన్తి నేక్ఖమ్మే ఆనిసంసో చ కథేతబ్బోతి అయమత్థో మగ్గన్తీతి ఏత్థ ఇతి-సద్దేన దస్సితోతి వేదితబ్బం.
69.Anupubbiṃ kathanti (dī. ni. ṭī. 2.75-76; a. ni. ṭī. 3.8.12) anupubbiyā anupubbaṃ kathetabbakathaṃ, kā pana sā? Dānādikathā. Dānakathā tāva pacurajanesupi pavattiyā sabbasādhāraṇattā sukarattā sīle patiṭṭhānassa upāyabhāvato ca āditova kathitā . Pariccāgasīlo hi puggalo pariggahavatthūsu nissaṅgabhāvato sukheneva sīlāni samādiyati, tattha ca suppatiṭṭhito hoti. Sīlena dāyakapaṭiggahaṇavisuddhito parānuggahaṃ vatvā parapīḷānivattivacanato, kiriyadhammaṃ vatvā akiriyadhammavacanato, bhogayasasampattihetuṃ vatvā bhavasampattihetuvacanato ca dānakathānantaraṃ sīlakathā kathitā. Tañca sīlaṃ vaṭṭanissitaṃ, ayaṃ bhavasampatti tassa phalanti dassanatthaṃ, imehi ca dānasīlamayehi paṇītacariyabhedabhinnehi puññakiriyavatthūhi etā cātumahārājikādīsu paṇītatarādibhedabhinnā aparimeyyā bhogabhavasampattiyoti dassanatthaṃ tadanantaraṃ saggakathā. Svāyaṃ saggo rāgādīhi upakkiliṭṭho sabbadā anupakkiliṭṭho ariyamaggoti dassanatthaṃ saggānantaraṃ maggo, maggañca kathentena tadadhigamūpāyasandassanatthaṃ saggapariyāpannāpi pageva itare sabbepi kāmā nāma bahvādīnavā aniccā addhuvā vipariṇāmadhammāti kāmānaṃ ādīnavo. Hīnā gammā pothujjanikā anariyā anatthasañhitāti tesaṃ okāro lāmakabhāvo, sabbepi bhavā kilesānaṃ vatthubhūtāti tattha saṃkileso. Sabbaso kilesavippamuttaṃ nibbānanti nekkhamme ānisaṃso ca kathetabboti ayamattho maggantīti ettha iti-saddena dassitoti veditabbaṃ.
సుఖానం నిదానన్తి దిట్ఠధమ్మికానం సమ్పరాయికానం నిబ్బానసఞ్హితానఞ్చాతి సబ్బేసమ్పి సుఖానం కారణం. యఞ్హి కిఞ్చి లోకే భోగసుఖం నామ, తం సబ్బం దాననిదానన్తి పాకటో అయమత్థో. యం పన ఝానవిపస్సనామగ్గఫలనిబ్బానపటిసంయుత్తం సుఖం, తస్సపి దానం ఉపనిస్సయపచ్చయో హోతియేవ. సమ్పత్తీనం మూలన్తి యా ఇమా లోకే పదేసరజ్జసిరిస్సరియసత్తరతనసముజ్జలచక్కవత్తిసమ్పదాతి ఏవంపభేదా మానుసికా సమ్పత్తియో, యా చ చాతుమహారాజాదిగతా దిబ్బా సమ్పత్తియో, యా వా పనఞ్ఞాపి సమ్పత్తియో, తాసం సబ్బాసం ఇదం మూలకారణం. భోగానన్తి భుఞ్జితబ్బట్ఠేన ‘‘భోగో’’న్తి లద్ధనామానం మనాపియరూపాదీనం, తన్నిస్సయానం వా ఉపభోగసుఖానం, పతిట్ఠా నిచ్చలాధిట్ఠానతాయ. విసమగతస్సాతి బ్యసనప్పత్తస్స. తాణన్తి రక్ఖా తతో పరిపాలనతో. లేణన్తి బ్యసనేహి పరిపాతియమానస్స ఓలీయనపదేసో. గతీతి గన్తబ్బట్ఠానం. పరాయణన్తి పటిసరణం. అవస్సయోతి వినిపతితుం అదేన్తో నిస్సయో. ఆరమ్మణన్తి ఓలుబ్భారమ్మణం.
Sukhānaṃ nidānanti diṭṭhadhammikānaṃ samparāyikānaṃ nibbānasañhitānañcāti sabbesampi sukhānaṃ kāraṇaṃ. Yañhi kiñci loke bhogasukhaṃ nāma, taṃ sabbaṃ dānanidānanti pākaṭo ayamattho. Yaṃ pana jhānavipassanāmaggaphalanibbānapaṭisaṃyuttaṃ sukhaṃ, tassapi dānaṃ upanissayapaccayo hotiyeva. Sampattīnaṃ mūlanti yā imā loke padesarajjasirissariyasattaratanasamujjalacakkavattisampadāti evaṃpabhedā mānusikā sampattiyo, yā ca cātumahārājādigatā dibbā sampattiyo, yā vā panaññāpi sampattiyo, tāsaṃ sabbāsaṃ idaṃ mūlakāraṇaṃ. Bhogānanti bhuñjitabbaṭṭhena ‘‘bhogo’’nti laddhanāmānaṃ manāpiyarūpādīnaṃ, tannissayānaṃ vā upabhogasukhānaṃ, patiṭṭhā niccalādhiṭṭhānatāya. Visamagatassāti byasanappattassa. Tāṇanti rakkhā tato paripālanato. Leṇanti byasanehi paripātiyamānassa olīyanapadeso. Gatīti gantabbaṭṭhānaṃ. Parāyaṇanti paṭisaraṇaṃ. Avassayoti vinipatituṃ adento nissayo. Ārammaṇanti olubbhārammaṇaṃ.
రతనమయసీహాసనసదిసన్తి సబ్బరతనమయసత్తఙ్గమహాసీహాసనసదిసం, మహగ్ఘం హుత్వా సబ్బసో వినిపతితుం అప్పదానతో. మహాపథవిసదిసం గతగతట్ఠానే పతిట్ఠాసమ్భవతో. యథా దుబ్బలస్స పురిసస్స ఆలమ్బనరజ్జు ఉత్తిట్ఠతో తిట్ఠతో చ ఉపత్థమ్భో, ఏవం దానం సత్తానం సమ్పత్తిభవే ఉపపత్తియా ఠితియా చ పచ్చయో హోతీతి ఆహ ‘‘ఆలమ్బనట్ఠేన ఆలమ్బనరజ్జుసదిస’’న్తి. దుక్ఖనిత్థరణట్ఠేనాతి దుగ్గతిదుక్ఖనిత్థరణట్ఠేన. సమస్సాసనట్ఠేనాతి లోభమచ్ఛరియాదిపటిసత్తుపద్దవతో సమ్మదేవ అస్సాసనట్ఠేన. భయపరిత్తాణట్ఠేనాతి దాలిద్దియభయతో పరిపాలనట్ఠేన. మచ్ఛేరమలాదీహీతి మచ్ఛేరలోభదోసఇస్సామిచ్ఛాదిట్ఠివిచికిచ్ఛాది చిత్తమలేహి. అనుపలిత్తట్ఠేనాతి అనుపక్కిలిట్ఠతాయ. తేసన్తి మచ్ఛేరమలాదీనం. ఏతేసం ఏవ దురాసదట్ఠేన. అసన్తాసనట్ఠేనాతి అసన్తాసహేతుభావేన. యో హి దాయకో దానపతి, సో సమ్పతిపి న కుతోచి సన్తసతి, పగేవ ఆయతిం. బలవన్తట్ఠేనాతి మహాబలవతాయ. దాయకో హి దానపతి సమ్పతి పక్ఖబలేన బలవా హోతి, ఆయతిం పన కాయబలాదీహి. అభిమఙ్గలసమ్మతట్ఠేనాతి ‘‘వుడ్ఢికారణ’’న్తి అభిసమ్మతభావేన. విపత్తితో సమ్పత్తియా నయనం ఖేమన్తభూమిసమ్పాపనం.
Ratanamayasīhāsanasadisanti sabbaratanamayasattaṅgamahāsīhāsanasadisaṃ, mahagghaṃ hutvā sabbaso vinipatituṃ appadānato. Mahāpathavisadisaṃ gatagataṭṭhāne patiṭṭhāsambhavato. Yathā dubbalassa purisassa ālambanarajju uttiṭṭhato tiṭṭhato ca upatthambho, evaṃ dānaṃ sattānaṃ sampattibhave upapattiyā ṭhitiyā ca paccayo hotīti āha ‘‘ālambanaṭṭhena ālambanarajjusadisa’’nti. Dukkhanittharaṇaṭṭhenāti duggatidukkhanittharaṇaṭṭhena. Samassāsanaṭṭhenāti lobhamacchariyādipaṭisattupaddavato sammadeva assāsanaṭṭhena. Bhayaparittāṇaṭṭhenāti dāliddiyabhayato paripālanaṭṭhena. Maccheramalādīhīti maccheralobhadosaissāmicchādiṭṭhivicikicchādi cittamalehi. Anupalittaṭṭhenāti anupakkiliṭṭhatāya. Tesanti maccheramalādīnaṃ. Etesaṃ eva durāsadaṭṭhena. Asantāsanaṭṭhenāti asantāsahetubhāvena. Yo hi dāyako dānapati, so sampatipi na kutoci santasati, pageva āyatiṃ. Balavantaṭṭhenāti mahābalavatāya. Dāyako hi dānapati sampati pakkhabalena balavā hoti, āyatiṃ pana kāyabalādīhi. Abhimaṅgalasammataṭṭhenāti ‘‘vuḍḍhikāraṇa’’nti abhisammatabhāvena. Vipattito sampattiyā nayanaṃ khemantabhūmisampāpanaṃ.
ఇదాని మహాబోధిచరియభావేనపి దానగుణం దస్సేతుం దానం నామేతన్తిఆది వుత్తం. తత్థ అత్తానం నియ్యాదేన్తేనాతి ఏతేన దానఫలం సమ్మదేవ పస్సన్తా మహాపురిసా అత్తనో జీవితమ్పి పరిచ్చజన్తి, తస్మా కో నామ విఞ్ఞుజాతికో బాహిరే వత్థుమ్హి సఙ్గం కరేయ్యాతి ఓవాదం దేతి. ఇదాని యా లోకియా లోకుత్తరా చ ఉక్కంసగతా సమ్పత్తియో, తా సబ్బా దానతోయేవ పవత్తన్తీతి దస్సేన్తో ‘‘దానఞ్హీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ సక్కమారబ్రహ్మసమ్పత్తియో అత్తహితాయ ఏవ, చక్కవత్తిసమ్పత్తి పన అత్తహితాయ చ పరహితాయ చాతి దస్సేతుం సా తాసం పరతో వుత్తా. ఏతా లోకియా, ఇమా పన లోకుత్తరాతి దస్సేతుం ‘‘సావకపారమీఞాణ’’న్తిఆది వుత్తం. తాసుపి ఉక్కట్ఠుక్కట్ఠతరుక్కట్ఠతమమేవ దస్సేతుం కమేన ఞాణత్తయం వుత్తం. తేసం పన దానస్స పచ్చయభావో హేట్ఠా వుత్తోయేవ. ఏతేనేవ తస్స బ్రహ్మసమ్పత్తియాపి పచ్చయభావో దీపితోతి వేదితబ్బో.
Idāni mahābodhicariyabhāvenapi dānaguṇaṃ dassetuṃ dānaṃ nāmetantiādi vuttaṃ. Tattha attānaṃ niyyādentenāti etena dānaphalaṃ sammadeva passantā mahāpurisā attano jīvitampi pariccajanti, tasmā ko nāma viññujātiko bāhire vatthumhi saṅgaṃ kareyyāti ovādaṃ deti. Idāni yā lokiyā lokuttarā ca ukkaṃsagatā sampattiyo, tā sabbā dānatoyeva pavattantīti dassento ‘‘dānañhī’’tiādimāha. Tattha sakkamārabrahmasampattiyo attahitāya eva, cakkavattisampatti pana attahitāya ca parahitāya cāti dassetuṃ sā tāsaṃ parato vuttā. Etā lokiyā, imā pana lokuttarāti dassetuṃ ‘‘sāvakapāramīñāṇa’’ntiādi vuttaṃ. Tāsupi ukkaṭṭhukkaṭṭhatarukkaṭṭhatamameva dassetuṃ kamena ñāṇattayaṃ vuttaṃ. Tesaṃ pana dānassa paccayabhāvo heṭṭhā vuttoyeva. Eteneva tassa brahmasampattiyāpi paccayabhāvo dīpitoti veditabbo.
దానఞ్చ నామ హితజ్ఝాసయేన, పూజావసేన వా అత్తనో సన్తకస్స పరేసం పరిచ్చజనం, తస్మా దాయకో పురిసపుగ్గలో పరేసం సన్తకం హరిస్సతీతి అట్ఠానమేతన్తి ఆహ – ‘‘దానం దదన్తో సీలం సమాదాతుం సక్కోతీ’’తి. సీలాలఙ్కారసదిసో అలఙ్కారో నత్థి సోభావిసేసావహత్తా సీలస్స. సీలపుప్ఫసదిసం పుప్ఫం నత్థీతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. సీలగన్ధసదిసో గన్ధో నత్థీతి ఏత్థ ‘‘చన్దనం తగరం వాపీ’’తిఆదికా (ధ॰ ప॰ ౫౫; మి॰ ప॰ ౪.౧.౧) గాథా – ‘‘గన్ధో ఇసీనం చిరదిక్ఖితానం, కాయా చుతో గచ్ఛతి మాలుతేనా’’తిఆదికా (జా॰ ౨.౧౭.౫౫) జాతకగాథాయో చ ఆహరిత్వా వత్తబ్బా, సీలఞ్హి సత్తానం ఆభరణఞ్చేవ అలఙ్కారో చ గన్ధవిలేపనఞ్చ దస్సనీయభావావహఞ్చ. తేనాహ ‘‘సీలాలఙ్కారేన హీ’’తిఆది.
Dānañca nāma hitajjhāsayena, pūjāvasena vā attano santakassa paresaṃ pariccajanaṃ, tasmā dāyako purisapuggalo paresaṃ santakaṃ harissatīti aṭṭhānametanti āha – ‘‘dānaṃ dadanto sīlaṃ samādātuṃ sakkotī’’ti. Sīlālaṅkārasadiso alaṅkāro natthi sobhāvisesāvahattā sīlassa. Sīlapupphasadisaṃ pupphaṃ natthīti etthāpi eseva nayo. Sīlagandhasadiso gandho natthīti ettha ‘‘candanaṃ tagaraṃ vāpī’’tiādikā (dha. pa. 55; mi. pa. 4.1.1) gāthā – ‘‘gandho isīnaṃ ciradikkhitānaṃ, kāyā cuto gacchati mālutenā’’tiādikā (jā. 2.17.55) jātakagāthāyo ca āharitvā vattabbā, sīlañhi sattānaṃ ābharaṇañceva alaṅkāro ca gandhavilepanañca dassanīyabhāvāvahañca. Tenāha ‘‘sīlālaṅkārena hī’’tiādi.
అయం సగ్గో లబ్భతీతి ఇదం మజ్ఝిమేహి ఛన్దాదీహి సమాదానసీలం సన్ధాయాహ. తేనాహ సక్కో దేవరాజా –
Ayaṃ saggo labbhatīti idaṃ majjhimehi chandādīhi samādānasīlaṃ sandhāyāha. Tenāha sakko devarājā –
‘‘హీనేన బ్రహ్మచరియేన, ఖత్తియే ఉపపజ్జతి;
‘‘Hīnena brahmacariyena, khattiye upapajjati;
మజ్ఝిమేన చ దేవత్తం, ఉత్తమేన విసుజ్ఝతీ’’తి. (జా॰ ౧.౮.౭౫; ౨.౨౨.౪౨౯; దీ॰ ని॰ టీ॰ ౨.౭౫-౭౬);
Majjhimena ca devattaṃ, uttamena visujjhatī’’ti. (jā. 1.8.75; 2.22.429; dī. ni. ṭī. 2.75-76);
ఇట్ఠోతి సుఖో. కన్తోతి కమనీయో. మనాపోతి మనవడ్ఢనకో. తం పన తస్స ఇట్ఠాదిభావం దస్సేతుం ‘‘నిచ్చమేత్థ కీళా’’తిఆది వుత్తం.
Iṭṭhoti sukho. Kantoti kamanīyo. Manāpoti manavaḍḍhanako. Taṃ pana tassa iṭṭhādibhāvaṃ dassetuṃ ‘‘niccamettha kīḷā’’tiādi vuttaṃ.
దోసోతి అనిచ్చతాదినా అప్పస్సాదాదినా చ దూసితభావో, యతో తే విఞ్ఞూనం చిత్తం నారాధేన్తి . అథ వా ఆదీనం వాతి పవత్తేతీతి ఆదీనవో, పరమకపణతా. తథా చ కామా యథాభూతం పచ్చవేక్ఖన్తానం పచ్చుపతిట్ఠన్తి. లామకభావోతి అసేట్ఠేహి సేవితబ్బో, సేట్ఠేహి న సేవితబ్బో నిహీనభావో. సంకిలిస్సనన్తి విబాధకతా ఉపతాపతా చ.
Dosoti aniccatādinā appassādādinā ca dūsitabhāvo, yato te viññūnaṃ cittaṃ nārādhenti . Atha vā ādīnaṃ vāti pavattetīti ādīnavo, paramakapaṇatā. Tathā ca kāmā yathābhūtaṃ paccavekkhantānaṃ paccupatiṭṭhanti. Lāmakabhāvoti aseṭṭhehi sevitabbo, seṭṭhehi na sevitabbo nihīnabhāvo. Saṃkilissananti vibādhakatā upatāpatā ca.
నేక్ఖమ్మే ఆనిసంసన్తి ఏత్థ యత్తకా కామేసు ఆదీనవా, తప్పటిపక్ఖతో తత్తకా నేక్ఖమ్మే ఆనిసంసా. అపిచ – ‘‘నేక్ఖమ్మం నామేతం అసమ్బాధం అసంకిలిట్ఠం నిక్ఖన్తం కామేహి, నిక్ఖన్తం కామసఞ్ఞాయ, నిక్ఖన్తం కామవితక్కేహి, నిక్ఖన్తం కామపరిళాహేహి, నిక్ఖన్తం బ్యాపాదసఞ్ఞాయా’’తిఆదినా (సారత్థ॰ టీ॰ మహావగ్గ ౩.౨౬; దీ॰ ని॰ టీ॰ ౨.౭౫-౭౬) నయేన నేక్ఖమ్మే ఆనిసంసే పకాసేసి, పబ్బజ్జాయ ఝానాదీసు చ గుణే విభావేసి వణ్ణేసి. కల్లచిత్తన్తి హేట్ఠా పవత్తితదేసనాయ అస్సద్ధియాదీనం చిత్తదోసానం విగతత్తా ఉపరిదేసనాయ భాజనభావూపగమనేన కమ్మక్ఖమచిత్తం. అట్ఠకథాయం పన యస్మా అస్సద్ధియాదయో చిత్తస్స రోగభూతా , తదా తే విగతా, తస్మా ఆహ ‘‘అరోగచిత్త’’న్తి. దిట్ఠిమానాదికిలేసవిగమేన ముదుచిత్తం. కామచ్ఛన్దాదివిగమేన వినీవరణచిత్తం. సమ్మాపటిపత్తియం ఉళారపీతిపామోజ్జయోగేన ఉదగ్గచిత్తం. తత్థ సద్ధాసమ్పత్తియా పసన్నచిత్తం. యదా భగవా అఞ్ఞాసీతి సమ్బన్ధో. అథ వా కల్లచిత్తన్తి కామచ్ఛన్దవిగమేన అరోగచిత్తం. ముదుచిత్తన్తి బ్యాపాదవిగమేన మేత్తావసేన అకథినచిత్తం. వినీవరణచిత్తన్తి ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చవిగమేన విక్ఖేపస్స విగతత్తా తేన అపిహితచిత్తం. ఉదగ్గచిత్తన్తి థినమిద్ధవిగమేన సమ్పగ్గహితవసేన అలీనచిత్తం. పసన్నచిత్తన్తి విచికిచ్ఛావిగమేన సమ్మాపటిపత్తియం అధిముత్తచిత్తన్తి ఏవమేత్థ సేసపదానం అత్థో వేదితబ్బో.
Nekkhamme ānisaṃsanti ettha yattakā kāmesu ādīnavā, tappaṭipakkhato tattakā nekkhamme ānisaṃsā. Apica – ‘‘nekkhammaṃ nāmetaṃ asambādhaṃ asaṃkiliṭṭhaṃ nikkhantaṃ kāmehi, nikkhantaṃ kāmasaññāya, nikkhantaṃ kāmavitakkehi, nikkhantaṃ kāmapariḷāhehi, nikkhantaṃ byāpādasaññāyā’’tiādinā (sārattha. ṭī. mahāvagga 3.26; dī. ni. ṭī. 2.75-76) nayena nekkhamme ānisaṃse pakāsesi, pabbajjāya jhānādīsu ca guṇe vibhāvesi vaṇṇesi. Kallacittanti heṭṭhā pavattitadesanāya assaddhiyādīnaṃ cittadosānaṃ vigatattā uparidesanāya bhājanabhāvūpagamanena kammakkhamacittaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana yasmā assaddhiyādayo cittassa rogabhūtā , tadā te vigatā, tasmā āha ‘‘arogacitta’’nti. Diṭṭhimānādikilesavigamena muducittaṃ. Kāmacchandādivigamena vinīvaraṇacittaṃ. Sammāpaṭipattiyaṃ uḷārapītipāmojjayogena udaggacittaṃ. Tattha saddhāsampattiyā pasannacittaṃ. Yadā bhagavā aññāsīti sambandho. Atha vā kallacittanti kāmacchandavigamena arogacittaṃ. Muducittanti byāpādavigamena mettāvasena akathinacittaṃ. Vinīvaraṇacittanti uddhaccakukkuccavigamena vikkhepassa vigatattā tena apihitacittaṃ. Udaggacittanti thinamiddhavigamena sampaggahitavasena alīnacittaṃ. Pasannacittanti vicikicchāvigamena sammāpaṭipattiyaṃ adhimuttacittanti evamettha sesapadānaṃ attho veditabbo.
సేయ్యథాపీతిఆదినా ఉపమావసేన ఉపాలిస్స సంకిలేసప్పహానం అరియమగ్గనిప్ఫాదనఞ్చ దస్సేతి. అపగతకాళకన్తి విగతకాళకం. సమ్మదేవాతి సుట్ఠు ఏవ. రజనన్తి నీలపీతాదిరఙ్గజాతం. పటిగ్గణ్హేయ్యాతి గణ్హేయ్య పభస్సరం భవేయ్య. తస్మింయేవ ఆసనేతి తిస్సం ఏవ నిసజ్జాయం. ఏతేనస్స లహువిపస్సకతా తిక్ఖపఞ్ఞతా సుఖపటిపదాఖిప్పాభిఞ్ఞతా చ దస్సితా హోతి. విరజన్తి అపాయగమనీయరాగరజాదీనం విగమేన విరజం. అనవసేసదిట్ఠివిచికిచ్ఛామలాపగమేన వీతమలం. తిణ్ణం మగ్గానన్తి హేట్ఠిమానం తిణ్ణం మగ్గానం. తస్స ఉప్పత్తిఆకారదస్సనన్తి కస్మా వుత్తం? నను మగ్గఞాణం అసఙ్ఖతధమ్మారమ్మణన్తి చోదనం సన్ధాయాహ ‘‘తం హీ’’తిఆది. తత్థ పటివిజ్ఝన్తన్తి అసమ్మోహపటివేధవసేన పటివిజ్ఝన్తం. తేనాహ ‘‘కిచ్చవసేనా’’తి.
Seyyathāpītiādinā upamāvasena upālissa saṃkilesappahānaṃ ariyamagganipphādanañca dasseti. Apagatakāḷakanti vigatakāḷakaṃ. Sammadevāti suṭṭhu eva. Rajananti nīlapītādiraṅgajātaṃ. Paṭiggaṇheyyāti gaṇheyya pabhassaraṃ bhaveyya. Tasmiṃyeva āsaneti tissaṃ eva nisajjāyaṃ. Etenassa lahuvipassakatā tikkhapaññatā sukhapaṭipadākhippābhiññatā ca dassitā hoti. Virajanti apāyagamanīyarāgarajādīnaṃ vigamena virajaṃ. Anavasesadiṭṭhivicikicchāmalāpagamena vītamalaṃ. Tiṇṇaṃ maggānanti heṭṭhimānaṃ tiṇṇaṃ maggānaṃ. Tassa uppattiākāradassananti kasmā vuttaṃ? Nanu maggañāṇaṃ asaṅkhatadhammārammaṇanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘taṃ hī’’tiādi. Tattha paṭivijjhantanti asammohapaṭivedhavasena paṭivijjhantaṃ. Tenāha ‘‘kiccavasenā’’ti.
తత్రిదం ఉపమాసంసన్దనం – వత్థం వియ చిత్తం, వత్థస్స ఆగన్తుకమలేహి కిలిట్ఠభావో వియ చిత్తస్స రాగాదిమలేహి సంకిలిట్ఠభావో, ధోవనసిలా వియ అనుపుబ్బీకథా, ఉదకం వియ సద్ధా, ఉదకే తేమేత్వా ఊసగోమయఛారికాభరేహి కాళకపదేసే సమ్మద్దిత్వా వత్థస్స ధోవనపయోగో వియ సద్ధాసినేహేన తేమేత్వా సతిసమాధిపఞ్ఞాహి దోసే సిథిలే కత్వా సుతాదివిధినా చిత్తస్స సోధనే వీరియారమ్భో. తేన పయోగేన వత్థే కాళకాపగమో వియ వీరియారమ్భేన కిలేసవిక్ఖమ్భనం, రఙ్గజాతం వియ అరియమగ్గో, తేన సుద్ధస్స వత్థస్స పభస్సరభావో వియ విక్ఖమ్భితకిలేసస్స చిత్తస్స మగ్గేన పరియోదపనన్తి.
Tatridaṃ upamāsaṃsandanaṃ – vatthaṃ viya cittaṃ, vatthassa āgantukamalehi kiliṭṭhabhāvo viya cittassa rāgādimalehi saṃkiliṭṭhabhāvo, dhovanasilā viya anupubbīkathā, udakaṃ viya saddhā, udake temetvā ūsagomayachārikābharehi kāḷakapadese sammadditvā vatthassa dhovanapayogo viya saddhāsinehena temetvā satisamādhipaññāhi dose sithile katvā sutādividhinā cittassa sodhane vīriyārambho. Tena payogena vatthe kāḷakāpagamo viya vīriyārambhena kilesavikkhambhanaṃ, raṅgajātaṃ viya ariyamaggo, tena suddhassa vatthassa pabhassarabhāvo viya vikkhambhitakilesassa cittassa maggena pariyodapananti.
దిట్ఠధమ్మోతి వత్వా దస్సనం నామ ఞాణదస్సనతో అఞ్ఞమ్పి అత్థీతి తన్నివత్తనత్థం ‘‘పత్తధమ్మో’’తి వుత్తం. పత్తి చ ఞాణసమ్పత్తితో అఞ్ఞాపి విజ్జతీతి తతో విసేసనత్థం ‘‘విదితధమ్మో’’తి వుత్తం. సా పనేసా విదితధమ్మతా ధమ్మేసు ఏకదేసనాపి హోతీతి నిప్పదేసతో విదితభావం దస్సేతుం ‘‘పరియోగాళ్హధమ్మో’’తి వుత్తం. తేనస్స సచ్చాభిసమ్బోధంయేవ దీపేతి. మగ్గఞాణఞ్హి ఏకాభిసమయవసేన పరిఞ్ఞాదికిచ్చం సాధేన్తం నిప్పదేసేన చతుసచ్చధమ్మం సమన్తతో ఓగాహన్తం నామ హోతి. తేనాహ – ‘‘దిట్ఠో అరియసచ్చధమ్మో ఏతేనాతి దిట్ఠధమ్మో’’తి. తిణ్ణా విచికిచ్ఛాతి సప్పటిభయకన్తారసదిసా సోళసవత్థుకా అట్ఠవత్థుకా చ తిణ్ణా విచికిచ్ఛా తిణ్ణవిచికిచ్ఛా. విగతకథంకథోతి పవత్తిఆదీసు ‘‘ఏవం ను ఖో, కిం ను ఖో’’తి ఏవం పవత్తికా విగతా సముచ్ఛిన్నా కథంకథా. సారజ్జకరానం పాపధమ్మానం పహీనత్తా తప్పటిపక్ఖేసు సీలాదిగుణేసు సుప్పతిట్ఠితత్తా వేసారజ్జం విసారదభావం వేయ్యత్తియం పత్తో. అత్తనా ఏవ పచ్చక్ఖతో దిట్ఠత్తా న తస్స పరో పచ్చేతబ్బో అత్థీతి అపరప్పచ్చయో.
Diṭṭhadhammoti vatvā dassanaṃ nāma ñāṇadassanato aññampi atthīti tannivattanatthaṃ ‘‘pattadhammo’’ti vuttaṃ. Patti ca ñāṇasampattito aññāpi vijjatīti tato visesanatthaṃ ‘‘viditadhammo’’ti vuttaṃ. Sā panesā viditadhammatā dhammesu ekadesanāpi hotīti nippadesato viditabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘pariyogāḷhadhammo’’ti vuttaṃ. Tenassa saccābhisambodhaṃyeva dīpeti. Maggañāṇañhi ekābhisamayavasena pariññādikiccaṃ sādhentaṃ nippadesena catusaccadhammaṃ samantato ogāhantaṃ nāma hoti. Tenāha – ‘‘diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo’’ti. Tiṇṇā vicikicchāti sappaṭibhayakantārasadisā soḷasavatthukā aṭṭhavatthukā ca tiṇṇā vicikicchā tiṇṇavicikicchā. Vigatakathaṃkathoti pavattiādīsu ‘‘evaṃ nu kho, kiṃ nu kho’’ti evaṃ pavattikā vigatā samucchinnā kathaṃkathā. Sārajjakarānaṃ pāpadhammānaṃ pahīnattā tappaṭipakkhesu sīlādiguṇesu suppatiṭṭhitattā vesārajjaṃ visāradabhāvaṃ veyyattiyaṃ patto. Attanā eva paccakkhato diṭṭhattā na tassa paro paccetabbo atthīti aparappaccayo.
౭౧. పణ్డితోతి పఞ్ఞవా.
71.Paṇḍitoti paññavā.
౭౨. తేన హి సమ్మాతి దోవారికేన సద్ధిం సల్లపతియేవ, ‘‘ఏత్థేవా’’తి తేన వుత్తవచనం సుత్వాపి తస్స అత్థం అసల్లక్ఖేన్తో. కస్మా? పరిదేవతాయ. తేనాహ ‘‘బలవసోకేన అభిభూతో’’తి.
72.Tena hi sammāti dovārikena saddhiṃ sallapatiyeva, ‘‘etthevā’’ti tena vuttavacanaṃ sutvāpi tassa atthaṃ asallakkhento. Kasmā? Paridevatāya. Tenāha ‘‘balavasokena abhibhūto’’ti.
౭౩. తేనేవాతి యేన ఉత్తరాసఙ్గేన ఆసనం సమ్మజ్జతి, తేనేవ ఉదరే పరిక్ఖిపన్తో ‘‘మాహం సత్థారం మమ సరీరేన ఫుసి’’న్తి అన్తరం కరోన్తో ఉత్తరాసఙ్గేన తం ఉదరే పరిక్ఖిపన్తో పరిగ్గహేత్వా. ‘‘దత్తపఞ్ఞత్త’’న్తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౧.౧౭౧) వియ దత్త-సద్దో ఏత్థ బాలపరియాయోతి ఆహ ‘‘జళోసి జాతో’’తి. ఉపట్ఠాకస్స అఞ్ఞథాభావేనాతి పుబ్బే అత్తనో ఉపట్ఠాకస్స ఇదాని అనుపట్ఠాకభావేన.
73.Tenevāti yena uttarāsaṅgena āsanaṃ sammajjati, teneva udare parikkhipanto ‘‘māhaṃ satthāraṃ mama sarīrena phusi’’nti antaraṃ karonto uttarāsaṅgena taṃ udare parikkhipanto pariggahetvā. ‘‘Dattapaññatta’’ntiādīsu (dī. ni. 1.171) viya datta-saddo ettha bālapariyāyoti āha ‘‘jaḷosi jāto’’ti. Upaṭṭhākassa aññathābhāvenāti pubbe attano upaṭṭhākassa idāni anupaṭṭhākabhāvena.
౭౫. అవిఞ్ఞాణకం దారుసాఖాదిమయం. బహలబహలం పీతావలేపనం రఙ్గజాతన్తి అతివియ బహలం పీతవణ్ణమఞ్జిట్ఠఆదిఅవలేపనరజనం. ఘట్టేత్వా ఉప్పాదితచ్ఛవిం, యా రఙ్గం పివతి. నిల్లోమతన్తి పునప్పునం అనులిమ్పనేన. ఖణ్డఖణ్డితన్తి ఖణ్డఖణ్డితభావం. రఙ్గక్ఖమో రజనియో. తేనాహ ‘‘రాగమత్తం జనేతీ’’తి. అనుయోగన్తి చోదనం. వీమంసన్తి విచారణం. థుసే కోట్టేత్వా తణ్డులపరియేసనం వియ కదలియం సారపరియేసనం వియ చ నిగణ్ఠవాదే సారవీమంసనం. తతో ఏవ చ తం వీమంసన్తో రిత్తకో తుచ్ఛకోవ హోతీతి. సబ్బమ్పి బుద్ధవచనం చతుసచ్చవినిముత్తం నత్థి, తఞ్చ వీమంసియమానం విఞ్ఞూనం పీతిసోమనస్సమేవ జనేతి, అతప్పకఞ్చ అసేచనాభావేనాతి ఆహ ‘‘చతుసచ్చకథా హీ’’తిఆది. యథా యథాతి యది ఖన్ధముఖేన యది ధాతాయతనాదీసు అఞ్ఞతరముఖేన బుద్ధవచనం ఓగాహిస్సతి, తథా తథా గమ్భీరఞాణానంయేవ గోచరభావతో గమ్భీరమేవ హోతి. యో చేత్థ పణ్డితో నిపుణో కతపరప్పవాదో పణిధాయ సబ్బథామేన చోదనం ఆరమ్భతి తస్స చోదనా కేసగ్గమత్తమ్పి చాలేతుం న సక్కోతి. పున సుచిరమ్పి కాలం విచారేన్తేసుపి విమద్దక్ఖమతో, ఏవం తథాగతవాదో స్వాఖ్యాతభావతోతి ఆహ ‘‘అనుయోగక్ఖమో విమజ్జనక్ఖమో చా’’తి.
75.Aviññāṇakaṃ dārusākhādimayaṃ. Bahalabahalaṃ pītāvalepanaṃ raṅgajātanti ativiya bahalaṃ pītavaṇṇamañjiṭṭhaādiavalepanarajanaṃ. Ghaṭṭetvā uppāditacchaviṃ, yā raṅgaṃ pivati. Nillomatanti punappunaṃ anulimpanena. Khaṇḍakhaṇḍitanti khaṇḍakhaṇḍitabhāvaṃ. Raṅgakkhamo rajaniyo. Tenāha ‘‘rāgamattaṃ janetī’’ti. Anuyoganti codanaṃ. Vīmaṃsanti vicāraṇaṃ. Thuse koṭṭetvā taṇḍulapariyesanaṃ viya kadaliyaṃ sārapariyesanaṃ viya ca nigaṇṭhavāde sāravīmaṃsanaṃ. Tato eva ca taṃ vīmaṃsanto rittako tucchakova hotīti. Sabbampi buddhavacanaṃ catusaccavinimuttaṃ natthi, tañca vīmaṃsiyamānaṃ viññūnaṃ pītisomanassameva janeti, atappakañca asecanābhāvenāti āha ‘‘catusaccakathā hī’’tiādi. Yathā yathāti yadi khandhamukhena yadi dhātāyatanādīsu aññataramukhena buddhavacanaṃ ogāhissati, tathā tathā gambhīrañāṇānaṃyeva gocarabhāvato gambhīrameva hoti. Yo cettha paṇḍito nipuṇo kataparappavādo paṇidhāya sabbathāmena codanaṃ ārambhati tassa codanā kesaggamattampi cāletuṃ na sakkoti. Puna sucirampi kālaṃ vicārentesupi vimaddakkhamato, evaṃ tathāgatavādo svākhyātabhāvatoti āha ‘‘anuyogakkhamo vimajjanakkhamo cā’’ti.
౭౬. విసయపరిఞ్ఞాణేన దహతి పటిపక్ఖే సోధేతీతి ధీరో, స్వాయమస్స ధీరభావో సబ్బసో సమ్మోహవిద్ధంసనతాయాతి ఆహ – ‘‘యా పఞ్ఞా…పే॰… తేన సమన్నాగతస్సా’’తి. పభిన్నఖీలస్సాతి సముచ్ఛిన్నసబ్బచేతోఖీలస్స, కిలేసమచ్చుమారవిజయేనేవ అభిసఙ్ఖారఖన్ధమారా జితావ హోన్తీతి తేసం ద్విన్నం ఇధ అగ్గహణం. ఈఘ-సద్దో దుక్ఖపరియాయోతి ఆహ ‘‘నిద్దుక్ఖస్సా’’తి. తత్థ సఉపాదిసేసనిబ్బానప్పత్తియా కిలేసేన నిద్దుక్ఖతా, అనుపాదిసేసనిబ్బానప్పత్తియా విపాకదుక్ఖేన నిద్దుక్ఖతా. రజ్జనదుస్సనముయ్హనాదివసేన వివిధం ఈసనతో వీసం, వీసమేవ వేసం, రాగాదీతి ఆహ – ‘‘వేసన్తరస్సాతి రాగాదివీసం తరిత్వా వితరిత్వా ఠితస్సా’’తి.
76. Visayapariññāṇena dahati paṭipakkhe sodhetīti dhīro, svāyamassa dhīrabhāvo sabbaso sammohaviddhaṃsanatāyāti āha – ‘‘yā paññā…pe… tena samannāgatassā’’ti. Pabhinnakhīlassāti samucchinnasabbacetokhīlassa, kilesamaccumāravijayeneva abhisaṅkhārakhandhamārā jitāva hontīti tesaṃ dvinnaṃ idha aggahaṇaṃ. Īgha-saddo dukkhapariyāyoti āha ‘‘niddukkhassā’’ti. Tattha saupādisesanibbānappattiyā kilesena niddukkhatā, anupādisesanibbānappattiyā vipākadukkhena niddukkhatā. Rajjanadussanamuyhanādivasena vividhaṃ īsanato vīsaṃ, vīsameva vesaṃ, rāgādīti āha – ‘‘vesantarassāti rāgādivīsaṃ taritvā vitaritvā ṭhitassā’’ti.
తుసితస్సాతి కరుణాయనవసేన తుసియా ఇతస్స సంవత్తస్స. ఏవం సతి ‘‘ముదితస్సా’’తి ఇదం పునరుత్తమేవ హోతి. మనుజస్సాతి పఠమాయ జాతియా భగవా మనుస్సజాతియో హుత్వా వుత్తానం వక్ఖమానానఞ్చ వసేన సదేవకం అభిభవిత్వా ఠితో అచ్ఛరియో భగవాతి దస్సేతి. సదేవకం లోకం సంసారతో నిబ్బానసుఖం నరతి నేతి పాపేతీతి నరో, నాయకోతి అత్థో, తస్స నరస్స, తేనాహ ‘‘పునరుత్త’’న్తి. ‘‘మనుజస్సా’’తి వత్వా ‘‘నరస్సా’’తి పునరుత్తం పదం. అత్థవసేన అఞ్ఞథా వుచ్చమానే ఏకేకగాథాయ దసగుణా నప్పహోన్తి, న పూరేన్తీతి అత్థో.
Tusitassāti karuṇāyanavasena tusiyā itassa saṃvattassa. Evaṃ sati ‘‘muditassā’’ti idaṃ punaruttameva hoti. Manujassāti paṭhamāya jātiyā bhagavā manussajātiyo hutvā vuttānaṃ vakkhamānānañca vasena sadevakaṃ abhibhavitvā ṭhito acchariyo bhagavāti dasseti. Sadevakaṃ lokaṃ saṃsārato nibbānasukhaṃ narati neti pāpetīti naro, nāyakoti attho, tassa narassa, tenāha ‘‘punarutta’’nti. ‘‘Manujassā’’ti vatvā ‘‘narassā’’ti punaruttaṃ padaṃ. Atthavasena aññathā vuccamāne ekekagāthāya dasaguṇā nappahonti, na pūrentīti attho.
వినేతీతి వినయో, వినయో ఏవ వేనేయికోతి ఆహ ‘‘సత్తానం వినాయకస్సా’’తి. విఞ్ఞూనం రుచిం రాతి, ఈరేతీతి వా రుచిరో, స్వాయమస్స రుచిరభావో కుసలతాయాతి ఆహ ‘‘సుచిధమ్మస్సా’’తి. పభాసకస్సాతి ఞాణాలోకేన పభస్సరభావకరస్స. నిస్సఙ్గస్సాతి అట్ఠసుపి పరిసాసు, సదేవే వా సబ్బస్మిం లోకే అగ్గణ్హాపనపరిచ్చాగేన నిస్సటస్స. గమ్భీరగుణస్సాతి పరేసం ఞాణేన అప్పతిట్ఠభావా గమ్భీరగుణస్స. తేనాహ భగవా – ‘‘అత్థి, భిక్ఖవే, అఞ్ఞేవ ధమ్మా గమ్భీరా’’తిఆది (దీ॰ ని॰ ౧.౨౮). అరియాయ వా తుణ్హీభావేన మోనప్పత్తస్స. ధమ్మే ఠితస్సాతి ధమ్మకాయే సుప్పతిట్ఠితస్స. సంవుతత్తస్సాతి అరక్ఖియకాయసమాచారాదితాయ సంవుతసభావస్స.
Vinetīti vinayo, vinayo eva veneyikoti āha ‘‘sattānaṃ vināyakassā’’ti. Viññūnaṃ ruciṃ rāti, īretīti vā ruciro, svāyamassa rucirabhāvo kusalatāyāti āha ‘‘sucidhammassā’’ti. Pabhāsakassāti ñāṇālokena pabhassarabhāvakarassa. Nissaṅgassāti aṭṭhasupi parisāsu, sadeve vā sabbasmiṃ loke aggaṇhāpanapariccāgena nissaṭassa. Gambhīraguṇassāti paresaṃ ñāṇena appatiṭṭhabhāvā gambhīraguṇassa. Tenāha bhagavā – ‘‘atthi, bhikkhave, aññeva dhammā gambhīrā’’tiādi (dī. ni. 1.28). Ariyāya vā tuṇhībhāvena monappattassa. Dhamme ṭhitassāti dhammakāye suppatiṭṭhitassa. Saṃvutattassāti arakkhiyakāyasamācārāditāya saṃvutasabhāvassa.
ఆగుం న కరోతీతిఆదీహి చతూహి కారణేహి, పన్తసేనాసనస్సాతి వివిత్తసేనాసనస్స. పటిమన్తనపఞ్ఞాయాతి సబ్బపరప్పవాదానం విపరావత్తమన్తనపఞ్ఞాయ. మోనం వుచ్చతి ఞాణం సబ్బతో కిలేసానం నిధుననతో.
Āguṃ na karotītiādīhi catūhi kāraṇehi, pantasenāsanassāti vivittasenāsanassa. Paṭimantanapaññāyāti sabbaparappavādānaṃ viparāvattamantanapaññāya. Monaṃ vuccati ñāṇaṃ sabbato kilesānaṃ nidhunanato.
ఇసిసత్తమస్సాతి సబ్బఇసీసు జేట్ఠస్స సాధుతమస్స. సేట్ఠప్పత్తస్సాతి సేట్ఠం ఉత్తమం సమ్మాసమ్బోధిం పత్తస్స. అక్ఖరాదీనీతి అక్ఖరపదబ్యఞ్జనాకార-నిరుత్తినిద్దేస-సంకాసనపకాసన-వివరణ-విభజనుత్తానీకరణానీతి బ్యఞ్జనత్థపదాని. సమోధానేత్వా వినేయ్యజ్ఝాసయానురూపం పకాసనతో కథనతో పదకస్స. పురి-సద్దో ‘‘పుబ్బే’’తి ఇమినా సమానత్థోతి ఆహ – ‘‘పురిన్దదస్సాతి సబ్బపఠమం ధమ్మదానదాయకస్సా’’తి. భగవా అసయ్హం సహితుం సమత్థోతి ఆహ ‘‘సమత్థస్సా’’తి. తేనాహ – ‘‘తథాగతం బుద్ధమసయ్హసాహిన’’న్తి (ఇతివు॰ ౩౮). తే పత్తస్సాతి తే గుణే అనవసేసతో పత్తస్స. విత్థారేత్వా సంకిలేసవోదానధమ్మం బ్యాకరోతీతి బ్యాకరణో, బ్యాకరణో ఏవ వేయ్యాకరణో. తన్తిపదన్తి తన్తిం ఆరోపేత్వా ఠపితం పదం.
Isisattamassāti sabbaisīsu jeṭṭhassa sādhutamassa. Seṭṭhappattassāti seṭṭhaṃ uttamaṃ sammāsambodhiṃ pattassa. Akkharādīnīti akkharapadabyañjanākāra-niruttiniddesa-saṃkāsanapakāsana-vivaraṇa-vibhajanuttānīkaraṇānīti byañjanatthapadāni. Samodhānetvā vineyyajjhāsayānurūpaṃ pakāsanato kathanato padakassa. Puri-saddo ‘‘pubbe’’ti iminā samānatthoti āha – ‘‘purindadassāti sabbapaṭhamaṃ dhammadānadāyakassā’’ti. Bhagavā asayhaṃ sahituṃ samatthoti āha ‘‘samatthassā’’ti. Tenāha – ‘‘tathāgataṃ buddhamasayhasāhina’’nti (itivu. 38). Te pattassāti te guṇe anavasesato pattassa. Vitthāretvā saṃkilesavodānadhammaṃ byākarotīti byākaraṇo, byākaraṇo eva veyyākaraṇo. Tantipadanti tantiṃ āropetvā ṭhapitaṃ padaṃ.
తణ్హాబన్ధనేన సబ్బేన వా కిలేసబన్ధనేన అబద్ధస్స. మహాపఞ్ఞాయాతి మహానుభావాయ పఞ్ఞాయ, మహావిసయాయ వా పఞ్ఞాయ. సబ్బా హి భగవతో పఞ్ఞా మహానుభావా, యథాసకం విసయే మహావిసయా చ ఏకాదివసేన అనవసేసతో మహావిసయా నామ సబ్బఞ్ఞుతావ. ఆనుభావదస్సనట్ఠేనాతి అచ్ఛరియాచిన్తేయ్యాపరిమేయ్యస్స అత్తనో ఆనుభావస్స లోకస్స దస్సనట్ఠేన . యక్ఖస్సాతి వా లోకేన పూజనీయస్స . అయం ఉపాసకో ఖుజ్జుత్తరా వియ ఉపాసికా సేఖపటిసమ్భిదాప్పత్తోతి ఆహ ‘‘సోతాపత్తిమగ్గేనేవ పటిసమ్భిదా ఆగతా’’తి. కిలేసప్పహానవణ్ణం కథేన్తోతి కిలేసప్పహానం విసయం నిమిత్తం కత్వా వణ్ణం కథేన్తో.
Taṇhābandhanena sabbena vā kilesabandhanena abaddhassa. Mahāpaññāyāti mahānubhāvāya paññāya, mahāvisayāya vā paññāya. Sabbā hi bhagavato paññā mahānubhāvā, yathāsakaṃ visaye mahāvisayā ca ekādivasena anavasesato mahāvisayā nāma sabbaññutāva. Ānubhāvadassanaṭṭhenāti acchariyācinteyyāparimeyyassa attano ānubhāvassa lokassa dassanaṭṭhena . Yakkhassāti vā lokena pūjanīyassa . Ayaṃ upāsako khujjuttarā viya upāsikā sekhapaṭisambhidāppattoti āha ‘‘sotāpattimaggeneva paṭisambhidā āgatā’’ti. Kilesappahānavaṇṇaṃ kathentoti kilesappahānaṃ visayaṃ nimittaṃ katvā vaṇṇaṃ kathento.
౭౭. సమ్పిణ్డితాతి సన్నిచితా, గన్థితాతి అత్థో. ఇమే సత్తాతి యం యదేవ పరిబ్భమన్తా సత్తా. అత్తనోవ చిన్తయన్తీతి అవీతతణ్హతాయ సకంయేవ పయోజనం చిన్తేన్తి. తథా హి మతే ఞాతకే అనుసోచన్తాపి తేహి సాధేతబ్బస్స అత్తనో పయోజనస్సేవ వసేన అనుసోచన్తి. ఉణ్హం అహోసీతి బలవతా చిత్తస్స సన్తాపేన సన్తత్తం అబ్భన్తరం హదయట్ఠానం ఖదిరఙ్గారసన్తాపితం వియ ఉణ్హం అహోసి. తేనాహ ‘‘లోహితం విలీయిత్థా’’తి. పత్తమత్తన్తి ఏకపత్తపూరమత్తం. అభిసమయసాధికాయ చతుసచ్చదేసనాయ సఙ్ఖేపేనేవ దేసితత్తా ఆహ – ‘ఉగ్ఘటితఞ్ఞుపుగ్గలస్స వసేన ధమ్మదేసనా పరినిట్ఠితా’’తి.
77.Sampiṇḍitāti sannicitā, ganthitāti attho. Ime sattāti yaṃ yadeva paribbhamantā sattā. Attanova cintayantīti avītataṇhatāya sakaṃyeva payojanaṃ cintenti. Tathā hi mate ñātake anusocantāpi tehi sādhetabbassa attano payojanasseva vasena anusocanti. Uṇhaṃ ahosīti balavatā cittassa santāpena santattaṃ abbhantaraṃ hadayaṭṭhānaṃ khadiraṅgārasantāpitaṃ viya uṇhaṃ ahosi. Tenāha ‘‘lohitaṃ vilīyitthā’’ti. Pattamattanti ekapattapūramattaṃ. Abhisamayasādhikāya catusaccadesanāya saṅkhepeneva desitattā āha – ‘ugghaṭitaññupuggalassa vasena dhammadesanā pariniṭṭhitā’’ti.
ఉపాలిసుత్తవణ్ణనాయ లీనత్థప్పకాసనా సమత్తా.
Upālisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / మజ్ఝిమనికాయ • Majjhimanikāya / ౬. ఉపాలిసుత్తం • 6. Upālisuttaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / మజ్ఝిమనికాయ (అట్ఠకథా) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ౬. ఉపాలిసుత్తవణ్ణనా • 6. Upālisuttavaṇṇanā